Financial Services Using Mobile Phones_Marathi

प्रतिलिपि

1 म ब इल फ नच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य य य जन स सरक रच म यत म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य य स क पन मक य जन स अ तम व प द य स ठ एक अ तम लय न गट च (IMG च ) थ पन कर य त आल ह त. IMG न न ग रक य म ब इल फ नश ज डल य एक स म य, प य भ त ब क-ख य य स क पन वर वच र क ल. य न - स ख य च न म त आ ण यव थ पन ब क कर ल व ख त द र स आप य म ब इलम फ त त व परण श य ह ईल. म ब इल य कन ट हट च व स म ईक स स धन च उपय ग क न ब क आप य ख त द र न कध ह -क ठ ह हणज च एन ह अर-एन ट इम ब क ग स वध व जव दर त प रव शक ल. तथ प, ह स व व परक य पय त प ह च व य स ठ य त ल य क स ब धत ल क ह तर स हन मक ल भ मळण आव यक आह. थ ड य त मह व च म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य य स क पन मक य जन स अ तम व प द य स ठ क बन ट स चव लय तफ एक अ तम लय न गट च (IMG च ) थ पन कर य त आल. य गट च थ पन अ य त मह वप ण ठरल आह क रण भ रत त ल म ण तस च व चत न ग रक म य ह म ब इल अस य च म ण व ढत आह. म ण भ ग त ल ब क-ख त द र य स य प म ब इल ध रक च स य क कपट न ज त आह. य च च अथ अस क म ब इलस ब ध य त क स वध य न मळ शकत त पर त आ थ क स य प स न त आजह ल बच आह त. य य क ह वष त म ण भ ग त ल म ब इलध रक च म ण वल ण व ग न व ढण र अस य म ळ म ब इल फ न व र ब क ग स वध प र व य च स क पन तक र ठ शक ल. म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य य स क पन वषय य ख ल ल मह व य म य वर IMG च एकमत झ ल आह - म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य म गच उ ट ह उ ट स य करत न प ण कर य य अ य व यक ब ब ब क गश क ह ह स ब ध न आल य न ग रक पय त आ थ क स वध प ह च व य मध ल मह व य य ण. य नतर, IMG न ख ल ल त न म लत व न चत क ल आह त ज य य जन य क य वयन स स धन य तस च य स ठ अ य व यक आह त आ ण व वध स व द य म य स व प ह च व य य स रचन मध ल य क य ण त (स ह स ह यडर) य च स म ईक व पर क ल ज ईल -

2 i. त वत स रचन म फ त स व मळवण य य क नव न ख त द र स ठ आपल हक ज ण न य उफ न य अर क टमर (KYC) य जन च नकष व य. स म ईक व पर त ल KYC य आव यकत ठर व य स ठ IMG न ग हम लय च द ख ल (MHA ) स ल घ य च ठरवल आह. ii. ख ड / थ नक प तळ वर क श-इन व क श-आउट यवह र च ल व य स ठ ल गण र सव सम व शक स स धन, म नव स स धन स हत. iii. म लभ त आ थ क स व प र वत न अ प-म य व स म- यवह र च सम व श असल य अस य ख य च ब धन कर य स ठ ज द स स धन. म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य य स क पन च च कट तय र करत न IMG न स म ईक व पर ह ऊ शकण य घटक वर वश षत: आपल ल क त क ल आह. य स ठ ब क न म ब इल ल ड न - स ख त बन व य च वच र क ल आह. (ख य त र ख र कम भरण, हक य म ब इल ल ड न - स ख य त र कम डट झ य च द खवण, र ख र कम क ढण, एक ख य त न द स य ख य त र कम जम करण व ब क रकम च च कश करण. ह क म कर य स ठ, म ब इल ब क ग POS म फ त, म ब इल-आध रत PIN (पस नल आयड ट फक शन न बर क व व य तक ओळख म क) य व ल गत ल अथव ब य म त त च व पर क न यवस य त नध (BC) च (अथव BC य उप- त नध च ) म य ATM नम ण कर व ल गत ल. IMG न य सव स रचन मध ल व वध हतस ब ध घटक व य क च भ मक ह न चत क ल आह. ख ल ल ब ब च स म ईक व पर क ल ज ईल - म ब इल फ नश ज डल य न - स सरल क त स ध रण ख य य KYC आव यकत च, सव स व - द य न म य ह ईल अस नम न. म ब इल फ नश ज डल य न - स ख य म य प स भर य स ठ आ ण क ढ य स ठ कर य ल गण य क श-इन/क श-आउट य. य य घडवण र BC त नध (अथव BC च उप- त नध ) ह क म सव ब क य वत न करत ल. i. एकम व ओळखप म क (UID न बर), म ब इल फ न. आ ण य म ब इल फ नश ज डल य स म य ख य च पर परस ब ध न चत करण र एक अक उ ट-म पर ii. पर पर-र य च लवल ज ऊ शकण र (इ टर-ऑपर बल) स ल प म ट वच य य ग BC, ब क, स ब धत आ थ क स थ, ब क न ब ह र दल ल क म करण र स ब धत (आउटस स ग

3 अस सए स), UIDAI, अक उ ट-म पर तस च म ब इल स व च प रवठ द र य सव प त य वर अ वल ब ( रअल ट इम) यवह र ह ऊ शकत ल. iii. सहय ग ब क य वत न, वत थड -प ट स व द य म फ त नम ण क य ज ण य व च लव य ज ण य, म ब इल फ नश ज डल य स म य ख य स ठ र य प तळ वरच इ टर-ऑपर बल रप झटर (ग द म ) आव यक आह त. ब क न आ थ क यवह र स ब ध च क म ब ह न क न घ य स ब ध च भ रत य रझव ब क च स य च म ग दश क त व अस स गत त क ब क म हत - य (ड ट स स ग) व क य लय न क मक ज ब ह न क न घ ऊ शकत त. य शव य क म च य त व ढ य न तर ख त स भ ळ य स ठ आयट स स धन स म ईकपण व परण त वत आह आ ण य तच ब क दर य न प श च यवह र प र प डण (इ टरब क स टलम ट) सम व ट आह. म य स ठ ब क न आउटस स गच सव त व आ ण हक च म हत ग त ठ व य य भ रत य रझव ब क य स चन प ळण अ य व यक आह. म ब इल ब क ग POS / म य ATM उपकरण च व पर क न आ ण वर स च वल य स म ईक स स धन म फ त ख य स ब ध च प च म लभ त क म ख त उघडण, प स भरण, प स क ढण, एक ख य त न द स य ख य त र कम वळवण आ ण ब क रकम च च कश कश क र क ल ज त ल य च तपश ल य स रचन म य दल आह. म ब इल फ नश ज डल य य स म य ख य म य सरक र य जन स ब ध च भरण कर य ब बतह वच र क ल ग ल आह. य शव य, स म ईक स स धन प ण पण क य रत ह ईपय त य क ळ त, स व - द य न कश क र क म च लव व ह द ख ल स च वल आह. वर दल य म य ख र ज, IMG न ख ल ल शफ रस क य आह त: i. म ब इल फ नश ज डल य स म य ख य य KYC स ब ध य आव यकत प ण करण र एक सरळस ध नम न तय र कर य स ठ भ रत य रझव ब क न म ख हतस ब धय च सम व श असल ल एक स मत बनव व. य स ठ UIDAI न तय र क ल य नकष च आ ण स ब धत पडत ळण - य च आध र घ त य ईल आ ण य च व पर सव स व - द य न स म ईकपण करत य ईल. म य म ग दश क त व न अ तम व प य ईपय त म ब इल फ नश ज डल य य स म य ख य न स य च KYC नयम ल ग र हत ल. ii. m-pin वर आध रत म ब इल ब क ग POS स ठ च नकष न चत कर य स ठ भ रत य रझव ब क (RBI), TRAI आ ण DoT य सद य च सम व श असल य एक स मत च थ पन कर य त य व.

4 iii. म ब इल स व - द य न (MSP) य यवह र ब बत अ म न स व दल प हज. य स व स ठ आक र य ज ण य श क वर TRAI च नय ण अस व य य ग स व द-स र तत र खल ज ऊनद ख ल अव तव नफ ख र स आळ बस ल. TRAI य य स मत न स ब धत स व द-स वध अ म न मळ य स ठ द ख ल म ग दश न कर व. MSP न दल य स व व य य कमत ब बत उ वण य मतभ द च नर करण TRAI न कर व. iv. म ब इल फ नश ज डल य स म य ख य य BC अथव BC य उप- त नध स ब ध य ख ल ल म ग दश क त व च प न व च र RBI क शक ल - a. BC अथव BC य उप- त नध न प र क य ब क य श ख प स न 30 क.म. य य म य अस य च अट श थल करत य ईल क रण एख य ठक ण य अ तर त क ण य च ब क च श ख नसण श य आह. IMG न अस नम द क ल आह क BC नम य च अस श थल करण फ त DCC/SLBC न स गतल य य व श ट प र थत तच करत य ईल ब क च स व कम म ण त उपल ध असल य त ब क य स वध मळण अ य व यक असल तर वरळ ल कव त म ळ ब क च श ख च ल वण य वह रक य श य नसल य ठक ण ब क य म ळ श ख न BC च प र स उ ल घन कर य च वन त क य स. आज य क न ग रक ल ब क च स वध मळव न द य स र य मह व दल ल अस य न IMG ल अस व टत क RBI न 30 क.म. य य नकष ब बत सव स ध रण सवलत य व. b. BC हण न क म कर य स परव नग मळ ल य स घटन न, व गव ग य ठक ण, एक प ज त ब क च BC ह त य व. पर त हक श थ ट स व द स धण र उप- त नध य तगतर य एक च ब क श स ब धत असत ल. य च ब क न म ब इल फ नश ज डल ल स ध ख त उघड य स ठ BC च न मण क क ल ल अस ल व सदर BC न उप- त नध न मल अस ल. य ब क स BC अथव BC य उप- त नध च प र कत क व ह ड ग ब क म नल ज ईल. c. BC च उप- त नध, ख त उघडण वगळत, ख य स ब ध च इतर म लभ त क म सव च ब क स ठ करत ल, फ त प र क य ब क स ठ न ह. v. IMG च अश शफ रस आह क न य स ठ यवस य करण य ( फ र फट ) क प र ट स थ न ब क च BC हण न क म कर य स म यत य व. अथ त स य RBI अस कर य स परव नग द त न ह, उलट अस कर य स RBI अन क ल न ह ह IMG ल म ह त आह. अश

5 शफ रस कर य म ग क रण आह त अस क IMG तफ दल य त व म य हक न आप य ख य त ठ वल ल प स, अगद एक स क दभरद ख ल, BC य य त य त नसत त. य म ळ, फ र फट क प र ट स थ न ब क च BC हण न क म कर य स म यत द य न ब क य भ मक स क णत ह ब ध य त न ह. vi. य त वत य जन य अ मलबज वण म य य क ऑपर टर य ह ण य खच च वच र क न य ल मळ शकण य रकम च ह अ द ज अहव ल त वत वल आह. य च उपय ग अ मलबज वण य स व त स ल ग क ल ज ण र श क (फ ) ठरवत न म ग दश क प न ह ऊ शक ल. vii. RBI न DIT, UIDAI, MoRD व DoT च त न ध व करण य य त च एक स मत बनव व य य ग य य जन य अ मलबज वण त प रदश कत र ह न सव हतस ब धय न सम न व ट मळ ल तस च व श ट हतस ब धय ब बत क प क व भ दभ व क ल ज ण र न ह. अ मलबज वण त न मळण य अन भव च उपय ग क न व वध हतस ब ध न द य ज ण य श क य रचन च ह वच र ह स मत क शक ल. य य ATM ऑट म टक ट लर मश न i) BC बझन स क र प ड ट ( यवस य त नध ) ii) iii) iv) CBS क अर ब क ग स य शन DIT डप ट म ट ऑफ इ फम शन ट न ल ज (म हत व त न वभ ग) DoP डप ट म ट ऑफ प स (टप ल ख त ) v) DOT डप ट म ट ऑफ ट लक य नक श स (द रस च र वभ ग) vi) vii) viii) ix) FI फ यन शअल इ ट य शन ( व तस थ ) IBA इ डअन ब स अस सएशन (भ रत य ब क स घटन ) IDRBT: इ ट य ट फ र ड हलपम ट ऍ ड रसच इन ब क ग ट न ल ज IMG इ टर म न ट रयल प (अ तम लय न सम ह) x) IML इ डय मन ल इन xi) xii) xiii) INFAST इ टरऑपर बल इ चर फ र अक उ ट ग म ल झ श स IVR इ टरऍ ट ह ह इस र प स KYC न य अर क टमर (आपल हक ज ण न य )

6 xiv) xv) xvi) xvii) xviii) xix) xx) xxi) xxii) xxiii) xxiv) xxv) xxvi) xxvii) KYR न य अर र सड ट (आपल र हव स ज ण न य ) MFI म य फ यन स इ ट य शन (स म व तसह य स थ ) MoRD म न ऑफ रल ड हलपम ट ( म ण वक स म लय) MoU म म र डम ऑफ अ डर ट ड ग (समज त च कर रन म ) MSP म ब इल स ह स ह यडर (म ब इल स व - द त ) NPCI न शनल प म स क प र शन ऑफ इ डय NREGA न शनल रल ए ल यम ट ग र ट ऍ ट (र य म ण र जग र हम क यद ) NREGS न शनल रल ए ल यम ट ग र ट क म (र य म ण र जग र हम य जन ) NSDL न शनल स य रट ज डप झटर ल मट ड POS प इ ट ऑफ स ल RBI रझव ब क ऑफ इ डय (भ रत य रझव ब क) REMIT रअल ट इम म य झ श स TRAI ट लक म र य ल टर अथ रट ऑफ इ डय UID य नक आयड (एकम व ओळखप ) xxviii) UIDAI य नक आयड ट फक शन अथ रट ऑफ इ डय xxix) USSD अन चड स लम टर स ह स ड ट 3. प रचय प श य यवह र स ब ध य अगद म लभ त, स म य स य द ख ल ल ख भ रत य न आजह मळ शकत न ह त. म ण आ ण द ग म भ ग त तर आणख नच व ईट थत आह. र य सव ण त (न शनल स पल स ह ) मळ ल य म हत व न अस दसत क 89.3 दशल श तकर क ट ब प क स म र 51.4% न क ण य ह स थ कड न कस य ह क रच प श च मदत ( डट) मळत न ह. श तकर क ट ब प क फ त 27% अ धक त त कड न कज मळ शकत तर, पय प कम उ प न असल य प क फ त 13 ट य न ब क कड न कज प रवठ ह त. बह स य म ण न ग रक च वत च ब क ख त च न ह य म ळ य न प श य यवह र च क णत ह स वध मळ शकत न ह. प श य यवह र स ब ध य कम न म लभ त स य तर य क न ग रक स मळ य य ह त न भ रत सरक रन व RBI द ख ल अन क उप म स क ल आह त पर त तर ह तळ ग ळ त ल प तळ पय त य च

7 प रण म फ रस प ह चल ल आढळत न ह त. RBI न न - स ख त उघड य स ब ध च नद श द ऊनह तस च ब क ग स वध उपल ध नसल य त यवस य त नध च (BC) न मण क कर य च स चन क य वरद ख ल य प र थत त क ह ह फरक पडल ल न ह. अथ त कम क व म ळ च उल ढ ल नसल ल अस य लह न ख त स भ ळण ब क न द ख ल परवडत न ह. य म ळ एक दर न ब क कम च न ग रक पय त प ह चत त. भ रत त ल ब क य एख य श ख म ग सर सर ख त द र असत त वक सत द श य म न न ह म ण उ च आह. म ब इल फ स य व ढ य स र न भ रत य य म ण अस त व शहर ज वनश ल त आम ल बदल झ ल आह. आज 500 दशल प ज त न ग रक य ह त तल म ब इल फ न खणखणत असत त. य म य दर म ह य स 10 त 15 दशल हक च भर पडत आह व य म ळ भ रत तल द रस च र-ब ज रप ठ व व त ल सव त व ग न व ढण र एक बनल आह. म ण भ ग च स व त म दगत न झ ल असल तर ह ल त थ च ज त व ढ दस न य त आह. घटत दर, म ब इल फ नमध न मळ शकण य इतर म यव ध त स व तस च कम क मत य ह डस सम ळ ह म ब इल- त घड न य त आह. य प व भ म च वच र क न ब क ग स वध च च एक मक ह स हण न म ब इल ब क गकड प हल प हज. य स ठ च, 19 न ह बर 2009 र ज, म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य य स क पन मक य जन स अ तम व प द य स ठ क बन ट स चव लय तफ एक अ तम लय न गट च (IMG च ) थ पन कर य त आल. य य जन स ब ध च नकष व क य प त ठर व य स ठ ह गट थ पन झ ल आह. आ थ क स व वभ ग, टप ल ख त, म ण वक स म लय, य जन आय ग, य नक आयड ट फक शन अथ रट ऑफ इ डय, TRAI, RBI, द रस च र वभ ग आ ण ग हम लय य त नध च य गट म य सम व श आह. गट न द न म ह य त आपल अहव ल आ ण शफ रश स दर कर वय य आह त. IMG न ख ल ल त न धक ब ब वर वच र करण अप त आह - i. य य जन म फ त क य ज ण य यवह र च क र ii. क य ज ण य आ थ क यवह र य मय द iii. सम व ट घटक च प त iv. द रस च र स व - द य च भ मक, जब बद र आ ण उ तरद य व v. ल ख यवह र- मत, जब बद र य ब ब न चत कर य स ठ च नय मक म vi. व वध स व - द य दर य नच पर पर- यवह र मत तस च स ब धत घटक, यवह र आ ण प च म नक vii. ब क ग नय मक बर बरच स व द-म यम (इ टरफ स)

8 viii. ख य त जम क ल य रकम च स र तत ix. यवह र च नयमन करण र स र -म नक x. KYC तरत द स ब ध च म xi. हक स र ण, त र व त र नव रण य ण xii. र हव य स ठ य त वत एकम व ओळखप श स गड ( ल क) xiii. ख ल ल ब ब न च लन द ण - a. द शभर त ल द रस च र स व - द य म फ त च लवल ल (आध च अ त व त असल ल ) स स धन b. इल नक स वध प रवण य आउटल सच (स व ज नक स वध क /भ रत नम ण कओ क य प त) द शभर उभ रण c. र य /इतर घटक न नम ण क ल ल (आध च अ त व त असल ल ) स स धन xiv. म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य च स क पन मक व अ मलबज वण वषयक इतर क ह म IMG च प हल ब ठक IMG च प हल ब ठक 3 डस बर 2009 र ज झ ल व त म य म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य स ब ध य ख ल ल मह व य म य वर गट य सव सद य च एकमत झ ल - i. म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य ब बतच म ळ उ ट - a ख य त प स भरण (क श-इन) b प श च थ न तरण c ख य त न प स क ढण (क श-आउट) d स व - द य वर यवह र करण e द शभर च क हर ज ii. सदर उ ट स य कर य स ठ आव यक अट च प त त - a. प र श KYC आव यकत b. स य-पडत ळण च प र श य ण c. ख ल ल ब ब स ठ प र श स र म नक - i. भरल य प श च स र तत ii. स प ण इल नक यवह र श खल च श भर ट क (ए ड-ट -ए ड) स र तत (ग तत, स य-पडत ळण, एक मकत आ ण अ- य द शत )

9 d. हक स र ण, त र व त र नव रण य ण e. ख ल ल ब बत त मन ल ड र ग वर ध (AML) आव यकत प ण करण व नजर ठ वण र य ण उभ रण - i. यवह र च स व त करण र घटक ii. यवह र च य क रक iii. यवह र च ल भ थ iii. ब कस व प स न द र असल य न ग रक पय त आ थ क स वध प ह च व य य य ण मध ल मह व च घटक - a. ब क आ ण त सम स थ b. म ब इल स व - द त (MSPs) c. टप ल क य लय d. म यम- त र वर ल घटक, उद. BC इ. ह क श-इन व क श-आउट प इ ट हण न क म क शकत त तस च नव न हक मळव शकत त. e. य नक आयड ट फक शन अथ रट ऑफ इ डय (UIDAI) (क म च ल ह ईल त ह ) एक व त त स ल मसलत च भ ग हण न म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य म य सम व ट सव हतस ब ध कड न स चन व ट पण म ग व य सह IMG न म यत दल आह. IMG च द सर ब ठक 24 डस बर 2009 र ज प र पडल य IMG य द स य ब ठक त गट न, म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य ब बत, ख ल ल घटक कड न आल य स चन व स दर करण वर चच क ल - य नक आयड ट फक शन अथ रट ऑफ इ डय, टप ल ख त, क लर ऑफ स ट फ इ ग ऑथ रट ज आ ण न शनल इ फ म ट स स टर. य चच य आध र न IMG न, अ मलबज वण आ ण स स धन श स ब धत, त न अ य त मह व य ब ब न चत क य आह त. य व वध स व - द य व र स म ईकपण व पर य ज त ल आ ण च ग य क र स व प र व य म य य च म ठ भ मक अस ल - I. न य अर क टमर (KYC) नकष, य व य य जन त स म ल ह ण य नव न हक च मळ ल ल य म हत. स म ईक KYC आव यकत न चत ह य स ठ IMG न ग ह म लय श द ख ल स ल मसलत क ल.

10 II. III. ख ड / थ नक प तळ वर क श-इन व क श-आउट यवह र च ल व य स ठ ल गण र सव सम व शक स स धन, म नव स स धन स हत छ ट र कम असल य भरप र ख य य यव थ पन स ठ तस च म लभ त आ थ क स व म य सम व ट असल ल छ ट यवह र प र प ड य स ठ स स धन च आणख एक घटक य गट न इतर क ण य ह त वत नम य य स दभ त ख ल ल अ त र त स वध च ह वच र क ल आह - i. य नम य व र द श य क न क प य त ल य क ख य पय त क व नद न य उ ट य ख पच जवळपय त तर प ह चत आल प हज. ii. स वध प र व य स ठ य ण य खच य त लन म य यवह र कर य स ठ य ण र खच व जव अस यल हव. iii. ब क ग स व प स न द र असल य य त स स य य ण य खच च द ख ल वच र क ल ग ल प हज, उद. जवळ य एख य ख य पय त व स करण, मज र ब डण इ. iv. व वध क र य स व - द य मध ल पर पर- यवह र मत आ ण स वध प र व य च पय य म ग v. यवह र य स खळ मध ल य क स व - द य स य ण य य खच च प रदश प त न आखण vi. ह य जन च ल व य त व स व प र व य त सहभ ग असल य य क स व - द य स, य ल य ण य य खच च वच र क न, व जव व प र स आ थ क स हन मळण vii. व परक य न नवड स व व असण viii. न ग रक म य ज ग कत नम ण करण ix. नव न प त न स र यवह र कर य स ठ आव यक अश आ थ क स रत च स र करण म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य च य य य म ग न प ढ न य स ठ IMG न एक उप-गट थ पन कर य च नण य घ तल आह. य म य इतर य त बर बरच UIDAI, DIT आ ण NPCI य त नध च सम व श आह. IMG च तसर ब ठक 6 म च 2010 र ज झ ल य IMG य तस य व अ तम ब ठक म य गट न, म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य ब बत, उप-गट कड न आल य स चन व स दर करण वर चच क ल. सद य य स चन व शफरस य आध र वर IMG न ख ल ल ब ब वर एकमत दश वल -

11 यवह र य मय द आ ण य स ब ध च अपव द य नम य व र त क मक प त स दर क ल ग ल असल तर य ब बतच अ तम नण य RBI ( रझव ब क ) च च र ह ल. त न वर आध रत आ थ क यवह र प रदश प त न तर ह स र तत न ह य स ठ BC य ख य मध न त क ळ ड बट/ डट ह ण अ नव य आह. स स धन च स म ईक घटक अक उ ट म पर आ ण वच पर पर श यव थत ज डल ल असण आ ण य च स य त थ पन ब य घटक व र आउटस स ग प त न क ल ज ऊ शकण आव यक आह. स ब धत ऑपर टस च नयमन RBI न, TRAI, DOT आ ण DIT श स ल मसलत क न, करण गरज च आह. न य स ठ यवस य करण य ( फ र फट ) क प र ट स थ न ब क च BC हण न क म कर य स म यत द य स ब ध य म ग दश क त व च RBI न प न व च र कर व IMG तफ दल य त व म य हक न आप य ख य त ठ वल ल प स, अगद एक स क दभरद ख ल, BC य य त य त नसत त. य म ळ, फ र फट क प र ट स थ न ब क च BC हण न क म कर य स म यत द य न ब क य भ मक स क णत ह ब ध य त न ह. BC अथव BC य उप- त नध न प र क य ब क य श ख प स न 30 क.म. य अ तर वर अस य च अट श थल करत य ईल क रण एख य ठक ण य अ तर त क ण य ह ब क च श ख नसण श य आह. BC य म णकपण च पडत ळण कर य स ब ध य RBI य स य य म ग दश क स चन प र श अस न य य ग हक श आ थ क यवह र करण र BC म णक अस य च स ह त. नव न ख त उघड य य य म य BC च उप- त नध फ त एक च ब क स ठ क म कर ल म BC एक व ळ अन क ब क श स ब धत अस शक ल. IMG य अहव ल म य व वध प त य वर ल य क हतस ब धय स द य ज ण य म बद य च र कम, य स य ण य खच य वच र न, स च वल ल अस व य य ग स व त ल यवह र च फ ठर व य स मदत ह ईल. य न तर क ह क ळ त आल य अन भव य आध र ह नकष न य न ठरवत य त ल. य क म स ठ य य य ण उभ रत य ईल.

12 IMG न आप य ब ठक म य घ तल य नण य वर आध रत अ तम अहव ल तय र क ल ग ल आह. 4. हतस ब ध म ब इल फ सच व पर क न म लभ त आ थ क स व प र व य म य मह व च भ मक बज वण र हतस ब ध अस आह त - भ रत य रझव ब क (RBI): ह भ रत च क य ब क अस न आ थ क ध रण ठरवण, त अमल त आणण आ ण य वर ल ठ व य च क म ह ब क करत. अथ यव थ च नय मक हण न तर त क म करत च शव य परक य चलन च यवह र स भ ळण, चलन न ट ज र करण, भ रत सरक रच ब क हण न क म करण, इतर ब क च त न ध व करण आ ण आप य क त मध न भ रत य र य ध रण न प ठ ब द ण अश अन क भ मक त प र प डत असत. श वत आ ण एकसम न वक स ह य स ठ आ थ क ब ब म य सव घटक च सम व श ह ण आव यक अस य य त व च RBI व र सतत प ठप र व क ल ज त. य चस ठ न - स ख त, य ख य स ठ KYC च स ध नकष ल वण, 100% आ थ क सम व श म ह म, BC अश स र य य जन र बव य ज त आह त. RBI ह भ रत य प म ट स टमच नय मक व पय व क अस न BC प य रचन स जब बद र आह. य नक आयड ट फक शन अथ रट ऑफ इ डय (UIDAI): य नक आयड ट फक शन अथ रट ऑफ इ डय (UIDAI) च न म त य जन आय ग य स ल न क य लय य प न कर य त आल आह. भ रत य र हव श न एकम व ओळखप म क (UIDs) द य च क म प र प ड य स ठ आव यक त क यद श र, त क व स घटन मक स रचन नम ण कर य च क य त य वर स प व य त आल आह. य स ठ UIDAI सरक र तस च इतर य ण बर बर सहय ग क न र हव श च न दण कर ल. UIDAI व र सव वभ ग, भ ग द र तस च नब धक स ठ म नक आख न द ईल य म य ख ल ल ब ब च सम व श अस ल पर त ह म नक य य द प रत मय दत नसत ल ब य म क ट डड स (श र रक म नक ), ड म फक फ ड व य च रचन इ. ह म हत ब क, म ब इल स व - द त इ य द य म फ त व परल ज ईल व त य य KYC ब बत य गरज स ठ प र श अस ल अश अप आह. य ख र ज, ब य म स, PIN आ ण ड यन मक PIN च व पर क न, UIDAI तफ UID च अ वल ब पडत ळण क ल ज ऊ शक ल. ब क, म ब इल स व - द त य न ह ब ब उपय ग आह. न शनल प म स क प र शन ऑफ इ डय (NPCI): न शनल प म स क प र शन ऑफ इ डय (NPCI) ह क पन क य य य स शन 25 न स र थ पन झ ल ल क पन अस न, प म ट (र कम अद करण ) स ठ य ण य स य य खच य त लन न अ य प खच त प म ट कर य स ठ ज र त ह य ह य म-ल क ट (भरप र क म कम खच त) स रचन तय र कर य च व च ल व य च जब बद र त य वर स पवल ग ल आह. य च फ यद सभ सद ब क आ ण य य हक न ह ईल. 24x7 रअल ट इम र मट स स स ग स टम (IML) बन व य च NPCI च य जन आह य य ग हक च र कम

13 लग च अद ह ऊन प श च ऑनल इन थ न तरह श य ह ईल. य य क ह वष तच ह नव य ण स य य NEFT (न शनल इल नक फ ड फर) च ज ग घ ईल; स य RBI व र ब च प त न NEFT च लवल ज त. य न य य ण स इ डय मन ल इन (IML) स टम अस न व दल ज ईल आ ण NPCI व र बसव य ज ण य वचवर त मळ शक ल. IML स टम 24x7 त व वर क म कर ल व प ठवण य /र मट करण य ब क कड न प श च थ न तरण ल भ थ ब क कड वन वल ब क ल ज ईल. ब क य सव हक न ह स व व वध रट ल आ ण पय य म ग व र मळव न दल ज ईल. NPCI एक मह व च हतस ब ध आह क रण तन बनवल य IML वचच व पर क न म ब इल स धन, म ब इल ब क ग POS आ ण म य ATMs म फ त छ य म य च यवह र 24x7 क ल ज ऊ शकत त.. ब क : ब क म फ त हक न व वध आ थ क स व प रव य ज त त. ब क च हतस ब ध फ र मह व च आह क रण स य च न - स ख त च ल व य च क म ब क च करत त आ ण य प ढ ल क ळ त म ब इल फ नश ज डल ल न - स ख त उघड य च, च ल व य च आ ण य ख य वर फरत ब क ग स व द य च जब बद र य य वरच आह. य थ नजर सम र असल य श ख र हत ब क ग य स क पन मध न न न-ब क ग एज स हणज वत ब क नसल य घटक कड नद ख ल ब क स रख स व मळ य कड व स ह ऊ शक ल. य म ळ य प ढ सदर य जन म य व परल य ब क य श द मध न ब क च क म करण य सव च घटक च नद श क ल ज ईल. य म य प र प रक ब क य न RBI कड न ब क ग स व प र व य च परव नग मळ शक ल तस च ब क स रख च क म कर य स क यद श र म यत मळ ल य इतर स थ च ह सम व श अस ल. म ब इल स व - द त (MSPs): म ब इल स व - द त (MSPs) हणज म ब इल फ नध रक न स व -स वध प रवण र उ य ग. भ रत य शहर तस च म ण भ ग म य ह म ब ल फ नच व ढत स र आह. MSPs ह द ख ल मह व च हतस ब ध आह त क रण य न प रवल य स स धन मक स व म फ त सव हक न म लभ त आ थ क स वध प र व य च नव न म ग ख ल ह ईल. य ख र ज म ब इल स वध य बल वर य कर य स ठ तस च बल ग ळ कर य स ठ य न च लवल ल वतरण च आ ण करक ळ व य च ज ळ म लभ त आ थ क स वध प र व य क रतद ख ल व परत य ईल. टप ल ख त (DoP): भ रत य टप ल ख य म फ त भ रत य र हव श न टप ल व क ह आ थ क स वध प रव य ज त त. ह जग त ल वतरण य फ र म य ज य प क एक आह. भ रत त 1, 55,000 प ज त प ट ऑ फस आह त व य प क स म र 89% म ण भ ग त आह त. टप ल ख य य वतरण य आ ण करक ळ व य य ज य च उपय ग म लभ त आ थ क स वध प र व य क रत क न घ त य ईल. टप ल ख त आप य हक स ठ आध प स न ब क च लवतच

14 अस य न म ब इल फ नमध न प रव य ज ण य म लभ त आ थ क स वध प र व य त य च मह व च भ मक र ह ल. न ग रक: य स प ण य ण म य न ग रक ह सव त मह व च हतस ब ध आह. ब क गश क ह ह स ब ध न आल य भ रत य न ग रक न स घटन मक प तळ वर ल य न मध न म लभ त आ थ क स वध प रव य ज त ल. य व र द ग म भ ग त ल न ग रक न द ख ल वत य ख य त प स भरण, क ढण क व अ य ख य म य प ठवण श य ह ण र आह आ ण त स, स य य दर य त लन न अगद च म फक क मत द ऊन. य थ व परल य न ग रक य श द च अथ य पक अस न य त सव भ रत त ल र हव श च सम व श आह. सरक र: भ रत सरक र सम जक य ण य अन क य जन च लवत उद. र य म ण र जग र हम य जन (NREGS), जनन स र य जन इ. य य जन च एक भ ग हण न, म य थ य मदत न, सरक र बर च र कम ल भ थ पय त प ह चवत असत. पण य म य अन क सम य उ वत त र कम अद कर य त ल द तर दर ग ई, त गह ळ ह ण, द ग म भ ग त य न ग रक न त घ य स ठ इतक व स करण श य नसण इ. इ. हण नच सरक र य य जन मध ल एक मह व च हतस ब ध आह क रण य ल भ थ पय त अ वल ब थ ट ल भ प ह चवण श य ह ण र आह. ट लक म र य ल टर अथ रट ऑफ इ डय (TRAI): भ रत त द रस च र च व ढ कर य स ठ तस च सव स ब धत न सम न स ध व पध मक व त वरण मळव न द य क रत ट लक म र य ल टर अथ रट ऑफ इ डय (TRAI) च थ पन झ ल. य वक स स ठ सरक रच म लक द र क न य ज ग बह वध एज स जन ख ल व श मळव न द य क रत आव यक त ध रण, नयम व नद श ज र करण ह TRAI च जब बद र आह. TRAI य य जन त ल मह व च हतस ब ध आह क रण म ब इल फ नवर ल स व द च त क दज आ ण स र ब बत ज र त नयमन प रवण तस च म लभ त आ थ क स वध द त न SMS, USSD, ह इस क स य स र य स वध स ठ हक कड न अव जव दर आक रल ज त न ह ह प हण ह क म त कर ल. 5. त वत च कट 5.1. म ब इलश ज डल ल न - स ख त ह ख त ब क त उघड य ज ण य सव स ध रण न - स ख य स रख च असत व ह म ब इल फ नम फ त च लवत य त. म ब इलश ज डल य न - स ख य च ठळक व श य अश :

15 i. म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघड य स ठ हक ल ब क न ल ग क ल ल स म ईक KYC नकष (UIDAI न KYR स ठ थ पत क ल य नकष वर आध रत) प ण कर व ल गत ल ii. iii. iv. म ब इलश ज डल ल य क न - स ख त एक ब क म य अस ल. य ख य च यवह र च ल व य स ठ हक स एक थ मक ख त म क दल ज ईल. म ब इलश ज डल य न - स ख य य यव थ पन स ट ब क एख य तस य प च मदत घ ऊ शकत ल (उद. ब क त ल अश न - स ख त स भ ळण र स थ ) म अस ख य च म लक न व व दपण ब क कड च र ह ल. प स हक य म ब इलश ज डल य न - स ख य त र ह ल, म ब इल फ नम य न ह. v. य ख य त ल प श पय त प ह च य च म ब इल फ न ह क वळ एक स धन अस ल. vi. vii. viii. ix. म ब इल फ न क व समक ड हरव य न ख य त ल प श स ध क प ह चण र न ह. म ब इलश ज डल य य न - स ख य वर बचत ख य य दर न य ज दल ज ईल. प च प य भ त यवह र (र कम भरण, ख य त र कम जम ( डट) झ य च द खवण, र कम क ढण, एक ख य त न द स य ख य त र कम जम करण व ब क रकम च च कश ) स व - द य वर अवल ब न न र हत वत पण ह त ल. यवह र अ वल ब कर य त य त ल. x. य क क रच द नक यवह र अ धकतम. 5,000 पय तच तर दर म हन. 25,000 पय तच अस शक ल. xi. xii. म ब इलश ज डल य न - स ख य म य व श ट कम तकम र कम श लक ठ व य च अट न ह, हणज च श लक र कम श य अस शकत. म ब इलश ज डल य न - स ख य मध ल श लक. 50,000 प ज त झ य स ब क य ख य ल न हम य ब क ख य च KYC नकष ल व शक ल (ह नकष म ब इलश ज डल य न - स ख य य KYC नकष य अ त र त असत ल).

16 xiii. xiv. म ब इलश ज डल य य न - स ख य म य स प ण वष त. 1 ल ख प ज त र कम भरल ग ल अस य स ब क य ख य ल स प ण KYC नकष ल व शक ल मन ल ड र ग (प श च हव ल स श ग र यवह र) र ख य स ठ ख ल ल प र थत त अपव द- अहव ल दल ज ऊ शकत त - a. सलग 6 म ह य स ठ प स भर य य एक ण घटन त ल र कम, रकम य य तगत ह त त रण स हत,. 1,40,000 प अ धक ह त अस य स b. म ब इलश ज डल य न - स ख य मध ल श लक, प ण KYC क य न तरद ख ल, एक म ह य त. 1 ल ख प ज त भरत अस य स c. यवह र च एक दर म ण मय द प ज त भरत अस य स हणज च एख य ख त द र स ल ग क ल य मय द प व श ट यवह र च एक ण र कम अ धक भरत अस य स xv. xvi. यवह र च एक दर खच कम कर य स ठ अ नव य आव यकत च म ण म ब इलश ज डल य न - स ख य स ठ कम क ल ज ईल उद. प सब क, यवह र य प टकरण स ठ टआउट इ. टआउटस र य स वध हक न इल नक प त न म गण क य सच प रव य ज त ल. म ब इलश ज डल य न - स ख य च इतर व श य ब क त ल सव स म य न - स ब क ख य म ण च असत ल. ट प: वर उ ल ख क ल य आव यकत आ ण प श य यवह र स ब ध य मय द ( ) क वळ त न धक आ ण स चन मक अस न य स ब ध च अ तम नण य RBI च र ह ल. RBI गरज न स र व ळ व ळ अ य स चन ज ह र व ल ग क शकत. य य जन न स र BCs (तस च BCs च उप- त नध ) न य च स रचन म य सम तर ख त उघडण आव यक आह य य ग त हक न आ थ क स वध प रव शकत ल. अथ त अस ख त म ब इलश ज डल य न - स ख य म ण नस य म ळ म ब इलश ज डल य न - स ख य ल ल ग असल ल वर स गतल ल क ह नयम BC अथव BC य उप- त नध य ख य स ल ग ह ण र न ह त (उद. ख त यवह र य द नक/म सक मय द, अपव द मक अहव ल इ.). व त आ ण स वध च द त द ख ल, BCs (अथव BCs य उप- त नध ) य ख य म ण, आपल ख त य च स रचन म य उघडत ल व य म य च य न द य असल य रकम भर य ज त ल. य ख य पय त

17 प ह च य स ठ द ख ल म ब इल म क च व पर क ल ज ऊ शक ल. व त आ ण स वध च द त आ ण सरक र वभ ग हक य म ब इल फ नम फ त प ल क र वर आध रत यवह र उ प न क शकत ल. 5.2 म ब इलश ज डल य न - स ख य वर कर य च परव नग असल ल यवह र म ब इलश ज डल य न - स ख य वर हक ख ल ल यवह र क शक ल - i. ब क रकम च च कश a. म ब इल फ न अथव BCs (तस च BCs च उप- त नध ) म फ त म ग ल क ह यवह र स ब ध च ट टम ट ii. iii. iv. र कम भरण a) क उ टरवर, BCs (तस च BCs च उप- त नध ) म फ त हक य म ब इलश ज डल य न - स ख य म य र कम जम ( डट) दसण. a. न हम य ब क-ख य मध न म ब इलश ज डल य न - स ख य म य थ न तरण. b. व वध सरक र य जन य अ तग त हक य म ब इलश ज डल य न - स ख य त ब क म फ त र कम भरल ज ण. र कम क ढण a. क उ टरवर, BCs (तस च BCs च उप- त नध ) म फ त v. रकम च थ न तरण a. य त कड न य त कड, म ब इल फ न अथव BCs (तस च BCs च उप- त नध ) म फ त b. य त कड न य त कड, व त अथव स व खर द कर य स ठ वर ल स व म ब इलश ज डल य न - स ख य वर द य ज ण य अगद कम तकम स व प क आह त. ब क य य इ छ न स र ज त य स व प रव शकत त म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघडण म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघड य वर ब क य म ग दश क स चन आ ण नयम ल ग र हत ल. य स ठ ब क य य अख य र त BC च मदत घ ऊ शकत त तस च द श य द ग म भ ग त यवह र च म ण व ढ व य स ठ उप- त नध च न टवक असल य BC च नवड क शकत त

18 (ख ल ल प र छ द. 5.4 पह ). म ब इलश ज डल य न - स ख य य KYC वषयक गरज प ण कर य स ठ RBI एक स मत न म शकत. य क रत UIDAI न वक सत क ल य आ ण सव स ब धत स व - द य न म य असल य नकष च व पडत ळण य प त च आध र घ त य ईल. य ब बत RBI न य आध च र ज व (र ह य ) ख त व अथ म लय श प यवह र क न मन ल ड र ग वर ध क य य त ल (PMLA) 9 न बरच नयम बदल य च वन त क ल आह य य ग कम म य य ख य स ठ य KYC म य UID च सम व श म यत त द तऐवज य प त ह ऊ शक ल. द श म य एकद UID न बरच व पर स झ ल क एख द हक वत य म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघड शक ल. य स ठ य न BCs ( क व BCs च उप- त नध ) ल भ टण अथव थ ट ब क य श ख त ज ण आव यक आह. ब क न अस ख त उघड य स परव नग दल क हक स म ब इल फ नवर आध रत PIN ( य ल m-pin अस न व आह ) दल ज ईल. य पनच व पर क न म ब इल फ नम फ त हक आप य ख य वर आ थ क यवह र थ टपण क शक ल. UIDAI य स रचन च क म स झ ल आ ण य क न ग रक स UID न बर मळ ल क म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघड य स ठ हक न आपल UID म क आ ण श र रक व श य (ब य म स) स दर कर वय च आह त. र हव श य न दण स ठ KYR तस च ब य म क म नक ग ळ कर य क रत UIDAI न नब धक च मदत घ ण अप त आह. य त वत य जन म य, हक च KYR तस च ब य म क म नक ग ळ कर य स ठ नब धक न UIDAI य शत म ण कर रन म कर वय च आह. UIDAI ह क म ब क कड नह क न घ ऊ शकत. हण नच, नज क य BC (तस च BCs च उप- त नध ) कड /ब क य श ख म य म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघड यल ज य आध, हक न आपल UID म क मळवण गरज च आह. BCs (तस च BCs च उप- त नध ) UIDAI य नब धक य ज य श स ब धत अस य स य च म फ त हक ल ह य क न मळ ल उप- त नध च ज ळ असल य BC च भ मक य क BC ब क श ज डल ल असण आव यक अस य म ळ य क ब क ल सव BC, य च क श य इ य द य च म ग व ठ वण अवघड ह ईल. ब क न भ रत य क न क प य त प र श स य न BCs च न मण क कर य वर य य जन च यश अवल ब न आह क रण अस झ य सच क ठ ह कध ह स व प रवण श य ह ईल. स य अ त व त असल य BC न मण क य य ण म फ त प र श क श आउटल ट न दल ग य सह य जन वर वप रत प रण म ह ईल. अश व ळ BC कड उप- त नध च व त त ज ळ अस य स हक श यव थत स पक ठ वत य ईल. ब क न अश BC च न मण क क य न म लभ त

19 आ थ क स वध प र व य च ह क म व ग न व ढ शक ल. IMG च अश शफ रस आह क न य स ठ यवस य करण य ( फ र फट ) क प र ट स थ न ब क च BC हण न क म कर य स म यत य व. अथ त स य RBI अस कर य स परव नग द त न ह, उलट अस कर य स RBI अन क ल न ह ह IMG ल म ह त आह. अश शफ रस कर य म ग क रण आह त अस क IMG तफ दल य त व म य हक न आप य ख य त ठ वल ल प स, अगद एक स क दभरद ख ल, BC य य त य त नसत त. य म ळ, फ र फट क प र ट स थ न ब क च BC हण न क म कर य स म यत द य न ब क य भ मक स क णत ह ब ध य त न ह. उप- त नध च ज ळ असल य BC च भ मक, जब बद र आ ण व श य i. उप- त नध य ज य व र एक क व ज त ब क श स ल न असण. (पर त KYC क म त मदत कर य स ठ ब क न म यत दल य BC य उप- त नध न व य तकर य ब क- श ख श स ल न असण आव यक न ह. तस च BC य सव उप- त नध न क श-इन / क श- आउट य स ठ एक ब क ल ज डल ल असण गरज च आह.) ii. iii. iv. नध रत नकष प ण कर य स ब ध उप- त नध ब बत य ड लज स कर य त ब क न मदत करण त वत स रचन मधल आपल भ मक उप- त नध न न टपण प र प डत य व य स ठ य न आव यक त दश दश न, श ण व पय व ण प रवण उप- त नध म फ त र ख रकम च यव थ पन करण v. अख य र त ल य क उप- त नध य क म स जब बद र. अथ त क ल ल सव आ थ क यवह र स ब धत त नध आ ण हक य ख य वर त बडत ब दस न य त ल. vi. vii. स रम यम च व पर क न म ब इलश ज डल य न - स ख य च स र करण ख त उघड य य क म ख र ज, परव नग अस य स, KYR तस च ब य म क म नक स ब ध य क म त नब धक न मदत करण 5.5. म ब इलश ज डल य न - स ख य य स दभ त BCs तस च BCs य उप- त नध च भ मक म ब इलश ज डल य न - स ख य य हक स आव यक य स व प र व य य ब बत त व य तक BC तस च BCs य उप- त नध च भ मक फ र मह व च आह. त अश :

20 i. सव ब क च क श-इन/क श-आउट आउटल ट हण न क म करण ii. iii. iv. M-Pin आ ण/अथव ब य म स आध रत र ख य यवह र न प ठ ब द ण य ब क च BC अस ल य ब क स ख त उघड य य स दभ त ल KYC तरत द प ण कर य त मदत करण. अथ त KYC ब बतच जब बद र ब क च च र ह ल. BCs (तस च BCs च उप- त नध ) अ य ब क श स ब धत हक न द ख ल म लभ त ब क ग स वध प रवत ल. पर त ख त उघड य च स य म लक (प र ट) ब क ल च अस ल. v. हक श स व द स धण, सम वय घडवण आ ण आ थ क स रत च स र करण म लभ त आ थ क स व मळ य च य त व ढवण व BC स मत स ठ, म ब इलश ज डल य न - स ख य स दभ त, RBI व र BCs (तस च BCs च उप- त नध ) वषयक ख ल ल म ग दश क त व च प न व च र क शक ल - i. BC अथव BC य उप- त नध न प र क य ब क य श ख प स न 30 क.म. य अ तर वर अस य च अट श थल करत य ईल क रण एख य ठक ण य अ तर त क ण य च ब क च श ख नसण श य आह. BC हण न क म कर य स परव नग मळ ल य स घटन न, व गव ग य ठक ण, एक प ज त ब क च BC ह त य व. पर त हक श थ ट स व द स धण र उप- त नध य तगतर य एक च ब क श स ब धत असत ल. य च ब क न म ब इल फ नश ज डल ल स ध ख त उघड य स ठ BC च न मण क क ल ल अस ल व सदर BC न उप- त नध न मल अस ल. य ब क स BC अथव BC य उप- त नध च प र कत क व ह ड ग ब क म नल ज ईल. ii. BC च उप- त नध, ख त उघडण वगळत, ख य स ब ध च इतर म लभ त क म सव च ब क स ठ करत ल, फ त प र क य ब क स ठ न ह स स धन घटक र हव श च श र रक (ब य म क) तस च थ न वषयक (ड म फक) म हत न द व य स ठ व स ठ व य स ठ आव यक त स स धन UIDAI म फ त उभ रल ज त आह त. य शव य, ब ट च ठस व चण र य ण बसवल य म य ATMs य आध र, ओळख पट व य च क म ऑनल इन अ वल ब

21 आ ण परवडण य दर त क ल ज व य स ठ ह UIDAI च य जन आह. ह स वध सव हतस ब ध तस च एज स जन उपल ध र ह ल. ब क हक य सव ब क-ख य च म ग व ठ व य स ठ ब क वत च क अर ब क ग स य श स (CBS) य ण व परत आह तच. य ख र ज, म ब इलश ज डल य न - स ख य स ठ, ब क एक व गळ रप झटर बनव शकत ल क व अस ख य य यव थ पन च क म ब ह न करव न घ ऊ शकत ल. REMIT (र मट - रअल ट इम म य झ श स) वच REMIT वच य पर पर-क य रत (इ टरऑपर बल) स ल प म ट वचम ळ BC, ब क, इतर स ब धत व तस थ, INFAST, UIDAI, अक उ ट म पर आ ण म ब इल स व - द य दर य न अ वल ब यवह र करण श य ह ईल. कम म य च यवह र म य स य न अ वल ब तस च कम खच त करण REMIT वचम ळ श य ह ईल. यवह र स र त ठ व य स ठ ब क य म नक क य प त च व पर क ल ज ईल. स य य स स धन श स स गत र ह न क म कर य स ठ य थ स द शवहन वषयक ISO 8583 स र य औ य गक म नक च अवल ब क ल ज ईल. हक च ओळख पट व य स ट REMIT वचल UID अ ध म णन प त श स व द स ध व ल ग ल. ओळख पट य न तर REMIT वच अक उ ट म परश स पक स ध न ब क ख य च तपश ल घ ईल आ ण य न स र यवह र प ढ न ईल. य च इतर व श य अश - सव यवह र च न द ठ वत UIDAI UID अ ध म णन प त श स व द स धत अक उ ट म परश स पक स ध न ब क ख य च तपश ल घ त ब क / MSPs तस च नय मक / स र तत एज स न अहव ल प रवत इ टरब क स टलम टड ट तस च ज थ न म ब इलश ज डल य न - स ख य च यव थ पन ह त अस ल य ब क-स ह स / INFAST / इतर व तस थ य स ह स न म हत प रवत IML न व च अस च एक वच स य NPCI तय र कर त आह. य म ळ, इतर क म बर बरच, ब क वर ल म ब इल-आध रत यवह र य व च गच क मह क ल ज ईल. ह च वच अ धक गत व

22 अन क लत बनव न य य जन मध ल यवह र द ख ल य य कड न करव न घ त य त ल. NPCI च ह IML वच स य RFP थत त आह व त बह ध म च 2011 म य क य रत ह ईल. अक उ ट म पर अक उ ट म पर हणज त न व श य असल ल एक त त आह : UID म क, ब क ख त म क ( श ख ट ग म क स हत) आ ण ( अस य स) ख त द र य म ब इल फ नच म क. UID क व म ब इल फ न म क प रव य स आपण स म ब इलश ज डल य स ब धत न - स ख य च म क मळत. य च एक मय द अश क एक च ख य च म क मळ शकत. हक च ओळख पटल क REMIT अक उ ट म परश ज ड न य हक च तपश ल मळवत. ड ट च य तगतत र ख य स ठ, RBI य द खर ख ख ल, अक उ ट म पर एक व वसन य एज स म फ त च लवल ज ईल उद. NPCI, NSDL क व अ य क ण. स स धन च स म ईक घटक अक उ ट म पर आ ण वच पर पर श ज डल ल अस ल प हज त. ह क म क ण य थ एज स द ख ल क शकत. स ब धत य च नयमन RBI न TRAI, DOT व DIT श स ल मसलत न कर व. अक उ ट म पर वक सत ह ऊन य च क म स ह ईपय त हतस ब धय न हक च UID म क, म ब इल फ न म क आ ण म ब इलश ज डल य न - स ख य य तप शल च स ब ध ज डण र पय य उप य श ध व. अक उ ट म पर च व पर एक स वध य प त करत य ईल ज ड ल हर न टवक च एक ह स अस ल आ ण, एख य व श ट स ह रस ठ, हक च UID म क, म ब इल फ न म क आ ण म ब इलश ज डल य न - स ख य य तप शल च स ब ध ज ड न द ईल. INFAST (इ टरऑपर बल इ चर फ र अक उ ट ग म ल झ श स) (लघ यवह र अ क ण अ तस चलन य स स धन) म ब इलश ज डल य न - स ख य च न म त आ ण यव थ पन करण य एक अ त र त स स धन य प न INFAST तय र करत य ईल. म ब इलश ज डल य न - स ख य स ट व गळ रप झटर न बनवत स म यवह र च यव थ पन करत य त. तर ह IMG य चच मध न CBS य एक स म ईक, मय दत स करण च गरज प ट झ ल. ह स करण एक रक य प न क म क शकत. य म ळ क य मत व ढ ल, म य म ण वर क म क नद ख ल सव हतस ब धय न ह अ तशय व त पड ल. INFAST य न म त म ळ व च ग स स धन वरच भ र ख पच कम ह ईल क रण सव यवह र, ज र क य आ ण तक य ब क कड प ठ व य ऐवज, फ त INFAST कड प ठव व ल गत ल. एख य प न तस द न द य म ळ एख द यवह र अयश व ह य च म णद ख ल ख पच कम ह ईल. द शक तर वर क म करण य छ य सहक र ब क य ट न INFAST कड न

23 मळण य स वध अ य त मह व य आह त क रण क य CBS ण ल म य ग त व य इतक भ डवल य च कड कद चत नस ल पर त सम ज य व चत घटक पय त आ थ क स वध प ह च व य च जबरद त इ छ श त अस ल. य म ळ अश ब क न ह आध नक त न च फ यद मळ शक ल व य स रचन श स ल न ह ऊन स व प रव शकत ल. INFAST च न म त आ ण यव थ पन, सव सहभ ग ब क य वत न, NPCI क व NSDL क व एख य वत स व - द य म फ त क ल ज ऊ शक ल व य वर RBI च द खर ख र ह ल. य अहव ल म य स चत क ल य म य ATM / म ब इल ब क ग POS ट-ए स ख र ज इतर भ व यक ल न त न म फ तद ख ल INFAST य स व च ल भ घ त य ऊ शक ल. खर तर, आदश थत न स र, सव ब क म य एकच स म ईक INFAST रप झटर असल प हज. म य स रचन य य जन न स र अश आणख ह रप झटर पर पर-सहक य न क म क शकत ल. ब क न आ थ क यवह र स ब ध च क म ब ह न क न घ य स ब ध च भ रत य रझव ब क च स य च म ग दश क त व अस स गत त क ब क म हत - य ड ट स स ग) व क य लय न क मक ज ब ह न क न घ ऊ शकत त. य शव य क म च य त व ढ य न तर ख त स भ ळ य स ठ आयट स स धन स म ईकपण व परण त वत आह आ ण य तच ब क य दर य न प श च यवह र प र प डण (इ टरब क स टलम ट) सम व ट आह. म य स ठ ब क न आउटस स गच सव त व आ ण हक च म हत ग त ठ व य य भ रत य रझव ब क य स चन प ळण अ य व यक आह. त वत IMG स रचन न स र सव यवह र मध न ल भ थ ल अ वल ब र कम मळ ल प हज. आ तर- ब क यवह र य रप झटर म य उ प न झ ल त थ च त परत आल तर स ल प म ट वच उफ REMIT पय त ज य च गरजच पडण र न ह. स म ईक रप झटर मध न ख ल ल स वध द य ज त ल: म ब इलश ज डल य न - स ख य च न म त आ ण यव थ पन न व, प त, म ब इल फ न., UID., ब क ख त., म स ज प ठ व य च भ ष, एज ट क ड इ. ब क ग य थ पत नयम म ण सव यवह र च न द ठ वण BC अथव BC य उप- त नध न ध य न ख त म क तस च उ च म य च यवह र कर य स ठ व त आ ण स वध प रवण

24 ब क तफ BC अथव BC य उप- त नध य ख य त ल ब क रकम च थ ट अ य वतन कर य स परव नग हक य म ब इलश ज डल य न - स ख य त थ ट प स भर य च ब क न परव नग (सरक र य जन य स दभ त) म ब इल फ न. अथव UID. व न ब क ख य च तपश ल मळवण ब क / MSPs तस च नय मक / स र तत एज स न आप आप अहव ल प रवण सहय ग ब क य क अर ब क ग स य श सश स व द स ध न इ टरब क स टलम ट स वध प रवण ब क न य क ख य य यवह र च म हत (फ ड) नय मतपण प रवण ब क न ख य वर नजर ठ वत य व य स ठ ऑनल इन स वध प रवण म य ATM म य ATM ह छ ट श य ण BC कड अस ल य य ग हक स र ख र कम भरत व क ढत य ईल. श र रक व श य च ओळख पटव न आ थ क यवह र कर य च क म य म फ त करत य ईल. म य ATM ख ल ल क म क शक ल - म ब इल न टवक कन ट हट फ गर ट क नर (श र रक व श य व र ओळख पट व य स ठ च फ त आव यक) टर ( फकट न पडण र पम न ट श ई व प न)- प कर (व क पक) क प डस हत ड ल (व क पक) अ य व क पक मत, उद. (उ प दक न दल ल ) व न-स म IVR इ. सव यवह र प र प ड य स ठ म य ATM, म ब इल वचच व पर क न, REMIT ल ज डल ज ईल. य म य ATM स ठ च म नक ठर व य च क म स य UIDAI म य च ल आह. UID म नक वर आध रत म य ATM म ळ PIN न स र ओळख-पडत ळण क ल ज ईल ज हक य ब य म क ओळख-पडत ळण ल पय य ठ शकत ल. UIDAI, इ ट य ट फ र ड हलपम ट ऍ ड रसच

25 इन ब क ग ट न ल ज (IDRBT) आ ण भ रत य ब क स घटन तफ (IBA) म य ATM स ठ च म नक लवकरच ज ह र क ल ज ण अप त आह. म ब इल ब क ग POS म ब इल ब क ग POS म ब इल ब क ग POS ह BC य त य त ल म ब इल फ न असत य य ग हक स ठ, य अहव ल त व ण ल ल, म लभ त आ थ क यवह र प र प डल ज ऊ शकत ल. ओळख- पडत ळण स ठ फ त m-pin वरच आध रत प त च व पर क न य त ल आ थ क यवह र कर य त य त ल. म ब इल ब क ग POS म य ख ल ल मत असत ल - म ब इल न टवक कन ट हट टर (व क पक) प कर (व क पक) अ य व क पक मत, उद. (उ प दक न दल ल ) आव ज-स मत IVR इ. म ब इल य न टवक च व पर क न म ब इल ब क ग POS ल REMIT वचश ज ड य न सव यवह र प र प डत य त ल. म ब इल ब क ग POS च व श टय न चत कर य स ठ RBI, TRAI आ ण DoT य सद य च एक स मत थ प य च शफ रस कर य त आल आह. ह स मत m-pin वर आध रत म ब इल ब क ग POS च म नक न चत कर ल यवह र च य हक य म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघड य च आ ण च ल व य च द न म ग आह त त अस - a. म ब इल फ न व र, m-pin वर आध रत म ब इल ब क ग POS च व पर क न b. ब य म क ( फ गर ट) आध रत, म य ATM च व पर क न प ह य प त न क म ह य स ठ हक कड म ब इल फ न आह व य स त व पर य च सवय आह अस ग ह त धरल आह. क श-इन व क श-आउट यवह र स ठ हक म ब इल-ATM असल य BC अथव BC य उप- त नध कड ज ईल व m-pin वर आध रत ओळख-पडत ळण न स र प श च यवह र क ल ज ईल. एक पय य यव थ हण न, द स य प त म य, हक कड म ब इल फ न नसल क व अश यवह र स ठ य स त व परत य त नसल तर बघडत न ह. ओळखपडत ळण य ब य म क

26 अथव PIN-आध रत प त च व पर क न BC अथव BC य उप- त नध म फ त म य ATM व र य स स वध मळ शकत त. एक ब ब य न त ठ व यल हव क म य ATM म य क ल ज ण र PIN-आध रत ओळखपडत ळण म ब इल ब क ग POS य m-pin वर आध रत ओळखपडत ळण प स प ण पण व गळ आह. म य ATM म य दल ज ण र PIN, ब य म क ओळखपडत ळण ल एक पय य यव थ हण न, UIDAI न ज र क ल ल अस ल तर म ब इल ब क ग POS मध ल m-pin थ ट ब क म फ त दल ज ईल आ ण म ब इलश ज डल य य क न - स ख य स ठ त एकम व अस ल. प त क णत ह असल तर हक प च म लभ त यवह र क शक ल - a. ख त उघडण b. र कम भरण c. र कम क ढण d. प श च थ न तरण e. ब क रकम च च कश आणख एक व श य अस क प ह य प त त हणज म ब इल फ न आध रत, म ब इल ब क ग POS व र व m-pin च व पर क न य म य प श च थ न तरण आ ण ब क रकम च च कश स ब ध च यवह र हक आप य फ न व र थ ट क शक ल, य स BC च गरज भ सण र न ह. द ह प त म य वर ल प च यवह र कर य स ब ध य क य प त च पर ष प र श ट अ आ ण ब म य स ग य त आल आह सरक र रकम /भ गत न भ रत सरक र सम जक य ण य अन क य जन च लवत उद. र य म ण र जग र हम य जन (NREGS), जनन स र य जन इ. य य जन च एक भ ग हण न, म य थ य मदत न, सरक र बर च र कम ल भ थ पय त प ह चवत असत. पण य म य अन क सम य उ वत त र कम अद कर य त ल द तर दर ग ई, त गह ळ ह ण, द ग म भ ग त य न ग रक न त घ य स ठ इतक व स करण श य नसण इ. ह य जन व क र य प व न ग रक न य य ब क ख य मध न प स क ढण स य च आ ण कफ यत बन व य च फ र म ठ आ ह न सरक र सम र आह. फर य स धन व र म ब इलश ज डल य न - स ख य पय त प ह चण व अश ख य वर क ह ह आ ण क ठ ह प श च यवह र करण न ग रक न श य झ य स ग रब पय त फ यद प ह च व य मधल सरक रप ढ ल ल ट म इल क रच अख रच सम य स ट य स मदत ह ईल. सरक र प स म ब इलश

27 ज डल य न - स ख य त थ ट भरल ज य स ठ हक न स ब धत सरक र य जन य वभ ग कड य ख य च न दण करण आव यक आह. य न तर स ब धत वभ ग कड न य ख य त थ ट प स भरल ज त ल व हक य म ब इल फ नवर तस कळवल ज ईल. य न तर हक वत य स य न, म ब इल फ नम फ त क व BC अथव BC य उप- त नध म फ त, ह र कम क ढ क व थ न त रत क शक ल. क बह न, सरक रच तर अस वच र आह क हक च फ त UID / म ब इल फ न म क कळल क अक उ ट म पर य मदत न य ख य त र कम थ न त रत य व. म ब इलश ज डल य न - स ख य च न दण आ ण य म य प स थ न त रत कर य स ब ध य क य प त च पर ष प र श ट क म य स ग य त आल आह हक स व आ ण त र नव रण म ब इलश ज डल य न - स ख य च म लक अ तमत ब क कड अस य न हक य त र च नव रण कर य च य ण ब क म फ त र बवल ज ईलच. य स ठ ब क य च BC अथव BC य उप- त नध च व पर क शकत त क व एख य तस य प च मदत घ ऊ शकत त. त र च नर करण व ळ वर ह य य ट न ब क न य स व च प तळ न चत कर व ल ग ल स व प र व य म य व वध घटक च भ मक त वत य जन न स र म लभ त आ थ क स वध प ह च व य मध ल व वध घटक च /ल भ थ च भ मक ख ल ल त य त द खवल आह - स व -स वध स ब धत घटक द त स व BC / उप- त नध हक च म हत घ ण (म ब इल फ न., UID, ब य म स, KYC), ब क श स व द ठ वण, हक य त र च नव रण म ब इलश ज डल ल न - स ब क म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघडण, हक य त र च नव रण ख त उघडण INFAST म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघडण, हक य त र च नव रण अक उ ट म पर ल क ग ड ट स ठवण - म ब इल फ न, UID

28 UIDAI तस च म ब इलश ज डल य न - स ख य य तप शल सह UID द ण ; र हव श च ओळख-पडत ळण स वध म ब इल स व - द त BCs, अक उ ट म पर, UIDAI, REMIT आ ण ब क / INFAST दर य न स व द आ ण म स ज स व BC / उप- त नध र ख र कम ह त ळण ब क र ख र कम भरण अक उ ट म पर UIDAI REMIT / NPCI य यवह र करण, ख त यव थ पन; हक य त र च नव रण, क लस टर, BC वर द खर ख, हक कड ल र कम व क र य स ठ BC ख य म य थ ट जम द ख व य क रत नय मत व प च ब क ख त ह त ळण य यवह र करण, ख त यव थ पन;; सहय ग ब क मध ल स टलम ट; हक य त र च नव रण ल क ग ड ट स ठवण - म ब इल फ न, UID तस च म ब इलश ज डल य न - स ख य य तप शल सह र हव श च ओळख-पडत ळण स वध BC, अक उ ट म पर, UIDAI आ ण ब क / INFAST दर य न यवह र वळवण ( ट ग) म ब इल स व - द त BCs, अक उ ट म पर, UIDAI, REMIT आ ण ब क / INFAST दर य न स व द आ ण म स ज स व र ख क ढण BC / उप- त नध र कम ब क र ख र कम ह त ळण, ब क व हक दर य न स व द घडवण य यवह र करण, ख त यव थ पन. हक य त र च नव रण, क लस टर, BC वर द खर ख

29 INFAST य यवह र करण, ख त यव थ पन;; सहय ग ब क मध ल स टलम ट; हक य त र च नव रण अक उ ट म पर UIDAI ल क ग ड ट स ठवण - म ब इल फ न, UID तस च म ब इलश ज डल य न - स ख य य तप शल सह र हव श च ओळख-पडत ळण स वध REMIT / NPCI Mobile Service Provider BC / उप- त नध ब क INFAST BC, अक उ ट म पर, UIDAI आ ण ब क / INFAST दर य न यवह र वळवण BCs, अक उ ट म पर, UIDAI, REMIT आ ण ब क / INFAST दर य न स व द व म स ज स व ब क व हक त ल स व द. हक य त र च नव रण य यवह र, ख त यव थ पन. हक य त र च नव रण, क लस टर य यवह र करण, ख त यव थ पन;; सहय ग ब क मध ल स टलम ट; हक य त र च नव रण अक उ ट म पर प श च थ न तरण UIDAI REMIT / NPCI म ब इल स व - द त ल क ग ड ट स ठवण - म ब इल फ न, UID तस च म ब इलश ज डल य न - स ख य य तप शल सह र हव श च ओळख-पडत ळण स वध BC, अक उ ट म पर, UIDAI आ ण ब क / INFAST दर य न यवह र वळवण स व द आ ण म स ज स व BCs, अक उ ट म पर, UIDAI, REMIT आ ण ब क/ INFAST दर य न स व प रवण ब क रकम च BC / उप- त नध ब क व हक त ल स व द

30 च कश Bank/INFAST य यवह र- य, ख त यव थ पन; अक उ ट म पर UIDAI REMIT / NPCI Mobile Service Provider हक य त र च नव रण ल क ग ड ट स ठवण - म ब इल फ न, UID तस च म ब इलश ज डल य न - स ख य य तप शल सह र हव श च ओळख-पडत ळण स वध BC, अक उ ट म पर, UIDAI आ ण ब क / INFAST दर य न यवह र वळवण BCs, अक उ ट म पर, UIDAI, REMIT आ ण ब क / INFAST दर य न स व द व म स ज स व Note: त र- नव रण ह BC, INFAST आ ण ब क च क म आह. अथ त य स ठ च य क य प त ब क, INFAST आ ण BC य न एक चच क न व एकमत घडव न ठरव यच आह. INFAST व र ब क-ए ड अक उ ट रप झटर प रवल ज ईल, ब क अथव BC ल म त क स व प रवण य एख य घटक च मदत य व ल ग ल ज ब क स ठ च ट-ए ड ऍ लक शन तय र कर ल आ ण च लव ल तस च BC न श ण द ईल, य ऍ लक शनच INFAST / ब क य स ह र बर बर इ टरफ स घडव ल, य दर य न य व ऍ लक शनश स ब धत सम य स डव ल. तस च, BC हणज एख द स थ अस य स, उप- त नध च ज ळ उभ न य च यव थ पन व द खर ख कर व ल ग ल. य यवह र स ठ MSPs न ध य न स व द ण आव यक आह. य स ठ ल ग क य ज ण य फ च नयमन TRAI न कर व य य ग, ब ज र त ल पध म ळ, कम तकम न य वर क म क नद ख ल खच नघ न स र त स व द-स व मळ शक ल. TRAI न थ पन क ल य स मत व र क ह म ग दश क त व ज ह र क ल ज ऊ शकत त य म ळ स ब धत स व द-स व च उ च उपल धत मळ शकत. MSPs न दल य अश सव स व व य य क मत वषय च सव न TRAI न स डव व यवह र य स र तत च ख द ण म ब इल फ सच व पर आ थ क यवह र स ठ ह ण र अस य न स प ण न टवक वर ह यवह र स र त असण अ य त मह व च आह. RBI न य स ठ आप य ऑ ट बर 2008 य भ रत त ल म ब इल

31 ब क गच यवह र ब क स ठ प रच लन मक म ग दश न म य त न आ ण स र तत म नक च सम व श क ल आह. स य य थत त ह म ग दश क त व प र श आह त. त न वर आध रत अश आ थ क यवह र च स र तत आ ण प रदश कत टक व य स ठ BC च ख त त क ळ ड बट अथव डट ह ण अ नव य आह. शव य हक य BC बर बर यवह र कर त आह त BC बन वट न ह य च ख कर य स ठ RBI च ह म ग दश क त व प र श आह त व वध घटक म य उ प न च व टण स प ण य ण यव थत तस च फ य य त च ल य स ठ व वध हतस ब ध न ह ण य न य च व टप सव घटक न करण अ य व यक आह. य स ठ ख ल ल त य त रचन स चवल आह - स व / र कम जम र कम थ न तरण / ब क रकम च सहभ ग ख त उघडण करण क ढण र मट स च कश BC वपणन व उप- त नध च ज ळ,, उप- र कम- क ह न ह त नध य यव थ पन च यव थ पन, सव यवह र प ण ज य स हत खच नघ ल ह य च 100% ख द ण, उप- इतक कम न त नध य प तळ वर र ख म बदल रकम च प र श उपल धत, द रव न र कम ब क त आणण य ब ब य यव थ पन वर ह ण र खच नघ ल इतक म बदल य क BCs/ BCs च उप- त नध KYC, हक श ण च खच नघ ल इतक म बदल र कम- यव थ पन, सव यवह र प ण ह य च 100% ख द ण, उप- त नध य प तळ वर र ख रकम च प र श उपल धत, द रव न र कम ब क त आणण य ब ब य यव थ पन वर ह ण र खच नघ ल यवह र च खच नघ ल इतक म बदल इतक म बदल ब क य ज च उ प न त न- द त ब क स ठ च ट-ए ड ऍ लक शन तय र करण आ ण च ल वण तस च BC न श ण द ण. य ऍ लक शनच INFAST / ब क य

32 MSP INFAST REMIT / NPCI Account Mapper स ह रबर बर इ टरफ स घडवण, य दर य न य व ऍ लक शनश स ब धत सम य स डवण UIDAI KYC य कन ट हट स ब ध च फ ग ळ क न वत कड ठ व ल, म ब इलवर आध रत स र त स व द घडव न आण ल. वत च BC आ ण इतर BC य य ज य म य फ वषयक भ दभ व न ठ वण. ब क न यव थ पन क ल य ख य य अथव यवह र य स य न स र च ल व य च खच (Opex) ब क न यव थ पन क ल य ख य य अथव यवह र य स य न स र च ल व य च खच (Opex) ब क न यव थ पन क ल य ख य य अथव यवह र य स य न स र च ल व य च खच (Opex) स म ईक व पर स ठ ब क, MSP कड न फ घ ऊ शक ल UID स ठ च स व त च KYCब क अथव MSP न क ल अस य स य न स व श क द ण ओळख-पडत ळण स वध प रव य ब ल ब क कड न फ घ ऊ शक ल वर ल स रचन व न आपण स दस ल क स प ण य जन मध ल थ मक स म ईक उ प न य थ न य त आह 1. ब क व र उप ज त हक य ख य त ल रकम वर ल य ज च उ प न. य ख र ज, -प ड नम य न स र, हक च यवह र BC न र खल य सम तर डप झ स व र प ण पण स र त असण आव यक अस य म ळ ब क च य ज वर ल उप ज त उ प न, इतर सव स म य छ य ख य य त न न, भरप र अस शकत.

33 2. ल ग ह ऊ शकण र यवह र-श क (वर उ ल ख क ल य म लभत यवह र वर) ब क थ ट हक य ख य म य न व (ड बट) ट क शकत त. 3. MSP कन ट हट स ब ध च फ ग ळ क न वत कड ठ व ल. य फ च नयमन TRAI न कर व य य ग, ब ज र त ल पध म ळ, कम तकम न य वर क म क न द ख ल खच नघ न स र त स व द-स व मळ शक ल. य न तर BCs/ BCs च उप- त नध, INFAST आ ण REMIT वच म फ त क य ज ण य क म च म बदल वर ल 1 त 3 य मध न मळण य उ प न मध न य व ल ग ल. य थ एक ब ब य न त घ ण आव यक आह क ब क आ ण MSP य य यवह र मध न वर ल हल ल उ प न मळण र आह त स य य स स धन च व पर क न मळव त असल य उ प न तग तच (इ सक) अस न स खळ त य अख र य हक स स व द य स ठ क णत ह व गळ, वश ष स स धन उभ र व ल गण र न ह त. पर त ब क गश स ब ध न आल य म य आ थ क स व प ह च व य म य इतर स व - द य च अ धक मह व च भ मक अस न य न प र स म बदल न मळ य स त वत य जन प र श यश व ह ण र न ह. य च क रण स ठ BC BC हण न क प र ट घटक न व श द य च शफ रस क ल ज त आह. य जन य अ मलबज वण श स ब धत य क घटक स, य स ठरव न दल ल क य प र प ड य स य ण य खच च वच र क न, म बदल प न द य च र कम त न धक प त प र श ट इ म य द खवल आह. य आक य च उपय ग स व त च यवह र-श क ठर व य स ठ ह ऊ शक ल. अश ह शफ रस क ल ग ल आह क RBI न DIT, UIDAI, MoRD व DoT च त न ध व करण य य त च एक स मत बनव व य य ग य य जन य अ मलबज वण त प रदश कत र ह न सव हतस ब धय न सम न व ट मळ ल तस च व श ट हतस ब धय ब बत क प क व भ दभ व क ल ज ण र न ह. अ मलबज वण त न मळण य अन भव च उपय ग क न व वध हतस ब ध न द य ज ण य श क य रचन च ह वच र ह स मत क शक ल स म ईक स स धन तय र ह ईपय त व पर य च अ त रम क य क र नम न य आध स गतल ल स म ईक स स धन तय र ह ऊन य च क म य च ल ह ईपय त, न ग रक न य य म ब इल फ नमध न म लभ त आ थ क स वध मळव न द य स ठ, एक अ त रम नम य च व पर कर व ल ग ल. य नम य च त वत स रचन त य इ छत इ टरऑपर बल (अ तस चलन य) ए ड- ट ट उप य श वन अडचण म ळ घ तल ज ण ह आव यक आह.स य य य जन म य भ व य त क ह थ ड बदल तर कर व च ल गत ल पर त अवल ब व ( डप ड स ) नम ण ह ण र न ह. अ त रम

34 य ण न स य य क य प त स, करक ळ बदल न तर, त वत उप य पय त घ ऊन ज यल हव. अ त रम क ल वध त ब क न ख ल ल ब ब कर य च परव नग मळ ल - i. स य य ख त उघड य य न - स य न स र तस च RBI य म ग दश क त व म ण अथव प र छ द 5.3 म य न चत क य न स र म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघडण ii. iii. iv. य प व च उघडल य न - स ख य न म ब इल ( फर य ) स धन व र म लभ त आ थ क स व प रवण म ब इल फ सवर हक न द य ज ण य स वध वर फ आक रण मळ ल य य स व श क च क ह भ ग ट-ए ड स व, कन ट हट आ ण म ब इलवर आध रत स र त स व द प रवण य इतर घटक न द ण य य ग ख त उघडण आ ण यव थ पन, र कड ह त ळण इ. क म स ठ य न घ तल य म च व क ल य खच च य य म बदल य न मळ ल. v. अख र य प तळ वर असल य हक श स व द स धण य उप- त नध च ज ळ तय र कर य स ठ BC च न मण क करण ह फ र फट क प र ट स थ अस शकत. vi. इतर ब क, आउटस स करण र भ ग द र, व तस थ, टप ल क य लय आ ण MSPs बर बर भ ग द र क न ल ड स टम क र त स वध प रवण य य ग, REMIT, INFAST आ ण अक उ ट म परस रख स म ईक स धन क य रत झ य न तर, त इ टरऑपर बल बनवत य ईल. vii. viii. म ब इलश ज डल ल ह न - स ख त ब क आउटस स ग भ ग द र बर बर ह ट करण. अश आउटस स गस ब ध च सव ज ख म, स य ण ण च, ब क वर र ह ल. सदर ख य वर आ थ क स व प र व य म य भ ग द र ब क न मदत करत ल. MSPs श ( क व इतर म यव ध त स व - द य श ) स ब ध थ पत क न य च कन ट हट व परण य य ग हक न क ल ल यवह र य य स ट सकड थ न त रत य त ल आ ण हक ल य य म ब इलवर स द श मळ शकत ल. यवह र च य

35 सव न - स ख य वर, अ त रम क ल वध त, ख ल ल प च म लभ त स वध द य ग य च प हज त - a. ख त उघडण b. र कम भरण c. र कम क ढण d. प श च थ न तरण e. ब क रकम च च कश वर लप क य क स व स ठ च त न धक य प र श ट ड म य तप शल न स गतल आह. अ त रम थत मध न अ तम थत पय त ज ण त वत स रचन त य इ छत इ टरऑपर बल ए ड- ट ट उप य पय त प ह च य च एक प यर हणज ह अ त रम नम न ह य. य प तरण- य च एक भ ग हण न, इ टरऑपर बल ण ल तय र कर य स ठ, य क वत अ त रम ण ल च स म ईक स स धन म य स मल करण क ल ज ईल. अ त रम थत प स न REMIT / अक उ ट म परपय त प ह च य म य ख ल ल प य य च सम व श आह - i. ब क क व ब क च आउटस स ग भ ग द र (उद. MFIs, अ य FIs अथव तस य प त ल एज स ज ) म ब इलश ज डल य न - स ख य च तपश ल, UID म क तस च म ब इल फ न म क इ. ब ब अक उ ट म परपय त प ह चवत ल. ii. iii. UID म क अ य प मळ ल नस य स त मळ ल त ह ब क व र अक उ ट म परम य अ यय वत क ल ज ईल. ब क क व ब क च आउटस स ग भ ग द र (उद. MFIs, अ य FIs अथव तस य प त ल एज स ज ) य च कड असल ल म ब इलश ज डल य न - स ख य च ड ट ब स REMIT वचश ज डल ज ईल.

36 अ त रम थत मध न INFAST पय तच व स य प त न ह ईल - i. ब क क व ब क च आउटस स ग भ ग द र (उद. MFIs, अ य FIs अथव तस य प त ल एज स ज ) य च कड असल ल म ब इलश ज डल य न - स ख य च ड ट ब स INFAST कड प ठवल ज ईल. ii. INFAST ल REMIT वचश ज डल ज ईल. 6. शफ रस IMG न ख ल ल शफ रस क य आह त: 1. म ब इलश ज डल य न - स ख य च न म त ब क करत ल. म ब इलश ज डल य य न - स ख य य द न दन तस च म सक यवह र वर क ह मय द र हत ल. य ख य वरच प च प य भ त यवह र (र कम भरण, ख य त र कम जम ( डट) झ य च द खवण, र कम क ढण, एक ख य त न द स य ख य त र कम जम करण व ब क रकम च च कश ) म ब इल फ नवर आध रत व म ब इल ब क ग POS व प न m-pin स टम व र क व BCs (अथव BCs च उप- त नध ) य म य ATM च व पर क न ब य म क स टम व र करत य त ल. 2. म ब इल ब क गच त न व स र तत वषयक तस च BC च अ सलपण स कर य च RBI च स य च म ग दश क त व प र श आह त व त म ब इलश ज डल य न - स ख य ल ल ग र हत ल. 3. अ वल ब यवह र, कम खच आ ण इ टरऑपर ब लट स ठ ख ल ल स म ईक स स धन तय र कर व ल गत ल - a. अक उ ट म पर य य ग UID., म ब इल फ न. आ ण म ब इलश ज डल य न - स ख य च पर परस ब ध थ पत ह ईल. b. इ टरऑपर बल स ल प म ट वच य य ग BCs (अथव BCs च उप- त नध ), ब क क व ब क च आउटस स ग भ ग द र (उद. MFIs, अ य FIs अथव तस य प त ल एज स ज ), UIDAI, अक उ ट म पर आ ण म ब इल स व - द त य म य यवह र अ वल ब वळवण श य ह ईल.

37 b. सहभ ग ब क य वत न, वत थड -प ट स व - द त अथव स घटन म फ त तय र क य ज ण य म ब इलश ज डल य न - स ख य य यव थ पन स ठ व ह ट गस ठ र य प तळ वर ल इ टरऑपर बल रप झटर. सहय ग ब क य वत न, वत थड -प ट स व द य म फ त नम ण क य ज ण य व च लव य ज ण य, म ब इल फ नश ज डल य स म य ख य स ठ र य प तळ वरच इ टर-ऑपर बल रप झटर (ग द म ) आव यक आह त. ब क न आ थ क यवह र स ब ध च क म ब ह न क न घ य स ब ध च भ रत य रझव ब क च स य च म ग दश क त व अस स गत त क ब क म हत - य (ड ट स स ग) व क य लय न क मक ज ब ह न क न घ ऊ शकत त. य शव य क म च य त व ढ य न तर ख त स भ ळ य स ठ आयट स स धन स म ईकपण व परण त वत आह आ ण य तच ब क दर य न प श च यवह र प र प डण (इ टरब क स टलम ट) सम व ट आह. म य स ठ ब क न आउटस स गच सव त व आ ण हक च म हत ग त ठ व य य भ रत य रझव ब क य स चन प ळण अ य व यक आह. 4. अ त रम क ल वध म य ब क, स य य न - स ख त उघडण य म ग दश क त व न स र, म ब इलश ज डल ल न - स ख त उघड शकत त. स य य न - स ख य न म ब इलश ज डल य य न - स ख य म ण च स व मळ शकत त. PIN आध रत य ण च व पर क न न ग रक म ब इलश ज डल य न - स ख य वर ल यवह र क शकत ल. 5. RBI, म ब इलश ज डल य न - स ख य य KYC आव यकत प ण कर य स ठ, म य हतस ब ध च एक स मत न म शकत. य स ठ च नकष आ ण ओळख-पडत ळण य स ब धत क य प त च वक स UIDAI क शक ल व य च व पर सव स व - द त स म ईकपण क शकत ल. य ब ब न अ तम व प मळ पय त स य य न - स ख य न ल ग असण य KYC आव यकत म ब इलश ज डल य न - स ख य न ह ल ग र हत ल. 6. m-pin आध रत म ब इल ब क ग POS स ठ च म नक ठर व य स ठ RBI, TRAI आ ण DoT य सद य च एक स मत थ पन करत य ईल. 7. य यवह र स ठ MSPs न ध य न स व द ण आव यक आह. य स ठ ल ग क य ज ण य फ च नयमन TRAI न कर व य य ग, ब ज र त ल पध म ळ, कम तकम न य वर क म क नद ख ल खच नघ न स र त स व द-स व मळ शक ल. TRAI न थ पन क ल य स मत व र क ह म ग दश क त व ज ह र क ल ज ऊ शकत त य म ळ स ब धत स व द-स व च