emock Test Monthly emagazine For IAS and State PCS Prelims Exams कर र ट अफ यर स (प रश न त तर र र प म ) प र सत प र र र भ क पर र क ष क न द र त प रस त भत

प्रतिलिपि

1 emock Test Monthly emagazine For IAS and State PCS Prelims Exams कर र ट अफ यर स (प रश न त तर र र प म ) प र सत प र र र भ क पर र क ष क न द र त प रस त भत (April 2019) IAS UPPCS MPPCS BPCS RPCS CGPCS JPCS UKPCS HPCS......पर र क ष ओ क भ ए उपय ग (By Mohit Sharma and Team emock Test)

2 Content र ष ट र य इ क ट र भ क व भट ग मश र म द भयक र र भ य र रत य द र भ त क ध र र 124A स व प क यसक रम क ग ट गब क ड ई क प ल भट म ज ब र म र र र -भवभज म ब इ एप र र ष ट र य र स थ गत र र भक ग फ र मवकस इ भ य र र भक ग स 2019 र र ष ट र य प रत य य ब स (ए ब ए) व न ष उप न द र पर र र स थ क अट र र भक ग (एआर रआईआईए) व च र र प रक ष ठ र रत य प र र परर रषद इ क ट र र टर स ट स क म, 2013 च व ब य ज 2018 प षध और र आय भब र म द र और र तट य र र रक ष क भ ए र र ष ट र य र भमभत र भवभज अभ य र प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष र र ष ट र य प च यत र र ज भदवर र रत य रर रज़वस ब क द व र र भवभ व श चक रव त फ ऑर इ क स-19 अ तर ष ट र य दस टर य ग र य क त र र ष ट र र र रक ष परर रषद प रस त व र ख य र स ऑफ अफ र क भवश व प र र स वत त रत र चक क-2019 ज -20 (G-20) भर भ भफक ट रर र क श एक ज़ म पश र व न ट र ऑफ द प प प ट व ज ञ न ए प र द य व क प एर ए व -र 45 भमश ए एर य ए - 56 प र ज क ट 17 ए (P17A) ध ष आभटस र र ग ब ल क इव ट र र ईज इव ट र र ईज ट भ स क प पद थस क च म ल ट अवस थ प ट वच सअ रर रयभ ट र टर र (व आर रएर ) ब र र श ट स प र क र फ ट र ब-र भ क क र ज प रक ष प स त र भ सय ई-भर गर र ट य इ क ट र भ क भ क भट भ वर र भर स टम भजय भर क र र र ट इट च व ह क (ज एर ए व ) ब एस टर य र र यर र क श ट स ट ( टस) ट र : टर भजभट ग एक र प ट र व र ट इट भमश च द रय -2 क उ भर ऑफ र इ भटभफक ए इ न द रस टर य रर रर चस द व र र ज म अ क रमर परर रय ज क भर - य ज न स भमश आईए एर इम फ ब भपक म ब भमश इ र इट भमश म रर रय क प ट क आवथ क पररद श य थ क म ल र चक क (WPI) उप क त म ल र चक क (CPI) {र म प र स र रत, श र र, ग र म र } उप क त म ल र चक क-'क भष मजद र र (CPI-AL) उप क त म ल र चक क-ग र म र मजद र र (CPI-RL) उप क त म ल र चक क-ग र म र मजद र र (CPI-RL) ब क क भव य न ज म भबभ ट र भमट 2019 ऑट म भटव भमश प ल 2026 अभग रम म ल भ ध सर रर र मझ त (एप ए) क ध म ल द क भवभशष ट ग भ क र क तक एभशय ई भवक र ब क ग प क य द ध भमश य ब र -2 म इग र श ए व पम ट ब र फ 'र र व ' य ग ROC - भवश व क र बर बड भवम रर रप टस

3 व भश वक भवत त य न द रस थर रत रर रप टस भवत त य न द रस थर रत और र भवक र परर रषद भ व शक भशक ष एव र र रक षर भ भध भ व शक भशक ष एव र र रक षर भ भध प र भधकर रर स ट टसअप इक भर स टम र र भक ग 2018 आ क भकस म FL 2027 य FC5 प ध भकस म और र क षक अभधक र र र र रक षर अभधभ यम, 2001 म र भवद ख त अभधभ यम र भवद क भष स प श 301 रर रप टस 2019 पय रण ए ज व व धत अथस ऑवर र ग व फ य ग: र रत क प क बस -प भजभटव बर वट र र ष ट र य ज व य परर रवतस अ क भ भध भ म य भग रफ ध र र वन ज व अ य र रण य ब घ परर रय ज भवश व भवर र र त भदवर 2019 मक-र भ ष ण टर र ज भ क च व भकस म भर ब क बव क त क भफ रक प थ व भदवर 2019 प थ व भदवर टवकस ऑभ व रर र कछ आ ज़ य द म व व ध र र ष ट र य र म द र भदवर : 2019 भवश व स व स थ य भदवर र रत य ववषस क र र क र रम दर र स र रत क र र ष ट र य प रत क ब ल ड क र क ष त र अभ य र ग व ट र र व स ट श पत थ गड आन द ऑ सर र ऑफ र ट एन र य द एपर टर म क थ र ईर ज ज भत स टर ट च इल ड भक रक ट वल डस कप वर र 2019 र र य र र यट क फ ब व र रत क प रथम मभ अ तर र सष ट र य फ ल ट रर रव य 2019 ईस टर र गरर रय प ज म त सव भचभतर र प र सम उत र व भवश व प स तक एव क प र र इट भदवर 2019 र रत क र बर बड पर रम र भबज घर र म र र इ भ य अभ य र ष ट र य प रश न - भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. ईव एम क प ब र र प रय ग 2002 म भकय गय थ इल क ट र वनक व मश न Electronic Voting Machine (EVM) 2. एक ब भट ग/ ईव एम य भ ट द व र र अभधकतम 10 उम म दव र र क भ ए मतद र कत उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (d) त 1, 2 त ग क भ ज़ म ब द म कर च व इ क ट र भ क व भट ग मश (EVM) क स थ पर र ब ट प पर र क द व र र मतद क खबर र चच स म भ ज़ म ब द कर र ट र क 185 प रत य श च व क भ ए खड च भक M2 EVM म क व 16 उम म दव र र क म आ र कत और र एक प भ ग ब थ पर र अभधकतम च र र EVM उपय ग क ज र कत, इर भ ए ऐर आश क थ भक इत अभधक उम दव र र क भ ए मतद कर रव क भ ए च व आय ग क मजब र र ब ट प पर र क उपय ग कर र पड ग ल द और र जव र र क उभचत न तम र मथस म ल भम क क र रर र र ज र र रक र र क भवर र ध स वर प व इत बड र ख य म भकर म क कर र य

4 इर भवर र ध क स वर प द व र र व भकर अप फर क उभचत क मत प र प त कर र क म ग क र र ख भकत कर र च त M2 ईव एम (second-generation क द र र भवभ भमसत) म एक ब भट ग/ ईव एम य भ ट म 16 उम म दव र र क भ ए मतद र कत यभद उम म दव र र क क र ख य 16 र अभधक, त अभधकतम 4 ब भट ग इक इय क ज डकर र ट र भ त अभधकतम 64 उम म दव र र क भ ए मतद कर र य ज र कत भक, M3 (third-generation क ब द भवभ भमसत) ईव एम म 24 ब भट ग य भ ट क ज डकर र ट र भ त अभधकतम 384 उम म दव र र क भ ए मतद कर र य ज र कत अत भ ज़ म ब द म च व आय ग M3 ईव एम क प रय ग कर र ग ईव एम क प ब र र प रय ग 1982 म क र र क 70- प र र र भवध र क ष त र म भकय गय थ प रश न - र म द भयक र र भ य स ट श क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य भकर र म द य क र व क उद द श य र ख ज त, कम क भ ए 2. य बड र र भ य स ट श क अध व उ क द व र र परर रच भ त और र र च भ त त उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (b) क व 2 स म द वयक र व य Community radio र रत भ व सच आय ग मतद त ओ क भशभक षत और र ज गर क कर र क भ ए द श र र म 150 र अभधक र म द भयक र र भ य स ट श र र पकस भकय, ज अप तर र क अ ठ प र म द भयक र र भ य अप स थ य ब भ य म र मग र भवकभर त कर रक और र जम स तर र तक मतद त ओ क भशभक षत कर र क प रभक रय र द ढ कर र तथ कत त र क मजब त ब म म त वप र स भमक भ र कत इ क द व र र मतद त ओ क प र त स भ त कर र, मतद त र च म उन ह श भम कर र, उन ह मतद क द र तक ज, उन ह उ क अभधक र र और र भजम म द रर रय क प रभत भशभक षत कर र तथ उन ह ज गर क एव भशभक षत मतद त ब म मदद भम र कत र म द भयक र र भ य, र र भ य र व क एक प रक र र, ज व भर न द रज क और र र वसजभ क र व र पर र र र भ य प रर र रर क एक त र र र म र म द भयक र र भ य स ट श ग भ क र म द य और र अभ र भच क र म द य क र व कर र र कत व ऎर र मग र क प रर र रर कर रत ज भक भकन ह स थ य/भवभशष ट श र त ओ म कभप रय, भज क अ द ख व भर न द रज क य ज -म ध यम प रर र रक द व र र क ज र कत र म द भयक र र भ य स ट श ऐस सम द य द व र पररच वलत और स च वलत त और र उ क स व भमत व उ क त, भज क भ ए व र व प रद कर रत र म द भयक र र भ य कम क भ ए त और र य व यन द रक त भवश ष, र म और र र म द य क अप भवभवध क भ य क क, अ व क ब ट क प रभक रय क र गम ब त और र र च र र म ध यम र र पन न द भ य म र भक रय र ष ट और र र च र र म ध यम क र य ग ब त र रत म, र म द भयक र र भ य क व धत क भ ए अभ य क श र आत 1995 म ह ई, जब र व च न य य फ र भदय भक व य तर र ग र वसजभ क र पभत त प रश न - म चच स म र र र रत य द र भ त क ध र र 124 A क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य ध र र द शद र र र म ब भधत 2. इर 1870 म र रत य द र भ त म श भम भकय गय 3. इर म आज व क र र व र य त वषस तक क क द क प र वध उपय सक त कथ म र क र कथ र? क : (a) क व 1 और र 2 (b) क व 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3

5 उत तर (d) 1, 2 और र 3 भ रत य द स व त क ध र 124 A Section 124A in The Indian Penal Code क ग र र कर च व क भ ए ज र र अप घ षर पत र द शद र र ज ड र रत य द र भ त क ध र र 124 A क ट क ब त क र रत य द र भ त क ध र र 124 A क अ र र र, "ब य भ ख गए शब य र क त द व र र य द श य प रस त भत द व र र, ज क ई र रत म भवभध द व र र स थ भपत र र रक र र क प रभत घ र य अवम प द कर र ग य प द कर र क प रयत न कर र ग, अर त ष उत पन न कर र ग य कर र क प रयत न कर र ग, उर आज व क र र व र य त वषस तक क क द और र ज़ म स अथव र र द भ त भकय ज एग " य क अ ग र ज 1860 म ब य थ 1870 म इर आईप र म श भम कर र भदय गय र भवध म अभ व यन द रक त क स वत त रत क म भ क अभधक र र क र थ अर गत ध र र 124ए क अस पष ट प र वध क द र र कर र क म ग बह त ब र मय र क ज त र र र प र म क टस 1992 म 'क द र र थ भर ब म भब र र र र रक र र' मक बह चभचसत म म क र व ई कर रत ह ए आईप र क ध र र 124 ए क ज च क थ ऐर कर रत ह ए उर इर ध र र क र भवध र म मत त बत य थ, भक इर क द यर र र भमत कर र भदय थ र प र म क टस अप आद श म क थ भक भकर व यन द रक त क द शद र त म ज र कत जब उर क क म र व य पक भ र डक उठ भवभध आय ग द शद र भवषय पर र एक पर र मशस पत र म क भक द श य इर क भकर प क आ च क द शद र म ज र कत और र य आर र प उ म म म ग य ज र कत ज इर र द भ र और र अव ध तर र क र र र रक र र क अपदस थ कर र क व य स थथत मतद त वशक ष और च न भ द र क य क रम (स व प क य क रम) Systematic Voters Education and Electoral Participation (SVEEP Program) स व प क यसक रम, च व आय ग क एक क यसक रम भजर क म ध यम र च व आय ग भवभ न न म और र म भ य क म ध यम र गरर रक, भ व सचक तथ मतद त ओ क च व प रभक रय क ब र र म भशभक षत कर रत और र च व प रभक रय ओ क ब र र म उ क ज गर कत तथ ग द र र बढ क प रय र कर रत म इर क यसक रम क त त ई प क र प म र रत क च व आय ग मतद त ओ क भशभक षत कर र और र उ तक र च ए पह च क भ य द श र र म 150 र अभधक र म द भयक र र भ य स ट श (Community Radio Stations) तक पह च ब ई र म द भयक र र भ य एक प रक र र क र र भ य र व ज एक भ भ त क ष त र क भ त क ध य म र रखत ह ए प रर र रर र मग र प र भषत कर रत इर क प रर र रर छ ट र ग भ क क ष त र तक र भमत त वतसम म र रत र र म 180 र अभधक र म द भयक र र भ य स ट श प रश न म चच स म र र क ग ट गब क ड ई र ब भधत - (a) प रथम भवश व य द ध र (b) भद वत य भवश व य द ध र (c) र रत-च य द ध, 1962 र (d) र रत-पभकस त य द ध, 1965 र उत तर (b) भद वत य भवश व य द ध र क ल ब क लड ई क प ल व नम ज बल सम र प रश न - स व प क यसक रम र ब भधत - (a) मतद त भशक ष और र च व ग द र र र (b) स वच र रत भमश र (c) बढत र च र र र र ग क र र कथ म र (d) छ ट च चक क र म न द रप त र उत तर (a) मतद त भशक ष और र च व ग द र र र PLATINUM JUBILEE COMMEMORATION OF BATTLE OF KANGLA TONGBI इम फ क भ कट क ग त गब य द ध स म र रक पर र र आय ध क र र क द व र र 07 अप र 2019 क प ल भट म जय त क त र र पर र म य गय 6/7 अप र 1944 क र र त क ड गए ट गब त गब क य द ध क भद वत य भवश व य द ध क य कर र य द ध म र एक म ज त इर य द ध म ज प ब त ओर र र आक र मक आक रमर कर रक इम फ और र इर क आर प र क क ष त र पर र कब ज कर र क एक य ज ब ई थ

6 33व ज प भ व ज म म र र न द रस थत 17व र रत य भ व ज क म गस क अवर द ध कर रत ह ए म ख य क भ म -मभर प र र र र जम गस पर र अप कब ज जम भ य और र क ग त गब क ओर र आग बढ श र कर र भदय क ग त गब म त त 221 अभग रम आय ध भ प (एओ ) क एक छ ट भक द ढ ट कड अभग रम ज प ब क र र क क भ ए उ क न द रख फ कड प रभतर र ध भकय क ग ट गब व र र म म रर रय, 221 एओ क आय ध कभमसय क कतसव य क प रभत अग ढ श रद ध क एक म प रम र क र थ-र थ उ क र व च बभ द क प रम र य स म र रक भवश व क य बत त भक आय ध कम प श वर र क भमसक क अ व य द ध क र मय म एक क श र भ क क र प र भकर र प छ 6/7 अप र 1944 क र र त क, जब ज प भ य भ प पर र र र म भकय, तब आय धकभमसय भ प क भ च ग क ओर र एक ग र र क एक र र रक ष कवर र क र प म इस त म भकय गय इर क ब कर र क त र र पर र उपय ग कर रत ह ए य र द श म पर र र र ग ब र र क गई इर म भर फस द श म क भ भदय, बन द र ज प भ य क कई र भ क क म त ह ई और र द श म क अप कदम व पर ख च पर र मजब र र पड प रश न - भ म नभ न द रखत म र अर त य कथ क चय क भजए: (a) इर म छत त र गढ, मध य प रद श, भमज र रम तथ र र जस थ म र पन न ह ए भवध र च व म प य ट प रय र क र प प रय ग भकय गय (b) य च व व र र ज म भकर व यन द रक त क आदशस आच र र र भ त क उल ल घ क रर रप टस कर र क अ मभत द त (c) य ऐप क व आदशस आच र र र भ त उल ल घ क ब र र म भशक यत प र प त कर रत (d) च व क द र र गडबड और र भ रष ट गभतभवभधय पर र भ गर र र रख क भ ए भत आय ग र -भवभज म ब इ एप ब य उत तर (d) च व क द र र गडबड और र भ रष ट गभतभवभधय पर र भ गर र र रख क भ ए भत आय ग र -भवभज म ब इ एप ब य स -व वजल म ब इल एप (Mobile App cvigil ) च व क द र र गडबड और र भ रष ट गभतभवभधय पर र भ गर र र रख क भ ए भ व सच आय ग र -भवभज म ब इ एप ब य कर च व क द र र व य पक र प र इर क प रय ग कर र र प प य ट प रय र क र प छत त र गढ, मध य प रद श, भमज र रम तथ र र जस थ म र पन न ह ए भवध र च व म इर क प रय ग भकय गय र भवभज च व व र र ज म भकर व यन द रक त क आदशस आच र र र भ त क उल ल घ क रर रप टस कर र क अ मभत द त य अ मभत भ व सच घ षण क वतवथ स प र व त और र मतद न क एक वदन ब द तक ब र र त अभधकतम द भम ट अवभध क व भ य रर रक स भकय ज र कत य ऐप क ल आदश आच र स व त उल ल घन क ब र म भशक यत प र प त कर रत तस व र र य व भ य ब क ब द य जर स क रर रप टस कर र क भ ए प च भम ट क र मय भम ग भकर तर र क द र पय ग क र र क क भ ए ऐप प र रर रप टस भकए गए य प गई तस व र र य व भ य अप कर र क अ मभत द ग इर ऐप म क इस त म कर रत ह ए फ ट और र रर रक व भ य क फ ट ग र र म र व कर र क र भवध ग य ऐप च व व र र ज र गरर रक क ब र र भ क त भ न द र य ज एग य ऐप य जर स र ज एन ड र य एप ल क श य ऐप उन ह स थ पर र च ग, ज च व क घ षर क गई भक, ऐप क ब ट वजस ग तथ च व कभमसय क भ ए उप ग, त भक य ग इर क भवश षत ओ र परर रभचत र क और र म ट ज क प रय र कर र र क ऐप क म ध यम र र फ त प वसक प रस त भत क ब द ज गर क गरर रक क एक य भ क आई प र प त त, त भक व अप म ब इ पर र आग क क र रसव ई क ज र क और र र च प र प त कर र र क भशक यत दजस क ब द र च भज भ य त रर कक ष क प र प त त, ज र इर फ ल ड इक ई क र प ज त एक फ ल ड इक ई म फ ल इ ग स क व य स ट भटक भ गर र द, आर रभक षत द त प रत य क फ ल ड इक ई क प र एक ज आईएर आध रर रत म ब इ एप ल क श ग, भजर र भवभज भ स प चर र क ज त य म ब इ एप ल क श इक ई क स थ पर र र ध पह च और र क र रसव ई कर र क अ मभत द त फ ल ड इक ई द व र र क र रसव ई भकए ज क ब द य क र रसव ई रर रप टस क र प म र द श जत और र प र र भगक दस त व ज र भवभज भ स प चर र क म ध यम र र ब भधत प ठ र अभधक र र क उ क भ र सय और र भ ष प द क भ ए अप कर रत यभद कद च र र

7 क घट र प ई ज त त आग क क र रसव ई क भ ए र च र रत भ व सच आय ग क र र ष ट र य भशक यत प टस क ज ज त और र ज गर क गरर रक क 100 वमन क अ दर क गई क र रसव ई क र च द ज त अ तक आदशस आच र र र भ त क उल ल घ क भशक यत पर र फ र र क र रसव ई क ज र क, भजर क क र रर उल ल घ कत स क र रसव ई र बच ज त भशक यत क र त य प म तस व र र य व भ य क र प म दस त व ज र क क कम ब ध थ मजब त अ भक रय प रर क आ व म घट स थ क त वरर रत और र र ट क प च ग भ क स थ भववर रर क र यत र क ज र कत थ य ऐप इ र कभमय क द र र कर र ग और र फ स ट-टर क भशक यत प र न द रप त और र र म ध प रर ब एग र मग र र र भक ग म र रत य भवज ञ र स थ ब ग र क द र र र, र रत य प र द भगक र स थ भदल ल क त र र र, र रत य प र द भगक र स थ ब म ब क च थ एव र रत य प र द भगक र स थ खडगप र र क प चव स थ प रद भकय गय र र भक ग न श र वणय - र मग र, भवश वभवद य, इ ज भ यरर र ग, क ज, प रब ध, फ म र, भचभकत स, आभकस ट क चर र और र भवभध क अ तगसत ज र र क ज त श र ण र मग र भवश वभवद य श ष स थथ न र रत य प र द भगक र स थ, मद र र र रत य भवज ञ र स थ, ब ग र प रश न - र र ष ट र य र स थ गत र र भक ग फ र मवकस क र न द स म अर त य कथ क च व क भजए: (a) य म व र र ध एव भवक र म त र य द व र र ज र र क ज त (b) य र र भक ग प च श र भर य यथ र मग र, भवश वभवद य, इ ज भ यरर र ग, क ज और र प रब ध क अ तगसत ज र र क ज त (c) य अ र ध एव व य वर भयक प रभक रय ए, पह च एव र म व भशत, स न तक परर रर म ज र प च म पद क आध र र पर र ज र र क ज त (d) 2016 म प ब र र य र र भक ग ज र र क गई थ इ ज भ यरर र ग क ज प रब ध फ म र भचभकत स आभकस ट क चर र भवभध र रत य प र द भगक र स थ, मद र र भमर र उर भदल ल आईआईएम ब ग र र ज भमय मददस, ई भदल ल अन द रख र रत य आय भवसज ञ र स थ, भदल ल र रत य प र द भगक र स थ, खडगप र र र रत य र र ष ट र य भवभध भवश वभवद य, उत तर (b) य र र भक ग प च श र भर य यथ र मग र, भवश वभवद य, इ ज भ यरर र ग, क ज और र प रब ध क अ तगसत ज र र क ज त र ष ट र य स थथ त र वक फ र म क इ व य र वक ग स 2019 National Institutional Rankings Framework India Rankings 2019 र र ष ट र य र स थ गत र र भक ग फ र मवकस क प र र रम भ म न स स धन ए व क स म त र लय द व र र 2015 म ह आ थ अप र 2016 म इर क द व र र प र र भक ग ज र र क गई थ म व र र ध भवक र म त र य द व र र 8 अप र, 2019 क ए आईआर रएफ इ भ य र र भक ग 2019 ज र र क गय इर वषस र मग र र र भक ग म र रत य प र द भगक र स थ, मद र र श षस स थ पर र भजर द श म 'र वसश र ष ठ श भक षक र स थ ' क र प म च गय र र ष ट र य र स थ गत र र भक ग फ र मवकस द व र र र र भक ग भ म नभ न द रखत प च म नद क आध र र पर र द ज त 1. अ र ध एव व य वर भयक प रभक रय ए (Research and Professional Practices) 2. पह च एव र म व भशत (Outreach and Inclusivity) 3. स न तक परर रर म (Graduation Outcomes) 4. अभ ज ञत (Perception) 5. भशक षर -अभधगम र र ध (Teaching, Learning and Resources) र र ष ट र य प रत य य ब स (ए ब ए) म व र र ध एव भवक र म त र य द व र र प र थभमक एज र थ भजर म त र य द व र र गभठत क य सन वय क र र र भमभत क पर र मशस र र र भक ग क यस क र मन द रन वत कर र और र भ ष प भदत कर र क र मग र भजम म द र र द गई थ

8

9 प रश न - र र ष ट र य प रत य य ब स क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य म व र र ध भवक र म त र य क अ तगसत एक स व यत त र स थ 2. य द श म र म न क ज और र भवश वभवद य क प रत य य कर रत उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (b) क व 2 र ष ट र य प रत य यन ब (एनब ए) National Board of Accreditation (NBA) र र ष ट र य प रत य य ब स (ए ब ए) क द र य म व र र ध भवक र म त र य क अ तगसत एक स व यत त र स थ र र ष ट र य प रत य य ब स (ए ब ए) र रत म उच भशक ष र स थ क प रम र कर रर क भ ए उत तर रद य द प रम ख भ क य म र एक, द र र र र स थ र र ष ट र य म ल क एव प रत य य परर रषद (NAAC) ए ब ए तक क क यसक रम, ज र इ ज भ यरर र ग और र प रब ध क यसक रम क प रत य य कर रत, जबभक ए एएर र म न क ज और र भवश वभवद य क प रत य य कर रत प रश न - व न ष उप न द र पर र र स थ क अट र र भक ग (एआर रआईआईए) क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य भवज ञ एव प र द भगक म त र य द व र र ज र र क ज त 2. इर क अ तगसत " व च र र और र उद भमत भवक र " र र ब भधत र क तक क आध र र पर र र रत क र भशक षर र स थ क र र भक ग प रद क ज त उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द उत तर (d) त 1, 2 न न ष उपलस पर स थथ न क अ ल र वक (एआरआईआईए) Atal Ranking of Institutions on Innovation Achievements (ARIIA) व न ष उप न द र पर र र स थ क अट र र भक ग (एआर रआईआईए) म व र र ध भवक र म त र य क एक प इर क उद द श य र रत म छ त र और र र क य (faculties) म " व च र र और र उद भमत भवक र " र र ब भधत र क तक क आध र र पर र र रत क र प रम ख उच भशक षर र स थ और र भवश वभवद य क र र भक ग प रद कर र इर म भ म नभ न द रखत र त र क तक क आध र र पर र र र भक ग ज र र क ज त ( र र श 100 म र ): 1. बजट, प र त स क भ ए व यय और र उत पन न र र जस व (Budget, Expenses to Support & Revenue Generated - 20 Marks) 2. व च र र और र स ट टस-अप क प र त स द क भ ए ब भ य द ढ च और र र भवध ए (Infrastructures & Facilities to Support Innovations and Start-ups - 10 Marks) 3. आइभ य ज र र श और र इ व श क बढ व द क भ ए ज गर कत गभतभवभधय (Awareness Activities for Promoting Idea Generation and Innovation - 20 Marks) 4. प र त स और र र यक उद भमत भवक र (Promotion and Supporting Entrepreneurship Development - 20 Marks) 5. ब न द रद धक र पद (आईप ) उत प द, प र द भगक स त तर रर और र व य वर य कर रर (Intellectual Property (IP) Generation, Technology Transfer and Commercialization - 14 Marks) 6. इ व भटव भ ग क तर र क और र प ठ यक रम (Innovative Learning Methods & Courses - 10 Marks) 7. र स थ क श र म व च र र (Innovations in Governance of the Institution - 6 Marks) म 2019 क य र र भक ग द श र भर य म ज र र क गय : सरक र द व र व त त प वषत स थथ न- इर म IIT मद र र श षस स थ पर र र र (d) त 1, 2

10 वनज र प स व त तप वषत स थथ न - इर म व ल ल र र इ न द रस टट य ट ऑफ ट क न ज, तभम श षस स थ पर र र र प रश न - उच भशक ष र स थ म व च र र क र स क भत क बढ व द क उद द श य र गभठत व च र र प रक ष ठ क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य म व र र ध भवक र म त र य क प 2. इर भवश वभवद य अ द आय ग क द व र र स थ भपत भकय गय उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (a) क व 1 न च र प रक ष ठ MHRD's Innovation Cell 1987 तक, य म व र र ध भवक र म त र य क भशक ष भव ग क त त एक र क र र भ क य क र प म क यस कर र र र थ 1987 म, इर र र द क एक अभधभ यम द व र र व ध भ क दज स भदय गय थ, भजर र य अभधक प र व तर र क र क यस कर र र क एक भ क य क र प म य र रत य र स थ क भ ए प र द भगक क भवभशष ट श र भर य क त त र स न तक त तर र और र स न तक क यसक रम क म न त द त व य ज र (भवश वभवद य अ द आय ग) क व र रत म ग र र-तक क भशक ष क म न त द त प रश न - र रत य प र र परर रषद क र द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य एक र भवभधक और र अधसन भयक प र भधकर रर 2. य भतश स त र क उल ल घ क भ ए प र र क भवर द ध दजस भशक यत क भ स त र रर कर रत 3. य प र र क स वत त रत क उल ल घ क भ ए क द र य र र ज र र रक र र क भवर द ध प र र द व र र दजस भशक यत क न य- भ र सय कर रत उपय सक त कथ म र क र कथ र? व च र र प रक ष ठ म व र र ध भवक र म त र य क प भजर म चस, 2018 म एआईर ट ई स थ भपत भकय इर क उद द श य द श र र क उच भशक ष र स थ म व च र र क र स क भत क व यवन द रस थत तर र क र प र त स द व च र र प रक ष ठ क प रम ख क य म य व छ त र क प र त स भ त, प र रर रत और र भशभक षत कर र इर क त त य व छ त र क ए भवच र र र परर रभचत कर र य ज एग और र उच भशक ष र स थ म व च र र क लब क टवकस क जरर रए उ म व च र र क प रभत र झ प द भकय ज एग अस ल भ रत य तकन क वशक ष पररषद (एआईस ई) All India Council for Technical Education (AICTE) एआईर ट ई द श म तक क भशक ष क भ ए व ध भ क भ क य और र र र ष ट र य स तर र क परर रषद इर क गठ व बर र 1945 म र रत म भशक ष प रर क भवक र क बढ व द क भ ए भकय गय थ क : (a) क व 1 और र 2 (b) क व 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3 उत तर (d) 1, 2 और र 3 भ रत य प र स पररषद (Press Council of India) र रत य प र र परर रषद च व क द र र रर रप भट ग तथ प न ज़ क र न द स म भदश भ द श भदए र रत य प र र परर रषद एक र भवभधक अधसन भयक प र भधकर रर ज, प र र क भ ए तथ प र र क ओर र र प र र क एक प र र र क तर र क यस कर रत इर क प ब र र गठ प रथम प र र आय ग क र स त भत पर र प र र क स वत त रत क र र रभक षत र रख तथ र रत म प र र क स तर र क ब य र रख व र ध र र क उद द श य र र र द द व र र वषस 1966 म भकय गय थ वतसम परर रषद, प र र परर रषद अभधभ यम, 1978 क अ तगसत क यस कर रत य क रमश भतश स त र क उल ल घ क भ ए प र र क भवर द ध तथ प र र क स वत त रत क उल ल घ क भ ए क द र

11 य र र ज र र रक र र य भकर अन र स थ क भवर द ध प र र द व र र दजस भशक यत क न य-भ र सय कर रत र रत य प र र परर रषद क प रम ख इर क अध यक ष, ज, परर रप ट क अ र र र, र रत क उच तम न य य क एक र व भ व त जज र र परर रषद म 28 अन र दस य भज म र 20 प र र क प रभतभ भधत व कर रत तथ म न त प र प त प र र र गठ / र म च र र एज भर य द व र र भमत भकय ज त और र श र भर य, ज र : र म प दक, श रभमक पत रक र र तथ र म च र रपत र व र म च र र एज भर य क स व भमय तथ प रब धक क अन द रख र रत य भ क य क र प म परर रषद द व र र अभधर भचत भकय ज त 5 र दस य र र द क द र द द व र र भमत भकय ज त तथ त र दस य र भ त य अक दम, भवश वभवद य अ द आय ग तथ र रत य भवभधज ञ परर रषद क भमत क र प म र स क भतक, र भ त यभयक व भवभधक क ष त र क प रभतभ भधत व कर रत य र दस य परर रषद क त वषस क र व वभध तक र व प रद कर रत र व भ व त व र दस य एक र व वभध र ज द क भ ए प भमत भकय ज र कत प रश न - इ क ट र र टर स ट भ म नभ न द रखत म र भकर र स व न द रच क य गद स व क र र कर र र कत? 1. ग र र- गरर रक, 2. अन इ क ट र र टर स ट 3. र र रक र र क पभ य 4. भकर भवद श र स थ 5. भ द अभव भजत परर रव र र च भदए गए क ट क प रय ग कर र र उत तर र च भ ए क : (a) 1, 2, 4, 5 (b) 1, 2, 3, 4 (c) 1, 2, 3, 4, 5 (d) 2, 3, 4, 5 उत तर (b) 1, 2, 3, 4 इल क ट रल र स ट स क म, 2013 Electoral Trusts Scheme, 2013 र पय भदए क प क य श इर क द व र र अब तक क र बर बड श म र एक इ क ट र र टर स ट र रत म ब ई गई एक ग र र- क र र क प ज र र ज भतक द फ भ ग क भ ए भकर व यन द रक त य क प र स व न द रच क य गद क प र न द रप त कर रत और र र ब भधत र र ज भतक द क उर क भवतर रर कर रत इ क ट र र टर स ट क उद द श य क ई कम य अप र दस य य य गद कत सओ क क ई प रत यक ष य अप रत यक ष द इर क एकम त र उद द श य र ब भधत र र ज भतक द क इर क द व र र प र प त य गद क भवतरर रत कर र य र र ज भतक द क भवत तप षर म प र रदभशसत क भ ए एक त त र एक इ क ट र र टर स ट क म ध यम र र र ज भतक च द द कर रक, क पभ य उर र र ज भतक द क पर दग र बच र कत भजर उर च द भदय च व टर स ट च क य अप ब क ख त म इ क ट र भ क स त तर रर द व र र य गद स व क र र कर र र कत य कद म य गद र कत एक च व टर स ट क व ज प रभतभ भधत व अभधभ यम, 1951 क ध र र 29 ए क त त प ज क त र र ज भतक द क ध भवतरर रत कर र ग एक भवत त य वषस क द र र प र प त क अ शद क कम र कम 95% भवतर रर कर र अभ व यस इ क ट र र टर स ट प रत यक ष य अप रत यक ष र प र अप स वय क र दस य य य गद कत सओ क म य गद क उपय ग कर र र कत इ क ट र र टर स ट क भ म नभ न द रखत र स व न द रच क य गद प र प त र कत - 1. एक व यन द रक त ज र रत क गरर रक ; 2. एक क प ज र रत म प ज क त ; तथ 3. र रत म भ व र एक फमस य भ द अभव भजत परर रव र र य व यन द रक तय क र घ य व यन द रक तय क एक भ क य इ क ट र र टर स ट भ म नभ न द रखत र स व न द रच क य गद स व क र र कर र र कत - 1. ग र र- गरर रक, 2. अन इ क ट र र टर स ट 3. र र रक र र क पभ य 4. भकर अन भवद श स र त 5. भकर भवद श र स थ ट ट क र ल ट र र भवसर ज (TCS) म चस म र म प त ह ई च थ भतम म एक इ क ट र र टर स ट क 220 कर र ड

12 प रश न च व ब क र न द स म भ म नभ न द रखत म र क र कथ र? (a) इर क व र रत य गरर रक खर र द र कत (b) एक व यन द रक त, व यन द रक तगत त र र पर र, एक य अन क र थ र य क त त र र पर र च व ब र खर र द र कत (c) इ पर र क ई ब य ज द य त र र ज भतक द क च व आय ग क बत ग भक उन ह भकत ध च व ब न ड र भम प रश न प षध और र आय भब भ म न म र भकर र र म ब भधत? (a) ज धमस (b) बद ध धमस (d) क व व र र ज भतक द भजर भपछ च व म कम र कम 5% व ट प र प त ह ए, च व ब र प र प त कर र र कत उत तर (d) क व व र र ज भतक द भजर भपछ च व म कम र कम 5% व ट प र प त ह ए, च व ब र प र प त कर र र कत च न ब य जन 2018 Electoral Bond Scheme 2018 उच तम न य य र र र ज भतक द क भ द श भदय भक व च व ब र क र रर द और र द कत सओ क प च क ब य र र र ब द भ फ फ म च व आय ग क र प र र रक र र ज वर र, 2018 म च व ब य ज क अभधर भचत भकय थ च व ब प र भमर र र ट क तर र भजर क गत ध र रक क भकय ज त च व ब क ऐर क ई व यन द रक त खर र द र कत ज र रत क गरर रक य क प ज र रत म स थ भपत एक व यन द रक त, व यन द रक तगत त र र पर र, एक य अन क र थ र य क त त र र पर र च व ब र खर र द र कत इर य ज क अ र र र ज प रभतभ भधत व अभधभ यम, 1951 क त त प ज क त ऐर र र ज भतक द भजर भपछ च व म कम र कम 1% व ट प र प त ह ए, व द च व ब र प र प त कर र र कत च व ब न ड खर र द व क म ग प य र रख ज य ग च व ब न ड 1,000 र पए, 10,000 र पए, एक ख र पए, 10 ख र पए और र एक कर र ड र पए क म ल म उप इ ब र पर र ब क द व र र क ई ब य ज भदय ज य ग इ ब न ड क स ट ट ब क ऑफ इ भ य क क छ श ख ओ र खर र द ज र क ग र थ इ ब क क प र इर ब त क ज क र र ग भक क ई च व ब न ड भकर खर र द ब न ड खर र द ज क 15 भद तक म न ग (c) प र रर र म द य (d) श क त र म द य उत तर (a) ज धमस प षध और आय वबल Poshadh and Ayambil 17 अप र क प र र द श म ज धमस क 24व और र अ भतम त थ कर र गव म व र र क जय त श रद ध और र आस थ र म ई ज र र इर अवर र र पर र ज म भदर र म भवश ष प ज -अचस क ज र र ज र म द य क ग प षध और र आय भब क र ध कर र र र आय भब ज धमस म भ जसर र र र म ब भधत ज दशस म म क ष ज व क पर रम क ज व (आत म ) क प द ग ( भतक द रव य) र र य ग ब ध और र इ क भवय ग म क ष च भक प द ग क ज व क ओर र प रव ब ध, इर भ ए म क ष क प र न द रप त तब तक र कत जब तक ए प द ग कर क ज व क ओर र प रव भ त र र र क ज ए ए प द ग कर क ज व क ओर र प रव भ त र र र क र वर र क त तथ प र र प द ग कर क क षय कर र भ जसर र क त इर प रक र र आत म क र थ ज ड कम क क षय कर र भ जसर र 12 भवभ न न प रक र र क आ तरर रक और र ब ह य तप क म ध यम र व यन द रक त अप आत म र कम क क षय अथ सत भ जसर र कर र र कत य 12 तप : 1. अ र - प र र तर र र उपव र 2. उ दर र - आ भशक उपव र 3. व रत र कल प - ख क वस त ओ क र ख य क र भमत कर र 4. र रर परर रत य ग - व भछत स व भदष ट ज 5. क य क श - श र र रर रक र शन द रक त 6. प रभतर भ त - र व द ओ क भ य त रर 7. प र यभ त 8. भव य - भव म रत 9. व य वच - द र र र क र व कर र 10. व य त सगस त य ग 11. र ज जय - आध य न द रत मक अध यय

13 12. ध य आय वबल - आय भब एक प रक र र क ज ब ह य तप (र रर त य ग क अ तगसत), भजर म, शर र र र और र आत म क द क भ ए ब य गय इर क अ तगसत मक, मर, घ आभद र रभ त स व द ज भकय ज त प षध - ज पर र पर र क अ र र र ज व र र रर रक ज व म अ क परर रन द रस थभतय र ग जर रत इर क र रर ज व म अ क व उत पन न त, भजर र व ईश वर र र द र र त ज त अत ज व क श न द रद ध क भ ए ईश वर र क र ध आवश यक त ज व क श न द रद ध क ब द ईश वर र न द रक त क र ध क म ध यम र प भषत भकय ज त ज भक प षध क त इर र म ष य क म क र मस त भवक र र क द र र भकय ज त प रश न - श षस स तर र पर र र म द र और र तट य र र रक ष र र ब भधत र म म क र मन वय कर र व र म द र और र तट य र र रक ष क भ ए र र ष ट र य र भमभत (ए र एर एमर एर ) भकर क अध यक षत म क यस कर रत? (a) प रध म त र (b) र रक ष म त र (c) र अध यक ष (d) क भब ट र भचव उत तर (d) क भब ट र भचव सम द र और त य स रक ष क वलए र ष ट र य सवमवत National Committee for Strengthening Maritime and Coastal Security (NCSMCS) र म द र और र तट य र र रक ष क भ ए र र ष ट र य र भमभत, एक र र ष ट र य स तर र क म च य र म द र और र तट य र र रक ष क भ ए एक र व च र म क ष त त र, भजर म र र ब भधत म त र य और र र र रक र र एज भर य द व र र प रभतभ भधत व भकय ज त क भब ट र भचव क अध यक षत म य र भमभत श षस स तर र पर र र म द र और र तट य र र रक ष र र ब भधत र म म क र मन वय कर रत प रश न अभ य र र भवभज क र न द स म भ म नभ न द रखत म र क र कथ र त य? (a) य र रत और र भवयत म क र य क त र भ क अभ य र (b) य भ न द म र गर र य द श क र य क त र भ क अभ य र (c) य र रत, र य क त र र ज अम रर रक, ज प और र ऑस टर भ य क र य क त र भ क अभ य र (d) य र तट य र र ज और र क द र श भर त प रद श क श भम कर रत ह ए र रत क तट य र रक ष अभ य र उत तर (d) य र तट य र र ज और र क द र श भर त प रद श क श भम कर रत ह ए र रत क तट य र रक ष अभ य र स व वजल अभ य स Exercise SEA VIGIL र रत य र द व र र ज वर र 2019 क प र र ष ट र य स तर र क तट य र रक ष अभ य र र भवभज क र च भकय गय र भवभज र रत य र द व र र र च भ त भकय गय प र र ष ट र य स तर र क तट य र रक ष अभ य र थ इर अभ य र म द श र र क क द र और र र 13 तट य र र ज और र क द र श भर त प रद श र र ब भधत र म द र भ तध र रक श भम थ अभ य र र प र प त प रभतभक रय र र ष ट र य र म द र और र तट य र र रक ष क भ ए र र ष ट र य र भमभत (ए र एर एमर एर ) क अग ब ठक म प रस त त क ज एग 13 त य र ज य और क द र श वसत प रद श र ज य (9) - ग जर र त, म र र ष ट र, ग आ, क सटक, क र र, तभम, आ ध रप रद श, उड र, पभ म ब ग क द र श वसत प रद श (4) दम -द व, प द द च र र, क षद व प, अ म भ क ब र र द व प र म प रश न - प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष क र द स म अर त य कथ क चय क भजए: (a) 1948 म इर क गठ प भकस त र भवस थ भपत ग क मदद कर र क भ ए भकय गय थ (b) य क ष क व ज त क अ शद र ब और र इर क ई बजट य र यत भम त (c) प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष क गठ र र द द व र र भकय गय (d) प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष क भदए गए र अ द / य गद आयकर र क ध र र 80(ज ) क त त आयकर र र छ ट प र प त उत तर (c) प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष क गठ र र द द व र र भकय गय

14 प रध नम त र र ष ट र य र त क ष (Prime Minister's National Relief Fund) म तभम म भत रच क त र रइय र र क भ कट एक म भदर र म व भषसक भचभतर र प र सम उत र व म भर क क ब ट क र रस म (coin distribution ceremony) क र मय गदड म र त श रद ध ओ क म त य गई और र दर घ य गए प रध म त र र र न द र म द प रध म त र र र ष टर य र र त क ष र म तक क परर रज द ख र पय और र घ य क पच र -पच र ज र र र पय क अ ग र र र भश द क घ षर क प भकस त र भवस थ भपत ग क मदद कर र क भ ए ज वर र, 1948 म तत क प रध म त र प भ त जव र र र क अप पर र जनत क अ शद न स प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष क स थ प क गई थ प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष क ध र र भश क इस त म अब प रम खतय ब ढ, चक र त और भ क प आवद ज स प र क वतक आपद ओ म म र ए ल क पररजन तथ बड द घ न ओ ए द क प वडत क तत क ल र त पह च न क भ ए भकय ज त इर क अ व, ह दय शल य-वचवकत स, द प रत य र पण, क सर आवद क उपच र क भ ए इर क ष र र यत द ज त प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष म भकर व यन द रक त और र र स थ र क व स व न द रच क अ शद स व क र र भकए ज त र र रक र र क बजट स र त र अथव र वसजभ क क ष त र क उपक रम क ब र श ट र र भम व अ शद स व क र र भकए ज त र मग र भ भध क भ व श अ र भचत व भर न द रज क ब क तथ अन र स थ ओ म भवभ न न र प म भकय ज त क ष र ध र र भश प रध म त र क अ म द र भवतरर रत क ज त प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष क भदए गए र अ द / य गद आयकर र क ध र र 80(ज ) क त त आयकर र र छ ट प र प त प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष क गठ र र द द व र र भकय गय इर क ष क भ भध क आयकर र अभधभ यम क त त एक टर स ट क र प म म ज त और र इर क प रब ध प रध म त र अथव भवभवध भमत अभधक रर रय द व र र र र ष ट र य प रय ज क भ ए भकय ज त ऐर र शतस अ द भजर म द त द व र र य उल ल ख भकय ज त भक अ द क र र भश भकर भवभशष ट प रय ज क भ ए, स व क र र भकय ज त प रध म त र र र ष ट र य र र त क ष SMS य भमर क य इर प रक र र क क ई अन र व प रद त क म ध यम र अ द / य गद एकत र कर रत वषस म इर क ष म क आय कर र ड र पय व क व यय कर र ड र पय थ वतसम म इर क ष म श ष र र भश कर र ड र पय प रश न - भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए : 1. प रभतवषस 24 अप र क र र ष ट र य प च यत र र ज भदवर क र प म म य ज त 2. इर प च यत र र ज भदवर र भवध क अभधभ यम (73व र श ध ) क प रर रत कर र क उप क म म य ज त उपय सक त कथ म र र त य कथ / कथ क च व क भजए: (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (c) 1 व 2 द र ष ट र य प च यत र ज वद स National Panchayati Raj Day र र ष ट र य प च यत र र ज भदवर क प रभतवषस 24 अप र क म य ज त र र ष ट र य प च यत भदवर पर र द श क र बर ब तर र ग र म प च यत क प च यत र र ज म त र य द व र र र ष ट र य र ग र म सभ प रस क र र र म म भ त भकय ज त इर प च यत र र ज भदवर र भवध क अभधभ यम (73व र श ध ) क प रर रत कर र क उप क म म य ज त इर अभधभ यम द व र र ग व, ब ल क एव भज स तर र पर र प च यत र र ज व यवस थ क भ म सर भकय गय थ 73व र श ध क द व र र र भवध म ग-9 ज ड गय, इर क त त अ च द 243 (A) र 243 (O) म प च यत क व यवस थ क गय, इर क द व र र र भवध म 11व अ र च ज ड गय, इर म प च यत क 29 भवषय क श भम भकय गय र वसप रथम र जथथ न क न र वजल म 2 अक ट बर र, 1959 क प च यत र र ज व यवस थ अप ई गय थ

15 प रश न - भ म नभ न द रखत म र अर त य कथ क चय क भजए: (a) ब स प र र तर र र र र रक र र स व भमत व व क प (b) र र र ड क स (RESIDEX) इ क स क ब स द व र र ज र र भकय ज त (c) ब स क म ख य य म र र ष ट र क म बई म न द रस थत (d) र र ष ट र य आव र ब क (NHB) म ख य य ई भदल ल म न द रस थत उत तर (b) र र र ड क स (RESIDEX) इ क स क ब स द व र र ज र र भकय ज त भ रत य ररज़ ब क द व र व वन श Disinvestment by RBI र रत य रर रजवस ब क द व र र ज र र एक र च म क गय भक उर र र ष ट र य आव र ब क (ए एचब ) और र र र ष ट र य क भष एव ग र म र भवक र ब क ( ब स) म अप प र र भ स स द र र र र रक र र क क रमश: 1,450 कर र ड र पय और र 20 कर र ड र पय म ब च द इर क ब द अब ए एचब और र ब स प र र तर र र र र रक र र स व भमत व व क पभ य ब गई भवभ व श क य भ र सय भद वत य र रभर म ह र भमभत क अ श र पर र आध रर रत य रर रप टस 2001 म र प गई थ भजर म भ य मक य र स थ क एक द र र र म श यर र न द र ग क र म प त कर र क भर फ रर रश क गई थ र भमभत क थ भक र रत य रर रज़वस ब क क भ स स द र र उ इक इय म र कत, भज क व भवभ यम कर रत इर र प ज, 2018 म र र रक र र र रत य रर रज़वस ब क र SBI क 59.7% भ स स द र र खर र द थ क द र य ब क क प र ब स म 72.5 फ र द भ स स द र र थ, इर म र 71.5 फ र द भ स स द र र क अक ट बर र 2010 म र र रक र र क द द गई थ जबभक श ष बच भ स स द र र 26 फर रवर र 2019 म र र रक र र क ब च गई भक र र ष ट र य आव र ब क म प र र 100 फ र द भ स स द र र आर रब आई क प र थ, भजर 19 म चस 2019 क ब च भदय गय र ष ट र य क वष ग र म ण व क स ब क (न ब ) ब स ब क र रत क अग रर भवक र ब क म र एक इर क स थ प र र ष ट र य क भष व ग र म र भवक र ब क अभधभ यम, 1981 क म ध यम र क गय थ, इर क म ख य य म र र ष ट र क म बई म न द रस थत य ब क म ख य र प र क भष भवत त/ऋर र म बन ध क यस कर रत ब स ग र म र क ष त र म भवक र तथ आभथसक उन नभत क भ ए ऋर क व यवस थ कर रव त र ष ट र य आ स ब क (NHB) र र ष ट र य आव र ब क (NHB) एक भ य मक र स थ, य आव र क भ ए र ख क प रव क भवभ यभमत कर रत य आव र क भ ए र व च भवत त य र स थ इर क स थ प र र ष ट र य आव र ब क अभधभ यम, 1987 क म ध यम र क गय थ इर क म ख य य ई भदल ल म न द रस थत इर क द व र र र स ड क स (RESIDEX) इ क स क ज र र भकय ज त प रश न म म र म भव ग आ ध र प रद श और र तभम म ' फ ' चक रव त क मद द जर र अ टस ज र र भकय इर त फ क फ म भदय गय? (a) र रत द व र र (b) पभकस त द व र र (c) ब ग ल द श द व र र (d) श र क द व र र उत तर (c) ब ग ल द श द व र र चक र त फ न (Cyclone Fani) म र म भव ग आ ध र प रद श और र तभम म ' फ ' चक रव त क मद द जर र अ टस ज र र भकय य त फ अ ब ग क ख ड म कम दब व क र प म और र इर क 30 अप र क आ ध र और र तभम क तट क प र र कर र क उम म द च भदए गए भचत र र य स पष ट भक इर फ म ब ग ल द श द व र र भदय गय उष णकव ब ध य चक र त उष णकभटब ध य चक रव त भ म न दब व प रर ज उष णकभटब ध य और र उप ष णकभटब ध य क ष त र म र म द र य म र गर र क ऊपर र भवकभर त त जब र त क व य क गमस कर र ऊपर र उठ क क र रर भकर स थ पर र भ म न व य द ब क ष त र क भ म सर ज त, और र इर भ म न व य द ब क ष त र क च र र ओर र, र प क षत उच व य द ब क ष त र र भवश र क द र य एव र मद ब व य र र भशय उत तर र ग द धस म व म वतस तथ दभक षर ग द धस म दभक षर वतस भदश म र भपस क र र र प म त व र गभत र चक कर र ग त इर र भपस क र र त व र व य क चक रव त क त

16 चक र त क करण र रत य म र म भवज ञ भव ग (IMD) द व र र चक रव त क उ क व य गभत क आध र र पर र च र र वग म भव भजत भकय गय - (1) चक रव त त फ (Cyclonic Storm); भकम./घ ट (2) खतर र क चक रव त त फ (Severe Cyclonic Storm); भकम./घ ट (3) अभधक खतर र क चक रव त त फ (Very Severe Cyclonic Storm); भकम./घ ट (4) षर चक रव त त फ (Super Cyclonic Storm); 221 भकम./घ ट र अभधक र रत य म र म भवज ञ भव ग (IMD) चक रव त क गभत म प म त भम ट भ र र तर र त फ क गभत (Three Minute Sustained Wind Speed) क प रय ग कर रत चक र त क न मकरण उत तर र भ द म र गर र क चक रव त क मकर रर वषस 2006 र भकय ज ग चक रव त क मकर रर एक र च क अ र र र भकय ज त चक रव त क मकर रर त र च क भ म सर क उत तर रद भयत व प रत य क र म द र ब भर क ष त र क भ ए भवश व म र म भवज ञ र गठ (WMO) क उष णकभटब ध य चक रव त क ष त र य भ क य क भवश व म र म भवज ञ र गठ (WMO) क ऐर क प च भ क य उत तर र भ द म र गर र क भ ए र रत य म र म भवज ञ भव ग (IMD, भवश व म र म भवज ञ र गठ क भवभशष ट क ष त र य म र म भवज ञ क द र क र र प म क यस कर रत य क द र अर रब र गर र और र ब ग क ख ड म उठ व चक रव त क र च म र म द क भ ए प र भधक त इर क ष त र क चक रव त क म क र च क भ म सर म र म भवज ञ र गठ क एक प द व र र भकय गय इर र च म क 8 र दस य द श द व र र क 64 म (प रत य क द श र 8) र झ ए गए, भजन ह क रम र र र आव भटत भकय ज त य इर प रक र र

17 अ तर ष ट र य प रश न - म प भवश व य द ध क द र र ह ई ग प क ड ई चच स म र र ग प प र यद व प क न द रस थत? (a) त क (b) स प (c) इट (d) र र उत तर (a) त क ऑस इ क स-19 AUSINDEX-19 र रत य र और र र र य ऑस टर भ य र क ब च भद वपक ष य र म भद रक अभ य र क त र र र र स कर रर ऑर इ क स-19 2 अप र 2019 क भवश ख पत त म म आर र ज र र इर अभ य र क उद द श य र रत य र और र र र य ऑस टर भ य र क ब च र म पकस और र व यवर भयक भवच र र क आद -प रद क अवर र र उप ब ध कर र क म ध यम र द र ओ क ब च पर रस पर र र य ग और र अ तर र-र च क मजब त द और र उर म व न द रद ध कर र र रत क प रध म त र और र ऑस टर भ य क प रध म त र द व र र 2014 म घ भषत र र रक ष र य ग क भ ए फ र मवकस (एफएर र ) क परर रक प क अ र प द द श क ब च भद वपक ष य और र र रक ष र य ग क मजब त कर र क र क त क र प म भवश ख पत त म म भर त बर र 2015 म अभ य र क प र स कर रर आय भजत भकय गय थ प भवश व य द ध क द र र ग प क ख इय और र पभ म म च क र थ र झ अ व र भ त र य ग क ब इभत र पर र आध रर रत र रत और र ऑस टर भ य क ब च र क र र त मक र रक ष र ब ध र र, भजन 2006 क र रक ष र य ग क ज ञ प तथ 2009 क र र रक ष र य ग पर र र य क त घ षर -पत र क म ध यम र य आध र र प रद भकय गय ल प ल क य द ध Battle of Gallipoli क ग प अभ य, भजर ग प क ड ई य स ज़ अभ य क म र ज ज त प रथम भवश व य द ध क द र र भमत र द श द व र र य र र प र र र तक ज व र म द र म गस क भ य भत रत कर र क एक अर फ प रय र थ ग प त क क प र यद व प फर रवर र -म चस 1915 म स ल स स टर ट पर र भब रभटश और र फ र र र ज ज द व र र और र 25 अप र क ग प प र यद व प पर र एक बड - आक रमर क र थ ज र र र र, भजर म भब रभटश और र फ र र र र भ क क र थ-र थ ऑस टर भ य ई और र न ज र क र न द श भम थ इर म भमत र द श क र क अर फ त भर ह ई ग प म र रत य र भ क अर ध र रर ब द र र क परर रचय भदय थ और र कर र ब 1600 र रत य र भ क य श द ह ए थ प रश न - म भकर द श म ए र र ज क र त त र क र थ 'र र व ' य ग क श र आत ह ई? (a) च (b) भब रट (c) ट (d) ज प

18 उत तर (d) ज प 'र ' य (Reiwa Era) ज प म एक मई क य वर र ज र भ त क र र जगद द र त ए श य ग क श र आत ग इर क म 'र र व ' र रख गय य म एक प र च कभवत र भ य गय र र व क श र आत क र थ 1989 म श र ह ए र ई य ग क अ त ग ज प क र र प रर ग ग क म त भबक, द श म क भ ध सर रर म अब र र व म प रय ग भकय ज एग ज प म ग र गर र क र र क अ व स वद श ग ग क र र क प रय ग बड स तर र पर र त ज प क वतसम र र ज र म र ट अभकभ त 30 अप र क र र जगद द छ ड र र द र द र ज द र मय म स व च र र र जगद द छ ड व व प र र ज ए र र ज क र त त र पर र द श म प र र परर रक त र र पर र ए श य ग क श र आत त (a) अफग़ भ स त, ईर र, प भकस त (b) थ ई, ओर, म म र र (c) अ र ल व र र, ग व ट म और र र र र (d) त क, र रर रय, ब उत तर (c) अ र ल व र र, ग व ट म और र र र र न द न र य ल (Northern Triangle) म अम रर रक र र रक र र दस टर य ग क ज व द श क द ज व र यत म कट त कर र क भ र सय भ य अम रर रक र र रक र र इ मध य अम रर रक द श क र य क त र र ज अम रर रक म प रव भर य क ज क भ ए द ष ठ र र य अ र ल व र र, ग व ट म और र र र र क दस टर य ग क र प म ज ज त य म इन ह भवश ष र प र इ क आभथसक एक कर रर क क र रर भदय गय प रश न - म चच स म र र दस टर य ग म क -क श भम?

19 प रश न - र य क त र र ष ट र र र रक ष परर रषद द व र र म प रर रत प रस त व-2462 क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य आत कव द गभतभवभधय और र आत क ग ट क फ भ ग पर र ग म कर क उद द श य र प रर रत भकय गय 2. इर प रस त व क र रत द व र र प श भकय गय थ उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (a) क व 1 स य क त र ष ट र स रक ष पररषद प रस त स ख य UNSC RESOLUTION 2462 द भ य र र म आत कव द गभतभवभधय और र आत क ग ट क फ भ ग पर र ग म कर क उद द श य र र य क त र र ष ट र र र रक ष परर रषद एक य प रस त व-2462 प रर रत भकय फ र र द व र र य गय प रस त व 2462 म ज द प रस त व क य स वर प और र इर म आत क गभतभवधय क भ ए भवत त य मदद और र ई च भतय क स वर प क श भम भकय गय प रस त व म र द श र भवत त य द क प र रदभशसत क बढ क आह व भकय गय भजर म वच सअ र पभत त र ज ड र भवत ज न द रखम क आक कर र श भम र य क त र र ष ट र आत कव द क भवर द ध ड ई म इर प रस त व क एक म त वप र स पड व कर र र र भदय भजर र आत कव द क भम व भवत त य र मथस क र र क म मदद भम ग इर प रस त व म र य क त र र ष ट र आत कव द भ र र धक क य स य (UNOCT) र आत क गभतभवभधय क भवत त य र मथस र र क क भ ए र र स त क प च कर र म अग रर भमक भ क अप क गई व भश वक स तर र पर र आत कव द भवर र ध र रर भत क प र व ढ ग र ग कर र क भ ए इर क य स य क 2017 म ब य गय अम रर रक म 11 भर त बर र 2001 क ह ए आत कव द म क जव ब म 2001 म प रस त व 1373 क अप य गय थ आत कव द क व भश वक खतर र क जव ब द क भ ए र द श पर र द भयत व क ग कर र व य प व य पक प रस त व थ प रस त व 2462 प रस त व 1373 क प भष ट कर रत प रश न - म अफ र क र र ज भत म र द श चच स म र र र क र न द स म र त य कथ क च व क भजए: (a) य स ऑफ अफ र क पर र न द रस थत (b) इर क र म र गर र र गत (c) इर क र र जध ज ब (d) र कथ र त य उत तर (b) इर क र म र गर र र गत स न (Sudan) र क र र ष टर पभत उमर र अ -बश र र क र र र ष टर पभत पद र ट भदय और र उन ह भ र र र त म भ य 1956 म भब रट र स वत त रत भर कर र क ब द र ग य द ध म फ र गय इर ग य द ध क ब च क स उमर र अ बश र र 1989 म र रक तभवभ तख त प ट भकय थ उ क श र क म दभक षर र म बड ग य द ध ह आ उर र मय दभक षर र इर द श क अभ न अ ग थ वषस 2011 म दभक षर र इर र प थक कर र अ ग द श ब गय इर क ब द द श क पभ म भ स र म य ग य द ध प र र र गय बश र र पर र य द ध अपर र ध कर र क आर र प ग र गर र र ज य उत तर र प वस अफ र क म न द रस थत एक द श इर क उत तर र म भमस र; उत तर र प वस म र गर र; प वस म इरर रभटर य और र इभथय भपय ; दभक षर म दभक षर र ; दभक षर -पभ म म मध य अफ र क गर र र ज तथ पभ म म च और र भबय दभक षर र क अ ग र प र अफ र क क र बर बड द श थ, भकन त अब य अल ज रर रय और र म क र भटक रर रपन द रब लक ऑफ क ग क ब द अफ र क क त र र र र बर बड द श इर क र र जध ख र रत म और र भवश व क र बर ब द र म ब त य स ऑफ अफ र क क ग

20 प रश न भ म नभ न द रखत म र क -क र द श स ऑफ अफ र क म श भम? 1. क न 2. र म भ य 3. भजब त च भदए गए क ट क प रय ग कर र र उत तर र च भ ए क : (a) क व 1 और र 2 (b) क व 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3 उत तर (b) क व 2 और र 3 न ऑफ अफ र क Horn of Africa स ऑफ अफ र क, प व अफ र क क एक प र यद व प ज अर रब र गर र म अद क ख ड क दभक षर भक र र पर र न द रस थत म भचत र पर र इर क स वर प एक र ग ( स) क र म गत इर भ ए इर अफ र क क र ग य स ऑफ अफ र क म भदय गय

21 य अफ र क म द व प क र बर प व भवस त र र इर म इरर रभटर य, भजब त, इभथय भपय और र र म भ य श भम क आम च व क र रत म पत रक र र क भ ए अ तक क र बर र र रभक षत र मय बत य गय उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (c) 1 व 2 द व श व प र स स वत त रत स चक क-2019 World Press Freedom Index ग र र न ऑफ अफ र क जब स ऑफ अफ र क क द श क र थ र, य ग, र रव, ब र, त ज भ य और र क न क श भम कर र भ य ज त, त उर ग र टर र स ऑफ अफ र क क त प रश न - भवश व प र र स वत त रत र चक क-2019 क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. भपछ त वष म र रत क र र भक ग ग त र र बढ रर रप टसर स भवदऑउट ब सर स द व र र 18 अप र 2019 क भवश व प र र स वत त रत र चक क-2019 रर रप टस ज र र क गय इर र चक क म श भम क 180 द श म र रत क र र भक ग भपछ वषस क त म द स थ भगर रकर र 140व स थ पर र पह च गई 2017 म र रत 136व स थ पर र तथ वषस 2018 म 138व स थ पर र थ रर रप टस क अ र र र र रत म प र र स वत त रत क वतसम न द रस थभत म र एक पत रक र र क न द रख फ भ र भजर म प भ र क भ र, म ओव भदय क म, अपर र ध र म य भ रष ट र र ज भतज ञ क प रभतश ध श भम ग र म र इ क म ग र र अ ग र ज ष म भ य क भ ए क म कर र व पत रक र र त त मक र प र अभधक खतर र क र म कर रत 2019 क आम च व क द र र र त त र ढ म ज द क द र र र रक र र क र मथसक द व र र पत रक र र पर र म बढ र मथसक द व र र र श टवकस पर र पत रक र र पर र भ श र ध ज त और र फर रत व बय क बढ व भदय ज त इर रर रप टस म आम च व क वक त क र रत म पत रक र र क भ ए र बर खतर र क र मय बत य गय दभक षर एभशय म प र र क आज द क म म म प भकस त 142व, ब ग ल द श 150व स थ पर र व ग त र र त र र र र र प स थ पर र, जबभक र बर भ च स थ त कस म भ स त क प रर रर न द रस थत रर रप टसर स र न स फ र भटयर स (आर रएर एफ) य रर रप टसर स भवदआउट ब सर स एक ग र र क र र र गठ ज भवश व क पत रक र र पर र म क दस त व ज कर रर कर र और र म क ब कर र क भ ए क म कर रत

22 प रश न - ज -20 र म म भ म नभ न द रखत म र क -क द श श भम? 1. च 2. इ भशय 3. ज प 4. र ऊद अर रब 5. त क च भदए गए क ट क प रय ग कर र र उत तर र च भ ए क : (a) 1, 3, 4, 5 (b) 1, 2, 3 (c) 1, 2, 3, 4 (d) 1, 2, 3, 4, 5 उत तर (d) 1, 2, 3, 4, 5 ज -20 (G-20) र उद -अर रब घ षर क भक वषस 2020 म व ज -20 भशखर र र म म क आय ज र उद -अर रब क र र जध रर रय द म ग य अर रब जगत म आय भजत भकय ज व प ज -20 भशखर र र म म ग 2019 ज -20 भशखर र र म म ज प क ओर क श र र म आय भजत भकय ज एग 2018 म ज -20 क ब ठक अज ट क र र जध ब य र आयर स म ह ई थ र रत 2022 म द श क स वत त रत क 75 वषस प र र क अवर र र पर र ज -20 भशखर र र म म क म जब कर र ग प वषस 2022 म ज 20 र म म क म जब इट क कर र थ ज -20 भवश व क 20 प रम ख अथसव यवस थ ओ क एक म च ज र मक आभथसक च भतय क र म ध कर र क भ ए व भश वक भतय भवकभर त कर र च त ज -20 क श र आत, 1999 म एभशय म आए भवत त य र कट क ब द भवत त म भत रय और र क य ब क क गव सर र क ब ठक क त र र पर र ह ई थ वषस 2008 म ज -20 क त ओ क प भशखर र र म म आय भजत भकय गय थ और र र म व भश वक भवत त य र कट क र म कर र म म त वप र स भमक भ ई थ वषस 2008 क ब द र ग ग प रभतवषस ज - 20 क त भशखर र र म म कर रत ज -20, 19 द श और र य र र प य र घ र ब, भजर म श भम : अज ट, ऑस टर भ य, ब र ज़, क, च, जमस, फ र र, र रत, इ भशय, इट, ज प, म न द रक सक, र र, र ऊद अर रब, दभक षर अफ र क, दभक षर क रर रय, त क, य इट भक ग म और र र य क त र र ज अम रर रक ज -20 भवत त य न द रस थर रत ब स, अ तर रर र ष ट र य श रम र गठ, अ तर रर र ष ट र य म द र क ष, आभथसक र य ग एव भवक र र गठ, र य क त र र ष ट र, भवश व ब क और र भवश व व य प र र र गठ आभद क र थ भम कर र क म कर रत

23 व भषसक भशखर र र म म क त य र र वरर रष ठ अभधक रर रय क भजम म त और र ज ज -20 क त ओ क प रभतभ भधत व कर रत, उन ह 'श र रप ' क ज त प रश न म चच स म र र भर भ भफक ट रर र क श एक ज़ म पश क र ब ध - (a) ब ल ट ओ प रभतब ध र (b) पय सवर रर प रद षर र (c) ज व य परर रवतस र (d) अम रर रक द व र र ईर र पर र ग य गए प रभतब ध र उत तर (d) अम रर रक द व र र ईर र पर र ग य गए प रभतब ध र वसव व क रर क शन एक ज़ म पशन Significant Reduction Exemptions म अम रर रक घ षर क भक ईर र र त आय त कर र व द श क प रभतब ध र क ई छ ट द ज एग 2015 म ईर र क र थ ह ए पर रम र र मझ त र अम रर रक क ब र र क ब द अम रर रक व बर र 2018 म ईर र पर र प रभतब ध ग य थ र रत र म त 8 द श ( र रत, च, ग र र, इट, त इव, ज प, त क और र दभक षर क रर रय ) क प रभतब ध र छ ट द थ इर छ ट क वसव व क रर क शन एक ज़ म पशन क गय थ छ ट क य अवभध 2 मई क खत म र र र रत अप जर र रत क 80% त आय त कर रत र रत अप र प टर भ यम जर र रत क दर प रभतशत ईर र र आय त कर रत अम रर रक य प रभतब ध एकपक ष य त र र पर र ग भकय और र र रत म श क भक व क व र य क त र र ष ट र द व र र ग प रभतब ध क म त, भक ईर र पर र अम रर रक प रभतब ध क प कर र क र रत,च र भ त अन द श इर भ ए ब ध य भक अ तर रर र ष ट र य ब भक ग -द अम रर रक ब भक ग च क जरर रए त और र ज द श अम रर रक प रभतब ध क आदर र कर र ग, व अम रर रक ब भक ग च क इस त म कर र र क ग र रत क अ तर रर र ष ट र य व य प र र म र र भदक कत ग, क भक ज द तर र व य प र र अम रर रक र र म त य र र प य र घ अम रर रक प रभतब ध र बच क भ ए अप म द र य र र क भ ए एक य व कन द रल पक ब भक ग च ख क ए भकय थ, भक व अब तक च म आय अमर र क क भक ईर र पर र प रभतब ध ग र च ब र र बन दर रग परर रय ज पर र अर र र पड ग र रत, ईर र म च ब र र ब दर रग परर रय ज भवकभर त कर र र र प रश न म चच स म र र र र ज भतक द र व न ट र ऑफ द प प क र ब ध - (a) दर र र (b) य क र र (c) दभक षर क रर रय र (d) ब र ज र उत तर (b) य क र र स न ट स ऑफ द प पल प Servant of the People party व भदभमर र ज़ स क य क र क य र र ष ट र पभत ग उन ह म र पन न ह ए र र ष ट र पभत च व म ज त भर क र र ष ट र पभत च व म ज़ स क क 73% मत प र प त ह ए, जबभक र त त र ढ र र ष ट र पभत प टर प र र श क क म त र 24% मत प र प त ह ए व भदभमर र ज़ स क क जन 25 ज वर र, 1978 क तप वस र भवयत र घ म ह आ थ व एक क म भ य तथ भ द शक उन ह अप अभ य करर रयर र क द र र स न ट स ऑफ द प पल न मक ल व ज़न श र ल म क यस भकय थ य श र ख 2015 र 2019 तक प रर रर रत क गय इर ट भवज़ श र ख म य क र क र र ष ट र पभत क भमक भ त थ ब द म इर ट भवज़ श र ख क म पर र ज़ स क क र र ज भतक प ट क म र रख गय म चस, 2018 म य क र म र व न ट र ऑफ द प प क म र र र ज भतक द क स थ प क गय य क र (Ukraine) प व य र र प म न द रस थत एक द श, य क र 24 अगस त, 1991 क र भवयत र घ र स वत त रत प र प त क थ इर क र र जध क व म न द रस थत

24 व ज ञ न ए प र द य व क प रश न- प एर ए व -र 45 भमश क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. प ब र र च र र स टर प-ऑ म टर र क य व रर रए ट प रय ग भकय गय 2. प ब र र प एर ए व क च थ चर रर म र र र प ग, ज कक ष म भवद य त ऊज स उत पन न कर र ग 3. प एर ए व द व र र प ब र र त अ ग-अ ग कक ष ओ म उपग र स थ भपत भकय उपय सक त कथ म र क र कथ र? क : (a) क व 1 और र 2 (b) क व 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3 उत तर (d) 1, 2 और र 3 प एसएल -स 45 वमशन PSLV-C45 Mission प एर ए व -र 45 द व र र श र रर रक ट क र त श धव अ तरर रक ष क र एम र ट (EMISAT) और र अन द श क 28 उपग र क र फ त प वसक च भकय एम र ट इर र र क भम उपग र -2 क आध र र पर र भ भमसत इर क र र ग ग 436 भक ग र म इर इ क ट र म ग भटक स प क ट र म प म इश क भ ए त य र र भकय गय इर र यस त ल क ध र व य कक ष (एर एर प ओ) म स थ भपत भकय गय य उपग र द श क र र रक ष र र ब भधत ज क रर रय ज ट क क यस कर र ग इर उड म प ब र र प एर ए व क क ए र स कर रर क प रय ग भकय गय, य च र र स टर प-ऑ म टर स क र थ प एर ए व क एक य र स कर रर इर र प वस प एर ए व द, छ य भब स टर प-ऑ म टर स क उड र र इर क अ व च र र द श क क 28 अ तर र सष ट र य़ उपग र क च भकय गय इ म भ थ आभ य क द, स प क एक, न द रस वटजर र क एक और र अमर र क क 24 उपग र श भम प एर ए व क य भमश कई म य म अ ठ थ, इर म 1. प ब र र च र र स टर प-ऑ म टर र क य व रर रए ट प रय ग भकय गय 2. प एर ए व द व र र प ब र र त अ ग-अ ग कक ष ओ म उपग र स थ भपत भकय 3. प ब र र प एर ए व क च थ चर रर म र र र प ग, ज कक ष म भवद य त ऊज स उत पन न कर र ग 4. इर उड म प ब र र प एर ए व क च थ चर रर PS4 क अन तरर रक ष र म बन ध प रय ग क भ ए ऑभबसट प ल टफ मस क र प म प रय ग भकय ज एग इर चर रर म त प ग ए गए : I. एमस इस य क आ म व क प क र प व वसस टम (एप आरएस) य एम च य र र र र भ य ऑपर र टर स क प ज श ट क टर भक ग और र म भ टरर र ग म मदद कर र ग II. इसर क आ म व क आइ व व क शन वसस टम (एआईएस) ज य क आट म भटक आइ भटभफक श क भ ए ब य गय III. इ व यन इ स स टट य ऑफ स प स, स इ स ए क न ल ज क ए स रर व प वशयल एन ल इजर र आयन स फ ररक स ट ज (एआरआईएस) य एक प ल ज एव इ क ट र स ट भटक उपकर रर, भजर आय स फ यर र क र रच र म बन ध अध यय क भ ए ब य गय

25

26 प रश न - म चच स म र र ए एर य ए - 56 क? (a) य द धप त (b) ट र रप (c) प ब ब (d) स क व र उत तर (a) य द धप त एलएसय एल- 56 LSU L-56 य स 2097 (ए एर य ए - 56), भ ग क र फ ट य भटभ ट (ए र य ) एमक - IV छठ श र र क य द धप त (Warship) इर ज ज क म र र स ज आर रएर ई भ भमट द व र र भ भमसत कर र 30 म चस 19 क क क त म श भम भकय गय य क क त म र रक ष प एर य र र रक र र ग स र र च भशपभबल डर स ए इ भजभ यर स द व र र त य र र भकय गय 100 व ज ज ग स र र च भशपभबल डर स ए इ भजभ यर स 100 य द धप त भ भमसत कर र व प र रत य भशपय स प रश न - प र ज क ट 17 ए क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य र रत य र क भ ए प ब ब भ म सर क प र ज क ट 2. इर प र ज क ट क त त भ म सर ग स र र च भशपभबल डर स ए इ भजभ यर स द व र र भकय ज एग उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (b) क व 2 न र च वशपवबल डस ए इ वजवनयस Garden Reach Ship Builders and Engineers, (GRSE) य क क त न द रस थत र रक ष म त र य क प रश र भ क भ य त रर क अध एक प तभ म सर क प, ज म ख य र प र र रत य र तथ र रत य तट र रक षक क प तभ म सर र म बन ध जर र रत क प र र कर रत इर क स थ प वषस 1934 म र रत य क प अभधभ यम, 1913 क अध क गई थ और र ब द म 19 मई, 1960 क म क एण ब र र भ भमट र र रत र र रक र र द व र र अभधग र त क गई थ श घ र, 1960 म एक क न द र य र वसजभ क उपक रम ब क ब द, इर क द व र र वषस 1961 म र रत क द श म भ भमसत प रथम य द धप त आईए एर अजय क भ म सर भकय थ इर क द व र र र रत य र, र रत य तट र रक षक ब तथ म रर रशर तट र रक षक ब क भ ए ज ज़ क भ म सर भकय गय य एक भम र रत न कम प वतसम म य P17A प र ज क ट क त त र रत य र क भ ए 3 स ट ल भफ रग ट र क भ म सर कर र र र इर क द व र र भ भमसत 100 य द धप त म ए व स भफ रज ट र, ए ट -र बमर र व र रफ यर रक क व ट र कर र फ ल ट ट कर र तक श भम प र ज क ट 17 ए (P17A) प र ज क ट 17 ए-क ल र भफ रग ट र रत य र क भ ए प र ज क ट 17 भशव भ क-क ल र भफ रग ट क फ -ऑ प र ज क ट इर क त त मझग व क और र ज आर रएर ई म क र त भफ रग ट ब ए ज ए ग प ज ज क भ म सर 2017 म श र ह आ थ और र इर क 2022 तक भम क उम म द प रश न - ध ष आभटस र र ग क भकर तक क क आध र र पर र स वद श म भवकभर त भकय गय? (a) भबत ज़ एफएच 77 (b) एम 777 (c) क. 9 वज र (d) D3 भवत ज़र र उत तर (a) भबत ज़ एफएच 77 धन ष आव लर न Dhanush artillery guns स वद श भ भमसत प आभटस र र ग ध ष क आभ स र फ क ट र ब स (ओ ब ) र रत य र क 8 अप र, 2019 क र प भदय प ख प क त त 6 ध ष ग र क र प दस क गई य आभटस र र ग जब प र र न द रस थत ग क र र ज फ क ट र र (GCF) म भ भमसत क गई

27 13 ट वज ध ष, 155 एमएम क 45 क बर र व एक आध भ क आभटस र र ग इर आभटस र र ग म 81% प ज स वद श इर ग क म र रक क षमत 38 भक म टर र तक य 13 र क म त फ यर र कर र र कत र क प रय ग म आ र र आटस र र ग क त म य त प वज म और र इ ज य क त, भजर र इर क ऊबड-ख बड र र स त य प ड, र र त क ष त र तक ज आर य प ड, र र भगस त, बफस क प भ य़ क र थ र मत स थ पर र एक र म र प र क यस कर रत तथ य प भ य़ म 22 भ ग र क ढ तक भब भकर र य ग र चढ र कत य ग स व भ भमसत 155 एमएम, 39 क बर र भबत ज़ एफएच 77 (Haubits FH 77) य ब फ र स एफएच 77 ग क तक क पर र भवकभर त क गई तथ इर क शन द रक त प र र ब फ र स त प र ज द प रश न - ब ल क क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. इर म ग र त व कषसर द बस त 2. इर म पद थस क प य व ग प रक श क व ग र अभधक त उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (b) क व 2 प रश न - भ म नभ न द रखत क उ क आक र र क अवर र क रम म ग इए: 1. प र इम भ य ब ल क 2. स ट र र ब ल क 3. र पर र म भर व ब ल क च भदए गए क ट क प रय ग कर र र उत तर र च भ ए क : (a) 1, 2, 3 (b) 2, 1, 3 (c) 3, 2, 1 (d) 1, 3, 2 उत तर (c) 3, 2, 1 (a) ब ल क भजर क छभव गय (b) र क ट भ स क प (c) ब ल क क व र म, भजर क तर र घभटत घट क पत ग य ज र कत (d) खग य परर रघट, ज ज र र वषस ब द घभटत ह ई उत तर (c) ब ल क क व र म, भजर क तर र घभटत घट क पत ग य ज र कत प रश न - र पर र व भवस फ ट क ब द ब ल क ब त, यभद अवभशष ट त र र क द रव यम (a) 1.44 र भयसक द रव यम र कम (b) 1.44 र भयसक द रव यम क बर र बर र (c) 1.44 र 3 र भयसक द रव यम क मध य (d) 3 र भयसक द रव यम र अभधक उत तर (d) 3 र भयसक द रव यम र अभधक ब ल क ल (Black Hole) म व ज ञ भ क इ र ईजन वलस क प क म ध यम र स पर म वस ब ल क ल क प रभतभबम ब भकय य ब ल क धर रत र 5.4 कर र ड प रक श वषस ( ग ग 9.5 ख कर र ड भक म टर र) द र र एम-87 ल क स (Messier 87 galaxy) म न द रस थत और र इर क द रव यम र यस र 650 कर र ड ग अभधक इर क अ व व ज ञ भ क भम व ग क स क मध य म न द रस थत एक ब ल क स वज ररयस ए स ट र (Sagittarius A*) क ट ज ट य उल ल ख य भक व ज ञ भ क दशक र य ज त भक ब ल क म ज द, भक अ तक इर क क व अप रत यक ष प रम र उप थ म आई तस व र र म प ब र र ब ल क क भक र र क भदख य गय 1915 म जमस व ज ञ भ क अल बटस आइ न द रस ट ग र त व कषसर क अप भर द ध त म ब ल क क अन द रस तत व क भवष यव र क थ अप र प क षत क भर द ध त म उन ह क थ भक ब ल क क ग र त व कषसर शन द रक त इत अभधक त भक य आर प र क र च ज क अप अ दर र ख च त भब रभटश व ज ञ भ क न द रस टफ भक ग 1974 म प ब र र ब ल क र भ क व भक ग र र भ एश क परर रकल प क थ प रश न - म चच स म र र इव ट र र ईज क?

28 अ तरर रक ष म ऐर क ष त र, ज बह त अभधक म त र म पद थस बह त कम क ष त र म र क भद रत ज त, त उर क ष त र क ब ल क क त य तत व क घ भमश रर म ज त, भजर र प द व ग र त व कषसर ब आर प र म ज द र च ज क अप ओर र ख चत इर म इत प रब ग र त व कषसर त भक इर म ज क ब द क ई च ज ब र र आ प त, य तक भक प रक श इर म पद थस क प य व ग प रक श क व ग र अभधक त व न तम व ग भजर भकर वस त क द पर र व ग क ग र त व कषसर ब क ष त र र ब र र भ क र क और र व पर टकर र क आय, उर न तम व ग क पल यन क त ब ल क ल बनन क प रवक रय आक शग ग म इ र ज एव ध कर क बड ब द त, भजर भ रर रक (nebula) क त ग र त व कषसर क प र व र य भप भर क ड गत और र त र र क जन त, भजर आवद त र (protostar) क त आभद त र र म र य क परर रर म स वर प इ र ज ग र भ यम म परर रवभतसत गत, इर अवस थ म त र र क प ण त र क त ब ह य कवच म इ र ज ग र क भ यम म परर रवभतसत क क र रर ऊज स भवभकर रर क त व रत घट ज त और र य ज त त र र क इर अवस थ क द न त र (red giant) क त ग र त व कषसर क प र व र इर त र र म भवस फ ट त भवस फ ट क उपर र न त अवभशष ट त र र क द रव यम क आध र र पर र उन ह त प रक र र र वग क त भकय ज त क ल द न (Black Dwarf) यभद अवभशष ट त र र क द रव यम 1.44 र भयसक द रव यम (च द रश खर र र म ) र कम, त उर क द व क त न र न त र (Neutron Star) - यभद अवभशष ट त र र क द रव यम 1.44 र 3 र भयसक द रव यम क मध य, त उर न टर त र र क त क ष ण व र (Black Hole) - यभद अवभशष ट त र र क द रव यम 3 र भयसक द रव यम र अभधक, त उर क ष ण भववर र य ब ल क क त ब ल क ल क प रक र (Types of Black Hole) ब ल क त प रक र र क त : 1. प र इम व यल ब ल क ल (Primordial black hole) य र बर छ ट ब ल क त इ क द रव यम एक प ड भजत और र आक र र एक पर रम र भजत त य भबग ब ग क र मय ब थ 2. स ट लर ब ल क ल (Stellar Black Hole) य म ध यम आक र र क ब ल क त इ क द रव यम र भयसक द रव यम क 20 ग और र आक र र ग ग 10 म व य र क ग द भजत त य त र र म र पर र व भवस फ ट र ब त भम व ग क स म ऐर दजस ब ल क 3. स पर म वस ब ल क ल (Super Massive Black Hole) य र बर बड ब ल क त इ क द रव यम 1 भमभ य र भयसक द रव यम क बर र बर र त, और र इ क आक र र ग ग म र र र र रम भजत त व ज ञ भ क क म भक र ग न द रक सय क क द र म ऐर म ब ल क त भम व ग क स म ऐर ब ल क र भजट रर रयर ए स ट र र (Sagittarius A*), इर क द रव यम 4 भमभ य र भयसक द रव यम क बर र बर र तथ व य र र यस क बर र बर र ऐर ब ल क ग न द रक सय क ब क र मय ब त अभ तक ब ल क ल क अन म न क प रवक रय च भक ब ल क म प रक श व भपर आ र कत इर भ ए इर द ख र म भव अ तक व ज ञ भ क अ म क आध र र पर र ब ल क क अन द रस तत व क ब र र म ज त थ ब ल क क पत त र र क भकर र म क गभत र ग य ज र कत ज अन तरर रक ष क ख भदख ई द व एक भ स स क परर रक रम कर र र र ब ल क क ग र त व कषसर प र व र भकर त र र पर र भवद म ग र उर र अ ग ज त और र र भपस आक र र म ब ल क क अन दर र क तर रफ आत, बह त उच त पम तक गमस कर र बड म त र म भवभकर रर छ डत और र उर र एक स भकर रर, ग म भकर रर और र र र भ य तर र ग उत सभजसत गत इर भवभकर रर द व र र अ तक ब ल क क अ म ग य ज त व ज ञ भ क क अ र र र ब ल क क ग र त व कषसर और र उर क र म प क भप द व र र ब ल क क क व द रव यम, आक र र और र भवद य त आव श क अ म ग य ज र कत इ र ईजन (Event Horizon) ब ल क क व र म ( र र ईज ), भजर क तर र क घट (इव ट) क पत ग य ज र कत,

29 क भक उर क तर र गई वस त /प रक श क व भपर आ र कत, इव ट र र ईज क त इ र ईजन वलस क प (Event Horizon Telescope) इव ट र र ईज क इम भज ग कर र क भ ए प थ व पर र न द रस थत आठ ट भ स क प क म ध यम र एक आ र ट भ स क प क भ म सर भकय गय, भजन ह र य क त र प र इव ट र र ईज ट भ स क प क त इव ट र र इज ट भ स क प क ख र ब ल क क तस व र र क भ ए ब य गय इर द भ य र र म आठ जग पर र य ट भ स क प ग ए गए थ द इव ट र र इज़ ट स क प (ईएचट ) एक बड ट भ स क प टवकस ब क भ ए भवश व क भवभ न न द श क र य ग र ब एक परर रय ज भजर म प थ व क च र र ओर र स थ भपत र र भ य ट भ स क प और र बह त ब - ब र इ इ टर रफ र र म टर (very-long-baseline interferometry - VLBI) स ट श र ट प र प त भकय ज त और र उर क भवश ल षर कर र परर रर म तक पह च ज त बह त ब -ब र इ इ टर रफ र र म टर (VLBI) तक क क म ध यम र, प थ व पर र ज र र म द र र न द रस थत 8 भ न न- भ न न र र भ य ट भ स क प क उपय ग प थ व क व य र भजत प र व व य र व आ र ट भ स क प ब क भ ए भकय ज त इ र ईजन वलस क प (ईएच ) द व र ब ल क ल क छव म टर र एक ब ल क क ग र त व कषसर र आकभषसत त, भक आर र इर म भगर र र कत व स तव म, य इर क च र र ओर र एक घ मत ह आ भ स क ब त, भजर क म ध यम र य अत यभधक उच गभत पर र ब ल क म इव ट र र ईज क च र र ओर र र भपस क र र गभत कर रत ऐर कर रत र मय, पद थस बह त अभधक त पम तक गमस ज त, और र इर प रक र र ब गमस च बकय क त प ल ज ज त व र भवभकर रर क उत सजस कर रत उर म द खत ईएचट द व र र गय छभव म इर ब ल क र ग र और र प ल ज़ म क र रग र र ग क प रक श क आ म भदख ई द र र इर त व र भवभकर रर क छभव ईएचट क भम च भक ब ल क क प र ग र त व कषसर बह त अभधक, इर भ ए य आर प र क च बभकत प ल ज र भ क भवभकर रर क प रक श भकर रर क म गस क अज ब गर र ब तर र क र म ड र कत इर प रक र र य प रक श म तक पह च तक पय सप त म ड च क त प रक श क य झ क व, भजर र त व कष ण ल वस क ज त, रर र ग क अ भतम आक र र और र आ तरर रक छ य क भ ध सरर रत कर रत भजर क छभव ईएचट

30 ब ल क ल क छव ल न क म त त व भक अल बटस आइ स ट इ क ग र त व कषसर क र म न भर द ध त य ज र र थ य र र ऑफ रर र भटभवट क र त यत कई ब र र भर द ध क ज च क, पर र ब ल क क भचत र इर र द स म आइ स ट इ क भर द ध त क एक बह त म त वप र स प भष ट म ज एग प रश न म चच स म र र च म ल ट स ट ट क? (a) ख ज गई पद थस क ई अवस थ (b) र क ग क ई भवभध भजर म स वर स क षर रर त (c) अन तरर रक ष म ऐर क ष त र ज ग र त व कषसर क प र व क क र रर खग य भप एक कत र र म र र त (d) श यर र ब ज र र म अच क श यर र क क मत च आ क अवस थ क छ तत व, चर रम न द रस थभतय म एक र मय म ठ र तथ द रव द अवस थ ओ म त, इर च म ल ट स ट ट क ज त श ध क द र र व ज ञ भ क प य भक प ट भशयम पर र अत यभधक त प व द ब क प त ठ र भटर र र रच (solid lattice structure) क भ म सर ह आ भक, र र रच म प ट भशयम पर रम र ओ क एक द र र र र ट श भम थ ज भक द रव व यवस थ म थ व ज ञ भ क शन द रक तश क प य टर र भर म श क द व र र इर अवस थ क पत ग य प रश न म एक आईट र र रक ष क प क भक म बई क ल उ र वसर र प ट पर र र इबर र अपर र भधय एक म म 6,78,000 र अभधक ब र र म क प रय र भकय य प ट क त? (a) ऐर र वसर र ज र र रक र र क म त वप र स र च ए र र त उत तर (a) ख ज गई पद थस क ई अवस थ (b) भ भजट भवत त य गभतभवभधय क क द र क त कर र व पद थ क च न म ल ट अ थथ टवकस Chain-Melted State of Matter (c) कर स क फ र क भ ए एक क प य टर र भर स टम (d) र च र र र व ओ क प रद कर र व टवकस म स क ट क एभ बगस भवश वभवद य क व ज ञ भ क पद थस क ई अवस थ क ख ज क, उत तर (c) कर स क फ र क भ ए एक क प य टर र भर स टम भजर च म ल ट स ट ट म भदय गय इर र प य म ज त थ भक पद थस क क व त अवस थ ए न प (Honeypots) : ठ र, द रव और र ग र म एक आईट र र रक ष क प र फ र द व र र ज र र एक रर रप टस क अ र र र, म बई क ल उ र वसर र

31 प ट पर र र इबर र अपर र भधय एक म म 6,78,000 र अभधक ब र र म क प रय र भकय, ज भक र म अवभध म अम रर रक म ओभ य (950,000 र अभधक भग क प रय र ) क ब द द र र र र बर बड म थ क प य टर र शब व म, एक प ट कर स क फ र य अपर र पर र गत य ई भक ग भवभधय क टर क कर र क भ ए एक क प य टर र भर स टम प ट क ज ब झकर र कर र क र कर र और र ध ख द और र इ टर र ट पर र क गई द सव प र स गभतभवभधय क प च कर र क भ ए भ ज़ इ भकय गय आम त र र पर र, एक प ट म ट त ज र इट क एक व ध भ स स प रत त त, भक व स तव म व र इट र अ ग त और र उर क भ गर र क ज र र त य म वर र क एक म त वप र स र र ध प रत त त, और र म वर र इर टवकस म प रव श कर रत, ऐर कर र पर र उर क पकड भ य ज त और र ब ल क कर र भदय ज त य प भ र न द रस ट ग ऑपर र श क र म कई प ट क ज डकर र ब य गय टवकस ट क त प रश न - म र म वच सअ रर रयभ ट र टर र (व आर रएर ) क उदघ ट भकय गय य वच सअ रर रयभ ट र टर र मदद कर र ग : (a) भथय र र क पर र क षर कर र म (b) भद वपक ष य य द ध भ य र क क भत रम आ र कर र म (c) म त वप र स भबन द ओ पर र र त त कर र म (d) य द धप त भ ज इ कर र म उत तर (d) य द धप त भ ज इ कर र म च अल ररयवल स र ( आरएस) Virtual Reality Centre (VRC) र भ ज इ भ द श य (र मत ज ज र म ) म प उत क ष ट वच सअ रर रयभ ट र टर र (व आर रएर ) क उद घ ट भकय गय य र रत र र रक र र क प म क इ इ भ य क त त य द धप त क भ म सर म आत मभ सर रत और र उत स क बढ त ह ए र रत य र क द श य द धप त भ ज इ क षमत म व न द रद ध कर र ग इर परर रय ज र भ ज इ र र और र उप क त ओ क ब च ग त र र ब तच त क जरर रए र य गप र स भ ज इ क र म क ष कर र क र भवध भम ग, भजर र भ ज इ और र य द धप त पर र कमसच रर रय क भ ए अ क म म र ध र र ग र भ ज इ भ द श य (र मत ज ज र म ) क श र आत 1960 म ह ई थ और र तब र भ द श य य द धप त क भ ज इ और र भ म सर म आत मभ सर रत बढ त ह ए द श य द धप त भ ज इ क क षमत म म त वप र स य गद भकय भ द श य अब तक 19 य द धप त भ ज इ भवकभर त भकए भज म अब तक 90 र अभधक प ल टफ मस क भ म सर च क च अल ररयवल वच सअ क अथस - आ र और र रर रयभ ट क अथस - व स तभवकत, अथ सत जब म आ र वस त ए य आ र द भ य व स तभवक प रत त र र, त उर वच सअ रर रयभ ट क ग भकर फ ट य भफल क द ख वच सअ रर रयभ ट, क भक म ज त भक य व स तभवकत और र म भफल क द भ य व अप व स तभवक द भ य म अ तर र कर र प त जबभक वच सअ रर रयभ ट म क छ र फ टव यर र और र सव यर र क मदद र ऐर क भत रम व त वर रर त य र र भकय ज त, भक म ष य क भदख र र वस त व स तभवक क अभधक भ कट प रत त त और र व स वय क क भत रम द भ य क ग म गत प रश न म भवश व क प भ ज च द र अभ य ब र र श ट स प र क र फ ट च म क र त पर र द घसट ग रस त गय य भकर द श र र म बन द रन धत थ? (a) अम रर रक (b) ज प (c) य र र प (d) इजर र इ उत तर (d) इजर र इ ब र श स प सक र फ ट Beresheet spacecraft इजर र इ क भ ज क प क प च द र अभ य क म र र उर क य ब र र श ट च द रम क र त पर र उतर र क क भशश म र त पर र द घसट ग रस त गय य भवश व क प भ ज च द र अभ य थ इर इजर र इ क प र इव ट क प SpaceIL अम रर रक क प स प र एक स क फ -9 र र क ट र 21 फर रवर र

32 क र रव भकय गय थ य 4 अप र क च द रम क कक ष म र फ त प वसक प रव श भकय थ य अभ य यभद र फ त त इजर र इ र भवयत र घ, अम रर रक और र च क ब द च द रम पर र य उत र र व च थ द श ब ज त र बर प र भवयत र घ 2 क र थ च म पर र 1959 म भ ग क थ र रत च द रम पर र य (च द रय -1) ज च क, भक य र त पर र उत र र थ इर परर रक रम कर रत ह ए प रय ग कर र क भ ए ज गय थ ब र र श ट स प र क र फ ट क SpaceIL और र इजर र इ एयर र स प र इ स टर त य र र भकय थ SpaceIL क स थ प 2011 म ह ई थ प रश न - प रक ष प स त र भ सय क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य एक र बर भ क प रक ष प स त र 2. य 3000 भक म टर र तक म र र कर र र कत उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 य भमर इ 0.6 र कर र 0.7 म क क गभत र उड र कत, इर क वज अभधकतम 1500 भक ग र म ज 1000 भक म टर र तक म र र कर र र कत ए व र भर स टम ब र र टर र द व र र ब ई गई ठ र र र क ट म टर र ब स टर र क प रय ग भकय गय इर भमर इ क क षमत अम रर रक क प रभर द ध ट म क भमर इ क बर र बर र प रश न - ई-भर गर र ट क र न द स म भ म नभ न द रखत म र क र कथ र त य? (a) य एक ब टर र र च भ त भ व इर (b) ध म रप कर र व क भ ए य एक भ -र रभ त उत प द (c) भर गर र ट और र अन तम ब क उत प द अभधभ यम (COTPA), 2003 र रत म ई-भर गर र ट क भबक र क भवभ यभमत कर रत (d) र कथ र त य उत तर (a) य एक ब टर र र च भ त भ व इर ई-वस र य इल क ट र वनक वनक व न व ल र वसस टम (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (a) क व 1 सब-स वनक क र ज प रक ष प थ त र वनभ य Sub-sonic cruise missile 'Nirbhay' र रक ष अ र ध और र भवक र र गठ ( आर र ओ) द श म भवकभर त म ब द र र तक म र र कर र व र ब- र भ क क र ज प रक ष प स त र भ सय क च द प र र ओभ श न द रस थत पर र क षर स थ र र फ पर र क षर भकय क फ कम ऊ च ई पर र व -प व इ ट व ग श क इस त म कर रत ह ए ब स ट फ ज, क र ज फ ज क पर र क षर और र द ब र र पर र क षर कर र क उद द श य र य छठ भवक र उड पर र क षर प रक ष प स त र क फ कम ऊ च ई पर र क र ज क ज ज र र ध प रक ष प स त र तक क क प रदशस भकय भ सय द चऱर व भमर इ, प ब र र म ब वत द र र र चर रर म क ष भतज. य प र र परर रक र र क ट क तर र र ध आक श म ज त भफर र द र र र चर रर म क ष भतज उड र र क भ ए 90 भ ग र क म ड त Electronic cigarettes or electronic nicotine delivery system (ENDS) म क य व भर ज व उद ग म त र य स व स थ य म त र य र ई-भर गर र ट क उत प द व भवक रय पर र प रभतबन ध ग क भ ए भ यम ब क आग र भकय ई-भर गर र ट एक ब टर र र च भ त भ व इर तर र भ क भट, प र प, ग ल इक, प, न द रग लर र र व भकर स व द क भमश रर क गमस कर रक एक एयर र र ब त, ज एक अर भर गर र ट ज र अ व द त ई-भर गर र ट अभधक ग क ध म रप श र कर र क भ य प र रर रत भकय, क भक इर क प रच र र-प रर र र भ -र रभ त उत प द क र प म भकय ज र र पर रन त ई-भर गर र ट बच, भकश र र और र ग सवत मभ ओ क भ य बह त भ क र रक ई-भर गर र ट प व ग म श वर और र जठर र त र र ब ध र र ग प ए गए र रत म 30-50% ई-भर गर र ट र ऑ इ भबकत और र च इर क र बर बड आप भतसकत त स द श र रत म ई-भर गर र ट क भबक र क अ तक भवभ यभमत भकय गय ई-भर गर र ट, भर गर र ट और र अन तम ब क उत प द अभधभ यम (COTPA), 2003 क द यर र र ब र र, ज र रत म तम ब क उत प द क

33 भबक र क भ य भत रत कर रत य क र रर भक इर बच और र भकश र र इर आर र ऑ इ खर र द र कत प ज ब र र ज ई-भर गर र ट क अव ध घ भषत भकय र र ज क अ र र र इर म तर र भ क ट क प रय ग भकय ज त, ज वतसम म र रत म अप ज क त र ग क र प म वग क त इर क आय त पर र प र सत र र क ग र व ग, य व भश वक व य प र र भ यम क उल ल घ ग भवश व स व स थ य र गठ क अ र र र म रर रशर, ऑस टर भ य, भर ग प र र, दभक षर क रर रय, श र क, थ ई, ब र ज़, म न द रक सक, उर ग व, ब र र, ईर र, र ऊद अर रब और र र य क त अर रब अम र र त ज र 30 द श द व र र इर पर र प रभतबन ध ग य ज च क प रश न -त ल क उपग र प रक ष पर व (ज.एर.ए.व.) क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. इर म त: इन स ट श र र क उपग र क -त ल क अ तर रर कक ष म प रक ष भपत कर र क भ ए भवकभर त भकय गय 2. य च र र तर र स टर प ऑ म टर स क र थ त चर रर व र र क ट उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (c) 1 व 2 द वजय वस क र नस स ल इ ल च व ह कल (ज एसएल ) Geosynchronous Satellite Launch Vehicle Mark (GSLV) म भत रम भजय भर क र र र ट इट च व ह क (ज एर ए व ) क च थ चर रर क ज र र र रख क म ज र र द च थ चर रर क अ तगसत क अवभध क द र र 5 ज एर ए व उड श भम ज एर ए व - चर रर 4 र भजय -इम भज ग, व ग श, ट रर र क म य भ क श और र स प र र इ र क भ ए द ट वगस क उपग र क च कर र क क षमत भम ग इर क र थ म त वप र स उपग र व र व ए प रद कर र, र रत य म व अ तरर रक ष उड क यसक रम और र अग म ग अभ य क र ब ध म ट रर र क म य भ क श र ब ध उपग र क आवश यकत ए प र र कर र म मदद भम ग ज एर ए व भ र र तर रत क यसक रम क 2003 म म ज र र द गई थ और र द चर रर प र र भकए ज च क त र र र चर रर प रगभत पर र और र उम म द क ज त भक क च थ भतम म उर प र र कर र भ य ज एग -त ल क उपग र प रक ष पर व (ज.एर.ए.व.) क म त: इन स ट श र र क उपग र क -त ल क अ तर रर कक ष म प रक ष भपत कर र क भ ए भवकभर त भकय गय थ ज.एर.ए.व. क ज र ट श र ख क उपग र क प रक ष भपत कर र क भ ए प रय क त भकय ज र र ज.एर.ए.व. MK 2 च र र तर र स टर प ऑ म टर स क र थ त चर रर व र र क ट भजर म एक ठ र र र क ट म टर र चर रर, एक प थ व र ग र र य तर र चर रर तथ एक क र य जभ क चर रर क उपय ग त प रश न - ब एस ट र र इ र र यर र क श ट स ट ( टस) भमश क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य अम रर रक अन तरर रक ष एज र र क अम रर रक भ ज क प स प र एक स क र थ र य क त भमश 2. इर क उद द श य एस टर य भ मर क कक ष परर रवतस उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (c) 1 व 2 द बल एस टर य र यर क शन स ट ( ) Double Asteroid Redirection Test (DART) प थ व पर र म श एस टर य (क ष द रग र ) क टकर र क खतर र म र र त र र त ऐर भकर परर रन द रस थभत र भ पट क भ ए अम रर रक अन तरर रक ष एज र र ब र मय र क म कर र र र म र क प स प र एक स क र थ भम कर र अ तरर रक ष म प थ व क भ ए खतर र ब ह ए एक एस टर य भ मर क कक ष परर रवतस कर र क भ ए एक भमश प र र रम भ भकय, इर ग र य र र रक ष भमश क म ब एस टर य र र यर र क श ट स ट ( टस) र रख गय

34 ब एस ट र र इ र र यर र क श ट स ट ( टस) भमश क उद द श य ग र य र र रक ष क भ ए स प र क र फ ट क क ष द रग र क र थ टकर र क प र व क प रदभशसत कर र इर भमश र य पत च र क ग भक प थ व क ओर र आ व क ष द रग र क स प र क र फ ट क प र व क द व र र म गस र ट य ज र कत य भकर क ष द रग र क भवक ष भपत कर र कक ष परर रवतस क य प भमश ब एस ट र र इ र र यर र क श ट स ट ( टस) क ज, 2021 म क भ फ भ सय क व बगस एयर रफ र स ब र र फ -9 र र क ट द व र र च भकय ज य ग य स प र क र फ ट अक ट बर र, 2022 म भ मर क ष द रग र क उपग र भ म क र थ टकर र एग, ज प थ व र ग ग 4 भमभ य म द र र व ज ञ भ क ट भ स क प क र यत र इर घट क अध यय कर र ग और र भ म क कक ष म आ व परर रवतस क म प ग ब एस ट र र इ र र यर र क श ट स ट ( टस) भकर क ष द रग र पर र भवस फ ट कर र व प स प र क र फ ट म ज प क अ तरर रक ष एज र ज क स अ तरर रक ष भमश य ब र -2 क त त एस टर र य र र यग पर र र फ त प वसक भवस फ ट भकय वमशन य ब स -2 Mission Hayabusa 2 भमश य ब र -2 ज प अन तरर रक ष एज र ज क स क 6 वष य भमश, भजर 2014 म च भकय गय थ इर क उद द श य ज व क उत पभत त क र न द स म अध यय कर र क भ ए क ष द रग र र र यग र म एकभत रत कर र इर य भवस फ ट कर र र र यग पर र क र टर र क भ म सर भकय, अब य म ब क एकभत रत कर रक प थ व क भ म सर क र र स य क पत ग एग प रश न - अ तरर रक ष म र र क ट प रक ष पर क उद द श य र द भ य क र बर बड भवम ROC क भ म सर भ म न म र भकर क द व र र भकय गय? (a) र (b) स प र एक स (c) ज क स (d) स टर ट न च उत तर (d) स टर ट न च ROC - व श व क सबस बड व म न Roc the world s largest plane प रश न - भमश य ब र -2 क र न द स म भ म नभ न द रखत म र क र कथ र त य? (a) य र क क ष द रग र भमश (b) य क ष द रग र र र यग र म एकभत रत कर र ग (c) य भत रवष य भमश, भजर 2014 म च भकय गय थ भवश व क र बर बड भवम ROC अम रर रक क क भ फ भ सय म प ब र र पर र क षर क भ ए र फ त प वसक उड र र इर भवम म छ ब इ ग 747 इ ज ग और र य इत बड भक इर क प ख क फ व एक फ टब म द र ज द भवम क भ म सर स टर ट न च मक अम रर रक अन तरर रक ष परर रव क प भकय म इक र र फ ट क र र स थ पक भदव गत प ए बड व क भवम क ऑभबसट क ल र र र क ट क भ ए उड न च प क र प म भवकभर त कर र क उद द श य र 2011 म स टर ट न च क प क स थ प क थ इर भवम क भ म सर अ तरर रक ष म र र क ट ज और र उर व छ ड क भ ए भकय गय य र र क ट उपग र क अ तरर रक ष म उ क कक ष तक पह च म मदद कर र ग (d) र कथ र त य उत तर (b) य क ष द रग र र र यग र म एकभत रत कर र ग

35 प रश न - TESS उपग र क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य र और र इर र र क र य क त भमश 2. य अन तरर रक ष म क ष द रग र क अध यय क र मभपसत उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (d) त 1, 2 स: र वजव एक स प ल न स स ल इ TESS: Transiting Exoplanet Survey Satellite म अम रर रक अन तरर रक ष एज र र प थ व क आक र र क एक ए ग र HD 21749C क ख ज क य र क TESS उपग र द व र र ख ज ज व 10व ग र और र प थ व क आक र र क प ग र र र र म र ब र र क ग र अथ सत एक र प ट क ख ज क भ ए र वषस 2018 म टर भजभट ग एक र प ट र व र ट इट च भकय एक स प ल ट म र र र र र म क ब र र अन त र र क चक कर र ग व ग र य प र रगम /टर भजट प रभक रय क उपय ग कर रक र भवत ब ह य ग र क र च त य र र कर र ग टर भजट प रभक रय म अप त र र क र म र ग र ग जर रत भजर क क र रर त र र क चमक म भ यभमत और र आवतस त र र पर र कम आत ब र र-ब र र इर घट क प र र व भत त पर र य अ म ग य ज त भक भकर ग र द व र र उक त त र र क परर रक रम क ज र र य अन तरर रक ष व धश क प लर र क उत तर र भधक र र वतसम म ज ञ त अभधकतर र ब ह य ग र क ख ज क प लर र द व र र क गय प रश न - भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य र रत क प र सत स वद श भमश भजर म कभक षत र, र र और र र र वर र श भम 2. इर र प वषस 2008 म र रत च द रम पर र च द रय 1 क द व र र र र और र र र वर र च द रम क र त पर र उत र र च क उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (a) क व 1 वमशन च द रय न-2 Mission Chandrayaan-2 र रत य अन तरर रक ष अ र न ध र गठ (इर र र ) च द रय -2 भमश क एक ब र र प स थभगत कर र भदय अब इर ज ई म च भकय ज र कत इर भमश क अब तक छठव ब र र स थभगत भकय ज च क च द रय -2 र रत क च द रम पर र द र र र भमश य 2008 म च भकय गए भमश च द रय क उन नत र स कर रर च द रय भमश क व च म क परर रक रम क थ, पर रन त च द रय -2 भमश म च द रम क र त पर र एक र र वर र उत र र ज य ग य च द रम क भ ए र रत क द र र र भमश, प र सत स वद श भमश भजर म कभक षत र, र र और र र र वर र श भम 100 भकम च द र कक ष म पह च क ब द, र र ढ च य त र र वर र कभक षत र र प थक ग भ य भत रत उत र र क ब द, र र च द र र त क भ भदसष ट स थ पर र र उतर र ग और र र र वर र क त त कर र ग य र र वर र च द रम क र त पर र भ रमर कर रक च म क र त क घटक क भवश ल षर कर र ग इर भमश म इर र र प ब र र च द रम क दभक षर ध र व पर र र र र र वर र क उत र र क क भशश कर र ग च म क र त पर र र फ ट- भ ग कर र इर भमश क र बर कभठ ग ग, अब तक क व अम रर रक, र र और र च य कर र प ए इर र प र प त आ कड क आध र र पर र व ज ञ भ क च द रम क स थ क भत, खभ ज भवज ञ, त न द रत वक बह त यत, च द र बभ म और र इ र न द रक स और र ज -बफस क उपन द रस थभत पर र ज क र र एकभत रत कर र ग च द रय -2 क GSLV Mk III र च भकय ज य ग प रश न - ज म अ क रमर क भ म नभ न द रखत म र क -क? 1. म व भवक र क र मझ म मदद 2. फ र र भर क र इ र म उन नभत 3. व यन द रक तगत दव ईय त य र र कर र म मदद च भदए गए क ट क प रय ग कर र र उत तर र च भ ए

36 क : (a) क व 1 और र 2 (b) क व 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3 उत तर (d) 1, 2 और र 3 क उ वसल ऑ स इ व व क ए इ स स टरयल ररसच द व र ज न म अन क रमण पररय जन Genomes sequencing by the Council of Scientific and Industrial Research (CSIR) र टर र फ र र र ल र र ए म भ क र र ब य ज (CCMB) क र -र च क र थ क उ भर ऑफ र इ भटभफक ए इ न द रस टर य रर रर चस (CSIR) ज भमक स क उपय भगत क भवषय म छ त र क अग प ढ क भशभक षत कर र क भ ए एक ज म अ क रमर परर रय ज श र क भवश व स तर र पर र, कई द श ब म र र क भ ए अभद वत य आ व भशक क षर, र व द श त (और र च प ) क भ ध सर रर कर र क भ ए अप गरर रक क ज म अ क रमर क क यस भकय, त भक भकर ख र ब म र र क प रभत उ क र व द श त और र उर भ र ब र व यन द रक तगत दव ईय त य र र कर र म मदद भम र क र रत म प ब र र इत बड स तर र पर र भवस त त अध यय क भ य ज म र म प एकत र भकय इर क अ तगसत द श क ग ग 1,000 ग र म र य व ओ क ज म र म प एकत र कर रक स वद श ज भटक म भप ग द व र र इ क ज म क अ क रमर भकय ज एग ज म-र म प क र ग र क ज छ त र (प र ष और र मभ द ) र भकय ज एग ज न, ज न म ज न म अन क रमण Gene, Genome and Genome Sequencing क त इर म ज भवत र र और र फ -फ क भ ए आवश यक भ द श त म व ज म म अ म त 80,000-1,00,000 तक ज त ज म क अध यय क ज भमक स क ज त ज म अ क रमर क त त ए ए अर क तर र न न द रक लय ट इ क र ट क क रम क पत ग य ज त इर क अ तगसत ए ए म म ज़ द च र र तत त - ए (A), ग आ (G), र इट र (C) और र थ य म (T) क क रम क पत ग य ज त म न ज न म पररय जन (Human Genome Project) 1990 म म व आ व भशक और र ज म भवश ल षर पर र एक बड क यसक रम म व ज म परर रय ज श र भकय गय और र 2003 म इर प र ज क ट क प र र भकय गय व ज ञ भ क इर प र ज क ट क जरर रए इ र क प र र ज म क पढ इर म अम रर रक क र थ भब रट, फ र र, ऑस टर भ य, जमस, ज प और र च क व ज ञ भ क श भम थ इर क क ए ए अ क रमर क जरर रए भवभ न न ब म रर रय क ब तर र ढ ग र र मझ, दव ओ क शर र र र पर र प र व क र ट क भवष यव र, फ र र भर क र इ र म उन नभत और र म व भवक र क र मझ म मदद भर कर र प रश न म व ज ञ भ क क भर स प र क र फ ट द व र र प र प त ट क उपय ग कर रक शभ ग र क ट इट च म पर र तर र म थ म ज द क अ म व यक त भकय क भर स प र क र फ ट भ म नभ न द रखत म र भकर क अन तरर रक ष भमश थ? (a) र (b) र, य र र प य अ तरर रक ष एज र और र इत व अ तरर रक ष एज र (c) र, ज क स और र य र र प य अ तरर रक ष एज र ग र र त र पर र न द रस थत.ए.ए. क ब व अभत र क र रच ए ज अ व भशक क षर क ध र रर एव उ क एक प ढ र द र र र प ढ म स थ न तर रर कर रत, ज क त भकर ज व क ए ए म भवद म र मस त ज क अ क रम ज म (Genome) क त म व क ज म प रत य क ज व क आ व भशक ब ल भप र ट त ज ए ए क प र स र ट र र र शब म (d) र, ज क स और र क ई अ तरर रक ष एज र उत तर (b) र, य र र प य अ तरर रक ष एज र और र इत व अ तरर रक ष एज र क वसन - य ज न स वमशन Cassini Huygens mission र क क भर स प र क र फ ट द व र र प र प त ट क उपय ग कर रक व ज ञ भ क शभ ग र क ट इट

37 च म पर र तर र म थ म ज द क अ म व यक त भकय ट इट शभ ग र क च म य ब स पभत क ग भ म च म क ब द र र र प रर क द र र र र बर बड च म इर म प थ व क भत झ, ख इय, भदय, द इत य भद स थ क भतय म ज द वषस 1997 म न च ह आ क भर भमश र, य र र प य अ तरर रक ष एज र और र इत व अ तरर रक ष एज र क एक र य क त भमश थ क भर - य ज न स (Cassini Huygens) एक म व र रभ त अ तरर रक ष य थ भजर शभ ग र पर र ज गय थ शभ ग र पर र ज गय य च थ, जबभक इर क कक ष म प रव श कर र व प अ तरर रक ष य इर क भ ज़ इ म एक शभ ऑभबसटर र और र इर क च म ट इट क भ य एक र र श भम थ र र (भजर य ज न स क गय ) क वषस 2005 म ट इट पर र उत र र गय थ इर अ तरर रक ष य क उद द श य शभ ग र क छल ल क भत रभवम य आक भत और र उ क गभतश व यव र र क भ ध सर रर कर र, ब द क स तर र पर र शभ ग र क व य म क गभतश व यव र र क अध यय कर र, ट इट क ब द और र ध क र मय क र थ परर रवभतसत त स वर प क अध यय कर र, क ष त र य स क पर र ट इट क र त क भवश षत ओ क अध यय कर र थ 2017 म य भमश र म प त च क प रश न - र क ग इ भमर इ भवध व र क प त इम फ क र द स म भ म नभ न द रखत म र अर त य कथ क चय क भजए: (a) इर प त क म उत तर र प वस म ह ए भद वत य भवश व य द ध क 75व वषसग ठ क अवर र र पर र इम फ र रख गय (b) इ य द धप त क क भ म सर स वद श तक क क र थ भकय गय (c) ऐर प ब र र ह आ जब भकर र भ क प त क म उत तर र-प वस क भकर श र र क म पर र र रख गय (d) इम फ प र ज क ट 75 क त र र र य द धप त उत तर (d) इम फ प र ज क ट 75 क त र र र य द धप त आईएनएस इम ल (INS Imphal) म र रत य र क ग इ भमर इ भवध व र क प त इम फ क ज वतर रर भकय गय इम फ प र ज क ट 15-ब क त र र र य द धप त य ट र रग ट भमर इ क भवध वस त कर र म म भ र र और र इर र रत म भ ज इ भकय और र ब य गय इर य द धप त क वज 3033 ट इर प त क अत य ध भ क भथय र र र र र न द रज जत भकय ज एग इर म र पर रर भ क क र ज भमर इ ब रह म र क उपय ग भकय ज एग इ य द धप त क र रत य र क ई भदल ल न द रस थत र भ ज इ भ द श य द व र र स वद श म त य र र भकय गय इर प त म च र र ग र टर रब इ ग इर प त क गभत 30 ट इर प त क म ब ई 163 म टर र इर क ज भवस थ प क षमत 7,300 ट इम फ र रत क उत तर र-प व र र ज मभर प र र क र र जध दर रअर इर प त क म उत तर र प वस म ह ए भद वत य भवश व य द ध क 75व वषसग ठ क अवर र र पर र इम फ र रख गय इर द र र इम फ और र क भ म य द ध क प रम ख क ष त र थ ऐर प ब र र ह आ जब भकर र भ क प त क म उत तर र-प वस क भकर श र र क म पर र र रख गय प र ज क ट 15 ब र (प र ज क ट 15 ब ) Project 15 Bravo (Project 15B) प र ज क ट 15 ब क उद द श य र क ब ड म अत य ध भ क य द धप त क ज ड आईए एर भवश ख पत त म प र ज क ट 15 ब क प ज ज थ भजर अप र 2015 म न च भकय गय थ, द र र र ज ज आईए एर म र रम ग ओ भर त बर र 2016 म न च भकय गय थ प र ज क ट 15 ब क त त ब ए गए ज ज म अत य ध भ क भथय र र और र र र र र ग, भजर म ब तर र स ट ल तक क, बह -क य सत मक भ गर र र र र र और र म बवत छ ड ज व (vertically launched) भमर इ प रर श भम प र ज क ट 15 ब य द धप त म द बह -आय म क प टर र क र च भ त कर र क र भवध उप इ य द धप त क अत य ध भ क भथय र र और र र र र र र र भकय गय, भजर म बह -क य सत मक भ गर र र र र र, र म द र य और र व ई क क द व भमर इ प रर श भम इ य द धप त क क भ म सर स वद श तक क क र थ भकय गय

38 न स न स स ब वधत क छ म त वप ण प र ज क ट प र ज क ट 75 प र ज क ट 15 प र ज क ट 15 ब प र ज क ट 28 स क भपसय श र र क प ब ब भ द भशत भमर इ भवध व र क (Guided Missile Destroyer) अत य ध भ क य द धप त क भ म सर प ब ब र र ध य द धक क व ट (Anti-Submarine Warfare Corvettes) प र ज क ट 75 (आई) प ब ब ( र रत य भ ज + भवद श, र य क त उपक रम) भमश म द अ तरर रक ष य श भम : ब ध ग र य ऑभबसटर र (एमप ओ) और र ब ध म ट स फ रर रक ऑभबसटर र (एमएमओ) एमप ओ ग र क र त और र आ तरर रक र र रच क अध यय कर र ग एमएमओ ब ध क च बकम, अथ सत ग र क च र र ओर र क क ष त र ज उर क च बक य क ष त र र प र भवत, क अध यय कर र ग य अन तरर रक ष य ब ध क र त तथ व य म क अध यय कर र ग इर र प र ब ध ग क अध यय क भ ए म र जर र (MESSENGER MErcury Surface, Space ENvironment, GEochemistry, and Ranging), मक य ज थ, च र र वषस तक क यस कर र क ब द 2015 म इर क भमश र म प त ह आ थ प रश न - र क इ र इट भमश क र ब ध? प र ज क ट 17 ए भफ रग ट ज ज (a) र यस र (b) म ग ग र र (c) एक स प ल ट र प रश न - ब ध ग क अध यय क भ ए ज गय ब प क ब भमश, भकर अ तरर रक ष एज र क भमश? (a) ज प एयर र स प र एक सप ल र र श एज र (ज क स ) (b) य र र प य स प र एज र (ईएर ए) (c) उपर र क त (a) और र (b) (d) र उत तर (c) उपर र क त (a) और र (b) ब वपक लम ब वमशन BepiColombo Mission म ज प न एयर स प स एक सप ल र शन एज स तथ य र वपयन स प स एज स क ब प क ब भमश प थ व क भ कट क कम शभ ग फ ज़ प र र कर र भ य ब भपक म ब ब ध ग र क वलए य र र प य स प र एज र (ईएर ए) और र ज प एयर र स प र एक सप ल र र श एज र (ज क स ) क एक र य क त अभ य इर 20 अक ट बर र, 2018 फ र च ग य र च भकय गय थ य अन तरर रक ष य 7 वषस ब द ब ध ग तक पह च ग इर क ब द य अन तरर रक ष य ब ध ग क परर रक रम कर र ग (d) ब ल क र उत तर (b) म ग ग र र इनस इ वमशन InSight Mission म र क इ र इट र र म ग ग र पर र क प क पत ग य र क व ज ञ भ क अ इर च क स त र त क ब र र म पत कर र र र यभद इर ब त क प भष ट ज त त य म ग ग र पर र भ ट क ट क ज व प क प य गभतभवभध ग म ग ग र पर र आ व इर क प क म र सक व क (Marsquake) (ज र अथस पर र प थ व पर र अथसक व क) क गय व ज ञ भ क क म भक म ग और र च द रम म ट क ट भ क प ल ट, भक त भफर र क प क घट ए त भज क क र रर र त क ठ और र उर क र क च क क र रर उत पन न त व ब र त पर र उत पन न य त व र मय क र थ मज़ब त त ज त और र -पपसट क त ड म र क षम ज त भजर क परर रर मस वर प क प श र त

39 अम रर रक अ तरर रक ष एज र र द व र र प रक ष भपत इ र इट (Interior Exploration using Seismic Investigations, Geodesy and Heat Transport: InSight) भमश 26 व बर र, 2018 क म ग ग र पर र उतर र थ इ र इट भमश क र र - इभ भर यम प ल भटय (Elysium Planitia) मक व पर र उतर र ज म ग ग र क भवष वत र र ख क पभ म म न द रस थत अम रर रक अ तरर रक ष एज र र म ग ग र क तर र र त क अध यय कर र क भ ए इर भमश क 5 मई, 2018 क क भ फ भ सय र प रक ष भपत भकय गय थ इ र इट एक र र ब ट म ग ग र र र इ र इट एक तर र क र र ब ट ज 5 अर रब र प म ग ग र क ब क श र आत चर रर क ब र र म र च ए ज ट एग इर एक प रक र र क व ज ञ भ क ट इम मश क ज र र इ र इट भमश क क म ग ग र क आ तरर रक र र रच क अ र ध क म ध यम र प थ व र म त चट ट ग र क भवक र पर रक ब वट क र मझ इर र य पत कर र म मदद भम ग भक प थ व, उर क च द रम और र र र र म क अन ग र ज र चट ट क र ब उल ल ख य भक प वस क म ग भमश द व र र इर ग र क र त क इभत र क अ र ध भकय गय थ, भक त इ र इट भमश क द व र र म ग ग र क आर र भ क उद भव और र उर क आ तरर रक र र रच क अ र ध भकय ज एग इर भमश क त त म ग ग र क क र र, म ट एव क रस ट क आक र र, म ट ई तथ घ त व और र इर ग र क आ तरर रक ग र भ क व ऊष म क दर र क अध यय भकय ज एग म ग ग र क भववतसभ क च क गभतश त और र उ प र व क अध यय भकय ज य ग, भजर र प थ व पर र ऐर घट ओ क र ब ध म ज क र र प र प त र कत इ र इट र क भ स कवर र प र ग र म क भ स स इ र इट र र म द व ज ञ भ क उपकर रर र 1. स स क एक सप ररम र इ ररयर स टरक चर (SEIS: Seismic Experiment for Interior Structure) और र 2. फ ल ए व वजकल प र प ज प क ज (HP3: Heat Flow and Physical Properties Package) प रश न म चच स म र र म स क रर रक स भ म नभ न द रखत म र क? (a) अर रब द श क प अ तरर रक ष क यसक रम (b) म रर रय क प ट क (c) र द व र र अ तर र सष ट र य अ तरर रक ष क द र पर र ख ज गय प र पर रबग (d) क बस उत सजस क कम कर र क ई तक क उत तर (b) म रर रय क प ट क मल ररय क प ल क World s first malaria vaccine म अफ र क द श मल म 2 वषस र छ ट बच क भ य म रर रय क प ट क क न च भकय गय इर ट क क म RTS,S र रख गय व ज ञ भ क क द व भक इर ग क ब द म रर रय भ य त रर म र फ त भम ग RTS,S क टर म म स क ररक स (Mosquirix) य एक इ ज क श व क स ज अफ र क म र बर अभधक प रचभ त मल ररय, प. ल स प रम क भक षत कर र ग RTS, S क भब और र म भ ग ट र फ उ श क र मथस र PATH म रर रय व क स इभ भशएभटव (MVI) और र ग ल क स न द रस मथक ल इ (GlaxoSmithKline: GSK) द व र र भवकभर त भकय गय इर ट क क च र र ज़ ग त र र भ भ त र मय क अ तर र क ब द र र ग क द ज त वतसम म म रर रय क क र रर र बर अभधक म त अफ र क म त भवश व स व स थ य र गठ क अ र र र, अफ र क म म रर रय क वज़ र र र र 2 ख 50 ज़ र र ग क म त त भवश व र र म प रत य क र 4,35,000 ग इर ब म र र क वज़ र म त क भशक र र ज त र र ष ट र य व क ट र र ब स भ ज़ ज़ क टर प र ग र म (National Vector Borne Disease Control Program- NVBDC) क म त भबक, र रत म वषस 2018 क द र र म रर रय क 0.39 भमभ य म म दजस भकय गए और र इ म र 85 क म त गई 25 अप र क भवश व म रर रय भदवर क अवर र र पर र इर ट क क च भकय गय

40 आवथ क पररद श य प रश न - 'क भष मजद र र क भ ए उप क त म य र चक क' भ म नभ न द रखत म र भकर क द व र र ज र र भकय ज त? (a) आभथसक र क र र क क य स य (b) क द र य र न द रख यक क य स य (c) श रम ब य र र (d) आभथसक म म क भव ग उत तर (c) श रम ब य र र व वभन न स चक क (Different Index) भ व सच आय ग 01 अप र र 'म त म ग ध र र ष टर य ग र म र र र जग र र ग र र ट अभधभ यम' क अ तगसत मजद र र म र श ध क ग र म र भवक र म त र य क अ र र ध क म ज र र द द म र र ग य ज क अ तगसत द ज व मजद र र 'क भष मजद र र क भ ए उप क त म य र चक क' र ज ड मजद र र क ई दर र ए भवत त वषस क श र आत पर र 01 अप र क अभधर भचत क ज त और र उर क अ र प मजद र र म र श ध भकय ज त इर ब र र च व वषस क क र रर ग र म र भवक र म त र य च व आच र र र भ त क द खत ह ए इर ब र र म भ व सच आय ग र अ मभत म ग थ स चक क ज र कत एज स म त र लय आध र ष स त ओ क स ख य थ क म ल य स चक क (WPI) आभथसक र क र र क क य स य, व भर ज य एव उद ग म त र य उद ग र वधस एव आ तरर रक व य प र र भव ग (DPIIT) उपभ क त म ल य स चक क (CPI) {सम प ण भ रत, श र, ग र म ण} क द र य र न द रख यक क य स य (CSO) र न द रख यक और र क यसक रम क य सन वय म त र य (ग र म र ) 460 (श र र ) उपभ क त म ल य स चक क-'क वष मजद र (CPI-AL) श रम ब य र र श रम और र र र जग र र म त र य उपभ क त म ल य स चक क-ग र म ण मजद र (CPI-RL) श रम ब य र र श रम और र र र जग र र म त र य उपभ क त म ल य स चक क-ग र म ण मजद र (CPI-RL) श रम ब य र र श रम और र र र जग र र म त र य 2001

41 प रश न - भवजय ब क और र द ब क क ब क ऑफ बड द म भव य क ब द द श म र वसजभ क क ष त र क ब क क र ख य भकत गय? (a) 18 (b) 19 (c) 20 (d) 21 उत तर (b) 19 ब क क व लय (Merger of Banks) भवजय ब क और र द ब क क ब क ऑफ बड द क र थ भव य 1 अप र, 2019 र प र व गय इ द ब क क भव य र ब क ऑफ बड द, र रत य स ट ट ब क और र एच..एफ.र. ब क क ब द द श क त र र र र बर बड ब क (द र र र र बर बड र वसजभ क क ष त रक ब क) ग इर भव य र भवश व स तर र य ब क क भ म सर ग तथ ब क क क यस म प म क बचत ग तथ क यसक श त म व न द रद ध ग इर र ब क क टवकस म व न द रद ध ग तथ ग र क क व य पक ब भक ग र व ए भम र क ग इर र ब क क पह च प र क फ अभधक बढ ज एग इर भव य र र वसजभ क क ष त र क ब क क र ख य 21 र घटकर र 19 र र गय 1991 म र रभर म ह कम ट र वसप रथम ब क क भव य क ब त क इर क ब द 1998 म र रभर म ह -II कभमट प ब क भव य पर र ज र र भदय 2014 म, प ज यक प य भर फ रर रश क थ भक र र रक र र क र वसजभ क क ष त र क ब क (प एर ब ) क भव य य भ ज कर रर कर र च भ ए प रश न - अ तर र सष ट र य ऑट म भटव प र द भगक क (आईर एट ) क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य र रत र र रक र र क र र उद ग भव ग क अध 2. य र श र भर य क व क भ ए पर र क षर, प रम र कर रर, भ ज इ और र र गतत ( म ग श ) र ज ड र व ए म य कर र त उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (c) 1 व 2 द न ज न म वबवल सवम 2019 NUGEN MOBILITY SUMMIT 2019 अ तर र सष ट र य ऑट म भटव प र द भगक क (आईर एट ) व बर र, 2019 क द र र ए र आर र न द रस थत म र र र म न ज म भबभ ट र भमट 2019 क आय ज कर र ग इर भशखर र र म म क उद द श य स म टस एव रर रत भवष य क भ ए उन नत ऑट म भटव तक क क त वरर रत अ प, र म व श एव भवक र त य भवच र र, ज क रर रय, व भश वक अ व, व च र र और र व तक क र झ क र झ कर र ग इर आय ज र ऑट म भटव उद ग क र भ तध र रक क एकज ट कर र क भ ए उन ह एक प ल टफ मस उप कर र म मदद भम ग ज प र द भगभकय क क ष त र म व भश वक स तर र पर र ह ई प रगभत क र मझ क भ ए चच सए ग अ तर ष ट र य ऑ म व प र द य व क क न द र (आईस ए ) International Centre for Automotive Technology (ICAT) 2006 म रर रय र क म र र र म न द रस थत आईर एट र रत र र रक र र क र र उद ग भव ग क अध स थ भटर प इम प ल म ट श र र यट (NATRiP implementation society: NATIS) क एक प र ग य र श र भर य क व क भ ए पर र क षर, प रम र कर रर, भ ज इ और र र गतत ( म ग श ) र ज ड र व ए म य कर र त आईक ट र र ष ट र य ऑट म भटव पर र क षर और र अ र ध एव भवक र ढ च परर रय ज ( टरर रप) क अ तगसत स थ भपत ए भवश वस तर र य क द र म प और र इर क म ख य उद द श य ऑट म भटव इ ज भ यरर र ग क क ष त र म म ग श र भवध ए द क अ व अ र ध और र भवक र कर र इर व आक और र क प ज क भवक र र ज ड अत य ध भ क प र द भगभकय क अप म ऑट म भटव उद ग क मदद कर र क भमश श र भकय, त भक भवश वर यत एव भटक ऊप क र थ-र थ ई प ढ क

42 म भबभ ट र ल श र र ज ड वतसम एव व भ यम- क यद क अ प र भ भ त भकय ज र क र ष ट र य ऑ म व पर क षण और अन स ध न ए व क स ढ च पररय जन National Automotive Testing and R&D Infrastructure Project: NATRiP र र ष ट र य ऑट म भटव पर र क षर और र अ र ध एव भवक र ढ च परर रय ज ( टरर रप) र रत य ऑट म भटव क ष त र म र बर बड और र म त वप र स प य द श म एक अत य ध भ क पर र क षर, र त य प और र अ र ध व भवक र ब भ य द ढ च ब क भ ए र रत र र रक र र, कई र र ज र र रक र र और र र रत य ऑट म भटव उद ग क ब च र य ग क प रभतभ भधत व कर रत प रश न - ऑट म भटव भमश प ल 2026 क क क र न द स म भ म नभ न द रखत पर र भवच र र क भजए: तक व क भ य सत म 5 ग व न द रद ध तक र रत क व और र ऑट प ज क इ ज भ यरर र ग, भवभ म सर और र भ य सत म प स थ पर र 3. ज प म ऑट म भटव र क ट र र क 12 प रभतशत र अभधक य गद कर र उपय सक त म र क र क इर य ज म भ ध सरर रत भकए गए? क : (a) क व 1 और र 2 (b) क व 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3 उत तर (c) क व 1 और र 3 ऑ म व वमशन प ल न 2026 Automotive Mission Plan [AMP 2026] ऑट म भटव भमश प ल 2026 क अ तगसत भ म नभ न द रखत क र रख गए : 2026 तक र रत य म टर र व उद ग क 74 भबभ य र र क वतसम म ल र ग बढ कर र 260 भबभ य भबभ य र र भकय ज एग 2026 तक र रत व और र ऑट प ज क इ ज भ यरर र ग, भवभ म सर और र भ य सत क म म म च और र अम रर रक क ब द द भ य म त र र र बर र पर र इर क क व क भ य सत क 5 ग और र घटक क भ य सत क 7.5 ग तक बढ र रत क ज प म ऑट म भटव र क ट र र क य गद 12 प रभतशत र अभधक ग य क ष त र 65 भमभ य अभधक करर रय उत पन न कर र ग इर क उद द श य र रत य म टर र व उद ग क म क इ इ भ य प क इ ज ब य त र व क भ ए 2019 तक BSV म द और र 2023 तक BSVI म द क ग भकय ज एग प रश न - अभग रम म ल भ ध सर रर र मझ त (एप ए) क र म बन ध भ म नभ न द रखत म र भकर र? (a) ग र र भ ष प भदत परर रर पभत तय (b) ट र रर र फ इ भर ग (c) टर न सफर र प र इभर ग (d) द र र कर र ध परर र र र उत तर (c) टर न सफर र प र इभर ग अवग रम म ल य वनध रण समझ त (एप ए) Advanced Pricing Agreement (APA) क य प रत यक ष कर र ब स (र ब ट ) म चस, 2019 म 18 अभग रम म ल भ ध सर रर र मझ त (एप ए) पर र स त क षर र भकए, भज म 3 भद वपक ष य अभग रम म ल भ ध सर रर र मझ त (ब एप ए) श भम र ब ट द व र र भकए गए एप ए क र ख य अब क भम कर र 271 गई, भज म अन क अ व 31 ब एप ए श भम बह र र ष ट र य क पभ य (MNC) क कर र ध र र ब भधत भवव भदत म द द म र एक अ तर र-क प द (intra company transactions) द र ब भधत क पभ य क ब च वस त ओ और र र व ओ क म ल भ ध सर रर क टर र फर र प र इभर ग क ज त इर एक उद र रर र र मझत म भजए एक बह र र ष ट र य क प A क द इक इय A1 और र A2 A1 र रत म और र A2 भकर ऐर द श म, ज कर र क दर र ब द कम A1 क र रत म कम ए

43 पर र कर र द पड ग, इर र बच क भ ए A1 अप र म बन ध कम प A2 र व स तभवक र कई अभधक म ल पर र द कर रत और र इर तर र अप क बड ग A2 क टर र फर र कर र द त और र र रत म अप बह त कम भदख त इर र A1 क र रत म कम कर र द पडत और र म क प A क म व न द रद ध त इर टर न सफर र प र इभर ग क त टर न सफर र प र इभर ग क र र क क भ ए अभग रम म ल भ ध सर रर र मझ त भकय ज त अभग रम म ल भ ध सर रर र मझ त (APA) क त त एक कर रद त कम प और र एक ट क स प र भधकर रर ऐर अ ब ध कर रत, भजर र पर रस पर र र ब भधत क पभ य क ब च -द क र न द स म म ल - भ ध सर रर भवभध क प र तय कर र भ य ज त य द प रक र र क त : एकपक ष य और र बह पक ष य 1. जब द द श क कर र प र भधकर रर क ब च भवष य म व अ तर र सष ट र य -द क भ ए अभग रम म ल भ ध सर रर तय कर र क भ य अ ब ध त त इर बह पक ष य म ल भ ध सर रर र मझ त (Bilateral Advance Pricing Agreement-BAPA) क ज त 2. जब क ई कर रद त भकर द श म कर र र ब ध भ भ तत क भ य क व एक र र रक र र प र भधकर रर क र थ अ ब ध कर रत त इर एकपक ष य म ल भ ध सर रर र मझ त (Unilateral Advance Pricing Agreement-UAPA) क ज त र रत म म ल भ ध सर रर र मझ त क अवध र रर क भवत त अभधभ यम 2012 क त त प रस त त भकय गय थ प रश न - म क ध म ल द क भवभशष ट ग भ क र क तक प रद भकय गय क ध म ल द क क फर? (a) अर म (b) झ र रख (c) ओभ श (d) छत त र गढ उत तर (c) ओभ श क ध मल ल द क व वशष ट भ वलक स क तक Kandhamal Haladi gets GI tag ओभ श क क ध म ल द क भवभशष ट ग भ क र क तक प रद भकय गय क ध म ल द स व स थ य क भ ए क फ उपय ग म ज त य क ध म क ज ज त य ग क प रम ख कद फर इर ल द क उपय ग घर र प रय ग, र न दयस उत प द तथ औषध य क य क भ ए भकय ज त र रत म प ज आई ट ग द भजसभ ग च य क 2004 म भदय गय थ और र अ तक 344 उत प द क ज आई ट ग प रद भकय गय ग भ क भचन ह भकर उत प द क भ ए एक भचन ह त ज उर क भवश ष ग भ क उत पभत त, भवश ष ग र वत त और र प च क भ ए भदय ज त और र य भर फस उर क उत पभत त क आध र र पर र त ऐर म उर उत प द क ग र वत त और र उर क भवश षत क दश सत य क भष उत प द, प र क भतक उत प द और र भवभ भमसत उत प द क भदय ज त ज आई क प ज कर रर 10 र क भ ए म न त भजर क ब द इर व क त कर र क आवश यकत त ज आई क औद भगक र पभत त क र र रक षर क र द स म प रर रर कन व श क त त ब न द रद धक र पद अभधक र र (IPR) क तत व क र प म श भम भकय गय अ तर र सष ट र य स तर र पर र ज आई भवश व व य प र र र गठ (WTO) क भटर प स (TRIPs: Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) र मझ त क त त श भर त त र रत म वस त ओ क ग भ क र क त (प ज कर रर और र र र रक ष ) अभधभ यम,1999 ग भ क र क त क अभधश भर त कर रत इर अभधभ यम क अ तगसत औद भगक भत एव प रवतस भव ग (व भर ज य एव उद ग म त र य) क अ तगसत आ व म भ य त रक, प ट ट, भ ज़ इ तथ टर म कस, ग भ क र क त क प ज यक य म भ य त रक ग भ क र क त र रभजस टर (ज आईआर र) क क यसश क भ द श और र पयसव क षर कर रत प रश न - एभशय ई भवक र ब क क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. इर म क व एभशय -प रश त क द श श भम 2. इर म ज प क व भट ग प वर र र व सभधक 3. इर म र रत क व भट ग प वर र च र अभधक उपय सक त कथ म र क र कथ र? क :

44 (a) क व 2 (b) क व 1 और र 3 (c) क व 1 (d) उपर र क त म र क ई उत तर (a) क व 2 एवशय ई व क स ब क Asian Development Bank एभशय ई भवक र ब क क म प रक भशत म त वप र स आभथसक रर रप टस-एवशयन लपम आउ ल क म क गय भक भवत त वषस म र रत य अथसव यवस थ क व न द रद ध दर र 7.2 फ र द र र ग ए ब प भवत त वषस म र रत य अथसव यवस थ म 7.6 फ र द क व न द रद ध क अ म ज र र भकय थ एभशय ई भवक र ब क क अ र र र व भश वक म ग म कम और र घर र र र जस व म कम क क र रर र रत म र व न द रद ध कम ग एभशय -प रश त क ष त र म आभथसक और र र म भजक भवक र क गभत द क उद द श य र 1966 म म (भफ प र ) म एभशय ई भवक र ब क क स थ प क गय थ य एक क ष त र य भवक र ब क भजर म क 68 र दस य, भज म र 49 एभशय -प रश त क ष त र जबभक ब क 19 अन क ष त र क ए ब क म ख य उद द श य र म भजक और र आभथसक भवक र क बढ व द क भ ए ऋर, तक क र यत, अ द और र इन द रक वट भ व श प रद कर रक अप र दस य और र ग द र र क र यत कर र इर म ज प और र र य क त र र ज अम रर रक क व भट ग प वर र र व सभधक % च क व भट ग प वर र 5.454% तथ र रत क 5.363% प रश न - क र र तत भवक र क प रवर र म बन ध गत घट पर र ज र र द त? (a) र तत भवक र क 2 (b) र तत भवक र क 4 (c) र तत भवक र क 5 (d) र तत भवक र क 10 उत तर (d) र तत भवक र क 10 म इग र शन ए लपम ब र ररप Migration and Development Brief Report भवश व ब क द व र र 8 अप र, 2019 क प रव र और र भवक र र र ब भधत म इग र श ए व पम ट ब र फ (Migration and Development Brief) मक एक व तम रर रप टस ज र र क गई रर रप टस क अ र र र वषस 2018 म भवद श म र र व र रत य द व र र र रत म र व सभधक ध प र भषत भकय ज त इर प रक र र 79 अर रब र र क प र भषत ध क र थ र रत भवश व क श षस र र भमट र प र प तकत स ब ह आ इर र न द स म र रत क ब द द र र र स थ पर र च ($ 67 अर रब), त र र र स थ पर र म न द रक सक ($ 36 अर रब), च थ स थ पर र भफ प र ($ 34 अर रब) तथ प चव स थ पर र भमस र (29 अर रब र र) य र 5 द श वषस 2018 म र र भमट र क श षस प र प तकत स भवश वब क क अ र र र र रत क ज गए ध म 14 प रभतशत र अभधक क व न द रद ध दजस क गई रर रप टस म क गय भक भपछ त वषस म भवद श र र रत क ज गए ध म म त वप र स व न द रद ध ह ई य 2016 म 62.7 अर रब र र र बढ कर र 2017 म 65.3 अर रब र र गय थ र तत भवक र क 10.7 प रवर र म बन ध गत घट पर र ज र र द त र तत भवक र क 10.7 क क : 2030 तक, प रव भर य द व र र ज गई र र भश क द गत घट कर र 3% र कम कर र और र र रकम ज क ऐर प र षर गभ य र र क र म प त कर र भज म गत 5% र अभधक प रश न - व भश वक भवत त य न द रस थर रत रर रप टस क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य भवश व आभथसक म च द व र र ज र र क ज त 2. य एक अद धसव भषसक रर रप टस उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (b) क व 2

45 वश वक व त त य स थथरत ररप Global Financial Stability Report- GFSR म अ तर र सष ट र य म द र क ष व भश वक भवत त य न द रस थर रत रर रप टस क अप र 2019 क र स कर रर क ज र र भकय इर क अ र र र, भपछ द भतम भ य म म त त प र स परर रवतस श त क ब वज द भवश व म भवत त य परर रन द रस थभतय अ क ब ह ई व भश वक भवत त य न द रस थर रत रर रप टस अ तर र सष ट र य म द र क ष (IMF) द व र र ज र र एक अद धसव भषसक रर रप टस य व भश वक भवत त य ब ज र र क न द रस थर रत और र उ र रत -ब ज र र भवत तप षर क आक कर रत य वषस म द ब र र अप र और र अक ट बर र म ज र र क ज त इर क अभतरर रक त र रत म र रत य रर रज़वस ब क द व र र भवत त य न द रस थर रत रर रप टस (एफएर आर र) ज र र क ज त व त त य स थथरत ररप Financial Stability Report भवत त य न द रस थर रत रर रप टस र रत य रर रज़वस ब क क एक अद धसव भषसक प रक श ज र रत क भवत त य प रर क न द रस थर रत क र मग र म ल क प रस त त कर रत एफएर आर र भवत त य न द रस थर रत क भ ए ज न द रखम, र थ भवत त य प रर क च प पर र भवत त य न द रस थर रत और र भवक र परर रषद (एफएर र ) क उप-र भमभत क र मग र आक क दश सत य रर रप टस भवत त य क ष त र क भवक र और र भवभ यम र र ब भधत म द द पर र चच स कर रत प रश न - भवत त य न द रस थर रत और र भवक र परर रषद (FSDC) क र न द स म भ म नभ न द रखत म र क र कथ र त य? (a) इर क स थ प 2008 म क गय (b) क य भवत त र भचव इर परर रषद क अध यक ष त (c) क य म ख य आभथसक र क र र इर परर रषद म श भम त (d) उपर र क त र कथ र त य उत तर (c) क य म ख य आभथसक र क र र इर परर रषद म श भम त व त त य स थथरत और व क स पररषद Financial Stability and Development Council - FSDC 2008 क व भश वक म द क ब द भवत त य स थ भयत व क र भ भ त कर र क भ ए र रघ र र म र र ज र भमभत क भर फ रर रश पर र भदर बर र 2010 म भवत त य न द रस थर रत और र भवक र परर रषद (FSDC) क गठ भकय गय थ अध यक ष - क द र य व त त म त र (भवत त र भचव) सदस य 1. भ य मक र थ ओ क अध यक ष ज र र रत य रर रज़वस ब क क गव सर र, र रत य प रभत भत एव भवभ मय ब स (र ब ) क अध यक ष, ब म भवभ य मक भवक र प र भधकर रर (आईआर र ए) क अध यक ष, प श भ भध भवभ य मक भवक र प र भधकर रर (प एफआर र ए) क अध यक ष 2. र भचव ज र भवत त र भचव, आभथसक म म क भव ग ( ईए) क र भचव, भवत त य र व भव ग ( एफएर ) क र भचव, आभथसक म म भव ग क र भचव, र र जस व भव ग क र भचव, इ क ट र भ क स एव र च प र द भगक म त र य क र भचव, क प र र ट म म क म त र य क र भचव 3. म ख य आभथसक र क र र 4. इन स ल व र ए ब कर रप स ब स क अध यक ष परर रषद क क यस भवत त य न द रस थर रत, भवत त य क ष त र क भवक र, अ तर र-भ य मक र मन वय, भवत त य र क षर रत, भवत त य र म व श तथ बड भवत त य क पभ य क क मक ज र भ त अथसव यवस थ र ज ड म म क भवव कप र स पयसव क षर कर र प रश न - भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए : 1. भ व शक भशक ष एव र र रक षर भ भध प र भधकर रर भवत त म त र य क त त आत 2. य एक व ध भ क भ क य उपय सक त कथ म र र त य कथ / कथ क च व क भजए: (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (b) क व 2

46 वन शक वशक ष ए स रक षण वनवध Investor Education and Protection Fund (IEPF) म आईईप एफ प र भधकर रर क एक बड क मय ब भम, भजर क त त व द प यर र र ज र र फ इ र ए इन व स टम ट क प भ भमट क भववश कर र ग ग 1514 कर र ड र पय क जम र र भश आईईप एफ म स त तरर रत कर र म र मथस र भबत ह आ जम कत सओ क य र रकम भपछ 15 वष र क प म अटक ह ई थ आईईप एफ क ष क आक र र एक र क तर र ग ग द ग गय इर क र भचत र र भश ग ग 4138 कर र ड र पय वन शक वशक ष ए स रक षण वनवध (आईईप ए ) क गठ भ व शक म ज गर कत क प रर र र कर र और र उ क भ त क र र रक ष क भ ए भकय गय य भ व श र र म बन द रन धत र च ए प रद कर र क म च क तर र क यस कर रत और र भकर भ व श य उर क म ल क क ब र र म क ई र द त क द र र र रक र र क प अभधभ यम 2013 क त त क र र रक र र भ व शक भशक ष एव र र रक षर भ भध क स थ प क भ भध म भ म नभ न द रखत र र भश जम क ज य ग : कम पभ य क अदत त (Unpaid) श ख त क र र भश भकर प रभत भत क आव ट और र व पर क भ ए कम पभ य द व र र आव द र र भश क प र प त र र भश कम पभ य म परर रपक व जम र र भश कम पभ य म परर रपक व ऋर पत र ऊपर र द गय र र भश पर र अभजसत ब य ज क र र रक र र,र र ज र र रक र र,कम पभ य य अन र स थ द व र र भ भध क क य क भ ए भदय गय अ द एव द र र भश भ भध क उपय ग भ ध सरर रत भ यम क प कर रत ह ए भ व शक म ज गर कत क प रर र र और र भ व शक भ त क र र रक ष क भ ए भकय ज य ग क र र रक र र र र जक य र र जपत र ज र र कर रक एक प र वधकरण य सवमवत क गठ कर र ग,भजर म क र र रक र र द व र र भ य क त र दस य ग और र र भमभत भ भध क प रबन ध एव र च कर र ग और र र रत य म ख पर र क षक क र र भ ध सरर रत भदश भ द श क अ र र र भ भध र र म बन द रन धत जर र र ख त और र ख र रख ग क ई व यन द रक त, भजर क अघ भषत य अव तभ क र र भश क प IEPF क स त तरर रत कर र द, व IEPF प र भधकर रर क अप ध क द व कर र र कत वन शक वशक ष ए स रक षण वनवध प र वधकरण Investor Education and Protection Fund Authority क प अभधभ यम 2013 क त त एक ध वनक वनक य क र प म र रत र र रक र र क क रप र म मल क म त र लय क अध न आईईप ए प र वधकरण क स थ प क गई इर प र भधकर रर क वन शक वशक ष ए स रक षण क ष क र च क भजम म द र र र प गई और र इर क प छ म ख य उद द श य भ व शक भशक ष, ज गर कत और र र र रक षर क बढ व द य प र भधकर रर भ व शक ज गर कत क यसक रम क र थ- र थ भवभ न न अन म ध यम ज र भक भप र ट, इ क ट र भ क, र श म भ य, र म द भयक र र भ य इत य भद क जरर रए अप उद द श य क प र र कर र क भ ए भवभ न न तर र क कदम उठ त क र रप र र ट म म क म त र य म र भचव इर प र भधकर रर क च यर रम, जबभक क र रप र र ट म म क म त र य म र य क त र भचव इर प र भधकर रर क म ख य क यसक र र अभधक र र प रश न म ज र र क गय ग ल ब र र भक ग ऑफ स ट टसअप इक भर स टम म र रत क क -र स थ? (a) 37व (b) 27व (c) 17व (d) 47व उत तर (c) 17व स ट अप इक वसस टम र वक 2018 Startup Ecosystem Rankings 2018 म स ट अप स ब ल क (Startup Blink-Global Map of Startup Ecosystem) द व र र वषस 2018 क भ य ग ल ब र र भक ग ऑफ स ट टसअप इक भर स टम (Global Ranking of Startup Ecosystem) ज र र भकय गय इर म र रत क 100 द श म र 17व स थ भम इर रर रप टस म भवभ न न द श क उ क स ट टसअप इक भर स टम क त कत क आध र र र र भक ग द ज त

47 वषस 2017 क भ य ग ल ब र र भक ग ऑफ स ट टसअप इक भर स टम म र रत 37व स थ पर र थ र र भक ग म USA, UK और र क प त स थ पर र क भबज़ उल ल ख य भक र रत म औद भगक भत एव र वधस भव ग { य म - उद ग र वधस और र आ तरर रक व य प र र भव ग (Department for Promotion of Industry and Internal Trade : DPIIT)} स ट टसअप (Startup) र र भक ग ज र र कर रत इर स ट टसअप र र भक ग क श र आत ज वर र, 2016 म स ट टसअप इ भ य क यसक रम क श र आत क र थ क थ स ट टसअप र र भक ग क अवध र रर क त त भवभ न न श र भर य क आध र र पर र र र भक ग प रद क ज त र र भक ग श र भर य क भवभ न न म पदण क आध र र पर र पर रख ज त और र उन ह क अ र प इ र र ज क र र भक ग प रद क ज त वषस 2018 क र र भक ग म ग जर र त र वसश र ष ठ प रदशस कर र व र र ज (Best Performer State) थ स ट टसअप र र भक ग म स ट टसअप भत, इन क ब श क द र क न द रस थभत, व च र र क र र प क भ ए उपय क त म क श भम भकय ज त इर क अभतरर रक त व च र र स क अप, भ य मक परर रवतस, र वसज भ क खर र द प र त स, र च र र इत य भद म पदण इर म श भम प रश न म चच स म र र FL 2027 क? (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (a) क व 1 आल क वकस म FL 2027 य FC5 Variety of potato FL 2027 or FC5 अम रर रक क ख द और र प य पद थस क भदग गज क प प स क ग जर र त क क छ भकर पर र म कदम द यर र भकय प न द रप सक इ भकर पर र आ क भकस म FL 2027 य FC5 क ख त और र उर क भबक र कर र क आर र प म म म दजस कर र य क प क अ र र र य आ क भकस म क प क ब र भकस म, और र क प क र थ र मझ त क अभतरर रक त इर भकस म क आ क उत प द भकय ज र कत व अप ब र ( र ) क भ ए भचप स ब क भ ए प ज क त भकस म FL 2027 य FC5, ज भक FL 1867 और र Wischip भकस म क एक र कर र, क उपय ग कर रत क प प ध भकस म और र क षक अभधक र र र र रक षर अभधभ यम, 2001 क त त FL 2027 भकस म क र रत म प ज क त भकय (a) र द व र र ब ल क क अध यय क भ ए 2027 म ज ज व भमश (b) एक क ष द रग र भजर क 2027 म प थ व र टकर र क र व (c) आ क र कर र भकस म (d) म भदल ल म भम र ग प रभतर र ध व यर रर उत तर (c) आ क र कर र भकस म प रश न - प ध वकस म और क षक अवधक र स रक षण प र वधकरण क र द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य एक र भवभधक भ क य 2. इर क गठ म एप एमर अभधभ यम, 2003 क त त भकय गय उपय सक त कथ म र र त य कथ / कथ क च व क भजए: (a) क व 1 (b) क व 2 र 2018 र अब तक त भज म इर तर र क म म म 18 भकर पर र म कदम दजस भकय गय एज र ब ज क र भवत खर र द र र पर र जर र र रखत और र ब द म भकर र वज छ प त ह ए उ क ख त र र प त क प प ध भकस म और र क षक अभधक र र र र रक षर अभधभ यम, 2001 क र क श 64 क त त अभधक र र क उल ल घ क म म दजस भकय व म म म र म आए भकर र गठ इर अभधभ यम क र क श 39 क त त अप बच व भकय एक ट क र क श 39 म क गय भक ब र ब ज क

48 छ डकर र भकर क प ज क त ब ज और र फर क बच, द ब र र ब व ई, ब ट और र ब च क छ ट भकर प ध भकस म और र क षक अभधक र र र र रक षर प र भधकर रर ((PPV&FR Authority) र म ग क भक प र भधकर रर भकर क ओर र र इर क र म जव ब द न द रख कर र प ध वकस म और क षक अवधक र स रक षण अवधवनयम, 2001 Protection of Plant Varieties and Farmers Rights (PPV&FR) Act, 2001 इर अभधभ यम क प ध क भकस म क भवकभर त कर र व क पभ य तथ र थ र थ क षक क भ त क र र रक षर क भ ए ब य गय क भष भवक र म त ज क भ ए प ध क भकस म क भवकभर त कर र व क अभधक र र प रद कर र आवश यक, त भक ई प ध भकस म क भवक र क भ ए अ र ध एव भवक र म भ व श क प र त स भ त भकय ज र क इर क र थ क षक क उच ग र वत त प र स ब ज व र र पर र मग र क उप त र भ भ त कर र आवश यक उपर र क त उद द श य क प र व ब क भ ए र रत म प ध वकस म और क षक अवधक र स रक षण अवधवनयम, 2001 ग ह आ इर अभधभ यम क उद द श य क प र र कर र क भ ए एक व ध भ क भ क य प ध वकस म और क षक अवधक र स रक षण प र वधकरण (PPV&FR Authority) क स थ प क गय य ई भदल ल म न द रस थत म ल स व द त अवधवनयम-2018 The draft Model Contract Farming Act, 2018 र भवद ख त र ज ड भकर क अप खतर र छ ट और र मझ भकर अ ब ध क ब र र भकय क र मझ प त यभद फर क प क म क क अ र र र ह ई त ख ब ज र र म उर ब च प य ग इर क द खत ह ए क द र र र रक र र क न टर क ट ख त (ठ क पर र ख त क ) क म क क य र र ज इर म क ध य म र रखत ह ए अप -अप र र ज म र भवद क भष क़ ब र क ग म र भवद ख त अभधभ यम-2018 क ग कर र र प र य जक क प ज कर रर, अ ब ध क रर रक भ ग, भवव द भ पट त त र क भ ए प र वध भकए ज र क ग य अभधभ यम य र भ भ त कर र ग भक क न टर क ट फ भम ग भब रभटश क क क ख त क स वर प ग र र कर र भजर क 1917 क च प र रर आ द र र म प त भकय गय थ वतसम म, अ ब ध ख त क भ ए क छ र र ज म क वष उपज व पणन सवमवत (APMC) क र थ प ज कर रर आवश यक अ ब ध APMCs क र थ दजस भकए ज त ज इ अ ब ध र उत पन न भवव द क कर र र कत म एप एमर अभधभ यम, 2003 अ ब ध ख त क भ ए प रद भकय गय थ और र र र ज क उ क र ब भधत क क ग कर रत र मय र द स क र प म उपय ग कर र क भ ए ज र र भकय गय थ स व द क वष (Contract Farming) र भवद क भष खर र द र र और र भकर क मध य ह आ एक ऐर र मझ त, भजर म इर क त त भकय ज व क भष उत प द क प रम ख शत क परर र भषत भकय ज त इर म क भष उत प द क उत प द और र भवपर क भ य क छ म क स थ भपत भकय ज त र भवद क भष क त त, खर र द र र (ज र -ख द प रर स कर रर इक इय और र भ य सतक) और र उत प दक (भकर य भकर र गठ ) क ब च ह ए फर -प वस र मझ त क आध र र पर र क भष उत प द (पश ध और र म ग प र भ त) भकय ज त इर क त त भकर भकर भवश ष क भष उत प द क उपय क त म त र खर र द र र क द क भ य र मभत व यक त कर रत और र खर र द र र उर उत प द क खर र द क भ य अप स व क भत द त प रश न - भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए : 1. स प श 301 रर रप टस क अम रर रक क य इट स ट ट र टर रर रप र ज़ ट भटव द व र र ज र र भकय ज त 2. प रभतवषस 26 अप र क भवश व ब न द रद धक र म पद र गठ द व र र भवश व ब न द रद धक र म पद भदवर क र प म म य ज त उपय सक त कथ म र र त य कथ / कथ क च व क भजए: (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2

49 उत तर (c) 1 व 2 द स प शल 301 ररप 2019 special 301 report 2019 अम रर रक क य इट स ट ट र टर रर रप र ज़ ट भटव (USTR) 26 अप र क भवश व ब न द रद धक र म पद भदवर क अवर र र पर र अप व भषसक स प शल 301 ररप ज र र क इर रर रप टस क अ तगसत, अम रर रक अप व य प रर रक ग द र र क ब न द रद धक र पद क र रक ष और र प रवतस र ब ध टर क रर रक स पर र आक कर रत अम रर रक रर रप टस क इर र स कर रर म क 36 द श क भ गर र र च म र रत क ब न द रद धक र पद अभधक र र (IPR) क कभथत उल ल घ क भ य र य क त र र ज अम रर रक (US) क प र य रर रट व च भ स ट म बर रकर र र र र रख गय प र य रर रट व च भ स ट' म र रत क र थ च, इ भशय, र र, र ऊद अर रब और र व ज़ ए ज र क 11 द श क र रख गय त क और र प भकस त ज र क 25 द श क अम रर रक व च भ स ट म श भम भकय इर रर रप टस क अ र र र र रत ब न द रद धक र पद क र र रक षर तथ उ क प रवतस क र ब ध म द भ य क र बर च त प र स अथसव यवस थ ओ म र एक ब न द रद धक र पद अभधक र र ऐर अभधक र र ज औद भगक, व ज ञ भ क, र भ त य और र क आभद क क ष त र म व यन द रक त (व यन द रक तय ) अथव क क पभ य क उ क र रच त मकत अथव वप रय ग क र र रक षर क भ य भदय ज त प रभतवषस 26 अप र क भवश व ब न द रद धक र म पद भदवर म य ज त इर क स थ प वषस 2000 म भवश व ब न द रद धक र म पद र गठ (WIPO) द व र र क गय थ इर क उद द श य प ट ट, क प र र इट, टर म कस तथ भ ज ई क म त त क ब र र म ज गर कत फ इर वषस भवश व ब न द रद धक र पद भदवर क थ म र च र ल ड : इ ल क च अल प र प ए स प स व श व ब स द धक सम पद स ठन (WIPO) भवश व ब न द रद धक र म पद र गठ स य क त र ष ट र क एक एज स, इर व भश वक र स थ क क यस ब न द रद धक र पद अभधक र र क र रक ष तथ र वद धस कर र इर क स थ प 1967 म क गय थ, इर क म ख य य न द रस वट ज़र र क भज व म न द रस थत वतसम म इर र स थ म क 188 द श श भम र रत इर क र दस य पय रण ए ज व व धत प रश न - अथस ऑवर र एक ऐर र कल प, भजर क द व र र भवश व र र म ग क एक घ ट क भ ए ग र र-आवश यक उपकर रर क भबज ब द कर र क आव भकय ज त य भकर र स थ द व र र प रभतवषस म य ज त? (a) वल ड व इ फ फ र र चर र (b) र य क त र र ष ट र पय सवर रर क यसक रम (c) ग र प र (d) व भश वक पय सवर रर र भवध उत तर (a) वल ड व इ फ फ र र चर र अथ ऑ र (Earth Hour) इर वषस 30 म चस क ऊज स बचत क व भश वक अभ य अथस ऑवर र र प र स भवश व म 8:30 PM र 9:30 PM तक म य गय इर अवर र र पर र भवश व र र म ग क एक घ ट क भ ए ग र र- आवश यक उपकर रर क भबज ब द कर र क आव भकय ज त अथस ऑवर र ब ल य ब ल य एफ (World Wide Fund For Nature) द व र र प रत य क वषस म चस क अ त म (आमत र र पर र अ भतम शभ व र र) म य ज त इर व भश वक अभ य क श र आत वषस 2007 म भर, ऑस टर भ य म ह ई थ य एक पय सवर रर य अभ य भजर क उद द श य ज व य परर रवतस क ओर र ग क ध य आकभषसत कर र

50 इर क द व र र पय सवर रर र र रक ष तथ ज व य परर रवतस क भ य भत रत कर र क प रभत प रभतबद धत प रकट क ज त प रश न - म र रत क प क बस -प भजभटव बर वट ब ग व फ य ग क न द रस थत? (a) भर न द रक कम (b) म घ य (c) अर र च प रद श (d) मभर प र र उत तर (d) मभर प र र य : भ रत क प ल क ब न-प वजव बस Phayeng: India s first carbon-positive settlement मभर प र र क इम फ म न द रस थत एक ग व फ य ग, र रत क प क बस -प भजभटव बर वट ब गय भकर स थ क क बस -प भजभटव ट ग भदय ज त यभद व भजत क बस उत सजस कर रत, उर र अभधक क बस क र चय कर रत ; ज ग र उर ग र क उत सजस क ध म कर रत और र ज व य परर रवतस क प र व क कम कर रत फ य ग, ज क र ख और र ख भ त ग व थ, आज मध य म फ क प ड क र थ त ओर र र घ ज ग व प भडय र भघर र भजर क मध य र र ब व ध र र प ज भवत गई य 1970 और र 80 क दशक म अप भ व भर य क भ य और र र र ष ट र य ज व य परर रवतस अ क भ भध क त त भवत त प षर क म ध यम र र व ह आ 2. र र ष ट र य क भष और र ग र म र भवक र ब क इर क र र ष ट र य क य सन वय इक ई उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (c) 1 व 2 द र ष ट र य जल य परर त न अन क लन वनवध National Adaptation Fund for Climate Change (NAFCC) ज व य परर रवतस क भ ए र र ष ट र य अ क भ भध एक क द र य क ष त र य ज भजर क स थ प वषस म म क गय थ ज व य परर रवतस क भवपर र त परर रर म क प रभत भवश ष र प र र व द श र र ज और र क द र श भर त प रद श त ज व य परर रवतस अ क क गत क प र र कर र क भ ए इर क स थ प क गइस ए एएफर र क अ तगसत परर रय ज ओ म एर एप र र (ज व य परर रवतस पर र र र ज क यस य ज ) और र ए एप र र (ज व य परर रवतस पर र र र ष ट र य क यस य ज ) क अ तगसत र ब भधत भमश म प च भकए गए क ष त र म ज व य क प रभत र क षमत भ म सर कर र क आवश यकत ओ क प र थभमकत द गइस र र ष ट र य क भष और र ग र म र भवक र ब क (NABARD) इर क र र ष ट र य क य सन वय इक ई (NIE) प रश न - म चच स म र र भ म य भग रफ प रज भत भकर क? (a) भगद ध (b) कछ ए (c) ग प रश न - र र ष ट र य ज व य परर रवतस अ क भ भध क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: (d) र प उत तर (a) भगद ध 1. य एक क द र य क ष त र य ज भजर क स थ प वषस म क गय थ

51 व म लयन वग र न Himalayan griffon अर म क भशवर गर र भज म म त मव भशय क ज र र शव क क षर र 39 भगद ध क म त य गई य भगद ध त र कट पन न प रज भतय क थ मव भशय क मर र क प त उर म क ट शक ग भदय गय थ त भक उन ह ख कर र अव र र क त त र म न द रक त भम ज य भक इर क भशक र र भगद ध क र कट पन न प रज भतय गय म त भगद ध प रज भतय म अभधक श भ म य भग रफ प रज भत क छ ओरर रए ट व ह इट ब क एव स ल र र भबल ड व चर र प रज भत आईय र ए क र र ट ब क म भ म य भग रफ क भ कट र कट पन न श र र म र रख गय उल ल ख य भक र रत म भगद ध क 9 प रज भतय प य ज त, भज म छ अर म म प ई ज त प रश न म चच स म र र ध र र वन ज व अ य र रण य भकर र र ज म न द रस थत? (a) भ म च प रद श (b) उत तर र ख (c) उत तर रप रद श (d) भब र र उत तर (b) उत तर र ख न ध र न ज अभय रण य Nandhaur Wildlife Sanctuary उत तर र ख क क म ऊ क ष त र म ध र र द क प र न द रस थत ध र र वन ज व अ य र रण य म ब घ क ग त र र बढ त र ख य र उत स भ त अभधक रर रय क म भक ब घ क र र रक षर क भ य इर क दज स बढ कर र इर ब घ अ य र रण य (ट इगर र रर रजवस) ब भदय ज च भ ए 2012 म इर अ य र रण य क अन द रस तत व म आ क र मय य ब घ क र ख य क व थ ज 2018 म बढकर र 27 गय और र इर र इर क 32 क आ कड क प र र कर र ज क र व वतसम म र रत म 50 ट इगर र रर रजवस ज भक प र ज क ट ट इगर र द व र र श भर त इ क प रब ध र र ष ट र य ब घ र र रक षर प र भधकर रर (NTCA) द व र र भकय ज त प रश न - र र ष ट र य ब घ र र रक षर प र भधकर रर क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य वन यज व (र र रक षर ) अभधभ यम 1972 क अ तगसत एक र भवभधक भ क य 2. य प र ज क ट ट इगर र क अ तगसत ब ब घ अ य र रण य क प रब ध कर रत उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (c) 1 व 2 द ब घ पररय जन Project Tiger, 1973 प र ज क ट ट इगर र, क र रत र र रक र र अप र र ष ट र य पश, ब घ क र र रक षर क भ ए 1973 म न च भकय थ इर क त त श र म 9 ब घ अ य र रण य ब ए गए थ आज इ क र ख य बढ कर र 50 गई ज 18 र र ज म फ ह ए ब घ परर रय ज क प र य भजत य ज इर क उद ध श य व ज ञ भ क, आभथसक, क त मक, र स क भतक और र प रर रन द रस थभतक म ल क भ ए ब घ क आब द क र रखर रख व क र भ भ त कर र और र ग क, भशक ष और र म र र ज क भ ए इर क ज भवक म त त क द खत ह ए एक र र ष ट र य धर र र र क र प म र र र मय इर क र रक ष कर र इ क प रब ध र र ष ट र य ब घ र र रक षर प र भधकर रर (NTCA) द व र र भकय ज त र र ष टर य ब घ र र रक षर प र भधकर रर तथ ब घ व अन य र कटग रस त प रज भत अपर र ध भ य त रर ब य र र क गठ र ब ध प र वध क व यवस थ कर र क भ ए वन यज व (र र रक षर ) अभधभ यम 1972 म र श ध भकय र र ष ट र य ब घ र र रक षर प र भधकर रर (ए ट र ए) वन ज व (र र रक षर ) अभधभ यम, 1972 म प रद भकए गए क य क प र र कर र क भ ए एक र भवभधक भ क य

52 प रश न - भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य स क क भवश व भवर र र त स थ र च म र रत क क 36 स थ श भम इ म 28 क र स क भतक, 7 क प र क भतक स थ तथ 1 स थ क भमभश रत श र र म स थ भदय गय 2. ग जर र त क ऐभत भर क श र र अ मद ब द इर र च म व तम श भम भकय गय श र र उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (d) त 1, 2 व श व व र सत वद स 2019 World Heritage Day 2019 भवश व धर र र र क र प म म न त प र प त स थ क म त व क र मझ क भ ए, उ क र र रक ष क भ ए, उ क र र रक षर क भ ए, उर क प रभत ज गर कत फ क भ ए प रभतवषस 18 अप र क भवश व धर र र र भदवर (वल डस रर रट ज ) क म य ज त इर वषस क भवषय - ग र म ण पररद श य 18 अप र, 1982 क ट य भशय म इ टर र श क उ भर ऑफ म म ट र ए र इट र (ICOMOS) र स थ द व र र अ तर रर र ष ट र य स म र रक और र प र र स थ भदवर क आय ज भकय गय थ, भजर म भवश व भवर र र त भदवर म क प रस त व र रख गय वषस 1983 म य स क अप 22व र त र क र म म म प रभतवषस 18 अप र क भवश व भवर र र त भदवर म क घ षर क य भदवर र र रभक षत स थ पर र ज गर कत, र स क भतक, ऐभत भर क और र प र क भतक भवर र र त क भवभवधत और र र रक ष क प रभत आम ग क ज गर क कर र त म य ज त य स क क भवश व भवर र र त स थ र च म र रत क क ल 37 थथल श भम इ म 29 क र स क भतक, 7 क प र क भतक स थ तथ 1 स थ क भमभश रत श र र म स थ भदय गय वषस 2018 म ब र र क म म म य स क क भवश व धर र र र र भमभत क 42व र त र म र रत क म बई क व क ट ररयन वथक ए आ क इ स बल स क य स क क भवश व धर र र र र पद क र च म 37व र रत य स थ क र प म अ भकत भकय गय इर र प वस 2017 म ग जर र त क ऐभत भर क श र र अ मद ब द क भवश व धर र र र र च म श भम भकय गय थ प रश न - म चच स म र र आईआर र-64-इ भ क भ म न म र भकर क प रज भत? (a) ग ह (b) च व (c) कप र (d) गन न उत तर (b) च व नमक-सव ष ण र सज वनक च ल वकस म Salt-tolerant transgenic rice variety र रत य व ज ञ भ क आमत र र पर र उपय ग व च व क भकस म आईआर र-64-इ भ क म एक ज ग प रज भत क च व क ज र प रभवष ट कर रक च व क ई प रज भत भवकभर त क य एक मक-र भ ष ण प रज भत और र इर ख र र प म उग य ज र कत प टसर र भशय क र रक ट ट मक ज ग प रज भत क च व क ज र क उपय ग आईआर र-64-इ भ क मक च व क प रज भत क र थ कर रक च व क इर ई प रज भत क भवकभर त भकय गय प टसर र भशय क र रक ट ट च व क ख त म ख य र प र ब ग ल द श क भदय क ख र र म म क ज त च व क य भकस म ब ग ल द श क अ व र रत, श र क और र म म र र म प र क भतक र प र प य ज त प रश न म चच स म र र भर ब क बव क त क भफ रक भ म नभ न द रखत म र क? (a) म भव प त ह आ अफ र क क प ज व (b) म भव प त ह आ भवश व क प ज व (c) अफ र क क भवश श र र क र म भदख व ज व

53 (d) र र ट र च क ज ग र भव प त श र र म श भम भवश व क प ज व उत तर (c) अफ र क क भवश श र र क र म भदख व इर ज व वस ब क ब क त क वफ रक (Simbakubwa Kutokaafrika) म श धकत त सओ एक भवश म र र र ज व क ज व श क ख ज क, ज 22 भमभ य वषस प क न म प य ज त थ अफ र क क भवश श र र क र म भदख व इर ज व क म भर ब क बव क त क भफ रक र रख गय इर क वज़ ग ग एक ट और र ब ई 8 फ ट क अ म व यक त भकय गय य भवश स त प य एक इ प रज भत र र ब भधत प थ व वद स (Earth Day) 2019 प रभतवषस 22 अप र क भवश व प थ व भदवर क र प म म य ज त इर क उद द श य पय सवर रर य र र रक ष उप य क ब र र म ग क ब च ज गर कत बढ इर वषस भवश व प थ व भदवर 2019 क भवषय म र र प रज भतय क बच ओ (Protect Our Species) प ब र र 22 अप र, 1970 क प थ व भदवर म य गय थ प थ व भदवर टवकस प र र द भ य म इर भदवर क आय ज कर रत भवश व प थ व भदवर क स थ प 1970 म अम रर रक र टर र (र र द) ग स ल स क द व र र एक पय सवर रर भशक ष क र प म क गय थ इर 1990 र अ तर र सष ट र य भदवर क र प म म य ज ग तथ वषस 2009 म र य क त र र ष ट र 22 अप र क भवश व प थ व भदवर क र प म म क घ षर क थ प थ व भदवर क त र र ख उत तर र ग द धस म वर त ऋत और र दभक षर ग द धस म शर रद ऋत क म र म प रश न - भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए : 1. प रभतवषस 22 अप र क भवश व प थ व भदवर क र प म म य ज त 2. प थ व भदवर 2019 क थ म म र र प रज भतय क बच ओ (Protect Our Species) उपय सक त कथ म र र त य कथ / कथ क च व क भजए: प थ व वद स न क (Earth Day Network : EDN) य अम रर रक क एक ग र र-र र रक र र र स थ य ज व य परर रवतस क कर र, प ल न द रस टक प रद षर क र म प त कर र, प तप र य प रज भतय क र रक ष कर र और र द भ य र र म पय सवर रर आ द क व य पक ब, भशभक षत कर र और र र भक रय कर र क भ ए वषस र र क म कर रत (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (c) 1 व 2 द

54 प रश न - ऑभ व रर र कछ ए क र द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए : 1. ऑभ व रर र कछ ए ओभ श क र म द र तट पर र अ द आत 2. आईय र ए द व र र ज र र र र भ स ट म इर र द (Vulnerable) प रज भतय क श र र म र रख गय उपय सक त कथ म र र त य कथ / कथ क च व क भजए: (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (c) 1 व 2 द ऑवल रर ल कछ आ (Olive Ridley Turtle) म ओभ श क क म द व प म ग ग एक ख र अभधक छ ट -छ ट ओभ व रर र कछ ए अ र भ क कर र ब ग क ख ड म र म द र म अप भठक क ओर र र रव गए इर र ग ग र ढ च र र ख र ज़ य द ओभ व रर र कछ ए ज़ र र म द र र प रश त म र गर र र गभ र रम थ मर र र क च अर र म अ द पह च थ ब ग क ख ड म ओभ श क तट कछ ओ क भ य अ द क र बर ब तर र जग म ज त य कछ ए ग ज म भज क ऋभषक ल द, क द रप भज म गभ र रम थ द और र प र र भज़ क द व द म प रज कर र आत इ कछ ओ क र र रक षर और र अ द तथ प रज क प रभक रय क द र र उन ह कर र बच क भ य र र रक र र इ क ष त र म मछ पकड पर र प रभतब ध ग द त कछ आ र र रक षर परर रय ज (Turtle Conservation Project), 1975 म श र ह ई थ ऑभ व रर र ओभ श क र म द र तट क पर र प ए ज त ज भक दभक षर अम रर रक कछ ए क एक प रज भत र म द र कछ ओ क प च म र य एक ऐर प रज भत ज तट य इ क म प रज कर रत और र अ द त य उड र क ग जम भज़ म ऋभषक ल द क र म द र र गत म क प र अप बर र र ब त आईय र ए द व र र ज र र र र भ स ट म इर र द (Vulnerable) प रज भतय क श र र म र रख गय य म र र र त क मत दव ओ म प रय ग क क र रर इ क र ख य म भगर र वट आई भजर द खत ह ए ओभ श र र रक र र वषस 1987 म कटक भज म भ तर रकभ क अभ य र रण य म इर क र र रक षर क भ ए य ज प र र रम भ क व व ध प रश न - म भकर द श र रत क प रध म त र र र म द क ज़ य द म र र म म भ त भकय ज क घ षर क? (a) र ऊद अर रब (b) र य क त अर रब अम र र त (c) म भशय (d) ओम उत तर (b) र य क त अर रब अम र र त ज़ य द म ल (Zayed Medal) म र य क त अर रब अम र र त र रत क प रध म त र र र म द क ज़ य द म र र म म भ त भकय ज क घ षर क ज़ य द म र य क त अर रब अम र र त द व र र र र ज ओ, र र ष ट र पभतय तथ र र ष ट र प रम ख क भदय ज व र व च र म म प रध म त र क य र म म द द श क ब च द स त और र क ट भतक र ब ध क मजब त कर र क भ ए भदय गय र र म द र प र र क र र ष ट र पभत व ल भदम र र प भत, भब रट क म र र एभ ज ब थ भद वत य, र ऊद अर रब क भक ग र म और र च क र र ष ट र पभत श भज भप ग क य र म म भम च क प रध म त र र र द र म द क इर वषस फर रवर र म दभक षर क रर रय क भर य श भत प र रस क र र र व ज गय थ म द य प र रस क र र प व 14व व यन द रक त थ 1988 म भर य ओभ भपक क र फ आय ज क ब द य प र रस क र र श र भकय गय थ म द प र रस क र र म भम

55 1.30 कर र ड क र रकम क म भम ग ग प र ज क ट क भ ए द द थ इर क अ व पय सवर रर क क ष त र म य गद क भ ए म द क इर र र य क त र र ष ट र क च न द रम पय ऑफ द अथस अव स भदय गय थ प रश न - भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए : अवभकथन (A) : प रभतवषस 5 अप र क र र ष ट र य र म द र भदवर म य ज त क रण (R) : 5 अप र 1919 क प र रत य र म द र ज ज़ म बई र भब रट क य त र पर र र रव ह आ थ च भदए गए क ट र र उत तर र क चय क भजए : क : (a) (A) व (R) द र त य तथ (R) कथ (A) क र स पष ट कर रर (b) (A) व (R) द र त य, पर र (R) कथ (A) क र स पष ट कर रर (c) (A) र त य, पर र (R) अर त य (d) (A) अर त य, पर र (R) र त य उत तर (a) (A) व (R) द र त य तथ (R) कथ (A) क र स पष ट कर रर र ष ट र य सम द र वद स: 2019 National Maritime Day: र प रभतवषस 5 अप र क र ष ट र य सम द र वद स म य ज त इर क उद द श य अ तर र-म द व प य व य प र र तथ व भश वक अथसव यवस थ क बढ व द इर वषस र र ष ट र य र म द र भदवर क थ म व न द म स र: अ सर क म स र न इर ब र र क र र ष ट र य र म द र भदवर इर भ य म त त प र स क भक आज र ठ क स ष प 5 अप र 1919 क प र रत य र म द र ज ज़ (भर भधय स ट म भवग श कम प क र म द र ज ज़ SS यल ट ) म बई र भब रट क य त र पर र र रव ह आ थ य र रत य भशभप ग इभत र क एक म त वप र स घट थ, उर र मय म र म द र म ग पर र अ ग र ज क भ य त रर थ य क र रर भक प रभतवषस 5 अप र क र र ष ट र य र म द र भदवर म य ज त प रश न - भवश व स व स थ य भदवर 2019 क थ म थ : (a) र वस भमक स व स थ य कवर र ज: र र क ई, र र जग (b) र क र मक र र ग र म न द रक त (c) ब म र र र र कथ म व क भत रम ब न द रद धमत त (d) ए र म क त म वत : र म भ क प रय र उत तर (a) र वस भमक स व स थ य कवर र ज: र र क ई, र र जग व श व स व स थ य वद स World Health Day भवश व स व स थ य भदवर प रत य क वषस 7 अप र क म य ज त य भदवर ग क स व स थ य क प रभत अभधक ज गर क ब क भ य व श व स व स थ य स ठन (WHO) क एक प इर वषस क स व स थ य भदवर क थ म - स भ वमक स व स थ य क र ज: र क ई, र ज (Universal Health Coverage: Everyone, Everywhere) य र वस भमक स व स थ य कवर र ज क त त पयस आय क भवभ न नत र पर र र ग क ग र वत त प र स भचभकत स तथ स व स थ य र ब ध अन आवश यकत ओ तक पह च र भ भ त कर र WHO क स थ प 7 अप र, 1948 म ह ई थ य क र रर भक 7 अप र क भवश व स व स थ य भदवर म य ज त न र रत म आय ष म स व स थ य य ज, र वस भमक स व स थ य कवर र ज र र ब भधत इर भ ए इर भदवर व इर क थ म क य द कर र म त वप र स प रश न - भ म नभ न द रखत म र क र र म भ त? र ज य (a) आ ध रप रद श (b) म र र ष ट र (c) मभर प र र (d) उत तर र प रद श उत तर (d) उत तर र प रद श न ष उग द ग भढ प व र भजब ग प ब भचर र ब वर र वर र भ रत य न ष (Indian New Year) 7 अप र 2019 क र र ष ट र पभत व प रध म त र द श क ववषस क बध ई द द श क भवभ न ग म र रत य ववषस

56 (भ न द प च ग क प भद ) उत र व च त र श क भद, उग भद, ग भढ प व, च भट च, वर र और र र भजब ग प ब भचर र ब ज र अ ग-अ ग म र म य ज त य भद च त र वर र भत र क आर र क प रत क, भजर क र म प पर र र र म वम म ई ज त भ न द ववषस क प र र रम भ च त र श क ल प रभतपद र म ज त च त र क म क श क ल पक ष क प रथम भतभथ (प रभतपद य प रभतपद ) क र भष ट क आर र ह आ थ इर भद ग र और र क षत र म परर रवतस त ब रह मप र र र क अ र र र इर भद ब रह म र भष ट क भ म सर भकय थ वर र त र क श र आत इर भद र त आ ध रप रद श व त ग म म इर उ द (य वद=य +आवद क अपभ र श) क र प म म त य च त र म क प भद त उग भद क भद उग भद पचड प रर द क र प म ब ई ज त य कच आम, म, इम और र ग ड क भम कर र ब त म र ष ट र म व वषस वढ प क र प म म य ज त य ज त क ख श क प रत क इर भद म र र ष ट र म घर र क ब र र एक ग भढ ग ई ज त य भवश ष ग भढ क आम त र र पर र प और र र र ग क त और र इर फ, आम पत त और र म क पत त क र थ र ज य ज त म ज त भक ग भढ ब र र ई क खत म कर रक घर र म र म न द रद ध और र र ग क आम भत रत कर र क भ ए य उत र व र रब क फर क कट ई क द खत ह ए भकर क भ ए म त वप र स मभर प र र म व वषस उत र व स वजब न ग म प नब वचर ब क र प म म य ज त कश र र प भ त म इर न र क र प म म य ज त उल ल ख य भक र रत म म ख यत त न प रक र क कल र प रचभ त - ग र ग रर रय क ण र र (अ ग र ज क ण र र), शक र वत, भवक रम र वत इर म ग र ग रर रय क ण र र क आप र ज त, इर क व वषस 1 ज वर र क त शक स त - शक र वत र रत क प र च र वत ज 78 ईर व र आर रम भ त शक र वत र रत क र र ष ट र य क र र इर क र र रक र र र प र अप क प छ कर स य भक, प र च ख, भश ख म इर क वर स द ख गय इर क अभतरर रक त य र वत भवक रम र वत क ब द श र ह आ य अ ग र ज क र र र 78 वषस प छ, = 1941 इर प रक र र अ 1941 शक र वत च र र व क रम स त - य र वत 57 ई.प. म आर रम भ ह आ य र र ज भवक रम क द व र र प र र र भकय गय र वत उ क र मय म र बर बड खग श स त र वर र भमभ र र थ भजन ह इर भ भमसत भकय थ इर र वत क म न त क द र र र प रम ख क र रर भक य र वत उज ज र श र ह आ उज ज र ककस र र ख ग जर रत, व र र मय गर, घड आभद कई म त वप र स घट य ज ह ई अ ग र ज क र र र 57 वषस आग, = 2076 इर प रक र र अ 2076 भवक रम र वत च र र भवक रम र वत प रत य क वषस म म चस क 22 त र र ख क श र त और र इर भद र यस भवष वत र र ख पर र म बवत त 57 ई.प. ईस क जन 78 ईस भवक रम र वत ग र ग रर रय क ण र र शक र वत भवक रम र वत व शक र वत म आपर म अ तर र = 135 वषस क अ तर र प रश न - म चच स म र र व क र र क र रम दर र स न द रस थत - (a) भ म च प रद श (b) भर न द रक कम (c) उत तर र खण (d) कश र र उत तर (d) कश र र क र क रम दर (Karakoram Pass) म क र र क र रम दर र र प रथम म टर रर इभक अभ य क श र र भकय गय र क र र क र रम (क क ) दर र तक च व इर भ म य इट र श तक ब इक अभ य क अ तगसत 11 म टर रर इभक क मदद र 14 भद म 1,000 भकम र अभधक क द र र तय कर र क एक स वप क र क र र र प द त ह ए इर क रर रक स ब क र म श भम क र व इर र डक म गस क श र म अफग व य प र र म गस क र प म इस त म भकय गय थ इर अभ य क त त व र रत य र क एक ट म कर र र र, भजर म र र व क र र, र र य ए फ ल ड और र भ म य म टर रस प ट सर श भम इर क र रभग भवजय भदवर क 20 व वषसग ठ क अवर र र पर र भकय ज र र कर र क र रम दर र स जम म कश र र क द द ख क ष त र म भ म य क कर र क र रम पवसत श र भर य क मध य न द रस थत

57 प रश न - भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए : 1. र रत क र र ष ट र य पञ ग, शक र वत 2. र रत क र र ष ट र य व क ष बर रगद 3. र रत क र र ष ट र य प ष प कम उपय सक त कथ म र क र कथ र? (a) क व 1 और र 2 (b) क व 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3 उत तर (d) 1, 2 और र 3 भ रत क र ष ट र य प रत क National symbols of India भ रत क र ष ट र य प रत क र ष ट र य पञ शक स त र र ष ट र य ध वज भतर र ग स घ क र र ज ष भ द र र ष ट र -ग ज गर म र र ष ट र य भचह न अश क क ट र र ष ट र -ग त वन द म तर रम र र ष ट र य ख क र र ष ट र य फ आम र र ष ट र य पश ब घ ज य ज व ग ग भफ र र ष ट र य पक ष म र र प रश न - म झ र क बब म ब ल ड क र क ष त र अभ य र क श र आत ह ई य भक द श क र य क त य द ध भ य र? (a) र रत और र भर ग प र र (b) र रत और र इ भशय (c) र रत और र ज प (d) र रत और र थ ई उत तर (a) र रत और र भर ग प र र ब ल ड क र क ष त र अभ य स-2019 Bold Kurukshetra 2019 झ र क बब म र रत और र भर ग प र र क र ओ क ब च भद वपक ष य अभ य र ब ल ड क र क ष त र अभ य र क श र आत ह ई य र य क त अभ य र 8 अप र र 11 अप र तक आय भजत भकय ज एग इर य द ध अभ य र क उद द श य द द श क ब च र न ट क न ज, र म द र र र रक ष क मज़ब त कर र तथ आत कव द क भवर द ध ड ई क मजब त प रद कर र द द श र रक ष र ब ध क मज़ब त कर र क भ ए वम बर र, 2017 म र श भधत र रक ष र य ग र मझ त पर र स त क षर र भकय थ र मझ त क अ र र र, भर ग प र र क र व र रत य र र थ भम कर र प रभशक षर व फ यरर र ग अभ य र कर र ग प रश न - म क र र र व स ट श आईएर ओ प रम र कर रर प र प त कर र व द श क प र र व स ट श ब गय? (a) न ज प ईग ड र र व स ट श (b) ग व ट र र व स ट श (c) ब ग र भर ट र र व स ट श र र ष ट र य व क ष र र ष ट र य प ष प बर रगद कम (d) इ द र र र र व स ट श उत तर (b) ग व ट र र व स ट श र ल स ट शन (Guwahati Railway Station) ग व ट र र व स ट श द श म ISO प रम र कर रर प र प त कर र व प र र व स ट श ब गय

58 ग व ट र र व स ट श क पय सवर रर प रब ध पद वभत क भक रय न वय क भ ए आईएर ओ प रम र ISO 14001: 2015 प र प त ह आ ग व ट र र व स ट श र र ष ट र य रर रत न यभधकर रर क भ द श क प कर रत ह ए र र व स ट श म उच श र र आर रभक षत ज, प रभतक ष ग, व त क भ त और र ग र र व त क भ त भवश र म ग और र र भ ट श क र थ प र र स ट श परर रर र र म स वच और र र र - र र म म य त र र भवध ओ क उप कर र य, भजर क भ ए उर आईएर ओ प रम र भदय गय ISO म क एक ग र वत त प रब ध प रर इर न द रस वट ज़र र क भज व म न द रस थत अ तर र सष ट र य म क र गठ (ISO) द व र र ज र र भकय ज त अ तर र सष ट र य म क कर रर र गठ द व र र भवभ न न भकस म क प र भमकर रर प रद भकय ज त प रम र कर रर पय सवर रर प रब ध प रर र र म ब भधत, इर अ भतम ब र र 2015 म अपग र भकय गय थ, इर भ ए इर ISO क ज त क छ अन प रम ख ISO म क भ म न : इर आन द क जरर रए कई ग व म आभदव र, पत थ गड कर र क द र व र र ज र र रक र र र स व यत त अप श र स थ भपत कर र क प रय र कर र र र आभदव र ग व क प रव श द व र र पर र पत थर र पर र र च ख दव र र भक य ग र मर क श र, र र रक र र र स थ क आभदव र र म द य म भवभध-भवध क र थ पत थ गड (बड भश ख ग ड ) क प र र पर र पर र इ म ग र मर और र ग क अभधक र र आभद क ज क र र भ ख र र त व श व तथ मर र (म त व यन द रक त) क य द र ज ए र रख क भ ए पत थ गड क ज त य अभ य झ र रख, छत त र गढ, ओभ श, पभ म ब ग और र मध यप रद श म र भक रय प रश न भ म नभ न द रखत म र क र र म भ त? 1. भर य श भत प र रस क र र दभक षर क रर रय 2. ऑ सर र ऑफ र ट एन र य द एपर फ र र 3. ज़ य द म र उद अर रब ISO 9001:2015 ISO 14001:2015 ISO 22000:2018 OHSAS 18001:2007 ग र वत त प रब ध पय सवर रर प रब ध ख द र र रक ष प रब ध स व स थ य एव र र रक ष (Occupational Health and Safety Assessment Series- OHSAS) च भदए गए क ट क प रय ग कर र र उत तर र च भ ए क : (a) क व 1 और र 2 (b) क व 2 और र 3 (c) क ई (d) 1, 2 और र 3 प रश न - म चच स म र र पत थ गड आन द क र म बन ध भकर क ष त र र? (a) तभम (b) क र र (c) झ र रख (d) अर र च प रद श उत तर (c) झ र रख पत थल ड आन द लन Pathalgadi Movement म झ र रखण म आभदव भर य द व र र भकय ज र र पत थ गड आन द चच स म उत तर (b) क व 2 और र 3 ऑ र ऑ स एन र य द एपसल Order of Saint Andrew The Apostle र र प रध म त र र र द र म द क र व च च गरर रक र म म ऑ सर र ऑफ र ट एन र य द एपर र र म म भ त कर र क घ षर क य र म म उन र र और र र रत क र र रक र र और र ज त क ब च भवश ष र द भ व और र र झ द र र क प र त र भ त कर र क भ ए भदय ज र र ऑ सर र ऑफ र ट एन र य द एपर र र क र व च र र रक र र र म म ऑ सर र ऑफ र ट एन र य द एपर भवज ञ, र स क भत और र क क क ष त र म क म कर र व ग, शन द रख र यत क र र क र म न द रद ध और र ग र रव क प र त स भ त कर र क भ ए

59 उ क उत क ष ट क य क भ ए प रद भकय ज त य र म म उत क ष ट क यस कर र व भवद श श र ध यक ष क प रद भकय ज त अ तक इर र म म र र म म भ त भकय ज व भवद श त अज़र रब ज क र र ष ट र पभत दर र अभ य व, कज खस त क र र ष ट र पभत र रर ल जर रब य व तथ च क श भज भप ग म र य क त अर रब अम र र त र रत क प रध म त र र र म द क र र ष ट र प रम ख क भदए ज व अप र व च र म म ज़ य द म र र म म भ त भकय ज क घ षर क और र इर र प प रध म त र र र द र म द क इर वषस फर रवर र म दभक षर क रर रय क भर य श भत प र रस क र र र व ज गय थ प रश न म चच स म र र टर म क थ र क न द रस थत? (a) इ ग ल (b) फ र र (c) र य क त र र ज अम रर रक (d) इट उत तर (b) फ र र न र म क थ र ल Notre Dame Cathedral फ र र क र र ष टर पभत इम अ म क र आग र ध वस त ह ए प रर रर क टर म क थ र क प च वषस क अन दर र प र अभधक ख बर र रत र द ब र र ब क र क प भ य ग भथक व स त और र स थ पत य क क इर प र च य ब म क षर आग म ध वस त ज र प र र द श स तब ध टर म क भ म सर 12व र द म श र ह आ थ, ज कर र ब 200 वषस तक च फ र र क र भत क द र र य क षभतग रस त ह आ फ र र क म श र क प भ य ब प टस क त जप श और र उ क भवव र भ त कई य द ध एव क र भतय क गव ब टर म क क व ग भथक क क र वसश र ष ठ क क भत क म म ज त, बन द र प त य जगत क व स त क क र वसश र ष ठ र रत न क र प म इर क प च र र र र र र म ब ह ई प रश न - ईर ज ज भत र रत क भकर क ष त र म क न द र त? (a) भ म य (b) दण क र रण य (c) भगर र (d) क षद व प उत तर (c) भगर र ईर ल जनज वत Irula Tribe मद र र थस र र टर र क लब क प प र ज क ट कन नम म क त त छ त र ओ क र टर र पभकन स उप कर रव ए ज त इर प क भ ए ईर ज ज त य मभ कल र र र इट क मभ ए प रभतभद 1000 प र क भ म सर कर रत ईर, र रत क एक ज ज भत, ज म ख यत तभम क भतर व र र म क न द र त ईर शब तभम ष क ईर (श य म) शब र भ क य दभक षर र रत म तभम और र क र र म भगरर र क प भडय पर र भ व र कर र व एक अत यभधक श य मवर स आभदम ज भत ईर ग अप ब च म अपभ र श तभम क प रय ग कर रत तथ एक प रक र र क भवष ण प जक इ क य म तक क ग ड क प रथ, ग डत र मय शव क पद मर वस थ म एव मस तक क उत तर र क ओर र कर रक र रख ज त य ग आभथसक द भष ट र भपछड ह ए, भक त भवष यवक त क र प म इ क बड आदर र त प रश न - स टर ट च इल ड भक रक ट वल डस कप क र न द स म भ म नभ न द रखत म र क र कथ र त य? (a) 2019 म य ऑस टर भ य म आय भजत भकय ज र र (b) इर क आय ज अ तर र सष ट र य भक रक ट परर रषद (आईर र ) द व र र भकय ज र र (c) य झ ग ग -बन द रस तय म र र व बच क भ ए भक रक ट भवश व कप (d) र कथ र त य उत तर (c) य झ ग ग -बन द रस तय म र र व बच क भ ए भक रक ट भवश व कप

60 स टर च इल ड वक रक ल ड कप Street Child Cricket World Cup र रत य मभ भक रक ट ट म क कप त भमत र र ज क स टर ट च इल ड भक रक ट वल डस कप म ट म इ भ य क र द भ व र र जद त भ य क त भकय गय व र र रव ग ग और र र र जस थ र र यल स क र थ इर वषस मई म आईर र भक रक ट भवश व कप र ठ क प सर म व इर ट सम ट क फ इ म च क भ ए ट म क र मथस कर र क भ ए ज ऐ ग स टर ट च इल ड भक रक ट वल डस कप 2019 झ ग ग -बन द रस तय म र र व बच क भ ए प भक रक ट भवश व कप य स टर ट च इल ड भक रक ट वल डस कप 30 अप र र 8 मई तक इ ग ल क द म ख ज एग इर म 7 द श क 8 ट म भ स स र र र रत क द ट म इ भ य थस और र इ भ य र उथ ख ग फ इ सर म ख ज एग य भमक स ड ज र र ट सम ट डक - डभकय एक र थ एक ट म र ख ग एक ट म म 8 न द रख ड ग इर म 4 डक और र 4 डभकय र र ग एक म च 20 ग द क ग म च ट भ र ब र ख ज ए ग ट सम ट स टर ट च इल ड य इट (एर र य ) द व र र आय भजत भकय ज र र, ज एक य क आध रर रत र गठ प रश न - र भ क अभ य र वर र भक द द श क मध य आय भजत भकय ज त? (a) र रत और र फ र र (b) र रत और र इ ग ल (c) र रत और र थ ई (d) र रत और र श र क उत तर (a) र रत और र फ र र र ण 2019 (Varuna-19) र रत और र फ र र क ब च मई म र भ क अभ य र वर र क आय ज भकय ज एग इर अभ य र म र रत क ओर र र भमग-29K ड क भवम, एयर रक र फ ट क रर रयर र आईए एर भवक रम भदत य, ज -इ न द रक ट र क प ब ब आईए एर श क, ग इ भमर इ भ स टर यर र आईए एर च न नई, स ट ल भफ रग ट आईए एर तर रकश, ट कर र आईए एर द पक, P-8I म ब द र र क गश त एयर रक र फ ट तथ भ सएर र-228 भवम भ स स ग प रश न म र र य र र यट, न द क फ ब व र रत क प रथम मभ क? (a) ज म प भ र र (b) गग द प क ग (c) ट र थ मर (d) भम र र भ त उत तर (b) गग द प क ग र यल स स य क ल बनन ल भ रत क प रथम मव ल (First Indian woman to be elected Royal Society Fellow) फर र द ब द न द रस थत टर श श ल र इ र ए ट क न ज इ स ट ट य ट (ट एचएर ट आई) क एक सक भटव यर र क ट र र नद प क र र य र र यट, द क फ ब य 359 वष क र र य र र यट, द क इभत र म फ ब व क ग र रत क प रथम मभ व ज ञ भ क उन ह भवश ष र प र आ त र क रमर व बच म उर क प रर र र क र र क क क ष त र म श ध क यस भकय उन ह श र र ट व यर रर ट क व ट यफ य र भवस र टवकस क भ म सर भकय आद र र र कर रर तज द र र य र र यट क फ ब व प रथम र रत य थ ज ज ज भ म सत एव इ ज भ यर र थ व 1841 म इर र र यट क फ ब थ तथ गभर तज ञ श र भ व र र र म ज, 28 फर रवर र, 1918 क इर र र यट क फ ब व र बर य व व ज ञ भ क (31 वषस) थ र र य र र यट भब रट और र र र ष ट र म द श क एक स वत त र व ज ञ भ क अक दम, ज भवज ञ क क ष त र म उत क ष ट त क बढ व द क भ य र मभपसत इर क स थ प र 1660 म ह ई थ म ज त भक य अप तर र क र र र र क र बर प र र र स थ ज अब क म कर र र र र र य र र इट क फ भशप व यन द रक तय क भदय ज व एक ऐर प र रस क र र भजर र र य र र इट ऑफ द 'गभर त, इ ज भ यरर र ग भवज ञ और र भचभकत स भवज ञ र भ त प र क भतक ज ञ क र ध र र म म त वप र स य गद क भ ए भदय ज त

61 प रश न - अ तर र सष ट र य फ ल ट रर रव य क र न द स म भ म नभ न द रखत कथ पर र भवच र र क भजए: 1. य भवश व क भवभ न न र ओ क र ज ज, भवम एव प न द रब बय क एक पर र म प ब र र अ तर र सष ट र य फ ल ट रर रव य क र रत म आय ज र र उपय सक त कथ म र क -र /र कथ र /? (a) क व 1 (b) क व 2 (c) 1 व 2 द (d) त 1, 2 उत तर (a) क व 1 अ तर ष ट र य फ ल ररव य 2019 International Fleet Review 2019 च क भक गद ओ म 2019 क अ तर र सष ट र य फ ल ट रर रव य क आय ज भकय ज र र अ तर र सष ट र य फ ल ट रर रव य (आईएफआर र) र ज ज, भवम एव प न द रब बय क एक पर र और र इर क आय ज र र ष ट र द व र र र द व क बढ व द, र य ग क मजब त ब और र उ क र गठ त मक क षमत ओ क प रदभशसत कर र क भ ए भकय ज त आईएफआर र भवश व क र ओ क भ ए उ क क षमत और र स वद श ज ज भ ज इ तथ ज ज भ म सर क षमत ओ क एक व भश वक/अ तर र सष ट र य क ष त र म प रदभशसत कर र क एक आदशस म च क क म कर रत र रत द व र र फर रवर र 2016 म भवश ख पट ट म आय भजत द र र र आईएफआर र म ग ग 100 ज ग ज ज क र थ 50 र ओ क श द र र ग द र र द ख गई थ भक गद ओ म आईएफआर र म र रत य र क प रभतभ भधत व स वद श र प र भ भमसत स ट थ ग इ भमर इ भवध व र क आईए एर क क त और र फ ल ट स प टस ज ज आईए एर शन द रक त द व र र भकय ज य ग आईए एर क क त र य द ध क र आय म म खतर र र भ पट क भ ए अत य ध भ क भथय र र और र र व दक र र आईए एर शन द रक त एक प प भतस ज ज ज ट र अभधक भ र प ल र कर र व र बर बड ट कर र म र एक और र य 15 ज र र ट तर र म तथ ख द एव ग ब र द र भ त 500 ट र अभधक ठ र म ढ र कत प रश न - भ म नभ न द रखत य ग पर र भवच र र क भजय प स ब वधत तथ य 1. ग फ र इ - ईर मर क र ब पर र टक य गय 2. भक रर मर - ईर मर क प जन 3. ईस टर र - ईर मर क द र र र जन उपय सक त य ग म क -र /र र र म भ त /? (a) क व 1 (b) क व 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3 उत तर (d) 1,2 और र 3 ईथ र (Easter) 21 अप र क ईस टर र क पवस म य गय प रध म त र और र र र ष ट र पभत इर अवर र र पर र द श क ज त क श क म य द ईर मर म वत, प र म और र र त य क भर द ध न त क प रत क ईस टर र क पवस प र य श क त य ग और र बभ द क य द म म य ज त भक रर मर (25 भदर म बर र) क अ व ईस टर र ईर ई धमस क र बर बड पवस द पवस ईर मर क जन भद क र प म म ए ज त ईर ई धमस क म न त ओ क अ र र र, ज र र र प ग फ र इ क भद ईर मर क यर श म क प भडय पर र र पर र चढ य गय थ इर क ब द ग फ र इ क त र र र भद य प र क ईर मर द ब र र ज भवत गए थ इर म त त थ क ईर ई ईस टर र भदवर य ईस टर र र रभवव र र म त य भद ग फ र ई क द भद ब द त ईर ई धमस क अ य य इर भद क बह त ध भमसक और र श त तर र क र म त इर भद घर र और र चचस म य श क र मक ष प र थस कर र क ब द घर र क म मबभत तय र र र श भकय ज त द स त और र रर रश त द र र क घर र ग उ र भम ज त और र उन ह श क म ए द त ईस टर र क य श क द र र र जन क तर र म य ज त

62 ईस टर र क च र र प त क क य एक च र क र प म द ख ज त इर क क उपव र, प र थस और र प र यभ त क क म ज त म न त भक इर द र र अप अ दर र क ब र र इय पर र भवजय प र प त कर र ज व क र म ज क ब तर र क भ ए ग क प रय र भकय ज त य श क अ य य स वय क प र ब तर र व यन द रक त ब क प रय र कर रत ईस टर र पवस पर र ईश वर र क भदख ए म गस र टक क छ ग श र क म त भगर रज घर र और र प च ट क भ श ब कर र भकए गए म म ग ग 300 ग म र र गय और र ग ग 500 ग घ य गए प रश न - भ म नभ न द रखत म र अर त य कथ क चय क भजए: (a) गरर रय प ज भत रप र र क एक प रम ख त य र र (b) इर भद गव गरर रय क प ज -अचस क ज त (c) य फर र र ब भधत त य र र (d) इर ट ज ज भत द व र र प रम ख र प र म य ज त उत तर (d) इर ट ज ज भत द व र र प रम ख र प र म य ज त ररय प ज म त स (Garia Puja Festival) 21 अप र क भत रप र र म गरर रय प ज म त सव म य गय य भत रप र र क एक प रम ख त य र र भत रप र र क भत रप र र और र रर रय ग ज ज भतय इर फर क त य र र क र प म म त भ द क र र क अ र र र, य पवस च त र म क अ भतम भद र कर र व श ख म क र तव भद तक आय भजत भकय ज त इर त य र र म एक ब र क ख क फ और र म ओ र प ज क ज त ज भक गव गरर रय क प रत क त प रश न - भचभतर र प र सम उत र व क र ब ध - (a) म व र र स व म र (b) म त म ब द ध र (c) गव यम र (d) गव भचत रग प त र वचवतर प ण म उत स (Chithira Pournami' festival) म तभम म भत रच क त र रइय र र क भ कट एक म भदर र म उत र व क द र र गदड म र त श रद ध ओ क म त य गई और र दर घ य गए प भ र बत य भक म भदर र म व भषसक वचवतर प ण म उत स म भर क क ब ट क र रस म (coin distribution ceremony) क भ ए र क ग एकत र ह ए थ प रध म त र र र न द र म द प रध म त र र र ष टर य र र त क ष र म तक क परर रज द ख र पय और र घ य क पच र - पच र ज र र र पय क अ ग र र र भश द क घ षर क म ख यम त र क. प र म म तक क भ कट परर रज क एक-एक ख र पय और र घ य क पच र -पच र ज र र र पय भदय ज क भ द श भदय वचवतर प ण म उत स एक र रत य त य र र ज तभम भ द ओ द व र र म य ज त य च त र क म म प भर सम क भद म य ज त ग र ग रर रय क र र क अ र प य अप र य मई म भकर भद पडत य त य र र भ द द वत भ न वचत र प त क र मभपसत, म ज त भक भ न वचत र प त द व र र म ष य द व र र भकए गए अच और र ब र र क म क रर रक स भकय ज त और र यम क बत य ज त भचभतर र प र सम उत र व क भद, क त गव भचत रग प त र अप प प क क षम कर र क भ ए क त त य र र क भद, कई क त अप प प क ध क भ ए भदय य अन ज भ क य म स न कर रत तभम क भतर व भज म भचत र द इर स न क भ ए कभप रय य उत सव क च प र रम म भचत रग प त म भदर र, क र र -तभम क र म पर र श र म ग द व कन नग म भदर र, मद र र म मद र र म क ष अम म म भदर र आभद म म य ज त प रश न - भवश व प स तक भदवर क आय ज भकय ज त? (a) य र फ द व र र (b) भवश व ब क द व र र (c) य भ य ऑफ इ टर र श एर भर एश द व र र (d) य स क द व र र उत तर (d) य स क द व र र उत तर (d) गव भचत रग प त र

63 व श व प स तक ए क प र इ वद स 2019 World Book and Copyright Day 2019 इर क प क ज त प र र म द श क र बर बड पर रम र भबज घर र ब क क न टर क ट भम इर पर रम र भबज घर र क क षमत 1,650 म ग व ट ग EDF भदर बर र 2018 म प र ज क ट क भर भर म ट क न - कमभशसय ऑफर र द श क न न द रक लयर र प वर र क प र र श (NPCIL) क भदय थ NPCIL र रत र र रक र र क उपक रम ज द श म क यसर रत 22 पर रम र रर रएक ट र र क र च कर र र र प रश न म चच स म र र म र र इ भ य अभ य क र ब ध? प रत य क वषस 23 अप र क भवश व प स तक भदवर (World Book Day) क र प म म य ज त इर भदवर क म क उद द श य ग क ब च भकत ब पढ क आदत क बढ व द वषस 2019 म भवश व प स तक भदवर क भवषय (थ म) - एक क र झ क भजय (श यर र ए स ट र र ) भवश व प स तक भदवर क आय ज र य क त र र ष ट र श भक षक, व ज ञ भ क एव र स क भतक र गठ (UNESCO) द व र र भकय ज त प रक श और र प रक श भधक र र क प र र द भ य म ग क ब च बढ व द क भ य य स क द व र र प भवश व प स तक भदवर 23 अप र, 1995 क म य गय थ प रश न - र रत क र बर बड पर रम र भबज घर र क ब र र? (a) र र र र म (b) क क म म (c) ज त प र र म (d) र र वत ट म उत तर (c) ज त प र र म भ रत क सबस बड परम ण वबजल घर India s largest nuclear power plant म म र र ष ट र क ज त प र र म ब व छ रर रएक ट र र व पर रम र भवद य त र य त र क भ य फ र र क पर रम र भबज घर र ब व क प EDF (Electricite de France) र रत र र रक र र र ग र र ट म ग (a) 2031 क ज गर र प र रत य र क षर रत दर र क 90% कर र (b) 2030 तक र रत र गर र ब क र म प त कर र (c) 2030 तक च र आ व र म क घट कर र आध कर र (d) 2030 तक र रत म म रर रय क र र ग क उन कर र उत तर (d) 2030 तक र रत म म रर रय क र र ग क उन कर र म र इ व य अवभय न MERA India Abhiyaan र रत य म भ क अ र न ध परर रषद म म र र (MERA : Malaria Elimination Research Alliance) इ भ य अभ य च भकय इर अभ य क उद द श य 2030 तक भ रत म मल ररय क र क उन लन कर र र रत म म रर रय क म म म 2000 र अब तक 80% क कम आई वषस 2000 म र रत म म रर रय क 2.03 भमभ य म म थ, जबभक 2018 म र रत म म रर रय क 0.39 भमभ य म म वषस 2000 म म रर रय क क र रर 932 म त ह ई थ, जबभक 2018 म म रर रय क क र रर 85 म त ह ई, इर म 90% क कम आई म रर रय एक मच र र ज क र र ग म रर रय ए फ ज़ म द मच र र क क ट र त य एक र क र मक र र ग