Current Affairs

प्रतिलिपि

1 द ऑफ स स ट ईम स च ल घड म ड मन र प ट ल स पर स पर क ष म फसक म बई ऑगस ट २०१८ अ क २४ म ल य. ५५ /- *** ल कर ज य, ल कसत त, य जन, द फ द, कर क ष त र *** पर क षफ म ख फनय क त य व व यक त फवश ष, र ष ट र य व आ तरर ष ट र य, प रस क र व प स तक, क र ड, आफथसक, पय सवरण, फवज ञ न आफण त त रज ञ न, फनद श क ९२२२३३३९९९

2 द ऑफ स स ट ईम स च ल घड म ड ऑगस ट २०१८ स प दक मन र एकन थ प ट ल (स स थ पक स च लक Reliable Academy) ल खक स द प एकन थ प ट ल (M.Sc. Biotech) स प दक : मन र प ट ल

3 च ल घड म ड ऑगस ट २०१८ UPSC-MPSC-PSI-STI-ASO & Tax Asst, Excise sub Inspector प रक शक The Reliable Publication, Pune क र लर न पत त : ५ व मजल, स. ज. ज श क म पल क स, व ड फ न स ट अरच य वर, र ल व ररझर व ह शन स टर सम र, कल य ण (प.) ४२१ ३०१ Website : thereliableacademy@gmail.com Facebook : Telegram म खप ष ठ आणण अक षरज ळण : Team Reliable म द रणस थळ : प ण म ल य : ५५/- आव त त : २५ व, ऑगस ट २०१८ णवतरण स ठ स पक : ९२२२३३३९९९ सव ण क र प रक शक न All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted, in any form or by any means, without permission. Any person who does any unauthorized act in relation to this publication may be liable to criminal prosecution and civil claims for damages. स प दक : मन र प ट ल

4 अन क रमफणक 1 1 यश ग थ 2 2 व यवस य स ल करण 3 4 फनय क त य 4 9 प रस क र 5 14 र ष ट र य ज गफतक आफथसक घड म ड क र ड फवज ञ न आफण त त रज ञ न व यक त फवश ष य जन म त त व च फदवस MPSC-PSI-STI-ASO स व य प रश न स प दक : मन र प ट ल

5 १. यश ग थ अक षय व य कट श ऑस टर णलर त णशक षण घ तल ल पण म ळच भ रत र व श च अक षर व य कट श र च गणणत च प रख य त णफल ड स म डलन ग रव करण य त आल आह.अक षर सह क ण ज णवद प ठत ल प र ध य पक क चर ण रकर, स व स फ डरल इस टस टट य ट ऑफ ट क न ल ज च य एणलस णफग ल आणण न णवद प ठ त ल प टर स क ल ज र ३ गणणत च द ख ल णफल ड स पदक न सन न करण य त आल आह. ह पदक स व क रण ऱ र अक षर व य कट श र च वर क वळ ३६ वर ष आह. णफल ड स पदक णमळवण र त द सर ऑस टर णलर न आह त. (पणहल ट र स ट व).अक षर व य कट श ह म ज ळ भ ग व (२०१४च णफल ड स पदक णवज त ) र च य न तर ह प रस क र पटकणवण र द सर भ रत र व श च व यक त ठरल आह त. अक षर र च जन नव णदल ल मध य झ ल अस न, त ड र न णमक स णथअर म ल र गद न द दल प रणसद ध आह त.त न वर च य १६व य वर ष त न गणणत मध य उत तम ग ण सह पदव स प दन क ल. अस करण र त सव त कम वर च णवद थ ह त. वर च य २०व य वर ष त न प एचड पदव स प णदत क ल. अगद अल पक ळ मध य त गणणत त ल स श क म ण न ज गणतक प तळ वर प रणसद ध झ ल. त न तर त न म स च य स टस इन स ट ट य ट ऑफ ट क न लज मध य प रव श घ तल. त थ स श नक र क ल य न तर त आत स ट नफड णवद णपठ त प र ध य पक आह त. अक षर व य कट श र न आजवर इन फ णसस प र इज, स ल म प र इज, श स र म न जन प र इज णवणव प रस क र न सन णनत करण य त आल आह. स प दक : मन र प ट ल 1

6 २. व यवस य स ल करण र ज य त व यवस र करण स लभ करण य स ठ (ease of doing business) क ल य ग ल ल य प रर त न त आ ध रप रद श र ज य श सन अव वल ठरल आह. ज गणतक क च य सहक र न व यवस र स रण क त र जन (BRAP) अ तग त औद णगक रण व ज णहर त णवभ ग न (DIPP) प रणसद ध क ल ल य स ट ट ण जन स ररफ म अस सम ट 2018 र क रमव र त श र ष 10 र ज य मध य अन क रम आ ध रप रद श, त ल गण, हररर ण, झ रख ड, ग जर त, छत त सगड, मध यप रद श, कन टक, र जस थ न आणण पण म ग ल र र ज य च सम व श आह. म लमत त न दण च य त त छत त सगड; क म परव न च य त त र जस थ न; क मग र णवणनर म त त पण म ग ल; पर वरण न दण त त कन टक; भ म उपलब त च य त त उत तर ख ड; कर भरण त त ओणडश ; उपर णगत परव न णमळण य च य त त उत तरप रद श ह अव वल आह त. ईझ ऑफ ड ई ग ण णझन स मध य मह र ष ट र - १३व क द र र उदर ग व व णणज य म त र लर न १० ज ळल २०१८ र ज द श च उद ग स न ह अहव ल म णज च ईझ ऑफ ड ई ग ण णझन स ररप ट णतसर वर ष २०१८ ह अहव ल ज ह र क ल. व यवस र व उदर ग द करण य स ठ आ ध रप रद श ह द श त ल सव तक ष ट र ज य ठरल. णवश र ष म णज, सलग द सऱ र वर ष आ ध रप रद शन ज म रल. ग तवण क स ठ व अन क उपक रम र वण य स ठ मह र ष ट र च पणहल य दह मध य सम व श ह ऊ शकल न ह. मह र ष ट र ल त र व य क रम क वर सम न म न व ल गल. क द रसरक रच औद णगक रणणवभ ग आणण ज गणतक क तफ भ रत त ल र ज य व क द रश णसत प रद श स ठ च 'व यवस र स लभ ' स च प रणसद ध करण य त र त. भ रत च उणद दष ट ट य - भ रत जग त ल १९० द श च 'व यवस र स लभत त' २०१८मध य १००व य क रम क वर आह. स प दक : मन र प ट ल 2

7 र स णचत भ रत च स थ न ५० पर त अस र च उणद दष ट ट य आह. र र द त ल र ज य - १. आ ध रप रद श २. त ल गण ३. हररर ण ४. झ रख ड ५. ग जर त ६. छत त सगड ७. मध य प रद श ८. कन टक. ९.र जस थ न१०. पण म ग ल ११.उत तर ख ड १२.उत तरप रद श १३.मह र ष ट र १४. ओणडस १५. त णमळन ड अन व णशष ट ट य - म लमत त च य न दण मध य छत त सगड प रथम. क मग र णनर म च य णनकर ष त पण म ग ल प रथम. पर वरण णवर षर न दण व परव न च य कन टक प रथम. जणमन च उप लब त मध य झ रख ड प रथम. क म परव न द ण य त र जस थ न प रथम. आवश क परव नग णमळवण य स ठ उत तरप रद शप रथम. स प दक : मन र प ट ल 3

8 ३. फनय क त य ए.स. र ऊत क ऑफ मह र ष ट र च नव स ईओ ड एसक कज प रकरण त क ऑफ मह र ष ट र च अध यक ष रव द र मर ठ ह अडचण त आल आह. प णलस न त च य वर क रव ई क ल य न तर कन ह त च पदभ र क ढ न घ तल आह. क च क र क र स च लक आर.क. ग प त र च ह सव अण क र क न क ढ न घ तल आह त. ए.स. र ऊत र च य कड व यवस थ पक र स च लक आणण म ख य क र क र अण क र पद च क र भ र त त प रत स पवण य च णनण र घ ण य त आल आह. क म व य वस णर क ड.एस. क लकण र न णनर म ह य कज म ज र क ल य प रकरण क ऑफ मह र ष ट र च अध यक ष रव द र मर ठ, क र क र स च लक र ज द रक म र ग प त, म ज अध यक ष व व यवस थ पक र स च लक स श ल म हन त, णवभ ग र व यवस थ पक णनत न द द शप ड र न प ण प णलस च य आणथ क ग न ह श ख न क ह णदवस प व अटक क ल ह त. र च रह अण क ऱ र न न र लर न ज म न म ज र क ल आह. र क रव ईच य प र श भ म वर आत रव द र मर ठ आणण आर.क. ग प त र च य कड ल पदभ र क ढ न घ ण य त आल आह. पत रक र रजत शम ड ड स ए च नव अध यक ष नल वररष ठ पत रक र रजत शम णदल ल णजल णक रक ट स घटन च नव अध यक ष असत ल. त न अध यक षपद च य णनवडण क त भ रत च म ज व गव न ग ल द ज मदनल ल र च 517 मत न पर भव क ल. रजत शम र च य प न लच णनवडण क त वच स व र णहल. त न सव च य सव 12 ज ग णज कल य. रजत शम र न 1521 मत पडल. मदनल ल र न 1004 मत णमळ ल. अध यक षपद च य शर त म ल णतसर उम दव र णवक स णस ग र न 232 मत णमळ ल. स स आर च ह ग म अध यक ष स.क. खन न र च य अस ट त व ल र णनवडण क त क क सल आह. त च पत न शश र णनवडण क त उप ध यक षपद च णनवडण क हरल य आह त. त न र क श न सल र न हरवल. रजत शम र च य प न लल अनप णक षत र श णमळ ल असल, तर र म ळ त न म कळ पण न स घटन च क मक ज च लवत र ईल, अश चच णदल ल णक रक ट वत ळ त स र ह त. स प दक : मन र प ट ल 4

9 ररल र न सच य अध यक षपद प न ह म क श अ न र च णनवड ररल र न स इ डस टर जच य अध यक ष व व यवस थ पक र स च लकपद श अर रक न म क श अ न र न प च वर ष स ठ म दतव ढ णदल आह. तर अ न ह ररल र न स इ डस टर जच य म डळ वर 1977 प स न आह त. त न र भ ई अ न र च य णन न न तर ज ल 2002 मध य क पन च अध यक ष करण य त आल ह त. म ई र थ 5 ज ल ल झ ल ल य व णर ष क सव स रण ठक त ह णनण र घ ण य त आल. तस च ठर व न स र म क श अ न र न व णर ष क 4.17 क ट व तन व 59 ल ख र पर च इतर भत त द ण य त र त ल. तर र त णनव त त च य ल भ च सम व श न ह. णनव वळ नफ य च य आ र म क श ह नसल प त र असत ल. णजओ इस टन स टट य टच य क लग र पद रघ न थ म श लकर ज य ष ठ श स ज ञ रघ न थ म श लकर र च न शनल ररसच प र फ सर म ण न 2016 मध य प न ह णनर क त करण य त आल. त प ठ प ठ आत णजओ इस टन स टट य टच य क लग र पद ह त च णनवड ह ण य च शक यत आह. ररल र न स फ ऊ ड शनन र पद स दभ त त न णवच रण क ल असल य च म णहत सम र र त आह. तर उपक लग र म ण न द पक ज न र च णनवड करण य त र ऊ शकत अश ह शक यत आह. द पक ज न ह सणसन ग र ज य एट इस टन स टट य टच म ज स च लक ह त. त न उप-क लग र पद स ठ णवच रण करण य त आल य च ह म णहत सम र आल आह. भ रत र मणहल स घ च प रणशक षकपद रम श प व र भ रत च म ज ऑफस ट नर रम श प व र र च र ष ट र र मणहल णक रक ट स घ च य अ तररम प रणशक षकपद णनवड झ ल आह. ज पर त त र ष र आर ठ र च उपर क त पर र श ल ज त न ह त पर त रम श प व र ह स घ स त असत ल. स णनअर ख ळ ड स तच य मतभ द न तर आर ठ र न र ज न म द ण य स भ ग पडल ह त. स णनअर ख ळ ड ड द च य र म ज अष ट प ल ख ळ ड च य प रणशक षण द ण य च य पद धत वर न र ज ह त. 25 ज ल प स न भ रत र मणहल स घ च य णशण र स स र व त ह ण र अस न, र णशण र त प व र सहभ ग ह त ल. स स आर न र आ च प ण व ळ प रणशक षक स ठ अज म णगतल आह त आणण अज स ठ अख रच त र ख 20 ज ल आह. स प दक : मन र प ट ल 5

10 कप त न णस ग स ल क र च य कड णहम चल प रद श च य र ज यप ल च अणतररक त भ र हररर ण च र ज यप ल कप त न णस ग स ल क र न णहम चल प रद श च य र ज यप ल च अणतररक त भ र द ण य त आल आह. णहम चल प रद श र ज य च र ज यप ल आच र द वव रत ह रज वर आह त. त रज वर असत न र ज यप ल स ल क र च णनर क त करण य त आल आह. र ज यप ल (गर व ह नर) भ रत तल य घटक र ज य च घटन त मक प रम ख म णज र ज यप ल ह र. भ रत र स णव न त 153 त 167 र अन च द त न र ज यप ल स व णनक तरत द क ल ल य आह त. क द र र म णत रम डळ च य णशफ रश वर न घटक र ज य च य र ज यप ल च णनर क त र ष ट र पत कड न क ल ज त. र ज यप ल ह क द रश सन व घटक र ज य र न ज डण र द व आह. घटक र ज य च सव प रक रच श सक र क रव ई र ज यप ल च य न व करण य त र त. र ज य च म ख यम त र, इतर म त र, र ज य च य ल कस व आर ग च सभ सद इत द च णनर क त करण य च अण क र र ज यप ल न आह. घटन त मक प चप रस ग णनम ण झ ल य स घटन च य 356 व य अन च द न स र र ज यप ल र ष ट र पत कड त स च अहव ल स दर करत त व त म न झ ल य स र ष ट र पत र ज य त र ष ट र पत र जवट आण शकत त. ज.परम र श र ह त ल कन टकच नव उपम ख यम त र कन टकच म ख यम त र म ण न ज ड एसच न त एच.ड. क म रस व म तर उपम ख यम त र म ण न क ग र सच ज.परम र श र शपथ घ ण र आह त. क म रस व म र न स वत उपम ख यम त र च य न व च घ र षण क ल. त च र र क ग र सच आमद र क.आर. रम श क म र ह णव नसभ अध यक ष असत ल. क ग र सच य न त स त झ ल ल य ठक त ह णनण र घ ण य त आल. क ग र स-ज ड एसच य न त मध य झ ल ल य ठक त म त र म डळ स थ पन त चच झ ल. र मध य एक ण 34 ख त प क 22 ख त क ग र सल तर म ख यम त र पद सह 12 ख त ज ड एसल द ण य त णनण र झ ल. तस च 24 म र ज णव नसभ त ह मत च चण ह ण र अस न त न तर म त र न ख त व टप क ल ज ईल, अस क ग र स न त क.स. व ण ग प ल र न स णगतल. स प दक : मन र प ट ल 6

11 प णक न त म ख य न र शपद पणहल य द च मणहल च न मण क ल णच न उच न र लर च य म ख य न र शपद त णहर सफदर र मणहल च न मण क करण य त आल आह. प णक नस रख य म सत त क व प र णमतव द द श त पणहल य द च एख द महत त व च य पद वर मणहल च न मण क करण य त आल आह. प णक न त ल सव च न र लर त णक व उच न र लर त आत पर त म ख य न र शपद मणहल च न मण क झ ल नर व हत. त णहर र च जन क व ट ट र थ ५ ऑक ट र १९५७ र ज झ ल. ल णच न त पणहल य मणहल न र श म ण न त च १९८२मध य न मण क झ ल. ल णच न णवद प ठ त न न तर त न उद स णहत त न पदव य त तर पदव व १९८०मध य र णनर व हणस ट ल क ल जम न क र द च पदव घ तल. त च वररष ठ णदव ण न र श म ण न १९८७मध य न मण क झ ल. न तर १९९१ मध य अणतररक त णजल व सत र न र श ह पद त च य कड आल. १९९८मध य त च ल णच न स व लव द च य सदस यपद णनवड, २००९ मध य र च लव द च अध यक षपद अस त च प रव स प रगत कड ह त र णहल. न तर त च न मण क २००९ मध य उच न र लर त अणतररक त न र श म ण न झ ल व न तर २०११मध य त न र पद वर क र म करण य त आल. अल कड त म ज अध यक ष परव झ म शर फ र च य णवर त ल द शद र ह च य खटल य त ल त नसदस य र प ठ च य सदस य ह त. ३ न र व ह र २००७ र ज म शर फ र न द श त ल क ह न र श न अटक कर न आण ण ज ह र क ल ह त, त तच ह खटल महत त वप ण आह च, णशव र त त ल त च न मण कह लक ष व ण र आह. प णक न त ल न र व यवस थ वर आर एसआर व लष कर च सतत द व व ढल असत न त णहर र च म ग क टकमर असल तर त च णनर क त त थ ल मणहल च मन ल व ढवण र आह. न र म त "आदश क म र ग र ल" NGT च अध यक ष स प र म क ट च स व णनव त न र म णत "आदश क म र ग र ल" र न 06 ज ल 2018 प स न र ष ट र र हररत अण करण (एनज ट ) च अध यक ष म ण न पदभ र स टस वक रल आह. र आ न र म त "स वत त र क म र" एनज ट च अध यक ष ह त. म त र त च य स व णनव त त न तर जस टस टस "ज व द रह म" ह क र क र अध यक ष म ण न क म प ह त ह त. र ज यसभ वर च र प रणसद ध व यक त च ख सद र म ण न णनर क त र ष ट र पत र मन थ क णव द र न र ज यसभ वर च र प रणसद ध व यक त च ख सद र म ण न णनर क त क ल आह. श तकर न त र म शकल, ल खक र क श णसन ह, णशल पक र रघ न थ मह प त र आणण क ल णसकल ड न सर स नल म नणस ह र च घ न र ष ट र पत न र ज यसभ त ख सद र म ण न णनर क त क ल आह. णसन स ष ट आणण ख ळ जगत त न एक ह प रणसद ध च ह ऱ र ल स णमळ ल ल न ह ह महत त व च आह. क रण अणभन त र र ख आणण म स टरब ल स टर सणचन त ड लकर र च य र ज यसभ त ल ग रहज र वर न र च ट क आणण चच झ ल ह त. त म ळ णसन स ष ट आणण ख ळ जगत त न क ण च ह णनवड करण य त आल ल न ह अस समजत आह. स प दक : मन र प ट ल 7

12 र ष ट र पत र मन थ क णव द र न णनवड क ल ल च रह ल क ह आपल य क ष त र त ल णदग गज आह त. 2019च य णनवडण क च य प र श भ म वर र च घ च णनर क त अत त महत त व च प ऊल म नल ज त आह. णत रप र णवद प ठ च य क लग र पद ड. णव. ल. र रकर उस म न द णजल ह ह य त ल उमरग ग व च प र तत त व णवद च ग ढ अभ य सक आणण पत रक र ड. णव. ल. र रकर र च णत रप र णवद प ठ च य क लग र पद णनवड झ ल आह. स र व त ल व त तपत र त मजक र च भ र ष तर करण ऱ र र रकर र न इणतह स च य प र तत त व श ख त प र व ण य णमळवत व र ळ ल ण य त ल ज न णशल प च अभ य स क ल. र च णवर षर त त न प एचड द ख ल स प दन क ल. णस स स क त त ल कल च उत कट आणवष क र र णवर षर ह त न स श न क ल आह. त न प र तत त व णवभ ग तह क ह क ळ क म क ल. पत रक ररत च य क ष त र तह त न म ठ क मणगर क ल आह. पत रक ररत वर ल त च व गव गळ ३६ प क प रक णशत आह त. स वरकर च पत रक ररत ह त च प कह र च ग जल. अथ श स, र ज यश स, इणतह स र सव णवर षर च आव क असण ऱ र र रकर र न व गव गळ य द श त त च स श न स दर क ल आह त. ड. स ह आ डकर मर ठव ड णवद प ठ त १९८३ त २०१६ र क ळ त णशकवत न त न पत रक ररत त ल अन क णवद थ घडवल. र च णवद प ठ त णल रल आट स र णवर षर च अभ य सक रम आखण य त त च म ठ र गद न ह त. णवच र श ण लक जपत इणतह स आणण वत म न च द व म ण न त न क ल ल क म लक षण र म नल ज त. त म ळ च णत रप र णवद प ठ च य क लग र पद झ ल ल त च णनवड समथ न र आह. म र क र स फ टच स ईओ सत न ड ल म णहत आणण त त रज ञ न स व आणण स फ टव अर प रवठ द र म र क र स फ ट न तब बल 100 अब ज ड लरच महस ल कमवल आह. क पन न ज नअख र स पल ल य आणथ क वर ष त क पन न पणहल य द च महस ल च 100 अब ज ड लरच टप प ओल डल अस न, र च णशल पक र म र क र स फ टच म ख य क र क र अण क र भ रत र व श च सत न ड ल ठरल आह त. इ ट णलज ट क ल उडमध य ग ल ल य भर व ग तवण क च म र फळ क पन ल च खण य स णमळ ल आह त. न ड ल र न 2014 मध य म र क र स फ टच स त र ह त घ तल. त न तर म र क र स फ टच य समभ ग च म ल य त न पट न व ढल आह. म र क र स फ टन इ ट णलज ट क ल उड ज रप ठ त आघ ड घ तल आह. इ ट णलज ट क ल उड, पस नल क म प य णट ग, सरफ स न ट क, म र क र स फ ट ऑणफस आणण सर व ह र प र डक र सच क पन च णवक र व ढण य त महत त व च व ट आह. ज नअख र स पल ल य आणथ क वर ष त म र क र स फ ट ल 100 अब ज ड लरच महस ल णमळ ल आह स प दक : मन र प ट ल 8

13 ४. प रस क र र ह ल द रणवडच आर स स कड न सन न भ रत र णक रक ट स घ च म ज ख ळ ड आणण द व ल अस ण र द णमरवण ऱ र र ह ल द रणवडच य णशरप च त आणख एक म न च त र ख वल ग ल आह. आर स स कड न र ह ल द रणवडच Hall of Fame मध य सम व श करण य त आल ल आह. र ह ल ह आर स स च य म न च य र द त सहभ ग ह ण र प चव भ रत र ख ळ ड ठरल आह. र आ भ रत च य ण शनणस ह द, कणपल द व, स न ल ग वसकर आणण अणनल क ळ र ख ळ ड न आर स स च य Hall of Fame र र द त स थ न णमळ ल आह. तस च द रणवडसह ऑस टर णलर च म ज कण र ररक प ट ग आणण इ ग ल डच ज य ष ठ फल द ज क ल र ट लर र न ह आर स स च य र द त म न च स थ न णमळ ल आह. कस ट णक रक टमध य सव ण क व करण ऱ र च य र द मध य द रणवड 13 हज र 288 व सह च थ य स थ न वर आह. र र द मध य द रणवडच य प ढ अन क रम सणचन त ड लकर, ररक प ट ग आणण ज क क णलज ह ख ळ ड आह त. प कज र र सह णतघ न BCCI च ज वनग रव प रस क र ज ह र प ल डम ल प कज र र ( ), अ श मन ग र कव ड ( ), ड र न एद लज ( ) आणण स श ह ( ) र न स. क. न र ड ज वनग रव प रस क र ज ह र झ ल आह. नर न त म न आणण अब ब स अल ग ( ) आणण क दरण ( ) र न णवश र ष प रस क र न ग रणवण य त र ण र आह. त न प रत क 15 लक ष र पर र ख प ररत णर षक णदल ज ईल. भ रत र व श च य र ग च स टम पर नच 'ण णटश इ णडर न ऑफ द इर र'न सन न त जगभर त र ग म ळ भ रत च णवश र ष ओळख आह. र च र ग त ल क शल य त न ण टनम ल भ रत र व श च य म ल न अन क न अच ण त क ल आह. त ल ११ वर ष वर ह न कम वर च य गट त 'ण णटश इ णडर न ऑफ द इर र' न र ग मध य ग रणवण य त आल. ईर श र शम अस र र गपट च न व आह. शम क ट र म ळच कन टकम ल म स र शहर त ल आह. ईर श रन द ईम ल १०० ह न अण क व क र क रम त सहभ ग घ तल आह. त ल व द आणण भगवद ग त त ल ५० ह न अण क श ल ख म ख द गत आह त. त न त क त ल र र आणशर र ग च स टम पर नणशपमध य स वण पदक णमळणवल ह त. णवश र ष म ल स ठ त न क ह क र क रम त र ग च य कसरत कर न स म णजक क र तह र गद न णदल आह. तस त न कत च झ ल ल य ज गणतक णवद थ ख ळ २०१८ त ण टनच प रणतणन त व करत न ईर श रन स वण पदक पटक णवल ह त. स प दक : मन र प ट ल 9

14 प र त तन ज र च य प क ल ड स म ड एणलर ट प रस क र भ रत र व श च य तर ण ल स टखक प र त तन ज र च य व इ द ट आर र ग र प क ल ड स म ड एणलर ट प रस क र णमळ ल आह. क णत ह ल खक च य पणहल य इ ग रज क द र कररत १० हज र प ड च ह प रस क र णदल ज त. व इ द ट आर र ग ह क द र श क सप अरच य णक ग णलर र र श क णतक वर अस न, त ल आत च य क ळ त ल प र श भ म आह. ह क द र फ र न स, ड न क, इस र र ल व जम न र द श त त च य भ र ष मध य प रणसद ध झ ल आह. आत अम ररक व क नड तह प रणसद ध ह ण र आह. र क द र ल झलक प र इज व फ णलओ प र इज ह द न प रस क र आ च णमळ ल आह त. प र त तन ज र च जन इ ग ल डम ल अस न, त च आईवड ल द घ ह भ रत र आह त. व रणवक णवद प ठ च य त स न तक आह त. इर क, ज ड न, रव ड, क स व र थ त न म नव हक क व त हर म ण न क म क ल आह. त च ल खन द ग णड र न व ओपन ड म क रस र व त तपत र त न प रणसद ध झ ल आह. २०१४मध य त च य क मक म मल त र र क द र स ग टह ऊस प र स न णफक शन प रस क र णमळ ल ह त. स टर व हज य अल र व हस च य स प दक व नव य जग त ल तर ण णवच रव त अश त च ओळख आह. सध य त इ ग ल डमध य व णचत स ठ क म कर त आह त. ड. क सल र ज द रन र न प थ व णवज ञ न म त र लर च प रस क र न म णकत भ भ णतकश स ज ञ (णजओणफणजणसस ट) ड. क सल र ज द रन र न प थ व णवज ञ न म त र लर च पणहल मणहल व ज ञ णनक प रस क र णमळ ल आह. मह स गर णवज ञ न, व त वरण त त रज ञ न त ल क मणगर स ठ ह प रस क र णदल ज त. ड. क सल र ज द रन गळ र च य इ णडर न इस टन स टटय़ ट ऑफ स र न स स र स स थ त प र ध य पक आह त. भ क पश स र णवज ञ न त ल अगद च व गळ य क ष त र त त न क म करण य च ठरवल. त न उपर णजत भ भ णतकश स त १९७९मध य र रक णवद प ठ त न एम-ट क क ल आह. १९८१मध य स टर फ र अथ स र न स स टड ज र स स थ त त न क म स र क ल. न तर अम ररक त ज ऊन र णनर व हणस ट ऑफ स ऊथ क र णलन णवद प ठ त न प एचड क ल. न तर भ रत त परत न र थ ल भ क प च त न सख ल अभ य स क ल. णकल ल र (१९९३) व भ ज (२००१) भ क प च य अभ य स आ र त न क ह प क ह णलणहल. २००७मध य ड. र ज द रन इ णडर न इस टन स टट य ट ऑफ स र न स समध य स र झ ल ल य स टर फ र अथ स र न स समध य र ज झ ल य. भ क प च अभ य स करण य स ठ भ गभ श स च अभ य स आवश क असत. क सल र त च पत स प र ज द रन (भ भ णतकश स ज ञ) र च य समव त र च क ष त र त क म कर त आह त. स प दक : मन र प ट ल 10

15 स नम व गच क आणण ड. भरत व टव ण र न म गस स प रस क र आणशर च न ल म ण न ओळखल ज ण र म गस स प रस क र २०१८ र वर ष स ठ सह जण न ज ह र करण य त आल. र सह जण मध य २ स टस र च तस च २ भ रत र व यक त च सम व श आह. प रणसद ध अणभर त स नम व गच क आणण म ईत ल प रणसद ध म नस पच र तज ञ ड. भरत व टव ण र द न भ रत र न म न च म गस स प रस क र प र प त झ ल आह. र णशव र प रस क र णवज त मध य णफणलणपन सच ह व ड ड, स टर व हएतन मच य व थ ह आ ग र न र म, क णडर च र क छ ग आणण ईस ट णतम र र नवज त द श त ल म ररर ड ल द स म णट न स क र झ र च घ च ह सम व श आह. क णडर च य र क छ ग र न आपल य द श त ल व शस ह र च स म त जपण य स ठ आट क ट प रर त न क ल. र स म त म न णवद व र ष ल क र मच म ठम त णमळ व, ह त च र म गच स कल पन. ईस ट णतम रच य म ररर र न सव व श व वण च य न गररक न स म णजक न र णमळ व, र स ठ आर ष य खच घ तल आह. त च य लढ य त गरर हट वल णवश र ष स थ न आह. णफणलणपन सच ह व ड ड र न ग ल अ शतक स म णजक न र च लढ ई च लवल आह. त स ठ सत त ऱ र च र र षह पत करल. स टर व हएतन मच य व थ ह आ ग र न र म र न अप गत व वर म त कर न द श त ल अप ग स ठ स र ज वन व णहल आह. मह र ष ट र च स प त र असल ल ड. भरत व टव ण र न भ रत त ल हज र मन र ग ण म ल न म नणसक आ र णदल आह. र म ल न त न नव ज वद न णदल य न त न ह प रस क र द ण य त आल आह. व टव ण र च य क र म ळ त न मन र ग ण च द वद त म नल ज त. म ईत ल प रणसद ध म नस पच र तज ञ असल ल य व टव ण आणण त च य पत न ड. स टस मत र न रस वर ल अन क मन र ग ण म ल न आ र द ऊन त च प नव सन क ल. र म ल वर उपच र करत र व त आणण त न णनव र णमळ व म ण न त न १९८८ स ल त न श रद ध प नव सन क द र च स थ पन क ल. र क द र त फ टप थवर र हण ऱ र मन र ग ण न आणल ज त. र थ त च य अन न, वस व णनव ऱ र च व यवस थ करत न च त च य वर म फत म नणसक उपच र क ल ज त त व त च त च य क ट ण र श भ ट घडव न आणल ज त. स नम व गच क र न णनसग, स स क त आणण णशक षण र क ष त र त णदल ल य भर व र गद न द दल त च म गस स प रस क र स ठ णनवड झ ल आह. थ र इणडर टस णचत रपट त ल आणमर ख नन स क रल ल फ गस क व गड अथव र च ह प त र स नम व गच क र च य वर आ र त आह. व गच क र न १९८८स ल इ णजणनअर गमध य पदव घ तल य न तर लड ख स रख य द ग म प रद श त णवद थ य स ठ श क षणणक आणण स स क णतक क र क रम स र क ल. श ळ च स र नसल य न लड खम ल अन क म ल न णशक षण प स न व णचत रह व ल गत ह त. व गच क र न ल हप स न १३ णकल म टरवर फ र र थ म ल स ठ श ळ स र क ल. र श ळ त न प स झ ल ल य म ल न णशकवल ज त. ह श ळ स र ऊज वर च लत. र थ म ल न अभ य स त पश प लन, श त, अन न पद थ नवण तस च अत त व र व त वरण त र हण य च ड णदल ज त त. स प दक : मन र प ट ल 11

16 आणशर च न ल म ण न ओळखल ज ण र म गस स प रस क र मणनल र थ ल द र मन म गस स ॲव ड फ उ ड शन तफ दरवर ष द ण य त र त. प रश पत र, स म णतणचन ह आणण र ख रक कम अस र प रस क र च स वर प आह. णफणलप ईन सच म ज र ष ट र ध यक ष र मन म गस स र च य न व न १९५७प स न ह प रस क र स र करण य त आल. र प रस क र च स र व त न र क म ल र कफ लर भ व ड न क ल. सरक र स व, सम जक रण, स णहत, पत रक ररत, श तत आणण आ तरर ष ट र र स आद क ष त र मध य उल ल खन र र गद न द ण ऱ र व यक त न र प रस क र न सन णनत करण य त र त. आत पर त णवन भ व, प रक श व म द णकन आमट, अरणव द क जर व ल, णकरण द, अर ण र र र स रख य अन क भ रत र णदग गज न ह प रस क र द ण य त आल आह. णनत न घ रपड आर न म न णकत च म नकर और ग दच म र थ नपट णनत न घ रपड न जम न त ल ह म ब ग र थ ल णज कत आर न म न ह णकत पट क वल. आर न म न ह णकत पट क वण र णनत न घ रपड ह मर ठव ड य त ल पणहल च म र थ नपट ठरल आह. ह म ब ग आर न म न २९ ज ल र ज झ ल. र त ३.८ णकम प हण, १८०.२ णकम स र कल च लणवण आणण ४२.२ णकम वण र क र ड प रक र च सम व श आह. क न ह सव सलग न थ त कर र च असत त. ह णतन ह आर व ह न प र करण ऱ र ल आर न म न ह णकत णदल ज त. र स ठ १५.५० त स च व ळ णनण त करण य त आल ह त, पर त णनत नन १२.५९ त स त ह र शस व पण प ण कर त 'आर न म न' ह णकत पट क वल. जग त ल सव त खडतर म नल ज ण र ख द ग ल म र थ न णनत नन १२ त स ३५ णमणनट त प ण क ल ह त. अश क मणगर करण र त मर ठव ड य त ल पणहल च वपट आह. ह ७२ णकल म टर अ तर च असत. म ई णवद प ठ त ल स ट णडर ममध य सलग २४ त स वण य च णवक रमह णनत नन क ल आह. २४ त स वत न त न ११५.६ णकल म टर अ तर क पल. स प दक : मन र प ट ल 12

17 ड. णकसन मह र ज स खर र न ज ञ न त क र म प रस क र द ण य त आल मह र ष ट र श सन च य वत न स त स णहत स ठ तस च म नवत व द क र स ठ णदल ज ण र २०१७-१८च ज ञ न त क र म प रस क र ड. णकसन मह र ज स खर र न घ णर षत करण य त आल. स त स णहत वर ल खन णक व स त न अणभप र त म नवत व द क र करण ऱ र महन र व यक त ल र ज य श सन च य वत न प रणतवर ष ज ञ न त क र म प रस क र न सन णनत करण य त र त. म नपत र, ५ लक ष र पर र ख तस च म नणचन ह अस प रस क र च स वर प अस न आर ष ढ एक दश च य म ह त वर स स क णतक क र म त र श र णवन द त वड र न र प रस क र च घ र षण क ल. र प व र. णच. ढ र, ड. द द मह र ज मनम डकर, ड. र. म. पठ ण, श र जगन न थ मह र ज न णशककर, श र. र मक ष ण मह र ज लणवतकर, प र. र मद स ड ग, फ दर फ र न स स णद ट, श र म र त मह र ज क ऱ ह कर, ड.उर ष द शम ख, ह.भ.प णनव त त मह र ज वक त र न ह प रस क र प रद न करण य त आल आह. ड. णकसन मह र ज स खर ह स त व ङमर वर अध य पन करत अस न, ग ल य ५७ वर ष प स न अन क म णसक व व त तपत र म न उपणनर षद तस च इतर स त व ङमर वर त ल खन कर त आह त. स त ज ञ नद व अध य सन सणमत च त अध यक ष अस न, त सणमत व द र त न प ण णवद प ठ मध य श र ज ञ नद व अध य सन च णनणम त त न क ल ल आह. आक शव ण वर त न णकत न च य म ध यम त न सम जप र न च क र द ख ल क ल ल आह. ज ञ न र श र च य व दणनष ठ, स हम र ग, र गत रर प रवचनम ल वर त न १०० ह न अण क ग र थ च स प दन क ल ल आह. मह र ष ट र स णहत आणण स स क त म डळ वर त न सदस य म ण न क म प णहल आह. तस च अन क स स थ वर त न णवर श म ण न क म प णहल आह. प रणतवर ष १ म त ३१ म र क ल व त णवद लर न व मह णवद लर न णवद थ य न णन:श ल क स स क र णश र च आर जन करत असत त. ज ञ न र श र ग र थ च मर ठ, णह द व इ ग रज म ध यम त न द कश र व य र प त इ टरन टवर उपलब कर न द ण य च पणहल प रकल पह त न प ण क ल ल आह. १९९०स ल त न स प ण ज ञ न र श र प वण त न स टक व टल त म रपट वर क र न एक णचर ज व प रकल प प ण क ल ल आह. स त स णहत त ल र गद न स ठ त न णटळक णवद प ठ कड न ड.ल ट पदव प रद नकरण य त आल आह. णवणव स म णजक,स स क णतक तस च व रकर स प रद णर क स स थ न त च य क र च न द घ त त न अन क प रस क र न सन णनत क ल ल आह. स प दक : मन र प ट ल 13

18 ५. र ष ट र य मह र ष ट र र ज य त ल णवद थ य न णमळण र म फत गणव श र वर ष प स न स र करण य त आल ल य समग र णशक ष अणभर न च य म ध यम त न र ज य त ल 36 ल ख 23 हज र 881 णवद थ य न म फत गणव श णमळण र आह त. त स ठ 217 क ट 43 ल ख र पर म ज र क ल आह त. श ळ स र ह ऊन 15 णदवस झ ल य न तरह णवद थ य न गणव श णदल नसल य च र वर न ष ट ह त. र द च य वर ष श ळ प रव श त सव म ठ य म ड क य भत झ ल. त व ळ श ळ त आल ल य णवद थ य न श ळ च य पणहल य च णदवश म फत प क व गणव श व टप च य तम ह प रणसद ध झ ल य. म त र, श ळ च य पणहल य णदवश फक त प क च च व टप झ ल ह त. णवद थ य न द ण य त र ण ऱ र म फत गणव श त क णत च णनण र झ ल नर व हत. श सन न र द च य वर ष णवद थ य न द ण य त र ण र गणव श खर द च अण क र श ळ व यवस थ पन सणमत न द ण य च णनण र ख पच उणशर घ तल. त म ळ दरवर ष प रम ण र द ह णवद थ य न गणव श णमळण य स उश र ह ण र आह. श सन न म ग ल वर ष णवद थ य न द ण य त र ण ऱ र म फत गणव श च प स थ ट त च य ख त वर जम करण य च णनण र घ तल ह त. म त र, त ल फ रस र श न णमळ ल य म ळ प न ह र द च य श क षणणक वर ष प स न गणव श खर द श ळ व यवस थ पन सणमत ल कर व ल गण र आह. णवद थ य च य क ख त च य स दभ त म ग ल वर ष अन क तक र र आल य म ळ सरक रल आपल ह णनण र म ग घ य व ल गल आह. क द र सरक र ज एसट णदन करण र स जर व आणण स व कर अथ त ज एसट ह करप रण ल ल ग कर न एक वर ष झ ल य न क द र सरक र आज ज एसट णदन स जर करण र आह. तस च ज एसट ल ग झ ल य न तर आत वर ष भर त द शभर त ल करद त च स ख य 1.20 क ट झ ल आह. त मध य मह र ष ट र च आकड 9.10 ल ख आह. तर र ज य त ल करद त च व ट 7 टक कक य वर आल आह. एक कड द श त ल ज एसट द त च स ख य 56 ल ख न व ढल असत न र ज य त ल ह व ढ फक त 60 हज र इतक च आह. स प दक : मन र प ट ल 14

19 र न स क कड न म प र च प न ह सन न करण य त आल दणक षण म ई पररसर त ल स टर व हक ट ररर न ग णथक पद धत च य व च व कल त मक व च (आट ड क ) सम व श ज गणतक व रस स थळ च य र द मध य झ ल आह. र न स क च य ज गणतक व रस सणमत च य ह ररनम ल मन म र थ झ ल ल य 42व य पररर षद त दणक षण म ईत ल स टर व हक ट कररर न ग णथक व कल व च (आट ड क ) सम व श ज गणतक व रस स थळ च य र द मध य झ ल य च घ र षण करण य त आल आह. र म ळ र ज य त प चव य ज गणतक व रस स थळ च सम व श ह ण र आह. दणक षण म ईत ल मररन डर इर व ह व फ ट पररसर त 19व य शतक त ल स टर व हक ट ररर न व श ल च य इम रत व 20व य शतक त ल आट ड क श ल च य इम रत आह त. र मध य उच न र लर, म ई णवद प ठ, ज न सणचव लर, र ष ट र र आ णनक कल स ग रह लर, एस ट न स टन मह णवद लर, ड स टर व हड सस न ग र थ लर, छत रपत णशव ज मह र ज व स ग रह लर, पण म र ल व म ख य लर, मह र ष ट र प णलस म ख य लर, ओर व हल म द न र स टर व हक ट ररर न व श ल च य इम रत, तस च णक रक ट क ल ऑफ इ णडर, क र क कम शनच पणहल र ग, णदनश व छ र डवर ल र म महल, इर स व ररगल णसन म ह ल, तस च मररन डर इर व ह र थ ल पणहल य र ग त ल इम रत आद व च सम व श ज गणतक व रस स थळ च य र द त ह ण य स ठ न म कन झ ल आह. द श त सव ण क लल य ज ण ऱ र भ र ष त मर ठ भ र ष णतसऱ र स थ न द श त सव ण क लल य ज ण ऱ र भ र ष त मर ठ न त ल ग भ र ष ल म ग ट कल अस न, र र द त मर ठ भ र ष आत णतसऱ र स थ न प ह चल आह. २०११म ल जनगणन च य आ र द श त ल क णत भ र ष णकत लल ज त र च र द तर र करण य त आल आह. र र द मध य णह द भ र ष पणहल य स थ न अस न, णह द म त भ र ष असल ल य च प रम ण २००१ स लच य ४१.०३ टक कक य वर न ४३.६३ टक कक य वर प ह चल आह. तर ग ल भ र ष ह द सऱ र स थ न आह. ग ल म त भ र ष असल ल य च प रम ण ८.१ टक कक य वर न ८.३ टक कक य वर प ह चल आह. मर ठ भ र ष लण ऱ र च प रम ण २००१च य त लन त ६.९९ टक कक य वर न २०११मध य ७.०९ टक कक य वर प ह चल आह. मर ठ न र त त त ल ग ल म ग ट कल आह. त ल ग भ र ष लण ऱ र च प रम ण २००१च य त लन त ७.१९ टक कक य वर न ६.९३ टक कक य वर घसरल आह. म त भ र ष च य र द त उद स तव य स थ न अस न २००१मध य उद भ र ष सह व य स थ न ह त. आत ग जर त भ र ष सह व य स थ न आह. द श त ल २.६ ल ख ल क न इ ग रज ह म त भ र ष असल य च स णगतल. मह र ष ट र त इ ग रज भ र ष लण ऱ र च प रम ण सव ण क अस न र ज य त ल १.०६ ल ख ल क च इ ग रज म त भ र ष आह. द श त फक त २४,८२१ ल क न स स क त ह म त भ र ष असल य च म टल आह. भ र ष लण ऱ र च य स ख य न स र स स क त भ र ष ड, मणणप र, क कण भ र ष च य ह ख ल आह. क कण ल ह अस च अन भव आल आह. द श त २२.५६ ल ख ल क न आपल म त भ र ष क कण असल य च न द क ल आह. पण २००१च य आकड व र च य त लन त ह स ख य २.३२ ल ख न घटल आह. ग व य त ल मर ठ भ र षक च सख य २००१च य त लन त २०११मध य १.४५ ल ख न घटल आह. स प दक : मन र प ट ल 15

20 स गल च य हळद ल भ ग णलक म न कन ज गणतक ज र त हळद च दर णनण त करण ऱ र स गल च य हळद ल भ ग णलक म न कन णमळ ल आह. स गल च य हळद मध य असल ल णवणव और ष ग ण म, हळद च इथ असल ल व णशष ट य़प ण ज रप ठ, स ठवण क स ठ न सणग क प व च व पर, र ग, ग ण म र म ळ ह भ ग णलक म न कन णमळ ल आह. स गल च य हळद ल भ ग णलक म न कन (णजऑग र णफकल इ णडक शन : ज आर ) णमळ व, अश म गण र थ ल श तकऱ र न प रथम २०१३मध य म ईच य इ णडर न प ट ट क र लर कड क ल ह त. त चव ळ व णजल ह ह यत ल व र ग व र थ ल श तकऱ र न व र ग व हळद ल ज आर म न कन णमळणवण य स ठ ह प र व स दर क ल ह त. व र ग व ह ग व ८० टक क हळद च उत प दन घ त आह. त हळद त करक य णमनच (और ष ग ण म असल ल घटक) प रम ण ६ त ८ टक क आह. र च हळद न इतर व ण च य हळद ल म ग ट क न ज आर म न कन णमळणवल ह त. भ रत त ल ८० टक क हळद च व य प र स गल म न ह त. द श त ल दरह र थ ल ज र सणमत त ल दर वरच अवल न असत. क शर र ग, प व त ल स ठवण क र स गल च य हळद च य ख स व णशष ट ट य म ळ णतल भ ग णलक म न कन णमळ व, अश म गण र थ ल श तकऱ र न प न ह क ल ह त. र प र व च स व क र करत म ईच य इ णडर न प ट ट क र लर न स गल च य हळद ल ज आर म न कन ज ह र क ल. हळद ल भ ग णलक म न कन णमळ ल य म ळ आ तरर ष ट र र ज रप ठ त स गल च हळद म ण न म न त णमळ ल आह. ह म न त क द र सरक रकड न णमळ ल य म ळ ह स गल च ड म ण न क र मस वर प ज र त णवकल ज ण र आह.. भ ग णलक म न कन (ज आर ) म णज क र? ज आर म णज णजऑग र णफकल इ णडक शन अथ त भ ग णलक म न कन. ह स टद धक स पद णवश र ष अण क र म ण न ओळखल ज त. उत प दन स स व णमत व म णज च क र द श र हक क प र प त कर न द ण य स ठ श सन तफ व र स टक तक उत प दन स ठ प ट टच, तर स म णहक उत प दन स ठ भ ग णलक उपदश न (ज आर )च म न त णदल ज त. एख द स स थ, ज त, जम त णक व सम ह क ह णवणशष ट पद थ च य णनणम त स ठ ज डल ल अस ल तर त सम ह ल ह स टद धक स पद भ ग णलक म न कन र न व न णमळत. र म ध यम त न र सलण त सम ह ल आपल पद थ अथव व र ष ट र र आणण आ तरर ष ट र र ज रप ठ त न ण य च स णमळत. भ ग णलक उपदश न न दण च क र द भ रत त प र णवत क ल ग ल आणण प रत क ष त २००१स ल आल. णवणशष ट भ ग त न तर र ह ण ऱ र णवश र ष पद थ ल भ ग णलक उपदश न क र द अ तग त न द करत र त. ज गणतक व य प र स घटन च य (डब ल य ट ओ) स टद धक स पद णवर षर क कर र त न भ रत त आल ल य अन क क र द प क सदर भ ग णलक उपदश न न दण क र द ह एक आह. आजवर जग त ल १६० द श न ज आर ल म न त णदल आह. ह म न कन णमळ ल य न तर त त पररसर त ल णपक च य ग णव णशष ट ट य वर णशक क म त झ ल य च म नल ज त. एक ण २४ ज आर सह मह र ष ट र ह द श त ल सव ण क ज आर णमळणवण र र ज यआह. म न कन च फ र द ज गणतक ज र त म ल यव. द श त ल ड म णन ओळख. द श तग त ज र तह र ग य भ व. स प दक : मन र प ट ल 16

21 र ज य त कन य वन सम द ध य जन र बफवण य स म न यत मणहल सक षम करण व स ल करण स त व क ष ल गवड स प र त स हन द ण य स ठ मह र ष ट र र ज य म णत रम डळ च य ठक त कन वन सम द ध र जन र णवण य स म न त द ण य त आल. पर वरण स व न स तच मणहल सक षम करणह स ल ज व, र स ठ वन णवभ ग तफ ह णवश र ष र जन तर र करण य त आल आह. र र जन तग त म लग जन ल र ण ऱ र श तकर क ट स व क ष ल गवड स ठ सरक रकड न मदत क ल ज ण र आह. र र जन च ल भ दरवर ष द न लक ष श तकर क ट न ह ईल, अस अ द ज आह. त अ तग त म लग जन ल र ण ऱ र श तकर क ट ल सरक रकड न स ग, आ, फणस, ज भ ळ व णच च अश झ ड च १० र प णवन म ल य द ण य त र ण र आह त. र झ ड प स न णमळण र उत पन न म ल च भणवतव य घडणवण य स ठ व परण अप णक षत आह. र र जन च ल भ ज त ज द न म ल स ठ च णदल ज ईल. र र जन च य म ध यम त न मणहल सक षम करण आणण स ल करण च स द श द ण य सह म ल च य घटत स ख य वर क ह प रम ण त णनर त रण णमळणवण य च प रर त न करण य त र ण र आह. र र जन च ल भ घ ण य स ठ १ एणप रल त ३१ म च र क ल व त जन झ ल ल य म ल च य प लक न ग र मप च र त कड अज क ल य न तर त न वन णवभ ग कड न १० र प उपलब कर न द ण य त र त ल. अन नछत र च लवण ऱ र णम क व स वर स व स स थ न अन नछत र मध य व परण य त र ण ऱ र व वर ल ज एसट च रक कम परत करण य च णनण र सरक रन घ तल आह. ग ल य क ह णदवस प स न अम तसर र थ ल स वण म णदर सह णवणव श ख स घटन न ग र द व र त ल ल गरस ठ ल गण ऱ र ग ष ट न ज एसट च य कक ष त न वगळण य च म गण ल व न रल ह त. र प र श भ म वर क द र र स स क णतक म त र लर न २०१८-२० र क ल व स ठ स व भ ज र जन त ग त ३२५ क ट र पर च य अन द न च घ र षण क ल आह. स वण म णदर त ल ल गर ह जग त ल सव त म ठ म दप कख न म नल ज त.र णठक ण ५५ त ६० हज र ल क दरर ज ज वत त. र स ठ म णदर प रश सन ल म ठ य प रम ण वर गर व ह च प ठ, त प, ड ळ, भ ज य, स खर, त द ळ आणण अन णजन नस च व यवस थ कर व ल गत. त म ळ र व वर ज एसट ह म ठ य प रम ण त द व ल गत. त म ळ च अन क श ख स घटन न स वण म णदर त ल ल गरल ज एसट च य कक ष त न वगळण य च णवन त क ल ह त. म ल च य प लनप षण स ठ मफ ल न फवश ष रज म ल च य प लनप र षण स ठ सरक र स व त ल मणहल कम च ऱर न सह मणहन च णवश र ष रज द ण य च णनण र र ज य म णत रम डळ न घ तल. म ल अठर वर ष च ह ईपर त ह रज टप प य टप प य न घ त र ईल. र तच श सक र आद श र त दह णदवस त णनघण र आह. र ज य च णव म डळ च प वस ळ अण व शन र द प रथमच न गप रल 4 ज ल प स न स र ह ण र आह. अण व शन च य आदल य णदवश ह ण ऱर म ख यम त र द व द र फडणव स र च य चह प न च य क र क रम वर णवर पक ष न णहष क र ट कल. स प दक : मन र प ट ल 17

22 त न तर सत त र ढ पक ष च ठक म ख यम त र च य णनव सस थ न र मणगर गल य वर झ ल. र ठक न तर म णत रम डळ च ठक त थ च झ ल. र ठक त णवश र ष रज द ण य तच णनण र झ ल. तस च, प ढ ह ण र अण व शन त ल णवर पक ष च य स भ व य हल ल य ल त ड द ण य च रणणनत ह भ जपच य प रम ख म त र च य ठक त ठरणवण य त आल. र ठक ल म ख यम त र फडणव स, अथ म त र स र म नग ट व र, स सद र क र म त र णगर श पट, महस लम त र च द रक त प ट ल, णशक षणम त र णवन द त वड उपस टस थत ह त. णशष यव त त त मह र ष ट र त ल दणलत णवद थ द श त अव वल क द र सरक रतफ दणलत णवद थ य न परद श णवद प ठ मध य उच णशक षण स ठ णशष यव त त णदल ज त. ह णशष यव त त णमळवण ऱ र मध य मह र ष ट र त ल दणलत णवद थ आघ ड वर आह त. क द र सरक रतफ दणलत णवद थ य न णदल य ज ण ऱ र र णशष यव त त वर मह र ष ट र च च वच स व आह. अल कडच य क द र सरक रतफ दणलत णवद थ य न परद श णवद प ठ मध य उच णशक षण स ठ णशष यव त त णदल ज त. ह णशष यव त त णमळवण ऱ र मध य मह र ष ट र त ल दणलत णवद थ आघ ड वर आह त. क द र सरक रतफ दणलत णवद थ य न णदल य ज ण ऱ र र णशष यव त त वर मह र ष ट र च च वच स व आह. अल कडच य क ह वर ष त ल आकड व र वर न ह सम र आल आह. फ व र 2018 पर त अन स णचत ज त स ठ च य र ष ट र र परद श णशष यव त त र जन त ग त एक ण 72 णशष यव त त ज ह र झ ल य आह त. त त ल 40 णशष यव त त र मह र ष ट र त ल णवद थ य न णमळ ल य. र र द त कन टक आणण उत तर प रद श द सऱ र स थ न वर अस न द न ह र ज य त ल णवद थ य न प रत क सह णशष यव त त य णमळ ल य मध य एक ण 108 णशष यव त त ज ह र झ ल य. त त ल 53 णशष यव त त मह र ष ट र त ल णवद थ य न णमळ ल य. उत तर प रद श त आठ तर मध य प रद श आणण त णमळन ड मध य प रत क प च जण न णशष यव त त णमळ ल. अन र ज य म ल णवद थ य न एक त च र र प रम ण त णशष यव त त णमळ ल. त आ च त न वर ष स द ध मह र ष ट र ह णशष यव त त णमळवण य मध य आघ ड वर ह त मध य एक ण 108 णशष यव त त ज ह र झ ल य. त त ल 53 णशष यव त त मह र ष ट र त ल णवद थ य न णमळ ल य. उत तर प रद श त आठ तर मध य प रद श आणण त णमळन ड मध य प रत क प च जण न णशष यव त त णमळ ल. अन र ज य म ल णवद थ य न एक त च र र प रम ण त णशष यव त त णमळ ल. त आ च त न वर ष स द ध मह र ष ट र ह णशष यव त त णमळवण य मध य आघ ड वर ह त. स प दक : मन र प ट ल 18

23 क ट णनर जन करण ऱ र कम च ऱ र स प णलक कड न क ष स एक अपत न तर क ट णनर जन करण ऱ र मह प णलक च य कम च ऱ र न आत पन न स हज र र पर क ष स णदल ज ण र आह. त म ळ आत कम च ऱ र न द न ज द व तनव ढ णमळण र न ह. र ष ट र र क ट कल य ण क र क रम तग त श सक र आणण णनमश सक र कम च ऱ र न णडस र 1998 न तर एक अपत वर क ट णनर जन क ल य स त न द न ज द व तनव ढ द ण य च णनण र मह प णलक न घ तल. र तच य प र व ल 2011 स ल सव स रण सभ न म ज र णदल ह त. तस च र व तनव ढ त र ज य सरक रन क णत ह आद श णदल नसल य च ष ट झ ल ह त. त म ळ र णनण र च फ रणवच र करण य त आल. द न ज द व तनव ढ द ण य ऐवज एकद च स ण त कम च ऱ र ल 50 हज र र पर च क ष स द ण य च प र व स थ र सणमत सम र ठ वण य त आल ह त. त स स थ र सणमत च य ठक त म ज र णदल ग ल. मह प णलक च य सम ज णवक स णवभ ग म फ त ल क दत तक र जन र णवल ज त. एक म ल वर क ट णनर जन शस णक रर क ल य स पन न स हज र र पर पर तच रक कम र ष ट र र क त क त म ल च य न व न ठ वल ज त. म ई द श त ल सव त मह गड शहर न र क च य इ टरन शनल कन सस टट ग फम मस रच य अहव ल न स र द श च य आणथ क र ज न न म ई शहर ह द श त ल सव त मह गड शहर ठरल आह. मस रच य क स ट ऑफ णलस टर व ह गन २०१८मध य र स दभ त क ल ल य सव क षण च अहव ल प रणसद ध करण य त आल आह. जग त ल एक ण २०९ प रम ख शहर मध य ह सर व ह करण य त आल आह. प रत क शहर त ल २०० व च य दर च त लन कर न त आ र वरच र शहर च मह गड शहर म ण न क रमव र णनण त करण य त आल आह. २०० व मध य प र म ख य न श त उत प दन, द उत प दन, अवजड उत प दन र उत प दन च त त शहर त ल असण र दर तप स न प हण य त आल. ज गणतक प तळ वर करण य त आल ल य र सव क षण मध य म ईस तच णदल ल, च न नई, गळ र, क लक त र भ रत त ल अन च र शहर च ह सम व श आह. जग च य प तळ वर र हण य स ठ मह गड य असण ऱ र शहर मध य स प ण जग त ह गक ग ह शहर सव त मह गड शहर ठरल आह. द श त पणहल य क रम क वर असल ल य म ईच जग त ल र द त म त र ५५व क रम क आह. णदल ल १०३, च न नई १४४, गळ र १७० तर क लक त १८२व य स थ न वर आह. र सव क षण मध य सम णवष ट करण य त आल ल य भ रत र शहर मध य मह ग ईच दर ५.५७ टक क न दवण य त आल आह. स प दक : मन र प ट ल 19

24 मह र ष ट र स ट ट -अप रण 2018 ज ह र र ज य त णवक स ल च लन द त र जग र णनणम त र व ह व, र स ठ र ज य सरक रन न व न प ण स कल प न वर अ ररत उद ग न प र त स हन द ण य स ठ मह र ष ट र स ट ट -अप रण ज ह र क ल. र रण च अ मल ज वण करत न न व न प ण उत प दन च प रदश न करण य स ठ स ट ट -अप आठवड य च णनर जन करण य त र ण र अस न दरवर ष फ व र मणहन त स ट ट -अप आठवड स जर करण य त र ण र आह. क द र सरक रन नव न व न व न प ण उद ग स र करण ऱ र नव उद जक न प र त स हन द ण य स ठ स ट ट -अप रण ज ह र क ल आह. क द र च य त वर र ज य न ह स ट ट -अप रण स गत णदल. र न स र स ट ट -अप रण ख ल स र झ ल ल य उद ग-व य वस र त ल उत प दन च प रदश न, णवक र आद स ठ स ट ट -अप आठवड स जर करण य च र ज य सरक रन ठरवल आह. र न स र दरवर ष फ व र मणहन त ह आठवड स जर करण य त र ण र आह. उत तर ख ड न प र ण य न णदल क र द श र व यक त च दज उत तर ख ड उच न र लर न 4 ज ल र ज वन ज व स महत वप ण णनक ल णदल. हव, प ण आणण जणमन वर र हण र णवणव पश, पक ष आणण जलचर प रज त न न र लर न क र द श र व यक त च दज णदल आह. सज व म णस प रम ण च त न सव अण क र असत ल अस न र लर न म टल आह. न र लर न ह णनण र द त न च उत तर ख डच य न गररक न र प र ण म त र च स रक षक म ण न घ णर षत क ल आह. उत तर ख डच जनत र सव वन ज व च प लक र णहल अस क ट न म टल आह. उच न र लर च वररष ठ न र श र ज व शम आणण न र म णत ल कपप ल णस ह र च य ख डप ठ न न र र ण दत त भट ट र न द खल क ल ल य जनणहत र णचक वर स न वण करत न ह आद श णदल. इल क टर णनक पद धत न 2021 स लच जनगणन क ल ज ण र 2021 स लच जनगणन (णशरगणत ) इल क टर णनक पद धत न करण य च णनण र घ तल ग ल आह. र त जनगणन च स प ण म णहत इल क टर णनक पद धत न स ग रणहत क ल ज ईल. स वत त र भ रत त प रथमच ह पद धत व परल ज ण र आह. भ रत र मह णन क (RGI) न 19 ज न र ज अण स णचत क ल ल य स ररत णनर म न स र क णत ह म णहत स त छ डछ ड क ल य स म णहत त त रज ञ न अण णनर म-2000 अ तग त णशक ष स न वल ज ईल. स प दक : मन र प ट ल 20

25 मध य न ह भ जन र जन तग त र जस थ न श सन च अन नप ण द ग ध र जन भ रत सरक रच य मध य न ह भ जन र जन तग त र जस थ न र ज य श सन न नव न अन नप ण द ग ध र जन स र क ल आह. र र जन तग त श सक र प र थणमक आणण उच प र थणमक श ळ च य णवद थ य न श ळ त द णदल ज ईल. जर प रजवळ र जस थ न आदश वररष ठ म ध यणमक श ळ र थ म ख यम त र वस र र ज र च य ह र र जन च उद घ टन करण य त आल आह. भ रत त मध य न ह भ जन (mid-day meal) र जन 1995 स ल र ष ट र र प तळ वर स र करण य त आल. श ळ त ल म ल च गळत र खण आणण म ल न प र षक अन न द ण य स ठ ह र जन स र आह. र जस थ न सरक रकड न ५ अणतम ग स ज त न आरक षण र जस थ न सरक रकड न ग ज र सम ज सह ग डररर, र र, ग णडर ल ह र आणण ज र र ५ ज त न अणतम ग स प रवग तग त १ टक क आरक षण ल म ज र द ण य त आल आह. आरक षण त णनण र न घ तल य स ७ ज ल ल जर प रमध य ह ण ऱ र प तप र न च य र ल मध य णनदश न करण य च इश र ग ज र आरक षण स घर ष सणमत न र जस थ न सरक रल णदल ह त. तस च सम ज च य प रणतणन न स त म त र स त झ ल ल य ठक त २ ज ल च य स ध य क ळ ५ व ज पर त आरक षण च घ र षण करण य च अस टटम टमह णदल ह त. मह र ष ट र र ज य सरक रकड न द ष क ळ ज ह र करण य च णनकर ष णशणथल ग र म ण भ ग त ल व ढत अस त र ष लक ष त घ ऊन मह र ष ट र र ज य सरक रन द ष क ळ ज ह र करण य च णनकर ष णशणथल करत नव न णनर म वल ज ह र क ल आह. र प व खररप च य प रण त ऑगस टअख र सर सर प क ष ३३.३३ टक कक य च घट झ ल य स द ष क ळ, तर ५० टक कक य प क ष कम प रण झ ल य स ग भ र द ष क ळ अस णनकर ष ह त. आत प रण त सर सर च य त लन त १५ टक क घट झ ल य स द ष क ळ, तर सर सर च य त लन त प रण त २५ टक कक य प क ष अण क घट झ ल य स ग भ र द ष क ळ ज ह र क ल ज ईल. त म ळ आत द ष क ळ ज ह र करण व त न तर श तकऱ र न मदत द ण, क द र सरक रकड न मदत णमळवण स लभ ह ण र आह. स प दक : मन र प ट ल 21

26 उत तर प रद श तह प ल स टस टक द ह ण र मह र ष ट र त प ल स टस टक द च णनण र घ ण य त आल. प रद र षण र खण य स ठ प ल स टस टक द घ लण य त आल. र प ठ प ठ आत उत तर प रद श तह प ल स टस टक द च णनण र घ ण य त आल आह. 15 ज ल प स न उत तर प रद श तह प ल स टस टक द ल ग ह ण र आह. क ह व ळ प व च र स दभ तल व त त आल आह. मह र ष ट र त र णनण र च मनस न णवर क ल आह. उत तर प रद श त प ल स टस टक द च स व गत ह त क णवर ह प हण ह महत त व च ठरण र आह. मह र ष ट र त प ल स टस टक णपशव व परण ऱ र ल 5 हज र प स न 25 हज र पर तच य द ड च तरत द आह. तस च अश क ह णनर म वल उत तरप रद श सरक रन म णज च र ग आणदत न थ सरक रन तर र क ल आह क? ह अद प सम र आल ल न ह. म त र आत उत तरप रद श त 15 ज ल प स न प ल स टस टक द च णनण र घ ण य त आल आह. प र नम त र ग र मसडक र जन अ मल ज वण मध य ओणडश सव च स थ न आह प र नम त र ग र मसडक र जन अ मल ज वण मध य ओणडश र ज य सव च स थ न वर आह र र जन तग त ओणडश र ज य त म च 2018 पर त 3500 णकम अ तर च र ण प ण क ल ज ण र असल य च 12 ज न व र 2018 र ज प र नम त र ग र मसडक र जन च य र ज य र र स मत सणमत च य ठक त ष ट करण य त आल. त च र र 582 णकम च 165 नव न र व 36 प ल ण य स ठ म ज र द ण य त आल. प रणशक षण णवभ ग कड न श ळ त न छड हद दप र र ष ट र र ल हक क आर ग न क ल ल य स चन न स र णशक षण णवभ ग न श ळ त न छड ग र करण य च णनण र घ तल आह. 6 ज ल र ज प र थणमक णशक षण स च लन लर न श ळ म न छड वगळण य च य आद श णशक षण उपस च लक व णशक षण ण क ऱ र न णदल आह. श ळ त णशक षक न म रल म ण न णवद थ य ल र ग ण लर त द खल कर व ल गल णक व णशक ष म ळ णवद थ य ल म नणसक क क सल अश णवणव घटन स तत न सम र र ऊ ल गल य. र च दखल र ष ट र र लहक क आर ग न घ तल आणण क णत प रक रच य णशक ष म ळ णवद थ य वर कस पररण म ह त, र वर सणव र चच क ल. र चच न तर वग त न छड हद दप र करण य च महत त वप ण णनण र घ ण य त आल आह. र ष ट र र लहक क आर गन क ल ल य स चन न स र तस च णशक षण हक क क र द, 2009 म ल अन च द 17 न स र क णत ह म ल ल श र ररक व म नणसक छळ ल स म र ज व ल ग नर, अश तरतद करण य त आल आह. श र ररक णशक ष म ळ णनर गस णवद थ य च य मन त भ त, र ग, दहशत णनम ण ह त. तस च अन क प रकण मध य आत मणवर श सह कम ह त. र सव पररण म च णवच र कर न श ळ मध य श र ररक णशक ष णदल य ज ऊ नर त, अश स चन र ष ट र र लहक क आर गन क ल ह त. स प दक : मन र प ट ल 22

27 स ट च य ऑफ र णनट च 31 ऑक ट ल रल अन वरण सरद र वल लभभ ई पट ल र च य स ट च य ऑफ र णनट र प तळ य च अन वरण प तप र न नर द र म द र च य ह र त 31 ऑक ट ज रल ह ण र आह. जग त ल सव त उ च ठरण र ह प तळ 182 म टर उ च च आह. र णनणमत त न ल कसभ च य आग म णनवडण क स ठ भ जपच य प रच रणश गह म द ग जर त त न फ कत ल. ग जर तच म ख यम त र असत न म द न र प रकल प च स वप न प णहल ह त. सरद र पट ल च य 143 व य जर त णदन त च प त ह ईल. नम द णजल ह ह य त ल सरद र सर वर जवळ ल क वणडर क लन त ल स ट वर ह प तळ उभ रल ज त आह. म ख यम त र णवजर र प न र न न कत च क म च य प रगत च प हण क ल. 90 हज र टन णसम ट आणण 25 हज र टन ल ख ड व पर न ह प तळ उभ रल ज त आह. 250 अणभर त र क म त ग तल अस न, आत पर त प तळ य च 85 टक क क म प ण झ ल आह. प तळ य च द श प ण ह क वळ सम र भ नस न, र ज य सरक रणवर द ध उभ य ठ कल ल य प ट द र सम ज ल च चक रण य च र जक रणह त त आह. णशक षण आणण न कऱ र मध य ओ स आरक षण णमळ व, अश प ट द र च म गण आह. तस च ल ह प र र ष च य प तळ य म ळ प टद र च र ग श त ह ण य च सरक रच अ द ज आह. र प तळ य च क नश ल म द र न म ख यम त र असत न 31 ऑक ट र 2013 र ज रचल. सह उच णशक षण स स थ न श र ष ठत व च दज क द र सरक रन सह उच श क षणणक स स थ न इस टन स टटय़ ट ऑफ एणमनन स दज णदल अस न, र त ररल र न स फ ऊ ड शनच य अज न अस ट त व त न आल ल य णजओ इस टन स टटय़ ट च ह सम व श आह. क द र र मन ष य ळ णवक स म त र लर न त न स व जणनक आणण त न ख सग उच णशक षण स स थ च श र ष ठत व दज स ठ णनवड क ल आह. क द र र मन ष य ळ णवक स म त र लर न ह घ र षण क ल. णजओच णनवड ग र नफ ल ड प रक र त क ल य च ख ल स णवद प ठ अन द न म डळ न क ल आह. उच णशक षण स स थ उभ य कर इस टच ण ऱ र ख सग स स थ न ह इस टन स टटय़ ट ऑफ एणमनन स दज णमळवण य स ठ अज करण य च म भ द ण य त आल ह त. त अ तग त ररल र न स फ ऊ ड शनच णवच र क ल ग ल आह. र श र ष ठत व दज णमळ ल ल य स स थ न प ढ ल प च वर ष त 1 हज र क ट च णवश र ष णन क द र सरक रकड न उपलब कर न णदल ज ण र आह. क द र सरक रन इस टन स टटय़ ट ऑफ एणमनन स स ठ णशक षण स स थ च णनवड करण य स ठ सणमत णनर क त क ल ह त. द श त ल श क षणणक श र ष ठत च दज असण य च क षमत असल ल य 10 सरक र आणण 10 ख सग अश 20 स स थ च णनवड करण य स सणमत ल स गण य त आल ह त. म त र श र ष ठत दज द त र ईल अश व स स स थ सणमत ल न स पडल य न फक तसह णशक षण स स थ च च णनवड करण य त आल आह. स प दक : मन र प ट ल 23

28 इज ऑफ ड इ ग ण झन स मध य मह र ष ट र 13व य स थ न इज ऑफ ड इ ग ण झन समध य (उद गस न ह व त वरण) आ ध र प रद श द सऱ र द प रथम स थ न आल आह. आ ध र प रद श श ज र ल त ल गण द सऱ र स थ न आह. तर हरर ण, झ रख ड, ग जर त, छत त सगड, मध य प रद श, कन टक आणण र जस थ न र च क रम ल गत. णवश र ष म णज औद णगक क ष त र त अग र सर असल य च द व करण र मह र ष ट र 13व य क रम क वर आह. मह र ष ट र च य आ उत तर प रद श तर न तर ओणडश च क रम क ल गत. पणहल य वर ष क रमव र त क वळ स त र ज य न च सरक रन स चवल ल य 50 टक क स चन ल ग क ल य ह त. द सऱ र द 18 र ज य न अस क ल तर र द च य व ळ 21 र ज य र स च त आल ह त. र ज य त ल सरक रर ह इज ऑफ ड इ ग ण झन स अ तग त अन क प रणक रर ऐवज एक स टखडक पद धत वर क म करत आह त. सरक रन णन ररत क ल ल य म नक न स र क म परव न, क मग र णनर म वल, पर वरण न दण, ज ग च उपलब त आणण एक स टखडक च सम व श आह. सरक रकड न न ट न टर णलट ल म ज र क द र सरक रन न ट न टर णलट च य तत व न म ज र णदल त म ळ भ रत त इ टरन ट व परण ऱ र र झस र र क णत ह भ दभ व क ल ज ण र न ह तस च इ टरन टच य व पर वर क णत ह णन असण र न ह त. ऱ र च क ळ प स न भ रत मध य न ट न टर णलट च म द द चच मध य ह त. द रस च र आर ग न टर र च य न ट न टर णलट स च य णशफ रश न म ज र णदल. र म ळ इ टरन ट स व प रवठ द र न र प ढ इ टरन टच ड आणण क ट ट र मध य क णत ह भ दभ व करत र ण र न ह. इ टरन ट व परण य च य सम नत च य तत व वर अणतक रमण ह ऊ नर अश टर र न न र व ह र 2017 मध य णशफ रस क ल ह त. इ टरन ट ह म क त म ध यम अस न त त क ठल ह भ दभ व ह त क म नर अश टर र च भ णमक ह त. टर र न आपल य णशफ रश म णहत -त त रज ञ न म त र लर कड प ठवल य ह त. फक त ट णलम णडस न स रख य क ह स व न टर र न आपल य णनण र त न वगळल आह. ह नव न क ष त र अस न णतथ इ टरन ट ड गरज च असल य च सरक रच मत आह. इ टरन टच व पर करण य स ठ श ल क द ण ऱ र क ठल य ह व यक त, स स थ णक व क पन ल पक षप त कर न प र न न द त सव च उपभ क त न सम न व गण क णदल ज ईल, ह न ट न टर णलट च तत त व आह. उत तर मह र ष ट र णवद प ठ च न म तरण ह ण र जळग व र थ ल उत तर मह र ष ट र णवद प ठ ल अणहर ण भ र ष त ल कवणर त र णहण ई च र र च न व द ण य च य मह र ष ट र स व जणनक णवद प ठ (स रण ) णव र क ल णव न पररर षद त सव पक ष र सदस य न एकमत न म ज र णदल. र णव र क ल णव नसभ त र प व च म ज र णमळ ल आह. स प दक : मन र प ट ल 24

29 णव र क ल म ज र णमळण य प व उच णशक षण र ज यम त र रव द र व र कर स णगतल क, मर ठ ल अणभज त दज द ण य स ठ क द र सरक रकड प ठप र व स र आह. म ख यम त र स वत: प तप र न नर द र म द र च य कड प ठप र व करत आह त. न र व ह र 2013 मध य सरक रन क द र ल प र व प ठवल अस न त त असल ल णनकर ष प ण क ल ज त आह त. क द र सरक रच य स स क णतक णवभ ग कड ह प र व णवच र न आह. र ज य सरक रकड न र च व ळ व ळ प ठप र व क ल ज त असल य च म णहत व र कर र न णदल. उत तर मह र ष ट र णवद प ठ ल कवणर त र णहण ई च र र च न व द ण य च णव र क म ज र करत न व र कर र न ह म णहत णदल. मर ठ भ र ष ल न र णमळव न द ण य स ठ सव पक ष र णशष ट म डळ म ख यम त र द व द र फडणव स र च य न त त व ख ल प तप र न नर द र म द र च य कड न व अश म गण क ग र सच शरद रणणपस र न क ल ह त. त वर व र कर र न म ख यम त र श ल न र वर णनण र घ तल ज ईल. अश ग व ह णदल. और ग दम ल त प ल ल क क स ह णश द च न व मर ठ आरक षण आ द लन दरम न क र ग व ट क (त. ग ग प र णज.और ग द) र थ ग द वर नद च य प ल वर न क क स ह णश द र न उड घ त जलसम घ तल ह त. त प ल च स म णतश र ष क क स ह णश द प ल अस न मकरण स भ ज ण ग डच य वत न करण य त आल. 25 ज ल र ज स भ ज ण ग डच प रद श ध यक ष मन ज आखर, क र ष ध यक ष स त र ष ग जर तस च क ह म न वर न ह क क स ह णश द र च य क ट ण र च भ ट घ ऊन स त वन क ल. म ग य च य एक प रज त ल ड. णहम दर भ रत र च न व द ण य त आल. म ग य च य प रज त वर ग ल २० वर ष क म करण र ड. णहम दर भ रत र च न व म ग य च य एक प रज त ल द ऊन त च ग रव करण य त आल आह. जम क श रम ल णपरप ज ल णहम लर त ल पव तर ज त श ण य त आल ल य म ग य च य एक प रज त ल ल प ट ज न स भ रत अस न व द ण य त आल आह. ड. भ रत ह पणतर ळ त ल प ज णवद प ठ त प र णणश स व पर वरण णवज ञ न णवभ ग च य अ ट णसस ट म णटक स अ ड म णलक य लर र ल ज र स स थ त व ज ञ णनक म ण न क म करत त णपरप ज लमध य श ण य त आल ल म ग ११-१२ णमम ल च अस न, स टर ल इस टन स टट य ट ऑफ ट पर ट ह णट कल ह चर र श र नगरम ल स स थ च ड. श ह द अल अक र र न र म ग य च य प रज त च श ल वल आह. नव य म ग च श म फ ल ज त त र न ल वण य त आल. ड. अक र र न च र प रज त ल ड. भ रत र च न व द ण य च स चणवल. र म ग तच त च श णन र ड र र व हणस ट ड ट जन ल मध य प रणसद ध झ ल. ड. णहम दर भ रत व त च य णवद थ य न भ रत त ल म ग य च य एक ण ७७ नव य प रज त श ल य अस न त त ल २२ पण म घ ट त ल आह त. त न आ र आणशर त ल स टर व हएतन म, मल णशर व च न र द श त ल आणख च र नव य प रज त श ल य आह त. प ज णवद प ठ त त न म ग य च स दभ स च च तर र क ल अस न त च य कड भ रत व इतर द श त ल म ग य च य एक हज र प रज त च नम न आह त. ड. भ रत र च स श न म ग य च ज वनश ल, पररस स थ, त च उत क त त ल स थ न, ज गल च य स व न त म ग य च भ णमक अस ख प व य पक आह. म ग य च य अभ य स च णमरम क ल ज न व च एक श ख आह, त त ल त अग रण स श कआह त. स प दक : मन र प ट ल 25

30 सलग ३ वर ष आ रक ड च व पर न क ल य स त णनस ट र ह ण र सलग ३ वर ष आ रक ड च व पर न क ल य स त णनस ट र करण य च णनण र र णनक आर ड णटणफक शन ऑथ ररट ऑफ इ णडर (र आर ड एआर )न घ तल. त म ळ प नक ड आणण क ख त ल आ र ज डण करण नक रक करण य त आल य च ष ट झ ल आह. तस च आ र आणण प नक ड र च य वर ल न व, जन णदन क, जन वर ष आणण छ र णचत र र म णहत मध य तफ वत आढळल य स त च ज डण करत र ण र नसल य च ह र आर ड एआर न ष ट क ल आह. क द र र प रत क ष कर म डळ न (स ड ट ) करद त न प न क रम क आणण आ र एकम क श ज डण करण य स ठ णदल ल म दत प न ह व ढणवल ह त. आत पर त आ र आणण प न क रम क ज डण स ठ ५ व ळ म दतव ढ द ण य त आल अस न, ह च म दत आत ३१ म च २०१९पर त व ढवण य त आल आह. र णशव र क ख त, म ईल स मक ड, एलप ज ग स णसल डर अन द न आणण क द र व र ज य श सन च य णवणव र जन च ल भ घ ण य स ठ आ र ज डण नक रक करण य त आल आह. पर त, र णनण र णवर त सव च न र लर त स न वण स र अस न अद प अ णतम णनण र झ ल ल न ह. ज य न गररक च म ईल क रम क आ रश ज डल आह, त न आ रश स ण त क णत ह म णहत म ल दल प र ण करण च य स क तस थळ वर ज ऊन करत र ण र आह. अल पवर न म ल वर ल ल त क र स ठ फ श च णशक ष अल पवर न म ल वर ल ल त क र च य ग न ह ह य त द र ष न फ श च य णशक ष च तरत द करण र फ जद र क र द (द र ) णव र क २०१८ ल कसभ त ३० ज ल र ज आव ज मतद न न म ज र झ ल. र प व च य क र द मध य सज ञ न स वर ल ल त क र स ठ णशक ष च तरत द असल तर १२ णक व १६ वर ष ख ल ल म ल वर ल ल त क र स ठ कठ र णशक ष च तरत द नर व हत. त उण व भर न क ढ न ग न ह ग र वर वचक स व र ह त न ह णव र क स मत करण य त आल. अश स वर प च य ग न ह ह य च व ग न तप स कर न प णडत ल न र द ण य च र क र द च उणद दष ट आह. र णव र क त १२ वर ष प क ष कम वर च य म ल वर ल त क र प रकरण त ल णकम न णशक ष ७ वर ष ह न व ढव न १० वर ष क ल आह. ह णशक ष आज वन क र व स पर तह व ढणवल ज ऊ शकत. प रस ग म त द डह ठ ठ वल ज ऊ शकत. तस च १६ वर ष ख ल ल म ल वर ल ल त क र स ठ णकम न णशक ष च तरत द १० वर ष वर न २० वर ष इतक व ढवण य त आल आह. तस च ह णशक ष आज वन क र व स पर तह व ढणवल ज ऊ शकत. १६ वर ष ख ल ल म ल वर ल स म णहक ल त क र द दल आजन क र व स च य णशक ष च तरत द करण य त आल आह. तर १२ वर ष ख ल ल म ल वर ल स म णहक ल त क र स ठ द हद ड च णशक ष अस ल. ल त क र प रकरण त द र ष अथव णनद र ष ठरणवल ल य प रकरण च अप ल सह मणहन च य आत णनक ल क ढ व ल गत ल. तप स त हलगज पण करण ऱ र प ल स अण क ऱ र वर क रव ईच र त तरत द आह. तस च १६ वर ष प क ष कम वर च य म ल वर ल अत च र प रकरण त आत आर प ल ज म न णमळ शकण र न ह. प णडत ल तप स त ह ण र त र स प हत, क णत ह वक ल प णडत च य च ररत र त प रश न करण र न ह, अश द ख ल तरत द र णव र क त आह. स प दक : मन र प ट ल 26

31 णदल ल ल क ष पण स च य स रक ष कवच न स सज ज करण य त र ण र अम र क त ल ९/११ प रम ण णवम न, क ष पण स णक व डर नन हल ल ह ऊ नर म ण न र ज न णदल ल ल स रणक षत आणण अभ द करण य च य द ष ट न भ रत न प रर त न स र क ल आह त. र मध य णदल ल ल क ष पण स च य स रक ष कवच न स सज ज करण य त र ण र आह. ज न हव ई स रक षण प रण ल दल न नव व यवस थ ल ग करण य त र ण र आह. तस च र व ह आर प न न-फ ल र झ न आणण हल ल य करण य स ठ र ण ऱ र णवम न न न न भ त करण य च य व यवस थ च प नर चन करण य त र ण र आह. स रक षण म त र णनम ल स त रमन र च य अध यक षत ख ल प र पडल ल य स रक षण पररर षद मध य न शनल अ डव न ह स ड सफ स ट एअर णमस इल णसस ट म-२ ल म न त द ण य त आल. ह प रण ल अम ररक कड न १ अब ज ड लस न खर द क ल ज ण र आह. र व यणतररक त णदल ल पररसर त ल हव ई स रक षण र जन तग त स म र ८९ र व ह आर प पररसर च प नर चन करण य तह णवच र करण य त र त आह. र मध य र ष ट र पत भवन, स सद, उत तर आणण दणक षण णवभ ग आद महत त व च य णठक ण च सम व श आह. न शनल अ डव न ह स ड सफ स ट एअर णमस इल णसस ट म-२ मध य ३ड रड र, लह न आणण मध यम श र ण च क ष पण स, प रक ष पक, अण शमन क द र असत ल. त म ळ णवणव णदश न एक चव ळ हल ल झ ल य स त च म णहत व ग न णमळ न, क ष पण स श न त नष ट करण स प ह ण र आह. अम ररक च र ज न व णश ग टनमध य ह तस च इस र इलच य क ह शहर मध य आणण म स क मध य ह सध य अश च प रक रच प रण ल क र रत आह. ण ह रमध य ३२ म टर उ च च सभ यत द व र च उद घ टन णस द ग त ज आर ट ररझम सणक ट ण ह रच म ख यम त र णनत श क म र र च य ह पटन म ल सम र ट अश क कन व शन क द र पररसर त सभ यत द व र र च ल क प ण करण य त आल आह. पटन मध य ग म द न च य उत तर कड प सभ ग ह आणण ज ञ न भवन र च य दरम न ग ग तट वर ३२ म टर उ च च आणण ८ म टर र द इतक णवश ल सभ यत द व र तर र करण य त आल आह. ५ क ट र पर खच न नणवण य त आल ल य र द व र वर भगव न मह व र, भगव न द ध आणण सम र ट अश क र च स द श क रल ल आह त. णस द ग आणण रत न णगर च य पर टन ल ज आर (भ ग ल क म न कन) ट र झम सणक टच झ लर द ण य च य द णष ट न प रर त न स र झ ल आह त. र तच आर खड नवण य च य द णष ट न क मह स र झ ल आह. णदल ल त र त न कत च उच र र ठक ह व न र त क कण त ल र द न ह णजल ह ह य र रच मह ळ र श र, न णशकमध य र णदश न क म करण य च णनण र झ ल. स प दक : मन र प ट ल 27

32 क कण त क र ष, म स म र क ष त र र रच पर टन णवक स स ठ ग ल क ह वर ष प रर त न स र आह त; म त र र ल अप णक षत गत आल ल न ह. णस द ग ह पर टन णजल ज ह र करण य त आल ; म त र णकन रपट ट वगळत इतर भ ग त पर टन णवक स प च शकल न ह. क द र र व णणज य म त र स र श प रभ र न पर टन त ल कल क भर न क ढण य स ठ ज आर ट र झम सणक ट र स कल पन त णजल ह ह य च सम व श क ल ज त. र त णदल ल त व णणज य, हव ई व हत क, णनर त, क र ष उत प दन र क ष त र त क म करण ऱ र णवणव अण क ऱ र च य अण क ऱ र च उच र र ठक झ ल. र त णस द ग -रत न णगर सह मह ळ र श र, न णशक र थ ज आर ट ररझम सणक ट णवकस त कर न त थ ल स थ णनक क र ष उत प दन न सक षम ज रप ठ णमळव न द ण य च ठरल. आगरतळ णवम नतळ च मह र ज र ण क रम म णणक य णकश र णवम नतळ अस न मकरण करण य स म ज र क द र र म णत रम डळ न णत रप र तल य आगरतळ णवम नतळ च मह र ज र ण क रम म णणक य णकश र णवम नतळ, आगरतळ अस न मकरण करण य स म ज र णदल आह. मह र ज व र णवक रम म णणक य णकश र 1923 स ल तत क ल न णत रप र र जघर ण र ज य च ल कणप रर र ज ह त. त न 1942 स ल द न क ल ल य जणमन वर आगरतळ णवम नतळ उभ रण य त आल. सप तश ग गड वर द श त ल पणहल य फ य णनक य लर टर ल च म ख यम त र च य ह उद घ टन न णशक णजल णम क पर टन स ठ प रणसद ध अस न णजल ह ह य त पर टन णवक स ल म ठ स आह. णजल ह ह य त पर टन च य म ध यम त न र जग र णनणम त र व ह व र स ठ श सन कड न सव प रक र सहक र करण य त र ईल, अश ग व ह म ख यम त र द व द र फडणव स र न णदल. कळवण त ल क य त ल सप तश ग गड र थ उभ रण य त आल ल य द श त ल पणहल य फ य णनक य लर टर ल च य उद घ टन आणण ल क प ण स हळ य त त लत ह त. णगर र ष मह जन, ग र मणवक स र ज यम त र द द ज भ स, ख सद र हरर द र चर व ह ण, णज.प.अध यक ष णशतल स गळ, मह प र र जन भ नस, आमद र छगन भ ज ळ, द वर न फर द, स म णहर, णदप क चर व ह ण, प कज भ ज ळ, र ह ल आह र, नर द र दर ड, ळ स ह स नप, प रम ख णजल व सत र न र श स र क त णश द, णवभ ग र आर क त र ज र म म न, णजल ण क र र क ष णन, णवश र ष प ल स मह णनर क षक च र ग द रज, सप तश ग णनव स न द व टर स टच य अध यक ष र. एन. न द र श र आद उपस टस थत ह त.फडणव स म ण ल, द श त आणथ क पर टन ल अण क महत व आह त म ळ त थ स थळ च णवच र करत न भ णवक न च गल य स णव प रणवल य तर त वढ च च गल अथ व यवस थ उभ रह त. फ य णनक य लर टर ल च स णव उपलब झ ल य न गड च य पररसर त ल अथ क रण ल च लन णमळ ल, अस णवर श स त न व यक त क ल. म ख यम त र म ण ल, द व च य शक त प ठ कड ज ण य स ठ जग त ल सव त तम त त रज ञ न च उपर ग कर न द श त ल पणहल प रर ग र णठक ण करण य त आल आह. इथल य स णव ज गणतक दज च य अस न ज ष ठ न गररक आणण णदव य ग भ णवक न आईच दश न सहजपण घ त र ईल. गड वर ल पर टन ल र म ळ च लन णमळ ल, अस त न स णगतल. स प दक : मन र प ट ल 28

33 ६. ज गफतक भ रत आणण स शल दरम न ६ कर र वर स व क षऱ र स शल च र ष ट र पत ड न फ र र च य भ रत द ऱ र दरम न प तप र न नर द र म द आणण फ र र च णद वपक ष र ठक २५ ज न र ज प र पडल. त न तर ६ णवणव कर र वर द घ कड न स व क षऱ र करण य त आल य. र व ळ स शल च य स गर स रक ष च क षमत व ढवण य स ठ भ रत कड न १० क ट ड लरच कज द ण य च घ र षण करण य त आल. र णशव र भ रत न णह द मह स गर मध य अत त महत त व च य ज ग असण ऱ र स श ल ल द सर ड णन र र णवम न भ ट म ण न णदल आह. स गर स कट प स न व चण य स ठ र णवम न च आज ज च य प रद श वर लक ष ठ वण य स ठ स श ल ल र णवम न च मदत ह ण र आह. स शल च य सम द र त ह त असल ल य णचन क रव र च य प र श भ म वर, स शल मध य न णवक तळ उभ रण य स ठ भ रत आणण स शल मध य महत त वप ण कर र झ ल आह. स शल च य अण क र क ष त र त भ रत कड न उभ रण य त र ण ऱ र र न णवक तळ म ळ णह द मह स गर त भ रत च ळ व ढण र आह. क ह णदवस प व स शल न आपल य असम शन ट वर भ रत च य मदत न उभ रण य त र ण ऱ र न णवक तळ तच कर र रद द करण य च घ र षण क ल ह त. म त र र कर र तच य स शल च य श क द र झ ल य न तर भ रत च र थ न णवक तळ उभ रण य च म ग म कळ झ ल आह. प र. रव दर दणहर र च य न स टस कन १५ ल ख प ड च अथ सह य य भ रत र व श च व ज ञ णनक प र. रव दर दणहर र च य अणतस व दनश ल क णत रम त वच तर र करण य च य न स टस कन र प रकल प ल १५ ल ख प ड च अथ सह य य णमळ ल आह. इल क टर णनक स व न न इ णजन अरर ग णवर षर त प र णवण य असल ल दणहर ह लवच क इल क टर णनक उपकरण व स व दनश लत त त रज ञ न त ल तज ञ आह त. त सध य ग ल सग णवद प ठ च य स क ल ऑफ इ णजन अरर गमध य प र ध य पक अस न, त न भणवष यव त वच तर र करण य च स कल पन प रथम म डल. त त खऱ र त वच त ल घटक च नक कल कर न अणतशर लवच क, अणतस व दनश ल त वच तर र करण य त त न म ठ प रगत स ल आह. स प दक : मन र प ट ल 29

34 आणशर त ल सव त श र म त व यक त म क श अ न भ रत त ल सव त श र म त व यक त असल ल म क श अ न आत आणशर ख ड त ल सव त श र म त व यक त नल आह त. त न च नच ज क म र न श र मत मध य म ग ट कल आह. ज क म ह अणल ग र पच स स थ पक आह त. म गच य द न णदवस त म क श अ न र च य ररल र न स इ डस टर जन द न महत व च टप प ग ठल आह त. म क श अ न र च य न त त व ख ल ररल र न स इ डस टर जच श अर ज र त ल भ डवल णहस स 100 अब ज अम ररकन ड लरपर त प ह चल तर द सऱ र ज ल ररल र न स इ डस टर जच ज र म ल य स त ल ख क ट च य प ढ ग ल. आत स वत:ह म क श अ न आणशर त ल सव त श र म त व यक त नल आह. म क श अ न र न र आ स द ध णचन उद गपत वर म त क ल आह. र प व त न णडस र 2017 मध य अ न र न ह ई क र न र णचन उद गपत ल श र म त मध य म ग ट कल ह त. त ल प स न त म ईलपर त म क श अ न र च य क पन च स म र ज य णव रल ल आह. ररल र न स इ डस टर ज ह द श त ल ख सग क ष त र त ल सव त म ठ क पन आह. 19 वर ष र भ रत र तर ण न सर क ल म ऊ ट णकल म ज र त ल ग ण र थ ल एक 19 वर ष र तर ण न म ऊ ट णकल म ज र सर करत भ रत च न व उज वल क ल आह. सव च णशखर म ऊ ट णकल म ज र ह सम द र सप ट प स न 5,895 म टर उ च अस न, आणफ रक त ल ट झ णनर मध य आह. तर ह मह क र पव त 19 वर ष र अमग थ त क र म र न सर करत एक नव टप प सर क ल आह. तस च अमग थ त क र म र न ह म ट व पर णवर षर च जनज ग त करण य स ठ ह म णहम ह त घ तल आणण त च ज द र प र प डल. फ र न सल म ग ट कत भ रत च अथ व यवस थ जग त सह व य स थ न ज गणतक क च य अहव ल न स र, भ रत च अथ व यवस थ फ र न सल म ग ट कत जग त ल सह व य क रम क च सव त म ठ अथ व यवस थ नल आह. २०१७स ठ च य र आकड व र न स र भ रत च ज ड प २.५९७ ल ख क ट ड लस असल य च ज गणतक कन नम द क ल आह. तर फ र न सच ज ड प २.५८२ ल ख क ट ड लस आह. सव त म ठ य अथ व यवस थ च य त त अम ररक पणहल य स थ न वर अस न, त न तर च न, जप न, जम न आणण ण टन ह द श आह त. र वर ष च य स र व त ल आ तरर ष ट र र न ण णन न भ रत र अथ व यवस थ च व ढ २०१८मध य ७.४ टक कक य च य गत न व ढ ल अस अ द ज वत वल ह त. तर २०१९मध य ह व ढ ७.८ टक क अस ल अस ह अ द ज आह. व ढ च य व ग च णवच र क ल तर भ रत र अथ व यवस थ च नप क ष (२०१८मध य ६.६ टक क व २०१९मध य ६.४ टक क ) ज गत न व ढ ल अस अ द ज आह. तत प व भ रत ह सव त व गव न अथ व यवस थ च द श म ण न ओळखल ग ल ह त. २०१६स ल भ रत च य अथ व यवस थ च प रगत च व ग ७.१ टक क इतक ह त. म त र, ज एसट व न ट द म ळ त व ग म द वल ह त. स प दक : मन र प ट ल 30

35 नर द र म द ण क स पररर षद ल उपस टस थत र हण र दणक षण आणफ रक मध य ण क स पररर षद ल हजर र हण य स ठ ज ण य प व प तप र न नर द र म द प ढ ल आठवडय़ त रव ड आणण र ग ड च य द ऱ र वर रव न ह ण र आह त. ण क स पररर षद त म द आ तरर ष ट र र श तत आणण स रक ष र सह महत त व च य ज गणतक प रश न वर चच करण य च शक यत आह. म द 23 त 27 ज ल र क ल व त त न द श न भ ट द ण र आह त, सव प रथम त रव ड ल द न णदवस भ ट द ण र आह त, भ रत र प तप र न प रथमच रव ड ल ज ण र असल य न ह भ ट ऐणतह णसक आह. त न तर त 24 ज ल र ज र ग ड ल रव न ह ण र अस न त थ न दणक षण आणफ रक ल ज ण र आह त, अस परर ष ट र व यवह र म त र लर त ल सणचव (आणथ क स ) ट.एस. णतर म त र न स णगतल. ज ह न स ग मध य म द 10व य ण क स पररर षद ल हजर र हण र अस न त व ळ र गट च न त आ तरर ष ट र र श तत -स रक ष, व य प र आद णवर षर वर चच करण य च शक यत आह. र णशखर पररर षद च य प श र वभ म वर म द क ह न त श पर र स त चच करण य च शक यत आह. गडणचर ल त ल प ल स म ख य लर णगन स क त णह सक म ओव द च गड असल ल य गडणचर ल णजल य़ त ग णवच र व अणह स र प क द व र श तत च स द श द ण ऱ र गडणचर ल प ल स अ क षक क र लर च न व णगन स क ऑफ वल ड र क ड मध य न दवण य त आल आह. एख द प ल स म ख य लर च न व अश पद धत न णगन स क त न द ह ण य च ह पणहल च व ळ आह. णगन स कच य अण क ऱ र न र त अण क त घ र षण करत च णजल प ल स दल व आदश णमत रम डळ च य क र कत न एकच जल ल र ष क ल. प ल स णवभ ग न स र क ळ सव सहक ऱ र न सन णनत क ल. तस च ह णव रकम करत न प ल स कव र त म द न वर 12 स.ए.च ऑणडणट ग ट म, 13 ऑनल इन क म र, एक डर नच व यवस थ करण य त आल ह त. उपस टस थत सव च य ह त ल एक रक ड ट ग ल वण य त आल. जवळप स 20 णमणनट पर त प क च व चन कर न त च सव द ऐवज ऑनल इन णगन ज ककड प ठवण य त आल. णगन ज कच य अण क ऱ र न द ऐवज च प हण व तप सण कर न 23 ज ल र ज र त र आपल णनण र घ णर षत क ल च नच स रक षण खच भ रत प क ष त नपट ज च नच स रक षण खच ग ल य वर ष भ रत प क ष त न पट न अण क ह त पण सकल र ष ट र र उत पन न च य त लन त स रक षण स म ग र खर द वर त न क ल ल खच ह भ रत प क ष कम ह त, अस क द र र म त र स भ र ष भ मर र न ल कसभ त स णगतल. च नच य व णर ष क स रक षण अथ स कल प त क ठल ह अण क त आकड व र उपलब नसल तर स ट कह म इ टरन शनल प स र सच इस टन स टटय़ ट र स स थ च य आकड व र न स र च नच स रक षण खच 2017 मध य दशलक ष ड लस ह त तर भ रत च खच दशलक ष ड लस ह त. स प दक : मन र प ट ल 31

36 2016 मध य च नच स रक षण खच दशलक ष ड लस ह त तर भ रत च खच दशलक ष ड लस ह त मध य भ रत न सकल र ष ट र र उत पन न च य 2.5 टक क खच स रक षण स म ग र खर द वर क ल तर च नमध य ह च प रम ण 1.9 टक क ह त मध य भ रत च लष कर वर ल खच 9.1 टक क तर च नच 6.1 टक क ह त. रत-रफशय य च य त व ददपक ष य चच स दणक षण आणफ रक त ल ज ह न स ग र थ ण क स णशखर पररर षद च य णनणमत त न प तप र न नर द र म द र न रणशर च अध यक ष व ल णदम र प णतन र च य श णद वपक ष र चच क ल. म द र च रणशर त ल स श र थ म मणहन त अन पच ररक भ ट झ ल ह त. द न ह न त श घ र क -ऑपर शन ऑग न र झ शन णशखर ठक त ज नमध य च नम ल स टक व गड व र थ भ टल ह त. प णतन र च य श णव त व फलद र चच झ ल. द न ह द श त णवणव क ष त र त सहक र आह व त र प ढ ह स र र ह ल अस म द र न ण टरवर म टल आह. व य प र, ग तवण क, ऊज, स रक षण, पर टन र त ल म द दय़ वर चच झ ल य च परर ष ट र क र लर च प रवक त रव शक म र र न म टल आह. म द -प णतन र च य त मध यर त र न तरह चच स र ह त. म मणहन त स श र थ ल चच त णवश र ष रण त मक भ ग द र वर चच झ ल ह त. म द र च द न णदवस च य ण क स णशखर ठक स ठ र थ आगमन झ ल. ण क स इन आणफ रक ह र व ळच य ठक च मध यवत णवर षर आह. ण क स स घटन च स थ पन 2009 मध य झ ल अस न त त झ ल, रणशर, भ रत, च न व दणक षण आणफ रक र च सम व श आह. त त जग त ल च ळ स टक क ल क च सम व श ह त. रत त ल एचआयव ह ब फर त च य प रम ण त घट : य एन एड स स र क त र ष ट र स घ च य एचआर र व ह स दभ त क र रत असल ल य सहर ग स स थ न (र एन एड स) ज गणतक प तळ वर ल म इल ट ग ह अहव ल न कत च ज ह र क ल. र अहव ल त २०१० त २०१७ दरम नच एचआर र व ह स ण त आकड व र द ण य त आल आह. ज गणतक प तळ वर एचआर र व ह र खण य स ठ अप णक षत व ग न क म ह त नसल य च क य च घ ट र अहव ल द व र व जवण य त आल आह. नव य न एचआर र व ह ण त च प रम ण अद पह कम झ ल ल नसल य च र अहव ल त नम द करण य त आल आह. ज गणतक प तळ वर ग ल य स त वर ष मध य एचआर र व ह ण त च प रम ण क वळ १८ टक कक य न कम झ ल. एचआर र व ह ण त च स ख य २०१०मध य २२ ल ख ह त. २०१७मध य त १८ ल ख वर आल आह. नव य एचआर र व ह ण त प क ९७ टक क र ग ण प व र र प आणण मध य आणशर त ल आह त. एचआर र व ह म ळ म त ह ण य च प रम ण १ ल ख ६० हज र वर न ६९ हज र इतक कम झ ल. तर एचआर र व ह सह जगण ऱ र च प रम ण २३ ल ख वर न २१ ल ख वर आल य च अहव ल द व र ष ट झ ल. भ रत सह क णडर, थ र ल ड, म नम र आणण स टर व हएतन म र द श न णवश र ष लक ष णदल य म ळ २०१०च य त लन त २०१७म ल एचआर र व ह ण त च प रम ण लक षण र र त कम झ ल आह. णफणलणपन स आणण प णक नमध य म त र एचआर र व ह ण त च प रम ण व ढत च आह. स प दक : मन र प ट ल 32

37 क नड त ल व ह नकवर य थ ण ऱ य 17व य ज गफतक स स क त पररषद च क द र य मन ष यबळ फवक सम त र प रक श ज वड कर य च य स त उद घ टन क नड त ल र व ह नक वर र थ आजप स न स र ह ण ऱ र 17 व य ज गणतक स स क त पररर षद च उद घ टन क द र र मन ष य ळ णवक सम त र प रक श ज वड कर र च य ह ह ण र आह. ह पररर षद 13 ज ल पर त च ल ल. जग त ल 40 द श म ल 500 ह न अण क स स क त अभ य सक आणण प रणतणन र पररर षद त सहभ ग ह त ल. स स क त भ र ष श णनगड त णवणव णवर षर वर त आपल श णन स दर करत ल आणण त वर न तर सव सदस य मध य चच ह ह ईल. त णशव र, र पररर षद त, इणतह स आणण व णदक स णहत त ल मणहल च णशक षण, स स क त द ध ह णलस टखत, र गश ळ पल कडच म म स, र क त द णपक, स ख यश स, भ गवत प र ण वण न, ग ग र ज य णतष य च अभ य स, अश अन क णवर षर वर णवश र ष चच सत र आणण पररस व द ह ण र आह त. प च णदवस च य र पररर षद त णवणव णवर षर वर ल स म र 500 श णन स दर क ल ज त ल. स स क त भ र ष च प रस र, जतन आणण व पर जगभर र व ह व, ह र पररर षद म गच ह त आह. दर त न वर ष न जग त ल णवणव द श त ज गणतक स स क त पररर षद भरवल ज त. भ रत त, आत पर त त नद ह पररर षद भरवण य त आल आह. ज व डकर र च य सह,स स क त भ र ष च य दह अभ य सक च प रणतणन म डळ द ख ल र पररर षद त सहभ ग ह त आह. INS स फमत र : इ ड न फशय त सब ग ब दर त प रव श करण र पफ ल य द धन क भ रत र न दल च INS स णमत र ह इ ड न णशर त स ग दर त प रव श करण र पणहल -वणहल र द धन क ठरल आह. INS स णमत र ह र द धन क मलक क ख ड मध य त न त करण य त आल आह. प ट ब ल र र स गप स न जवळप स 1000 णकल म टर द र आह. मलक क ख ड मध य णनर त रण र खण य स ठ एकतर र द धन क र अ तर मध य त न त अस र ल हव ह गरज ओळखत ह न क त न त करण य त आल आह. स प दक : मन र प ट ल 33

38 प तप रर न आफण क ररय च य अध यक ष च य स त न एड य थ म ब ईल उत प दन क पन च उद घ टन प तप र न नर द र म द आणण दणक षण क ररर च अध यक ष म न जई-एन र च य ह आज स र क तपण न एड र थ स मस ग इ णडर इल क टर णनक प र र र व ह ट णलणमट ड र क पन च य म ठ य म ईल उत प दन क द र च उद घ टन झ ल. र व ळ लत न, भ रत ल ज गणतक उत प दन च क द र नवण य च य प रव स तल ह प रस ग णवश र ष महत व च असल य च प तप र न म ण ल. ह य 5000 क ट र पर च य ग तवण क म ळ,स मस ग क पन च भ रत त ल व य प र तर व ढ लच, त णशव र, भ रत आणण क ररर दरम नच स अण क द ढ ह ण य स त म ळ मदत ह ईल, अस प तप र न र व ळ म ण ल. सव स म न म णस च आर ष य अण क स कर करण य त आणण अण क जलद, क र क षम तस च प रदश क पद धत न स व द ण य त णडणजटल त त रज ञ न महत व च भ णमक ज वत आह, अस प तप र न र व ळ म ण ल. भ रत त स म ट फ न, ड ड आणण ड ट ज डण च व य पक णव र झ ल अस न ह एक णडणजटल क र त च आह, अस ह त न स णगतल. र च स दभ त त न सरक र इ ज र, म णज च ज म, णडणजटल व यवह र त झ ल ल व ढ, भ म अ प आणण र प क ड च ह म णहत णदल. म क इन इ ड र उपक रम ह क वळ आणथ क रण न ह तर दणक षण क ररर स रख य भ रत च य णमत र र ष ट र स त द ढ स णनम ण करण य स ठ च प उल आह, अस त म ण ल. नव य भ रत च य प रदश क व य प र रण च ल भ घ ण य स इच क असल ल य जगभर त ल व य प र उद जक न भ रत त उद ग स र करण य स ठ ख ल आम त रण आह, अस ह त न स णगतल. भ रत च व ढत अथ व यवस थ आणण उदर न ख नव-मध यमवग र च य म ळ भ रत त ग तवण क च य अप र स णनम ण झ ल य आह त, अस त न स णगतल. म ईल फ न सच य णनणम त त भ रत आत जग त द सऱ र क रम क वर प चल आह, अस त न स णगतल. ग ल य च र वर ष त म ईल उत प दक क पन च स ख य 2 वर न तब बल 120 पर त प चल आह. आणण र म ळ ल ख ल क न र जग र च य स उपलब झ ल य आह त, अस प तप र न म ण ल. र नव य म ईल उत प दन क पन त, क ररर च त त रज ञ न, भ रत च उत प दन आणण स फ टव अरफत र च स गम झ ल अस न, त त न आपल य ल ज गणतक दज च उत प दन णमळ ल, अस णवर श स त न व यक त क ल. ह द न ह द श च एकणत रत त कद आणण द रद ष ट असल य च प तप र न म द म ण ल. स प दक : मन र प ट ल 34

39 ७. आफथसक घड म ड जग त ल सव त म ठ म इल फ क टर प तप र न नर द र म द आणण दणक षण क ररर च र ष ट र ध यक ष म न ज इन र च य ह न एड त ल जगप रणसद ध क पन स मस गच य म इल फ क टर च उद घ टन प र पडल. ह फ क टर जग त ल सव त म ठ म इल फ क टर आह. प तप र न च य महत वक क ष म क इन इ णडर म णहम अ तग त ह प रकल प स र ह ण र असल य च समजत. म ग ल क ह णदवस प स न र फ क टर द दल र च चच स र आह. क टर नक क कश असण र - न एड त ल स क टर 81 मध य स मस गच ह फ क टर 1995 ण य स स र व त झ ल. र म ळ फ क टर च णव र कऱण य त र ण र आह स ल र फ क टर च पणहल व ट रचल ग ल. आणण 1997 ल र फ क टर म न स मस गच पणहल णटर व ह णवणक रस ठ ह र आल स ल र च फ क टर म न स मस गच भ रत त ल पणहल णफ रज तर र करण य त आल. न एड म ल र च फ क टर मध य 2005 स ल पणहल म ईल र णनट स र करण य त आल 2012 स ल र फ क टर मध य स मस गच य ग ल क स एस थ र र स म ट फ नच णनणम त स र झ ल. र फ क टर म ळ 70 हज र जण न र जग र णमळण र आह. स मस गच य द श त द न फ क टर आह त एक न एड मध य द सर त णमळन ड म ल श र प र दर मध य आह. इल क टर णनक उत प दन वर ल ज एसट दर कम व आणण स व कर च अ मल ज वण स र झ ल य प स न प रथमच ग र हक न इल क टर क व स त त नऊ टक क कम दर न णवकत घ त र ण र आह त. क द र र अथ म त र णपर र ष ग र ल र च य अध यक षत ख ल 21 ज ल र ज प र पडल ल य ज एसट पररर षद च य 28व य ठक त इल क टर णनक उत प दन वर ल ज एसट कम करण य त आल. ज एसट कररचन त इल क टर णनक उत प दन 28 टक कक य च य कक ष त ठ वण य त आल ह त. आत क ह इल क टर णनक उत प दन 18 टक कक य च य कक ष त आल आह त. ट र व ह, णफ रज, र व ह क य म स टक लनस, व णश ग मणशन र द न णदन घरग त व पर च य व स व झ ल य आह त. र कर कप त च मध यमवग र ग र हक न नक क च फ र द ह ईल पण त म ळ सरक र णतज र ल क ट च फटक सण य च शक यत आह. तस च ज एसट पररर षद न म गच य आठवडर त झ ल ल य ठक त एक ण 85 उत प दन वर कर कप त घ णर षत क ल आह. स प दक : मन र प ट ल 35

40 स च य अहव ल न स र क पन मध य अक र क र अध यक ष च णनर क त नक रक असण र णसक र ररट ज अ ड एक स च ज ड ऑफ इ णडर न (स ) २९१ क पन न त च य स च लक म डळ वर १ एणप रल २०२०प स न अक र क र अध यक ष च णनर क त करण य च णनद श णदल आह त. र २९१ क पन मध य ररल र न स इ डस टर ज, इन फ णसस, ट स एस आणण भ रत एअरट ल र क पन च सम व श आह. स च य नव य णनर म न स र णहतस च स घर ष ट ळण य स ठ क पन न अध यक ष आणण व यवस थ पक र स च लक र द न ह ज द ऱ र च णवभ जन कर व ल गण र आह. प रणसद ध उद गपत म क श अ न आणण भ रत एअरट लच स न ल भ रत णमत तल ह सध य आपआपल य क पन च अध यक ष आणण व यवस थ पक र स च लक र द न ह ह पद वर आह त. पण २०२०मध य र द घ सह ट स एस, णह द स थ न र णनणलर व हर, ओएनज स, क ल इ णडर, इन फ णसस, ल स न अ ड ट आणण एचस एल ट क न ल ज र क पन न द न पद च णवभ जन कर व ल गण र आह. स न णनर क त क ल ल य क टक सणमत न क ल ल य णशफ रस न स र ह नव न णनर म तर र करण य त आल आह. र णशव र क पन च य स च लक म डळ वर स वत त र मणहल स च लक च णनर क त करण य च स च णनर म आह. र णनर म च अ मल ज वण करण य स ठ स न १ एणप रल २०१९च म दत णदल आह. ररझर व ह क च व य जदर त 0.25 टक कक य न व ढ ररझर व ह क न 1 ऑगस ट र ज पत रण ज ह र क ल अस न व ढत मह ग ईम ळ र प र टमध य व ढ करण य त आल आह. र प र टमध य प व टक कक य न व ढ करण य त आल आह. र प र टमध य व ढ झ ल य न कज द र न र च फटक सण य च णचन ह आह त. ग ह, व हन तस च व र स टक तक कज मह गण य च शक यत आह. ररझव ह क च गर व हन र ऊणज त पट ल र च य अध यक षत ख ल ल सह सदस य र पत रण सणमत च ठक 30 ज ल प स न स र झ ल. सणमत च व य जदर दल तच णनण र 1 ऑगस ट र ज ज ह र क ल म ल ह णतसर स टव दम णसक पत रण आह. र प व च य पत रण त ज नमध य मध यवत क न प व टक क र प दर व ढणवत 6.25 टक क क ल ह त. म त र, र द व ढत मह ग ईम ळ र प र टमध य व ढ क ल ज ईल, अस अ द ज व यक त क ल ज त ह त. अप क ष न स र ररझर व ह क न र प र टमध य प व टक कक य न व ढ क ल. र व ढ न तर र प दर 6.50 टक क इतक झ ल आह. स प दक : मन र प ट ल 36

41 ८. क र ड णजमन स ट क णवर श चर षक त णदप कम करल स वण पदक तब बल द न वर ष द ख पत म ळ म द न प स न ह र र णहल ल य णजमन स ट णदप कम करन ड क य त स र व त क ल आह. त क च य म रणसन शहर त स र असल ल य आणट स ट क णजमन स ट क णवर श चर षक त णदप न स वण पदक च कम ई क ल आह. 24 वर ष र णदप कम करच ररओ ऑणलम प कमध य अवघ य क ह ग ण च य फरक न स वण पदक ह कल ह त. त न तर णदप द ख पत म ळ क ह क ळ णजमन स ट णफल डच य ह र ह त, म त र महत व च य आ णदप न ज रद र तर र करत स वण पदक च कम ई क ल आह. णदप च णवर श चर षक तल ह पणहल णवज त पद ठरल आह. प त रत फ र त णदप कम करन ग ण च कम ई क ल ह त. र न तर अ णतम फ र तह आपल फ म क र म र खत णदप न भ रत र च हत न णनर श ह ऊ णदल न ह. आग म आणशर ई ख ळ स ठ भ रत च य णजमन स ट चम मध य ह णदप कम करच णनवड करण य त आल ल आह णवन र क स म त म ई रणज स घ च नव न प रणशक षक म ई रणज स घ च य प रणशक षकपद म ज र ष ट रक षक फल द ज णवन र क स म त र च णनर क त करण य त आल ल आह. र चस त म ई णक रक ट अस णसएशनन णवल क न म ट र च म ईच य 19 वर ष ख ल ल स घ च य प रणशक षकपद न मण क क ल आह. आग म रणज ह ग म पर त णवन र क स म त म ईच प रणशक षक म ण न क म प हण र आह त. म ईत झ ल ल य ठक न तर एमस एच सह सणचव उन श ख नणवलकर र न स म त व णवल क न म ट र च य न मण क द दलच घ र षण क ल आह. म ज प रणशक षक सम र णदघ र न आपल य पद च र ज न म णदल य न तर म ईच य प रणशक षकपद च ज ग ररक त ह त. णवन र क स म त र न र जस थ नच म ज ख ळ ड प रद प स दरम आणण म ईच म ज णफरक ग ल द ज रम श प व र र च य वर म त करत म न च प रणशक षकपद णमळवल आह. स थ णनक णक रक टमध य म ईच य स घ च म ठ द द आह. रणज णक रक ट च सव क व ळ णवज त पद म ईन पटक वल आह. णहम च 400 म टरमध य ऐणतह णसक स वण पदक आ तरर ष ट र र ऍथल णटक स त ल भ रत च टर क प रक र त ल स वण पदक च द ष क ळ णहम द सन स प ष ट त आणल. णतन 20 वर ष ख ल ल ज गणतक ऍथल णटक स त 400 म टर शर त त स क द अश व ळ द त न स वण पदक वर न व क रल. भ रत न आत पर त आ तरर ष ट र र ऍथल णटक स मह स घ तफ आर णजत णवश व ऍथल णटक स त णसणनअर, ज य णनअर व र व गट त णमळव न प च पदक णज कल आह त. म त र, ह प चह पदक णफल ड इर व ह टम ल आह त. स प दक : मन र प ट ल 37

42 टर क इर व ह टम ल ह पणहल च र श स न र ठरल. 18 वर ष र णहम न ग ल य वर ष न र र थ झ ल ल य णवश व र व त द नश म टर शर त त प चव स थ न णमळवल ह त. णनप न द स र च य म ग दश न ख ल सर व करण ऱ र णहम न च थ य ल नम न पळत न स थ प र र भ क ल. श वटच श भर म टर अ तर णशल लक असत न णतन न हम प रम ण व ग व ढव न स वण पदक ल गवसण घ तल. र म णनर च य आ द र र णमक ल सन णहम ल ग ठण य च प रर त न क ल. म त र, णतल स क द त र यपदक वर सम न म न व ल गल. अम ररक च म न सन ट लर झपदक च म नकर ठरल. मह द रणस ह न च य वन-ड णक रक टमध य १० हज र व णक रक टच प ढर म ण न ओळखल य ज ण ऱ र ल ड सच य म द न वर इ ग ल डणवर द ध द सऱ र वन-ड स मन त मह द रणस ह न न आ तरर ष ट र र वन-ड णक रक टमध य १० हज र व च टप प ओल डल. ज गणतक णक रक टमध य १० हज र व करण र न च थ भ रत र तर १२व ज गणतक फल द ज ठरल आह. तस च अश क मणगर करण र त (श र ल क च य क म र स गक र न तर) क वळ द सर र ष ट रक षक आह. न व यणतर क त भ रत च य सणचन त ड लकर, स रव ग ग ल आणण र ह ल द रणवड र न वन-ड णक रक टमध य दह हज र व च टप प ओल डल आह. १० हज र च टप प ग ठण र न पणहल भ रत र र ष ट रक षक आह. न न आत ३२० स मन मध य १०,००४ व क ल य अस न, सव त कम ड व त ह टप प ग ठण ऱ र मध य त ५व य क रम क वर आह. त न २७३ ड व मध य ह क मणगर क ल. थ र ल ड ओपन डणम टन त प. र व ह. णस ल उपणवज त पद थ र ल ड ओपन वल ड ट अर स पर डणम टन च य मणहल एक र च य अ णतम लढत मध य प. र व ह. णस ल उपणवज त पद वर सम न म न व ल गल. णस पणहल य द च र च य अ णतम स मन त प ह चल ह त. णवर श अणज क यपद त ल स वण पदक णवज त जप नच य न झ म ओक ह र न र स मन त णस वर २१-१५, २१-१८ अस णवजर णमळवत ज त पद न व वर क ल. २०१२मध य स र न न हव लन ह णज कल ह त. त न तर क णत ह भ रत र मणहल ख ळ ड ल ह णज कत आल ल न ह. प. र व ह. णस आणण न ज म ओक ह र र च य त आत पर त ११ स मन झ ल अस न ५ स मन त णस न तर ६ स मन त ओक ह र न णवजर णमळणवल आह. जम न म ल त भ रत र मणहल णतर द ज न र यपदक णत रश द, ज य त स र ख आणण म स क न णकर र र च य मणहल भ रत र णतर द ज स घ न जम न च य णल न शहर त स र असल ल य त र यपदक च कम ई क ल आह. अ णतम फ र त भ रत र मणहल न फ र न सच य स घ कड न अस एक ग ण च य फरक म ळ पर भव स टस वक र व ल गल. तर उप त फ र त भ रत र मणहल न अव वल म न णकत त क च य स घ वर स प दक : मन र प ट ल 38

43 अश म त क ल ह त. दरम न, णमश र गट त अणभर ष क वम आणण ज य त स र ख र न णमश र गट त भ रत ल क स यपदक णज क न णदल. त न टक वर अस णवजर णमळवल ह त. णफफ णवर श चर षक च फ र न सल द सऱ र द णवज त प णफफ णवर श चर षक मध य फ र न सन पणहल य द च अ णतम फ र त प ह चल ल य क र एणशर वर ४-२ अस णवजर णमळव न १९९८न तर प न ह जगज ज त पद च ह म नपटक वल. फ र न सन प व त २ आणण उत तर त २ अस एक ण ४ ग ल क ल. तर क र एणशर न प व आणण उत तर त प रत क १-१ ग ल क ल. णवश र ष म णज स मन त च ड च ६१ टक क त क र एणशर कड अस नह त न ह र पत कर व ल गल. एक ग लमध य सह य यक च भ णमक ज वण र आणण स वत एक ग ल करण र फ र न सच अ ट इन ग र झमन र ल स मन व र प रस क र न ग रणवण य त आल. ग र झमन, प ग ब, एम प प र स ट र ख ळ ड न न दवल ल य प रत क एक ग लच य ज र वर फ र न सन द सर णवर श णवज त पद पटक ल. आक रमक फ र न सल क र एणशर च य झ ज र ख ळ च स मन कर व ल गल. क र एणशर कड न इव न प ररणसक व म ररओ म डझ क च र न प रत क एक ग ल क ल. स मन च य १८व य णमणनट ल म ररओ म डझ क चन क ल ल य स वर ग लच फटक क र एणशर ल सल. ज गणतक क रमव र त फ र न स ७व य, तर क र एणशर २०व य क रम क वर आह. र प व, ह स घ ५ व ळ आमन स मन आल ह त. त त ३ व ळ फ र न सन ज म रल, तर २ लढत डर झ ल य ह त. अवघ ४० ल ख ल कस ख य असल ल य क र एणशर न र णवर श चर षक त ह रद र ख ळ च प रदश न करत, कर ड ल क च मन णज कल. ६८ वर ष न तर प रथम एवढ य छ ट य द श न णफफ च य अ णतम स मन पर त डक म रल. र प व १९५०मध य उर ग व ल अश स णमळ ल ह त. प ढ ल फ ट ल णवर श चर षक कत रमध य ह ण र अस न, पणहल य द च र जम नपद भ र षणवण य स ठ कत र सज ज झ ल आह. रणशर २०१८ णवर श चर षक च य अ णतम स मन प व रणशर च र ष ट र पत व ल णदम र प णतन र न कत रच अम र श ख तणमम ण न हमद अल थ न र च य कड णवर श चर षक मश ल आणण प रणतक त मक च ड स पणवल. णवर श चर षक द नव ळ णज कण र फ र स सह व द श र णवज त पद म ळ णवर श चर षक द न णक व त प क ष अण क व ळ णज कण य च य र द त आत फ र न सच सम व श झ ल आह. आत पर त प च द श न द न णक व त ह न अण क व ळ णवर श चर षक णज कल आह. आत फ र न स ह सह व द श आह. णफफ णवर श चर षक सव ण क प चव ळ णज कण य च णकमर झ लन क ल आह. त न १९५८, १९६२, १९७०, १९९४, २००२ मध य चर षक पटक णवल. त न तर जम न न च र व ळ (१९५४, १९७४, १९९०, २०१४) आणण इटल न ह च र व ळ (१९३४, १९३८, १९८२, २००६) ह णज कल आह. उर ग व न द नव ळ (१९३०, १९५०) आणण अज णटन न ह द नव ळ (१९७८, १९८६) णवर श चर षक पटक णवल आह. इग ल ड (१९६६) आणण नन (२०१०) एकद ह णज कल ल आह. स प दक : मन र प ट ल 39

44 स पर त ल प रस क र - र णवर श चर षक त एक ण ४०० णमणलर न ड लस च (स म र २७०० क ट र पर ) र ख प रस क र द ण य त आल. त प क णवज त फ र न सल ३८ णमणलर न ड लस (स म र २६० क ट र पर ) णमळ ल. उपणवज त क र एणशर ल २८ णमणलर न ड लस च क ष स णमळ ल. तर णतसऱ र ( स टल जर म) आणण च थ य (इ ग ल ड) क रम क च य स घ न अन क रम २४ व २२ णमणलर न ड लस च क ष स णमळ ल. ५ त ८ स थ न वर ल स घ न प रत क १६ णमणलर न ड लस, तर ९ त १६व य स थ न वर ल स घ न प रत क १२ णमणलर न ड लस एवढ रक कम द ण य त आल. ग ल डन ब ल : र द च य णवर श चर षक त ज रद ख ळ न प रभ णवत करण ऱ र क र एणशर च कण र ल क म डररच ह ग ल डन लच म नकर ठरल. णवर श चर षक च य इणतह स त सलग सह व य द उपणवज त स घ च य ख ळ ड स सव त क ष ट ख ळ ड च म न णमळ ल आह. णझद न र च य न तर पणहल य द च एख द र र णपर न स घ च य ख ळ ड ल ह ग ल डन लच म न णमळ ल आह. फसल व व हर ब ल : ह प रस क र स टल जर मच य एड न ह ज ड र ल द ण य त आल. सव क ष ट ख ळ ड च य र द त ल द सऱ र क रम क च य ख ळ ड ल ह प रस क र णमळत. झ ल : ह प रस क र अ णतम स मन त स मन व र ठरल ल य फ र न सच य अ ट इन ग र झमन र ल णमळ ल. सव क ष ट ख ळ ड च य र द त ल णतसऱ र क रम क च य ख ळ ड ल ह प रस क र णमळत. ग ल डन ब ट : ह प रस क र इ ग ल डच कण र ह र क न र ल द ण य त आल. त सव ण क व र स टक तक ग ल करण ऱ र ख ळ ड ल ह प रस क र द ण य त र त. ह र क न र न एक ण ६ स मन त सव ण क ६ ग ल क ल. फसल व व हर ब ट : ह प रस क र फ र न सच य अ ट इन ग र झमन र ल द ण य त आल. त द सऱ र क रम क च सव ण क व र स टक तक ग ल करण ऱ र ख ळ ड ल ह प रस क र द ण य त र त. अ ट इन ग र झमन र न त एक ण ४ ग ल क ल. ब झ ब ट : स टल जर मच य र म ल ल क क र ल ह प रस क र द ण य त आल. त णतसऱ र क रम क च सव ण क व र स टक तक ग ल करण ऱ र ख ळ ड ल ह प रस क र द ण य त र त. र म ल ल क क र न त एक ण ४ ग ल क ल. ग ल डन ग ल व हज : ह प रस क र णथ ट क टर इस र स टल जर मच य ग लणकपरल द ण य त आल. ह प रस क र सव क ष ट ग लणकपरल द ण य त र त. सव त तम य व ख ळ ड : ह प रस क र फ र न सच य क णलर न एम प प र ल द ण य त आल. फ र न सकड न महत व च य स मन मध य त न ग ल क ल. अ णतम स मन त ल त च ग ल ह प रणसद ध ख ळ ड प ल र च य णवक रम च र र करण र ठरल. फशस तबद ध क मफगर : न र फ ट ल स घ ल ह म न च प रस क र द ण य त आल. त ल सव स मन त णश आणण स टखल ड व त त न ख ळण ऱ र स घ ल ह प रस क र प रद न करण य त र त. स प दक : मन र प ट ल 40

45 भ रत च वपट म हम द अन सल स वण पदक भ रत च वपट म हम द अन स र न झ क ररपब ल क र थ ल ४०० म. शर त मध य स वण पदक च कम ई क ल आह. ह शर त ४५.२४ स क द त प ण करत म हम द अन सन नव न र ष ट र र णवक रमह प रस थ णपत क ल आह. ग ल ड क स ट र थ झ ल ल य र ष ट र क ल क र ड त च थ स थ न णमळणवत न अनसन ४५.३१ स क द च नव न र ष ट र र णवक रम क ल ह त. त प व च ४५.३२ स क द च णवक रम त च य च न व वर ह त. णमल णस गन तर र ष ट र क ल क र ड त प रव श करण र अन स ह द सर भ रत र ठरल. णमल णस ग र न १९५८मध य ४४० र ड शर त त स वण पदक पटक वल ह त. भ वन श वर र थ झ ल ल य आणशर ई अणज क र पद त अन सन ४२ वर ष न तर भ रत ल च रश म टरमध य स वण पदक णमळव न णदल ह त. र च त मणहल च ४०० म टर शर त ५३.०१ स क द त प र करत भ रत च य आर. प वम न ह स वण पदक णज कल. तर प र र ष च य २०० म टर शर त त ४०० म टरम ल म ज र ष ट र र णवक रमव र आर क र र ज वन २०.७७ स क द व ळ द त क स यपदक णज कल. स न ल छ त र ल सव त क ष ट ख ळ ड प रस क र भ रत र फ ट ल स घ च कण र स न ल छ त र र ल अस टखल भ रत र फ ट ल मह स घ च २०१७ र वर ष च सव त क ष ट ख ळ ड प रस क र ज ह र कण य त आल आह. छ त र न न कत च आपल १००व आ तरर ष ट र र स मन ख ळल. र च ग भ णतर न तर ह क मणगर करण र त भ रत च द सर ख ळ ड ठरल. त भ रत आणण गळ र एफस च स टर र कर आह. प र र ष गट त छ त र ल सव त क ष ट ख ळ ड, तर मणहल गट त कमल द व ल २०१७च सव त क ष ट ख ळ ड म ण न णनवडण य त आल. एआयए ए च य २०१७च अन य प रस क र: स ट ग र सर ट ड र व हलपम ट प र ग र म प रस क र : क रळ एफ.ए. सह र क र फ र प रस क र : स म त दत त सव त क ष ट र फ र प रस क र : स. आर. क ष ण आ तरर ष ट र र क त द श ल स वण पदक जर ग प णनर न सलग द स-र आ तरर ष ट र र क त स वण पदक च कम ई क ल, तर स द प त मरन ह र यपदक च कम ई क ल. इ न ल र थ झ ल ल य र सर ड ग आ तरर ष ट र र त भ रत र न एक ण 10 पदक च कम ई क ल आणण त त स त पदक मणहल न णज कल आह त. णप क ह मणहल मध य स वण पदक णज कण र एकम व ख ळ ड आह. णतन 55 णकल वजन गट त र क र नच य ओल श न एडरवर 6-3 अस णवजर णमळवल. स प दक : मन र प ट ल 41

46 ररओ ऑणलस टम पक क स यपदक णवज त स क ष मणलकल र थ अपर श च स मन कर व ल गल. णतल 62 णकल वजन गट च य पदक फ र तह प रव श णमळवत आल ल न ह. र ष ट र क ल णवज त जर गन मणहन च य स र व त ल ज णज र त झ ल ल य त स वण पदक णज कल ह त. त न 29 ज ल र ज 70 णकल गट च स वण न व वर क ल. र क र नच य अ डर र क र व ह त क वस क न द ख पत म ळ म घ र घ तल. 61 णकल वजन गट त स द पल इर णच य म हम द घ र र खक श न 8-2 अश प रक र णचत क ल. भ रत र मणहल ह क न प र क ल प च दशक भ रत र मणहल ह क च य णवश वकर डक सहभ ग स प च दशक झ ल. त णनणमत त न ल डनमध य ख स प रदश न आर णजत करण य त आल आह. त त भ रत र मणहल ह क च प रगत द खवण र 50 छ र णचत र आह त. आत र प रदश न त ल छ र णचत र ल डनम ल ह क म णझर मल द न करण य च णनण र स र जक न घ तल आह. र त 1982 च य आणशर ई क र ड त ल स वण र श च ह उल ल ख आह. भ रत र मणहल ह क पट च आन द च ; तस च द ख च क षण णटपल आह त. र च र र र स त असल ल णदग गज ह क पट ध य नच द र च व श वळह अन क च लक ष व न घ त आह. स न ल र श क लर र न ह क म णझर मच य सहक र न प च दशक 50छ र णचत र ह प रदश न आर णजत क ल आह. भ रत र मणहल ह क स घ पणहल य द 1974 च य णवश वकर डक त सहभ ग झ ल ह त. त व ळ असल ल य भ रत च य कण र र च य ह प रदश न च उद घ टन झ ल. आ तरर ष ट र र क त भ रत ल १० पदक इ न ल र थ प र पडल ल य आ तरर ष ट र र क त भ रत र ख ळ ड न एक ण १० पदक च कम ई क ल आणण त त ७ पदक मणहल न णज कल आह त. णप क ह मणहल मध य स वण पदक णज कण र एकम व ख ळ ड ठरल. णतन ५५ णकल वजन गट त र क र नच य ओल श न एडरवर ६-३ अस णवजर णमळवल. र ष ट र क ल णवज त जर ग प णनर न सलग द सऱ र आ तरर ष ट र र त स वण पदक च (७० णकल गट) कम ई क ल. मणहन च य स र व त ल ज णज र त झ ल ल य तह त न स वण पदक णज कल ह त. ६१ णकल वजन गट त स द प त मरवर इर णच य म हम द घ र र खक श न ८-२ अश म त क ल. त म ळ स द पल र यपदक वर सम न म न व ल गल. स प दक : मन र प ट ल 42

47 एक हज र कस ट स मन ख ळण र इ ग ल ड पणहल स घ भ रत णवर द ध एज स टन र थ ह ण र पणहल कस ट स मन र जम न इ ग ल डस ठ प र र ष णवभ ग त ल १०००व कस ट स मन असण र आह. १००० कस ट स मन ख ळण र इ ग ल ड ह पणहल च स घ ठरण र आह. त ख ल ख ल ऑस टर णलर च क रम क ल गत. ऑस टर णलर न ८१२ कस ट स मन ख ळल आह त. इ ग ल डन म च १८७७मध य ऑस टर णलर णवर द ध पणहल कस ट स मन ख ळल ह त. त न तर आजपर त त ९९९ कस ट स मन ख ळल आह त. त प क ३५७ स मन मध य त न णवजर णमळणवल आह तर २९७ मध य त न पर भव स व क र व ल गल आह. तस च ३४५ स मन अणनणण त र णहल आह त. र ऐणतह णसक स मन स ठ आर स स च य अव वल श र ण प च म डळ त ल वररष ठ सदस य व न झ ल डच म ज कण र ज फ क र ह आर स स च प रणतणन म ण न उपस टस थत र हण र आह त. कस ट स मन स र ह ण य प व त च य ह इ ग ल ड व व ल णक रक ट म डळ च अध यक ष क णलन णग रर व ह ज र च र य सन नणचन ह द ऊन सत क र क ल ज ण र आह. भ रत णवर द ध इ ग ल डन ज न १९३२मध य पणहल कस ट स मन ख ळल. उभर स घ दरम न ११७ कस ट स मन ख ळल ग ल अस न, इ ग ल डन ४३ स मन त तर भ रत न २५ स मन त णवजर णमळवल आह. उव ररत स मन अणनणण त र णहल आह त. इग ल डच कस ट णक रक टम ल व टच ल पणहल कस ट : १५ म च १८७७ र ज इ ग ल डन म ल न णक रक ट ग र ऊ डवर ऑस टर णलर णवर द ध पणहल अण क त कस ट ख ळल. ऑस टर णलर न ह स मन ४५ व न णज कल. पणहल कण र : ज म णलल र व ह ईट (ज य.) ह इ ग ल डच य ऐणतह णसक कस ट स मन च पणहल कण र. पणहल णवजर : ऑस टर णलर णवर द धच य द स-र कस ट त इ ग ल डन ४ णवक ट र ख न णवजर णमळवल. पणहल णवक ट : कस ट त ल पणहल य स मन त अ लन णहल र न इ ग ल डकड न पणहल णवक ट घ ण य च म न णमळवल. ऑस टर णलर च य न ट थ म नच णत रफळ त न उडवल ह त. पणहल शतक : डब ल ज ग र स र न ६ सप ट र १८८० र ज ऑस टर णलर णवर द धच य कस ट त इ ग ल डस ठ पणहल शतक झळक वत २९४ च ड त १५२ व क ल य. पणहल म णलक णवजर : इ ग ल डन १८८०च य द ऱ र त घरच य प र क षक सम र पणहल कस ट म णलक णवजर णमळणवल. प च णवक ट घ ण र पणहल ग ल द ज : अल ह फ र ड श र न इ ग ल डच य पणहल य च कस ट त प च णवक ट घ तल य ह त आणण तश क मणगर करण र त पणहल इ स टग लश ग ल द ज ठरल. दह णवक ट घ ण र पणहल ग ल द ज : १९५६मध य ऑफ नर ज म ल कर र न ऑस टर णलर णवर द ध दह णवक ट घ तल य ह त. ल कर र न र स मन त एक ण १९ गड द क ल. स प दक : मन र प ट ल 43

48 भ ल फ कपट न रज च प र र न स व ग म मध य स वण पदक भ रत च भ ल फ कपट न रज च प र र न णफनल डम ल स व ग म मध य ८५.६९ म टर अ तर वर भ ल फ क कर न स वण पदक पटक वल. आपल य क शल यप ण ख ळ न त न च न त प ईच य च ओ स न च गच पर भव क ल. च गन ८२.५२ म टरपर त भ ल फ क कर त र य णज कल. २३ वर ष र च ग ह एकम व आणशर ई ख ळ ड आह ज य न ९० म टरप क ष प ढ भ ल फ क कर त णवक रम न दवल आह. त न च न त प ईत ग ल य वर ष झ ल ल य वल ड र णनर व हस ट ग म मध य ९१.३६ म टर अ तर वर भ ल फ कत णवक रम न दवल ह त. न रजन र प व र ष ट र क ल तह भ रत ल स वण पदक णमळव न णदल आह. म मणहन त द ह र थ झ ल ल य ड र म ड ल ग णमणट गमध य त न ८७.४३ म टर भ ल फ कत व र स टक तक सव त क ष ट आणण र ष ट र र णवक रम न दवल ह त. र स वण पदक म ळ त न आणशर त ल णवक रमव र च गल म ग ट कत पणहल य क रम क वर णवर जम न ह ण य च म न पटक वल आह. स रभ वम ल रणशर ओपन डणम टन च णवज त पद भ रत च म ज र ष ट र र डणम टन णवज त स रभ वम न जप नच य क क व त न ल पर भ त करत रणशर ओपन ट र स पर १०० डणम टन च प र र ष एक र च णवज त पदपटक वल. अ णतम फ र त स रभन जप नच य क क व त न च झ ज १९-२१, २१-१२, २१-१७ अश ३ स ट समध य म ड न क ढल. द ख पत म ळ र च क ळ ग र असल ल य स रभन २०१६मध य च र न ज त प ई म स टस णज कल ह त आणण त न तरच त च ह पणहल च ज त पद आह. र णशव र स रभन गळ र त झ ल ल अस टखल भ रत र वररष ठ म न कन णज क न आणशर ई त ल स थ नह णनण त क ल आह. र च च य णमश र द ह र च य अ णतम स मन त भ रत च य र हन कप र आणण क ह गग र ज ड ल म त र पर भव ल स म र ज व ल गल. र हन कप र आणण क ह गग र ज ड न णमश र द ह र च र यपदक णज कल. अ णतम लढत त रणशर च व ल णदणमर इर व ह न र व ह आणण क ररर च णमन क य ग णकमन त न पर भ त क ल. स म त म न च मणहल ट -२० णक रक टमध य सव त जलद अ शतक इ ग ल डम ल क आर ए (KIA) स पर ल ग त भ रत च य स म त म न न मणहल ट -२० णक रक टमध य सव त जलद अ शतक झळक वण ऱ र न झ ल डच य स फ णडर व ह ईनश र र क ल आह. व स टन स टर म स घ कड न ख ळत न स म त न १८ च ड त अ शतक क ल. र ख ळ त ५ च क र आणण ४ र षटक र च सम व श ह त. स म त न र स मन त १९ च ड मध य न द ५२ व च ख ळ क ल. इ ग ल ड अ ड व ल णक रक ट ड कड न आर णजत करण य त र ण ऱ र क आर एस पर ल ग त ख ळण र स म त पणहल भ रत र मणहल ख ळ ड आह. र आ हरमनप र त क रल सर स टस स घ न कर र द ध क ल ह त, पर त ख द च य द ख पत म ळ णतल एकह स मन ख ळत आल नर व हत. स प दक : मन र प ट ल 44

49 ९. फवज ञ न आफण त त रज ञ न क द र सरक रव द र ड एनए त त रज ञ न क र द ल म ज र ग त ग त च य प रकरण मध य न र प रणक रर स रळ त आणण न मक र व ह व र स ठ आ णनक त त रज ञ न वर भर द ण य स ठ क द र सरक रन म ठ प ऊल उचलल आह. त न स र, ड एनए त त रज ञ न क र द ल क द र र म त र म डळ च य ठक त म ज र द ण य त आल. र म ळ द श च य न र णवतरण प रण ल ल ळकट णमळण र आह. प तप र न नर द र म द र च य अध यक षत ख ल ल क द र र म णत रम डळ न ड एनए त त रज ञ न च णनर मन णव र क 2018 ल म ज र णदल. द श च य न र णवतरण प रण ल ल समथ न आणण ळकट द ण य कररत ड एनए आ ररत न र व द क त त रज ञ न च व पर व ढणवण ह ड एनए आ र त त त रज ञ न णव र क च य अ मल ज वण च प र थणमक उद द श आह. ग न ह ह य च श ल वण य स ठ तस च हरवल ल य व यक त च ओळख पटवण य स ठ ड एनए आ ररत त त रज ञ न च य उपर क तत ल जगभर त म न त आह. भ रत तह र च व पर करत र व र स ठ ड एनए प रर गश ळ च म न त आणण णनर मन नक रक करण य त आल आह. र नव य क र द न स र, ड एनए च चण य च य क णत ह प रक र द र पर ग ह ऊ नर र स ठ र च चण य च णनक ल आणण म णहत स रणक षत, ग प त ठ वत र ण र आह. ग रप रक र च तक र र द ण य स ठ णनवडण क आर ग च 'cvigil' अ प म ख य णनवडण क आर क त ओ. प. र वत र न णनवडण क दरम न णनवडण क आच रस णहत भ ग क ल य द दलच य घटन त तक र र न दणवण य स ठ न गर क स ठ 'cvigil' न व च म ईल अ प प र त क ल आह. ह अ प क वळ णनवडण क असल ल य र ज य मध य च क र रत ह ईल, ज थ मतद न च त रख घ णर षत क ल ग ल आह. छत त सगढ, मध यप रद श, णमझ र म आणण र जस थ न र र ज य मध य ह ण र आग म णव नसभ णनवडण क त न गररक ल व पर स ठ ह अ प उपलब कर न णदल ज ईल. स प दक : मन र प ट ल 45

50 भ रत र अवक श स श न स स थ च च चण र शस व झ ल च द रर न, म गळस व र, एक च प रक ष पण त अन क उपग रह अवक श त प ठणवण य च णवक रम करण ऱ र भ रत र अवक श स श न स स थ न (इस र ) 6 ज ल र ज आणख एक प ऊल प ढ ट कल. म नव अवक श म णहम त ल आण ण च य क षण अवक शव र न जणमन वर स खर प आणण य स ठ च य त त र च इस र न र शस व च चण क ल. म नव अ तर ळ म णहम च य तर र च एक भ ग असल ल य क र एस क प णसस ट मच म णज च अवक शव र न आण ण च य क षण जणमन वर स खर प आणण य च च चण इस र न र शस व क ल. म नव अवक श म णहम मध य प रक ष पण न तर क ह ण घ ड णनम ण झ ल य सह म क तत र त रण क र स टन वत ह त आणण अवक शर न च एक भ ग अ तर ळव र सह प रक ष पक प स न द र ज त. त न तर ह क र म डय़ ल म णज अवक शर न च म ख य भ ग अ तर ळव र सह जणमन वर आणण य त र त. उपग रह प रक ष पण तळ वर न घ ण य त आल ल ह पणहल च आकस टस मक आपद च चण असल य च इस र न म टल आह. श र हररक ट ट र थ ल सत श वन क द र वर न 6 ज ल र ज सक ळ प रक ष पक आक श त झ प वल. प रक ष पक र न जणमन प स न 2.7 णक.म. ऊ च वर असत न एस क प णसस ट म आणण क र म डय़ ल प रक ष पक र न प स न व गळ करण य त आल. च चण च य व ळ अ तर ळव र ऐवज त च प तळ व परण य त आल ह त. र न च द न भ ग ह त च अ तर ळव र च प तळ असल ल क प स ल प र श टच य स ह य य न ग लच य उपस गर त णवणशष ट णठक ण उतरणवण य त आल. खर प ज व र च द श त ल पणहल ज वसम द ध व ण णवकणसत क प र षण द र करण य सह ह पर ग असल ल खर प ज व र च ज वसम द ध व ण परभण शक त (प र व ह क १००९) र न व न णवकणसत करण य त आल आह. ल ह आणण ज च प रम ण अण क असल ल ह द श त ल पणहल च व ण अस न, ५ ज ल र ज ह दर द र थ त च प रस रण करण य त आल. वस तर व न ईक मर ठव ड क र ष णवद प ठ (परभण ) व आ तरर ष ट र र अ क रव डव ह उष णकट र प क स श न स स थ (इक र स ट) (ह दर द) र च य स श न त न ह व ण णवकणसत करण य त आल आह र स श ण त ज वसम द ध व ण मध य ल ह आणण ज च प रम ण अण क असल य न म नव ज वन वर व आर ग य वर च गल पररण म ह ण र आह. ह व ण मणहल व लह न म ल म ल क प र षण द र करण य स उपर क त ठर ल. रक त त ल ल ह च य कमतरत म ळ रक तक षर ह ण य च प रम ण द श त अण क आह. त म ळ र आज र स ठ ह व ण उपर क त ठरण र आह. र स श ण त व ण मध य ल ह प रणतणकल ४४ त ४६ णमल ग र म आणण ज प रणतणकल ३२ त ३३ णमल ग र म अस न, भ कर च प रत च गल आह. र व ण च कड ह उच प रत च अस न, उत प दन क षमत प रत ह क टर ३६ त ३८ स टक व टल व कडब य च उत प दन १०५ त ११० स टक व टल आह. ख डम श, ख डणकड व क ळ य रश र र ग स ह व ण प रणतक रकक षम आह. णवद प ठ च य प रक ष त र वर म ठ य प रम ण त ण ज त प दन कर न लवकरच ह व ण श तकऱ र स ठ उपलब कर न द ण र आह. स प दक : मन र प ट ल 46

51 द श त ल पणहल इ टरन ट ट ल फ न स व स र सरक र ट ल क म क पन एसएनएलन द श त पणहल य द च इ टरन ट ट ल फ न स व च स र व त क ल आह. र स व अ तग त एसएनएलच ग र हक म इल अ पद व र द शभर त क णत ह फ न क रम क वर क ल कर शकत त. र स ठ एसएनएल ग र हक न क वळ म इल अ प Wings ड उनल ड करण य च गरज आह. द रस च र म त र मन ज णसन ह र न ह स व ल न च क ल. र प व, जर सम रच य व यक त कड त म व परत असल ल अ प अस ल तरच अ पद व र फ न क ल करण शक य र व ह र च. पण एसएनएलच य Wings अ पद व र द श त ल क णत ह फ न न रवर क ल करत र ण र आह. र द व र क ल करण य स ठ णसमक ड च गरज ल गत न ह. र आठवड य प स नच र स व स ठ न दण स र ह त अस न 25 ज ल प स न ह स व स र ह ईल. Wings अ पद व र एसएनएलच ग र हक द श त ल क णत ह न टवक च य क रम क वर एसएनएल व र - फ र णक व अन क णत ह सणव स प र व र डरद व र क ल कर शकत त. अ पद व र क णल गल र प व च म न त णमळ ल ल आह. म त र, एसएनएलच ह स व म फत नस ल, स म न क लच णनर म र ल ल ग असत ल. क रण, ज य ट णलक म क पन इ टरन ट ट ल फ न स व प रवत त त न क ल इ टरस प प शन आणण म णनटरर गच ह व यवस थ कर व, अस ष ट णनद श ट णलक म आर ग न णदल आह त. श तकऱ र स ठ च य आर म ड ॲपच म ईत उद घ टन श तकऱ र च य म ल ल ग र हक च तर र ज रप ठ णमळव न द ण र आर म ड र म ईल ॲपच म ईत उद घ टन करण य त आल. श तकऱ र न कज स णव सह त च य उत प दन च णवक र करण य स ठ इफ क क पन न आर म ड ॲप तर र क ल आह. र ॲपम ळ द शभर त ल ५.५ क ट श तकर ग र हक श स ल ह ण र अस न त मध य ३० हज र ग द म च ह सम व श आह. इ णडर न फ म स फणट ल र झर क -ऑप णलणमट ड (इफ क ) ह क द र सरक रच य सहक र न स र असल ल द श त ल पणहल खतणनणम त सहक र स स थ आह. र ॲपमध य श त स ण त उत प दन च म णहत अस ल. तस च ग र हक पर ग व च ज र त णवक र करण, प क कज, प क णवम, ग द म र सव च म णहत ह ॲपमध य अस ल. णत टमध य च नन स वर चणलत व दर स ट शन उभ रल भ रत ल ल ग न असण ऱ र स म वर णत टमध य च नन आपल य लष कर च य मदत स ठ व त वरण च म णहत द ण र म नवरह त स वर चणलत व दर स ट शन उभ रल आह. णत टम ल ह झ क उ ट म ल र म ई शहर त ह व दर स ट शन अस न स घर ष, तण व च य पररस टस थत त च नच य लष कर ल र व दर स ट शनच म ठ मदत ह ण र आह. ह व दर स ट शन हव त ल त पम न, हव च द, व ऱ र च व ग, व ऱ र च णदश, हव त ल आद रत र च आढ व घ ईल. स प दक : मन र प ट ल 47

52 भ रत ल ल ग न असण ऱ र स म वर आणख अस व दर स ट शन स उभ रण य च च नच र जन आह. र व दर स ट शनकड न णमळण ऱ र म णहत च व हत क आणण दळणवळण स ठ उपर गह ईल अस च नकड न स गण य त र त आह. व दर स ट शनकड न णमळण ऱ र हव म न णवर षर क म णहत म ळ च नच स रक ष अण क ळकट र व ह र ल मदत ह ईल तस च च नल स म वर ल ह लच ल च णनर जनह करत र ईल. र द ध च य क ळ त णमस इल ड गण तस च णवम न च ट कऑफ-ल णड ग र वर हव म न च प रभ व पड शकत. त म ळ र व दर स ट शनम ळ च नल क ह प रम ण त नक क च फ र द ह ईल. कन टकमध य द णम ळ रक तगट च श कन टकम ल क र ह स ट टलच य ड क टर न एक अणतशर द णम ळ रक तगट च श ल वल आह. र रक तगट च न व प प णक व प नल फ न ट इप अस आह. ज य र ग ण च ह रक तगट आह, त र ग ण ह रक तगट असण र द श त ल पणहल आणण एकम व व यक त ठरल आह. र र ग ण च य रक त च नम न आ तरर ष ट र र ब लड ग र प र फरन स ल र टर मध य ण स टल र थ (र क ) तप सण स ठ प ठवल असत र र ग ण च य रक त त प प फ न ट इप स ल असल य च आढळल. भ रत र अवक श स श न स स थ च जणमन वर उतरवण ऱ र त त र च र शस व च चण भ रत र अवक श स श न स स थ न (इस र ) 6 ज ल 2018 र ज म नव अवक श म णहम त ल आण ण व ळ जणमन वर अवक शव र न स खर प आणण य स ठ च य त त र च र शस व च चण क ल. म नव अ तर ळ म णहम च य तर र च एक भ ग असल ल य क र एस क प णसस ट मच म णज च अवक शव र न आण ण च य क षण जणमन वर स खर प आणण य च च चण इस र न र शस व क ल. म नव अवक श म णहम मध य प रक ष पण न तर क ह ण घ ड णनम ण झ ल य सह म क तत र त रण क र स टन वत ह त आणण अवक शर न च एक भ ग अ तर ळव र सह प रक ष पक प स न द र ज त. त न तर ह क र म डय़ ल म णज अवक शर न च म ख य भ ग अ तर ळव र सह जणमन वर आणण य त र त. उपग रह प रक ष पण तळ वर न घ ण य त आल ल ह पणहल च आकस टस मक आपद च चण असल य च इस र न म टल आह. श र हर क ट ट र थ ल सत श वन क द र वर न 6 ज ल 2018 र ज सक ळ प रक ष पक न अवक श त झ प घ तल.प रक ष पक र न जणमन प स न 2.7 णक.म. उ च वर असत न एस क प णसस ट म आणण क र म डय़ ल प रक ष पक र न प स न व गळ करण य त आल. च चण च य व ळ अ तर ळव र ऐवज त च प तळ व परण य त आल ह त. र न च द न भ ग ह त च अ तर ळव र च प तळ असल ल क प स ल न तर प र श टच य मदत न ग लच य उपस गर त णवणशष ट णठक ण उतरवल ग ल. स प दक : मन र प ट ल 48

53 १०. व यक त फवश ष भ रत च म ज न दलप रम ख जर त न डकण क लवश भ रत च म ज न दलप रम ख अ डणमरल जर त गणपत न डकण र च 2 ज ल र ज णन न झ ल. त 86 वर ष च ह त. जर त न डकण भ रत च 14व न दल प रम ख ह त. णडस र 1987 त न र व ह र 1990 पर त त न न दलप रम ख म ण न र स भ ळल. क ल ब य त ल न दल च य आर एनएचएस अर श न र ग ण लर त त न अख रच र श स घ तल. जर त न डकण र न द न म ल अस न त च एक म लग भ रत र न दल त ररर र अ डणमरल पद वर क र रत आह. न दल स व त न णनव त त झ ल य न तर जर त न डकण प ण य त स थ णर क झ ल ह त. त च य पत न णवमल न डकण र च 2016 मध य णन न झ ल. णफर ट-क र र स लरच म ज स ईओ सणग र म णक र न र च णन न णफर ट-क र र स लर क पन च म ज म ख य क र क र अण क र (स ईओ) सणग र म णक र न र च २५ ज ल र ज णन न झ ल. त च वर ६६ वर ष ह त. आ णफर ट आणण न तर क र र स लर र द न ह क पन न कज च य गत त न ह र क ढ न प न ह स टस थरस थ वर करण य त सणग र म णक र न र च णस ह च व ट ह त. २००४मध य त न प रथम णफर ट क पन च स ईओ पद स व क रल आणण त न अल प व तच णफर ट क पन ल त ट य च य फ ऱ र त न ह र क ढल. णफर ट-५०० र णचम कल य म ट र ल त न नव य न ज र त आणल. णफर ट क पन स ठ त अत त ल भद र ख ळ ठरल. म द सद श पररस टस थत म ळ २००८मध य अम ररक तल क र र स लर क पन ड घ ईल आल. त न णफर टल मदत स ठ प क रल. णफर ट-क र र स लर क पन च ज द र ह म णक र न र च य कड आल. म णक र न र च न त त व आणण म क य च य पद वर (ल डरणशप ट म) र ग य म णस न मण य च त च क षमत णफर ट-क र र स लरल ह नव य व ट वर घ ऊन ग ल. म णक र न र न भ रत णवर षर प र म आणण रतन ट ट णवर षर णनत न त आदर ह त. णफर ट क पन न ट ट च य सहक र न भ रत त न म डण य च अपर श प रर त न क ल ह त. णफर ट क पन च उत क ष ट इ णजन उपलब असत न ह ट ट न द श न वट च इ णजन णवकणसत क ल आणण र शस व र त व पर न द खवल र च म णक र न र न णवलक षण क त क ह त. त न सतत नव न उप र च, रण च णवच र क ल. ज ल २०१८मध य त न आपल य सव पद वर न र ज न म णदल आणण क ह णदवस न त च णन न झ ल. स प दक : मन र प ट ल 49

54 आध य स टत मक ग र द द व सव न र च णन न णस सम ज च णम क ग र म ण न ओळख असण र आध य स टत मक ग र द द व सव न र च 12 ज ल र ज णन न झ ल आह. म नवत, श तत आणण श क ह रच स द श द ण र द द व सव न र च अल पश आज र न णन न झ ल. वर च य 99व य वर ष त न अख रच र श स घ तल. द द व सव न स व सव न णमशनच प रम ख ह त. अ त दश न स ठ त च प णथ व स व सन न णमशनमध य ठ वण य त आल ह त. द द व सव न र च जन प णक न त णस प र त त ल ह द र द र थ 2 ऑगस ट 1918 र ज झ ल. त च य आईच न व क ष ण द व तर वणडल च न व प ह ल जर र. द द व सव न र च प र थणमक णशक षण ह द र द र थ ट.स. प र र मर श ळ त झ ल ह त. द द व सव न ह त च आध य स टत मक ग र स व सव न र न स थ पन क ल ल य स व सव न णमशनच प रम ख ह त. त च य वर म ग ल त न आठवड य प स न र ह ल र ग ण लर त उपच र स र ह त. स प दक : मन र प ट ल 50

55 ११. य जन ळश स ज भ कर पत रक र सन न र जन पत रक र स ठ म णसक प न ह शन र जन स र कर व, र ग ल य अन क वर ष प स नच य म गण ल अख र र ज य श सन च म ज र णमळ ल आह. मह र ष ट र सरक रद व र ळश स ज भ कर पत रक र सन न र जन र न व न ह र जन स र करण य त र ण र आह. र र जन न स र वर च ६० वर ष प ण क ल ल व सलग २० वर ष पत रक र म ण न स व तर णहल ल पत रक र प न ह शनस ठ प त र ठरण र आह. र पत रक र ल मणहन १० हज र र पर प न ह शन णमळण र आह. न गप र र थ ल म णत रम डळ च य ठक त पत रक र सन न र जन स ठ १५ क ट र पर च तरत द करण य त आल अस न, र णन त न प न ह शन स र करण य त र ण र आह. र ज य त अन क वर व द ध पत रक र च आणथ क स टस थत ण कट आह. त न आर ग य च य समस य ह भ डस वत आह त. वर व द ध व गरज पत रक र न प न ह शन णमळ व, र स ठ पत रक र च य सव च स घटन न सरक र दर र स तत न प ठप र व क ल ह त. महत व क क ष णजल ह ह य मध य क र ष कल य ण अणभर न च श भ र भ णश णप रर आणण र ष ट र व द र वक च भक कम फळ उभ रण य स ठ दर वर ष 10 ल ख तर ण मणहल -प र र ष श स पक स न त न लष कर प रणशक षण द ण य तच य र जन वर सरक रन चच क ल आह. र ष ट र र र वक सक षम करण र जन अथव एन-र स अस र र जन च न व आह. इर त त दह व आणण र व च य मह णवद लर त प रव श घ तल ल य णवद थ य न त स ठ प र त स हनपर भत त द ण य त र ण र आह. तस च त मध य 12 मणहन च य प रणशक षणस ठ ठरल ल प ठय़व तन द ण य त र ण र अस न स रक षण, णनमलष कर दल आणण प ल स दल र मध य न कर णमळण य स ठ एन-र स आवश क प त रत ठरणवण य त र ण र आह. प तप र न च य क र लर न ग ल य आठवडय़ त प र णवत र जन त ठक ल णवल ह त आणण त ल स रक षण, र वक व यवह र आणण म नव स स न णवक स म त र लर त ल प रणतणन हजर ह त, स रक षण म त र लर त ल अण क ऱ र न र व ळ र णवर षर त स दर करण क ल. क ह अण क ऱ र न एन-र स त णवणशष ट मत न दणवल त म ळ सध य अस ट त व त असल ल एनस स अण क सक षम करण य च स चन ह करण य त आल. स प दक : मन र प ट ल 51

56 आ ध रप रद शमध य अण ण क स ट न र जन स र प ढ ल वर ष ह ण र णव नसभ णनवडण क लक ष त घ त आ ध रप रद शच म ख यम त र एन. च द र न र ड र न तणमळन ड म ल अम क न च य त वर अण ण क स ट न शहर भ ग मध य स र क ल आह त. र ज न अमर वत मध य आ प र र णगक तत त व वर स र करण य त आल ल ह र जन, ११ ज ल प स न शहर भ ग तह स र करण य त आल. च द र न र ड र च य ह र र जन च उद घ टन करण य त आल अस न, प ढ ल मणहन पर त २०० अण ण क न स र करण य च घ र षण त न क ल आह. तणमळन ड मध य गरर न स व त न ह र आणण भ जन उपलब र व ह व म ण न जर लणलत र न सव प रथम अम क न ह र जन स र क ल ह त. १ र पर मध य ईडल, ५ र पर मध य भ जन र र जन त उपलब ह त. ग रगर न ख श करण र जर लणलत र च ह र जन र शस व झ ल. तणमळन ड मध य प न ह सत त णमळण य त अम क न र जन च अण ण द रम कल फ र द झ ल ह त. त म ळ अम च ह प रर ग अन र ज य न ह स र क ल आह. अम क न च य त वर आत पर त ७ र ज य मध य स व भ जन र जन स र करण य त आल य आह त. र त र जस थ न (अन नप ण रस ई र जन ), णदल ल (आम आदम क न), मध य प रद श (द नदर ळ रस ई), ओणडस (आह र र जन ), कन टक (इ णदर क न), आ ध र प रद श (अण ण क न) र र ज य च सम व श आह. स व दर त न हर आणण भ जन उपलब कर न द ण य च र जन र णवल य न र ज य च य णतज र वर ज पडत. र र जन स ठ तणमळन ड सरक र दरवर ष २०० क ट प क ष ज खच करत. आ ध र प रद श त ५० क ट च तरत द करण य त आल आह. भ ऊस ह फ डकर फळ ग ल गवड र जन फळ ग च ल गवड व ढ व म ण न मह र ष ट र श सन न क र ष णवभ ग म फ त णदव गत म ज क र ष म त र भ ऊस ह (प ड र ग) फ डकर र च य न व न फळ ग ल गवड र जन स र क ल आह. फळ च य व त च य प रज त च य कलम च य र प स ठ अथ सह य य र र जन त न क ल ज ण र आह. फळ ग ल गवड च क ल व दरवर ष म त न र व ह र असण र आह. दरवर ष एणप रलच य पणहल य आठवड य त वत म नपत र त ज ह र त प रणसद ध कर न ल भ थ कड न ऑनल इन अज म गव न र जन च ल भ णदल ज ण र आह. र र जन त ह व णर ष क फळ ग ल गवड स ठ ३ वर ष क ल व त प रथम, णद वत र, त त र वर ष अन क रम पन न स, त स, व स टक क अथ सह य य अन ज ञ र अस ल. आ, ड णळ, क ज, प र, णच च, स त फळ, आवळ, ज भ ळ, क कम, फणस, क गद णल, णचक, स त र, म स, अ णजर र प त र फळ च कलम व न रळ च य र प स ठ अन द न णदल ज ण र आह. र जन त अन स णचत ज त -जम त च य ल भ थ य न स म णजक न र णवभ ग च य आणदव स उप र र जन त ग त आवश क तरत द उपलब क ल ज ईल. फळ ग ल गवड स ठ क कण त दह तर उव र त मह र ष ट र त सह ह क टर पर त ल भ अन ज ञ र अस ल. स प दक : मन र प ट ल 52

57 र जन त उपणजणवक प ण त: श त वर अवल न अस ल अस अल प, अत ल प भ रक श तकर, मणहल व णदव य ग श तकऱ र न णवश र ष प र न द ण य त र ण र आह. जम न तर र करण, म त -श णखत, स णद रर खत न खड ड भरण, अ तरमश गत स रख क म श तकऱ र न स वत कर व ल गत ल. तर खड ड ख दण, कलम ल गवड करण, प क स रक षण, न ग य भरण व णठ क णसच नद व र प ण द ण र क म स ठ श सन १०० टक क अथ सह य य कर ल. र जन स ठ अन द न च म पद ड अस न त मह त म ग र ष ट र र ग र म ण र जग र हम र जन च य म पदड प रम ण र हत ल. फळ ग ल गवड र जन त फळप क णनह र तस च णपक म ल अ तर न स र खच व अन द न मर द णनण त करण य त आल आह. प रत क ष खच जर म पदड न स र णनण त क ल ल य खच प क ष अण क आल अस ल तर ल भ थ य न प रत क ष खच एवढ च अन द न अन ज ञ र अस ल. प व सम त णमळ ल य प स न ७५ णदवस मध य सव सह फळ ग ल गवड करण आवश क आह. ल भ थ य न फळ ग च ल गवड क ल य न तर त च न द व ळ व ळ प क त घ तल ज ईल. ल गवड क ल ल क ष त र णजओ-ट ग ग करण य त र ईल. कलम व न रळ र प च खर द गव ण म डळ तफ म न णक त ख जग र पव ट क त न कर व ल ग ल. श सक र अन द न च रक कम व द र क च रक कम र त ल ज रक कम कम अस ल त अन द न म ण न द ण य त र ईल. स प दक : मन र प ट ल 53

58 १२. म त व च फदवस क रणगल णवजर णदन : भ रतम त च य व रप त र न सल क रणगल र द ध ल २६ ज ल र ज १९ वर ष प ण झ ल. १९९९च य क रणगल र द ध त लढल ल य जव न च य त ग आणण णलद न ल आदर जल व हण य च ह णदवस आह. भ रत आणण प णक नमध य १९९९स ल क रणगल र द ध झ ल ह त. २६ ज ल १९९९ र ज भ रत र स न न प णक नल र द धभ म त पर भ त करत जग ल आपल य व रत च स द श णदल. १९६५ आणण १९७१ प क ष र र द ध च स वर प व गळ ह त. प णक न स न आणण दहशतव द न णनर त रण र र ष च उल ल घन कर न भ रत त घ सख र क ल ह त. ६० प क ष ज णदवस लढल य ग ल ल य र क रणगल र द ध मध य भ रत च ५२७ जव न शह दझ ल. तर १३०० प क ष अण क स णनक जखम झ ल ह त. र र द ध त भ रत र स न न ३००० प क ष ज प णक न स णनक व दहशतव द न क ठस न न घ तल. १८ हज र फ ट उ च आणण फ ळ प रद श अश प रणतक ल पररस टस थत त भ रत र स न न डस न शत र वर णवजर णमळवल ह त. र स प ण म णहम ल ऑपर शन णवजर न व द ण य त आल ह त. तस च र व ळ स भ रत न क ल ल य हव ई क रव ईल सफ दस गर न व द ण य त आल ह त. द न अण वस र सत त एकम क सम र ठ कण य च य द णम ळ घटन प क एक ह घटन ह त. र र द ध च य व ळ स अटलण ह र व जप र ह भ रत च प तप र न ह त. त र व ह प स न भ रत र जव न च य श र च आणण णलद न च आठवण म ण न २६ ज ल ह क रणगल णवजर णदन म ण न स जर करण य त र त. भ रत र स रक ष दल त ल एक ण ९७ जण न क रणगल र द ध त ल क मणगर स ठ सन णनत करण य त आल. १८ ग र न ड र र टणलर नच स णनक ग र न ड र र (ह त म ब फ कण र स णनक) र ग द र णस ग र दव र न परमव र चक र प रस क र. १/११ ग रख र र फल टणलर नम ल ल फ टन ट मन ज क म र प ड य र न परमव र चक र प रस क र (मरण त तर). १३ ज एक र र फल टणलर नच क प टन णवक रम त र र न परमव र चक र प रस क र (मरण त तर). १३ ज एक र र फल च र र फलम न स जर क म र र न परमव र चक र प रस क र. १७ ज ट ट णलर नच क प टन अज न न र र र न मह व र चक र प रस क र (मरण त तर). १८ ग र न ड र र टणलर नच म जर र ज श णस ग अण क र र न मह व र चक र प रस क र (मरण त तर). ११ र जप त न र र फल च क प टन हणनफउद द न र न व र चक र प रस क र (मरण त तर). १ ण ह र ट णलर नच म जर मररय यपन सव नन र न व र चक र प रस क र (मरण त तर). भ रत र हव ईदल च स क व डर न ल डर अजर अह ज र न व र चक र प रस क र (मरण त तर). ८ ज एक एलआर हव लद र च न न ल ल र न व र चक र प रस क र प रद न करण य त आल. तस च श र स ठ स न म डलह द ण य त आल. त न तर न र स द र झ ल य न तर णनव त त झ ल ल य च न न ल ल र न मरण त तर अश क चक र प रस क र ज ह र करण य त आल. स प दक : मन र प ट ल 54

59 ड. एप ज अब ल कल म र न आदर जल भ रत च ल कणप रर णदव गत र ष ट र पत णमस ईल म न भ रतरत न ड. एप ज अब ल कल मर च २७ ज ल र ज णतसर प ण यणतथ. ल क च र ष ट र पत अश ओळख असण र अब ल कल म र च जन १५ ऑक ट र १९३१ र ज त णमळन ड म ल र म र श र र थ झ ल. २७ ज ल २०१५ र ज आर आर एम णशल ग र थ णवद थ य सम र व य ख य न द त असत न कल म र च णन न झ ल. अब ल कल म र च स प ण न व अ ल प क र ज न ल ब न अब ल कल म ह त. त न भ रतरत न र सव च न गर प रस क र सह पद भ र षण, पद णवभ र षण र प रस क र न सन णनत करण य त आल. मद र स त त रज ञ न स स थ त न हव ई क ष त र त ल एर न णटकल इ णजन र र गच पदव घ तल य न तर त न ड आरड ओमध य (स रक षण स श न णवक स स स थ ) क म करण य स स र व त क ल. कल म र न क रक द च य स र व त च य टप प य मध य प रणसद ध अवक श श स ज ञ णवक रम स र भ ई र च य ह त ख ल क म करण य च स णमळ ल. त न भ रत र लष कर स ठ ह णलक प टरच णडझ ईन तर र क ल. १९६३स ल कल म र न न स र जग त ल अग रगण य अवक श स श न स स थ ल भ ट णदल. त न तर त न प एसएलर व ह आणण एसएलर व ह -३ र प रकल प वर क म स र क ल. ह द न ह प र ज क ट र शस व झ ल. भ रत च तत क णलन प तप र न अटलण ह र व जप र र च य क र क ळ त द श न प खरण र थ द सर अण स फ ट च च चण क ल. र च चण च य व ळ र जक र आणण त णत रक द न ह आघ डर वर कल म र न महत व च भ णमक ज वल. र न तर द श त ल आघ ड च अणवस श स ज ञ म ण न ल क त न ओळख ल गल. १९९२ त १९९९ र क ल व त अब ल कल म द श च य प तप र न च म ख य व ज ञ णनक सल ल ग र ह त. भ जपप रण त र ष ट र र ल कश ह आघ ड न २००२मध य त न र ष ट र पत पद च उम दव र नवल. २५ ज न २००२ र ज त न द श च ११व र ष ट र पत म ण न शपथ घ तल. अण आणण प थ व र द न क ष पण स णनणम त च य त त रज ञ न मध य त च महत व च र गद न ह त. अब ल कल म र न लह न म ल च आवड ह त. ह लह न म ल च उद च भणवष य आह त. त म ळ त ज त ज व ळ म ल स त घ लव र च. त च य क त हलप ण प रश न च उत तर द र च. 1 ज ल र ज भ रत त 'GST णदन' स जर 1 ज ल 2018 र ज भ रत प रथम GST णदन स जर कर त आह स ल र च त रख ल भ रत त व व स व कर (GST) ह नव न अप रत क ष कर आक रण ल ग करण य त आल. व व स व कर (GST) ह एक अप रत क ष कर आह, ज 1 ज ल 2017 प स न स प ण भ रत त ल ग करण य त आल, ज य न क द र व र ज य श सन न आक रल ल य णवणव कर च त ग क ल. स णव न (101 व द र ) क र द 2017 म ण न GST स दर करण य त आल. GST ह GST पररर षद द व र स च णलत क ल ज त आणण त च अध यक ष भ रत च णवत तम त र आह त. GST अ तग त व व स व वर 0%, 5%, 12%, 18% आणण 28% र दर न कर ल ग आह त. फ र न स ह GST च अ मल ज वण करण र जग तल पणहल द श आह. र ष ट र र णचणकत सक णदन: 1 ज ल 1991 स ल भ रत सरक रन र णदन च स थ पन क ल. ह णदवस भ रत च प रणसद ध णचणकत सक ड. ण न च द र र र र च य स म त त भ रत त प ळल ज त. आपल य सम ज त ड क टर च समप ण आणण वचन द धत द दल क तज ञत व यक त करण य स ठ ह णदवस प ळल ज त. ड. ण न च द र र र र च जन 1 ज ल 1882 र ज झ ल आणण 80 वर ष न तर र च णदवश त च म त झ ल. त न 1961 स ल भ रत रत न प रस क र द ऊन सन णनत करण य त आल. स प दक : मन र प ट ल 55

60 १३. MPSC-PSI-STI-ASO स व य प रश न 1. क णत म त र लर न आपल य कम च -र स ठ स व जणनक सत त मध य न णतकत वर आ ररत णमशन सत णनष ठ स र क ल आह? [अ] र ल व म त र लर [ ] इल क टर णनक स आणण म णहत त त रज ञ न म त र लर [क] स रक षण म त र लर [ड] आर ग य आणण क ट कल य ण म त र लर 2. ज गणतक हव म नश स स स थ न (WHO) आणशर ई द श च फ ल श-फ लडच य अ द जपत रक तर र करण य स ठ क णत द श ल मध यवत क द र म ण न णनर क त क ल आह? [अ] थ र ल ड [ ] स टर व हएतन म [क] श र ल क [ड] भ रत 3. प रणसद ध म दम ल ई व य घ रप रकल प (MTR) म ल व घ च ल कस ख य द प पट ह ऊन 30 वर न 60 वर आल आह. MTR(Mudmulai Tiger Reserve) क णत र ज य त आह? [अ] क रळ [ ] कन टक [क] त णमळन ड [ड] आ ध र प रद श 4. द श च य स रणक षतत सज जत च आढ व घ ण य स ठ 2018 र णनफ इड कम डस क न ह फ र स (र स स ) क णत शहर न आर ज त क ल आह? [अ] रमशल [ ] नव णदल ल [क] र र प र [ड] श र नगर 5. न शनल रणजस टर ऑफ णसणटझन स (एनआरस ) च प ण आर खड अण क तपण क णत र ज य सरक रन प रक णशत क ल आह? [अ] आस म [ ] अर ण चल प रद श [क] पण म ग ल [ड] मणणप र 6. न शनल ग र न णटर ब य नल (NGT) न र म न क र कल प द खर ख करण य स ठ म णनटरर ग कणमट च स थ पन क ल आह. National Green Tribunal च वत म न अध यक ष क ण आह त? [अ] अन पम पट ल [ ] आदश क म र ग र ल [क] फग गन णस ग क ल [ड] न त वम 7. क णत त रख ल 2018 च आ तरर ष ट र र व य घ र णदन (International Tiger Reserve) स जर क ल ग ल? [अ] ज ल 29 [ ] ज ल 28 [क] ज ल 30 [ड] ज ल क णत द श च य स घ न डब ल एसएफ-वल ड कणनष ठ स क व श च स टम पर नणशप 2018 मध य boy s Title ह णज कल आह? [अ] च क ररपब ल क [ ] र एसए [क] इणजप त [ड] भ रत स प दक : मन र प ट ल 56

61 9. जर ग प णनर न 2018 च य Yasar Dogu आ तरर ष ट र र त क णत प रक शत स वण पदक णज कल आह? [अ] 68 णकल [ ] 57 णकल [क] 85 णकल [ड] 71 णकल 10. क णत प रणसद ध ग ल ल खक च णन न झ ल, ज य च य अणभमन च कथ 'णह द ड क टर क म त' र णचत रपट त नवण य त आल? [अ] णवजर द र घ टग [ ] र मपद च र [क] स श त स न ल [ड] स भ र ष म ख प ध य र 11. म हम द अर झ द द न पट ल र न स स क णतक स स न आणण प रणशक षण क द र (CCRT) द व र क द र श सन कड न स ठ णसणनअर फ ल णशप प रस क र णमळ ल आह. CCRT एक स व र त त स स थ आह त क णत क द र र म त र लर अ तग त र त? [अ] म नव स स न णवक स म त र लर [ ] अल पस ख य क व यवह र म त र लर [क] ग ह म त र लर [ड] स स क त म त र लर 12. पण म ग लम ल क ज नजर ल णवद प ठ च तफ क णत णलव ड व यस टक तमत वल (Honoris Causa) पदव प रद न करण य त आल? [अ] शणम ल ट ग र [ ] ऐर श र र र [क] र ण म खज [ड] क ज ल 13. स वपन सरक र, ज य च अल कड णन न झ ल, त क णत क ष त र श स ण त ह त? [अ] र जक रण [ ] क र ड पत रक ररत [क] क र द [ड] कल 14. भ रत त ल सव म ज प तप र न च य स थ पन स ठ स ग रह लर क णत शहर त उभ रल ज ईल? [अ] नव णदल ल [ ] ग नगर [क] लखनऊ [ड] क लक त 15. क णत र ज य सरक रन र ज य त ल जनत ल स म ट फ न र जन "स च र क र त र जन " स र क ल आह? [अ] मध य प रद श [ ] छत त सगढ [क] ओणडश [ड] झ रख ड 16. क णत शहर न ज गणतक अप गत व पररर षद 2018 च आर जन क ल आह? [अ] नव णदल ल [ ] प र स [क] ल डन [ड] णजणनर व ह 17. क णत प रणसद ध इणतह सक र न "ग : द इर स द ट च ज ड द वल ड ( )" प क णलणहल? [अ] र णमल थ पर [ ] एम ज एस न र र णन [क] स जर स मण यम [ड] र मच द र ग ह 18. अटल इन र व ह शन णमशन (एआर एम) आणण Mygor र न क णत न गररक क द रस थ न प ल टफ म च स र क त र जन आखल आह? [अ] स वच भ रत म च [ ] भ रत र प ल टफ म णशकव [क] इन र व ह ट इ णडर प ल टफ म [ड] भ रत र स स क त प ल टफ म स प दक : मन र प ट ल 57

62 19) मणहल शक त क द र र जन क द र व र ज य मध य (ईश न व णवश र ष श र ण र ज य व यणतररक त) र वल ज ईल ज य मध य ग र म ण मणहल न सक षम नणवण अस आह? [अ] 60:40 [ ] 70:30 [क] 50:50 [ड] 80: ख ल लप क क णत भ रत र न 2018 च र मन म गस स प रस क र णज कल? [अ] थ ड र मद ब य य य क ष ण आणण स ज व चत व द [ ] भ रत व टव न आणण स नम व गच क [क] द वदत त पट ट ण क आणण र मच द र ग ह [ड] म प टकर आणण क ल श सत थ 21.प ल स णनर क षक ब य र ऑफ प ल स ररसच अ ड ड र व हलपम ट ( प आर अ ड ड ) द व र द सर तर ण अ क षक प ल स क न फरन स 2018 मध य आर णजत करण य त आल. BPR & D च म ख य लर क ठ आह? [अ] लखन [ ] नव णदल ल [क] पटन [ड] भ प ळ 22. "The Dhoni Touch: Unraveling the Enigma That Is " Mahindra Sing Dhoni " र प क च ल खक क ण आह त? [अ] न व न क लस खर [ ] णवजर क म र [क] जगद श णस ग र जप त [ड] भ रत स दर शन 23. णतसऱ र क र मह त सव च य 2018 च य म जव न स ठ क णत शहर ह त? [अ] नव णदल ल [ ] मथ र [क] व र णस [ड] उदर प र 24. वल ड ज य णनर र स क व श च स टम पर नणशप 2018 मध य प र र ष स घ च आर जन क णत शहर च आह? [अ] च न नई [ ] क लक त [क] ह दर द [ड] क च फ म ल 1 जम न ग र प र क ण णज कल आह? [अ] णकम र र णकन न [क] व ल ट र ट स [ ] स स टस टर न र व ह टल [ड] ल ईस ह णमटन व क रणगल णवजर णदवस 2018 क णत त रख ल स जर क ल ग ल? [अ] ज ल 25 [ ] ज ल 26 [क] ज ल 24 [ड] ज ल च य 15 व य र ष ट र र र व ऍथल णटक च स टम पर नणशपमध य क ण ल सव श र ष ठ प र र ष ऍथल ट घ णर षत क ल ग ल? [अ] जर द प र ठ ड [ ] नवत जद प णस ह [क] नव र णस ग [ड]र व ह.ए. शणशक त 28. क णत र ज य त, अ णसड आक रमण करण ऱ र च अप गत व सम णवष ट आह आणण अप गत व क र द न स र सव फ र द णमळण य स प त र असत ल? [अ] र जस थ न [ ] ओणडश [क] मध य प रद श [ड] आस म 29. क णत र ज य सरक रन णदव य ग स ठ स वत त र स च लन लर स थ पन करण य च णनण र घ तल आह? [अ] क रळ [ ] प ज [क] हररर ण [ड] आस म 30. ल गश ग फ ल क णत र ज य त आह? [अ] णत रप र [ ] अर ण चल प रद श [क] म घ लर [ड] न ग ल ड स प दक : मन र प ट ल 58

63 31 क णत अथ णमस एणशर ( ण र स ठ ) 2018 च न व द ण य त आल आह? [अ] द शन ज न [ ] प रणतम शम [क] स न ल भ ग व [ड] च द र प रभ क म र 32. प र र ष च य गट त 2017 म ल अस टखल भ रत र फ ट ल मह स घ (एआर एफएफ) च सव श र ष ठ ख ळ ड क ण आह? [अ] अणनर द ध थ प [ ] स आर श र क ष ण [क] स न ल छ त र [ड] स त प ल 33. न ड न दणक षणप व आणशर त ल हव म न दल च (स स स ) पणहल क न द र क णत भ रत र शहर त स र क ल आह? [अ] नव णदल ल [ ] उदर प र [क] णशमल [ड] लखनऊ 34. क णत र ज य प णलस न प न ह ग णलनच आ तरर ष ट र र तस कर करण र र क टच घ सख र ल वल आह? [अ] आस म [ ] ओणडश [क] म घ लर [ड] णत रप र 35. णदल ल त ल क द र सरक रच हव ई ग णवत त आणण हव म न च अग र सर क णत उन नत प रण ल आह? [अ] स त र [ ] स रणक षत [क] स फ र [ड] सप र म ल पस टब लक अफ अस इ ड क स (प एआर ) न स र क णत र ज य न सव त तम श णसत र ज य च र द सव त ज आह? [अ] क रळ [ ] ण ह र [क] कन टक [ड] ग जर त 37. र प क क णत 2020 च ट णकर प र ल णपक ख ळ च अण क त श भ कर आह? [अ] क ह जण [ ] क ण त [क] झ व क [ड] णमररएतव मध य ज य णनर र आणशर ई क च स टम पर नणशपमध य क णत भ रत र क पट न 74 णकल ग रम फ र स ट ईल प रक र त स वण णज कल ह त? [अ] द पक प णनर [ ] म णहत शम [क] स रज र जक म र क क ट [ड] सणचन र ठ 39 क णत तण व ल न कत च च नच य आणथ क क द र श घ र वर सल आह आणण व हत क आणण न वहन णवस कळ त आह? [अ] ट र फ न एम प ल [ ] ट र फ न म ररर [क] ट र फ न ज ल वत [ड] त फ न Ketsana 40. भ रत स कन सम ध द र जन अ तग त ख त स ठ णकम न व णर ष क ठ व आवश कत कम क ल आह. 1,000 च क ल? [अ] र. 550 [ ] र. 350 [क] र. 250 [ड] र ण क स ह ल थ म त र च 2018 च य ठक च आर जन क णत शहर त झ ल? [अ] डर न [ ] म स क [क] नव णदल ल [ड] णज ग स प दक : मन र प ट ल 59

64 42. म ईत ल क णत रस वर उपनगर र ल व स ट शन प रभ द व च य स ट शनवर ल न व वर न क ढल ग ल आह? [अ] ईसर [ ] अ र [क] चच ग ट [ड] एलणफन स टन 43. क णत र ज य सरक रन प शन रक स ठ 'आ र आक स व क ' ऑनल इन प ट ल स र क ल आह? [अ] मध य प रद श [ ] छत त सगढ [क] र जस थ न [ड] उत तर प रद श 44. स वर स व गट (एसएचज ) च य ज डण स ठ क णत न न- णक ग फ र न न स क पन न 2018 न ड च प रस क र णज कल आह? [अ] म थ ट फ र न स णल [ ] श र र म टर न सप ट फ र न न स क पन णलणमट ड [क] र प प क म र क र फ र न न स णल [ड] ज ज फ र न स णल 45. नव णदल ल त ल 2018 आणशर ई ज य णनर र च स टम पर नणशपमध य ग र स-र मन र सणल ग गट त र व ह र क ड न क स य पदक णज कल आह? [अ] 97 णकल श र ण [ ] 86 णकल श र ण [क] 69 णकल श र ण [ड] 78 णकल श र ण 46. णदल ल स व द 2018 च य 10 व य आव त त च णवर षर क र आह? [अ] आणशर न-भ रत स : श तत च ग व [ ] आणशर न-भ रत स : प ढच य 25 वर ष स ठ म ग [क] भ रत-आणशर न सम द र सहक र ळकट करण [ड] भ रत-आणशर न पर वरण-स म णजक सहक र त मक ळकट करण 47. ख ल लप क क णत द श मध य क वळ र ह द न स वत: च स कल पन च हक क आह ह घ णर षत करण य स ठ क र द न प ररत क ल आह? [अ] प ल स ट ईन [ ] इस र र ल [क] न [ड] न झ ल ड 48. म नम र इ टरन शनल स लर अल र न स (आर एसए) च य फ र मवक कर र स ठ 68 व स व क षर करण र आह. ISA च म ख य लर क ठ आह? [अ] ऑस टर णलर [ ] फ र न स [क] स टल जर म [ड] भ रत 49) ग प ळ द स न रज र च न कत च णन न झ ल, त क णत क ष त र श स ण त ह त? [अ] पत रक ररत [ ] क ट न [क] कणवत [ड] क र ड वल ड र थ स टस कल ड च (WYSD) थ म क णत आह? [अ] सव क शल य [क] क शल य णवक स र वक न र जग र स रण य स ठ [ ] ट र व ह ईट च प रणतम स रण [ड] श त आणण सम द ध स ठ ज गणतक क शल य 51.र ष ट र र क ड ट क र (एनस स ) आणण न शनल सस टर व ह स स क म (एनएसएस) च समन वर स ण य स ठ क द रसरक रन क णत सणमत च स थ पन क ल आह? [अ] पर ग म टव ण च सणमत [ ] ज ग त र सणमत [क] णमणल द झ द सणमत [ड] अणनल स वर प कणमट स प दक : मन र प ट ल 60

65 42. म ईत ल क णत रस वर उपनगर र ल व स ट शन प रभ द व च य स ट शनवर ल न व वर न क ढल ग ल आह? [अ] ईसर [ ] अ र [क] चच ग ट [ड] एलणफन स टन 43. क णत र ज य सरक रन प शन रक स ठ 'आ र आक स व क ' ऑनल इन प ट ल स र क ल आह? [अ] मध य प रद श [ ] छत त सगढ [क] र जस थ न [ड] उत तर प रद श 44. स वर स व गट (एसएचज ) च य ज डण स ठ क णत न न- णक ग फ र न न स क पन न 2018 न ड च प रस क र णज कल आह? [अ] म थ ट फ र न स णल [ ] श र र म टर न सप ट फ र न न स क पन णलणमट ड [क] र प प क म र क र फ र न न स णल [ड] ज ज फ र न स णल 45. नव णदल ल त ल 2018 आणशर ई ज य णनर र च स टम पर नणशपमध य ग र स-र मन र सणल ग गट त र व ह र क ड न क स य पदक णज कल आह? [अ] 97 णकल श र ण [ ] 86 णकल श र ण [क] 69 णकल श र ण [ड] 78 णकल श र ण 46. णदल ल स व द 2018 च य 10 व य आव त त च णवर षर क र आह? [अ] आणशर न-भ रत स : श तत च ग व [ ] आणशर न-भ रत स : प ढच य 25 वर ष स ठ म ग [क] भ रत-आणशर न सम द र सहक र ळकट करण [ड] भ रत-आणशर न पर वरण-स म णजक सहक र त मक ळकट करण 47. ख ल लप क क णत द श मध य क वळ र ह द न स वत: च स कल पन च हक क आह ह घ णर षत करण य स ठ क र द न प ररत क ल आह? [अ] प ल स ट ईन [ ] इस र र ल [क] न [ड] न झ ल ड 48. म नम र इ टरन शनल स लर अल र न स (आर एसए) च य फ र मवक कर र स ठ 68 व स व क षर करण र आह. ISA च म ख य लर क ठ आह? [अ] ऑस टर णलर [ ] फ र न स [क] स टल जर म [ड] भ रत 49) ग प ळ द स न रज र च न कत च णन न झ ल, त क णत क ष त र श स ण त ह त? [अ] पत रक ररत [ ] क ट न [क] कणवत [ड] क र ड वल ड र थ स टस कल ड च (WYSD) थ म क णत आह? [अ] सव क शल य [क] क शल य णवक स र वक न र जग र स रण य स ठ [ ] ट र व ह ईट च प रणतम स रण [ड] श त आणण सम द ध स ठ ज गणतक क शल य 51.र ष ट र र क ड ट क र (एनस स ) आणण न शनल सस टर व ह स स क म (एनएसएस) च समन वर स ण य स ठ क द रसरक रन क णत सणमत च स थ पन क ल आह? [अ] पर ग म टव ण च सणमत [ ] ज ग त र सणमत [क] णमणल द झ द सणमत [ड] अणनल स वर प कणमट स प दक : मन र प ट ल 61

66 52. All India Institute of Ayurveda (AIIA) न न कत च आर र ष न शनल इस टन स टट य टच य प रम ख च पररर षद आर णजत क ल आह. AIIA म ख य लर क ठ आह? [अ] ज लप र [ ] र र प र [क] नव णदल ल [ड] पटन 53.भ रत त ल पणहल ग र नफ ल ड क स टन सल टर णन ग स टर क णत र ज य त स र करण र आह? [अ] ओणडश [ ] आस म [क] त णमळन ड [ड] मणणप र 54. घटन च य क णत कलम तग त र ष ट र पत न न कत च र ज यश स च नत क स नल म नणस ह र न र ज यसभ त उम दव र णदल आह? [अ] अन च द 84 [ ] कलम 83 [क] कलम 80 [ड] ल ख क णत श स ज ञ न आर आर ट स स थ न न क स च य व ढ च स मरण करण र लघ -अ ग च णनणम त क ल आह? [अ] आर आर ट णदल ल [ ] आर आर ट क लक त [क] आर आर ट म ब [ड] आर आर ट इ द र 56. स ग त अक दम च य 2018 च य स ग त कल णन प रस क र न क ण च णनवड झ ल आह? [अ] एस आर ज. र ज न [ ] अर ण स र र म [क] क ओम न क ट ट [ड] प र म ल ग र म त मध य 'ग ल ल स ट टस ऑफ कमणश अल र ट क / GM फसल' च य अहव ल प रम ण ज न णटकल फ ड ड फ प सच य ख ल असल ल य जग त ल सव त म ठ य क ष त र त ल भ रत च स थ न क र आह? [अ] णतसर [ ] प चव [क] सह व [ड] दह व णफफ वल ड कपमध य सव त क ष ट ख ळ ड स ठ ग ल डन ल प रस क र क ण ल णमळ ल? [अ] ल क म डररक [ ] Kylian Mbappe [क] ह र क [ड] णथ उट क ट इस 59. ज गणतक पर वरण त ल म नव णक रर कल प वर प रभ व ट कण य स ठ UNEP न क णत त णत रक क पन ल सहक र क ल आह? [अ] म र क र स फ ट [ ] Google [क] फ स क [ड] इन फ णसस 60. मध य प रद श सरक रन न कत च 250 म ग व ट एनट प स स लर प वर प ल टच उद घ टन क णत णजल ह ह य त क ल? [अ] पन न [ ] म दस र [क] इ द र [ड] ज लप र 61. न कत च रघ न थ मह प त र र न र ज यसभ सदस य म ण न र ष ट र पत र मन थ क णव द र न न म कन क ल ह त. मह प त र ख ल लप क क णत क ष त र श स ण त आह? [अ] ओणडर स णहत [ ] णशल पकल [क] क र ष स श न [ड] ग ल णसन म 62. ख ल लप क कच नव न वर ष स जर क ल ज त? [अ] उत तर ण [ ] सव त क ष ट वर ष [क] ण श स क र त [ड] आश ज स प दक : मन र प ट ल 62

67 63. क णत र ज य त अल कड च म 'इ ग रज प स न घ रल ल न ह ' प ढ क र घ तल आह? [अ] र जस थ न [ ] हररर ण [क] प ज [ड] उत तर ख ड 64. ख ल लप क क णत आ तरर ष ट र र स स थ ल "ग ल ल क म प क ट फ र स फ, ऑड रल एण ड र ग लर म इग र शन" न अ णतम र प द ण य त आल आह? [अ] स र क त र ष ट र [ ] आ तरर ष ट र र णनव णसत स घटन [क] णनव णसत आ तरर ष ट र र [ड] वर लप क क ह ह न ह 65. जग त ल सव त म ठ स टर व हस क द र न कत च क णत शहर त उघडल ग ल आह? [अ] नव णदल ल [ ] ढ क [क] इस ल म द [ड] क क 66.स र क त र ष ट र च य म नव ण क र पररर षद त अम ररक न ररक त क ल ल ज ग क णत द श न घ तल आह? [अ] न झ ल ड [ ] दणक षण आणफ रक [क] आइसल ड [ड] न व 67. न सग र रण प रकल प ह त नप क क णत र ज य त ल एक स र क त उपक रम आह? [अ] मध य प रद श, उत तर प रद श, ण ह र [ ] मध य प रद श, उत तर प रद श, र जस थ न [क] मध य प रद श, छत त सगड, झ रख ड [ड] झ रख ड, ण ह र, उत तर प रद श 68. न कत च, इस र न र श इ णजनल त णमळन ड च य मह द रगणगर र थ ल प र पलसन क म प प ल क स (आर प आरस ) च य उच स फ ट आव त त च र शस व ररत च चण क ल. णवक स इ णजन एक उपर क त द रव र क ट इ णजन आह ज ख ल लप क प वर करत? [अ] प एसएलर व ह [ ] ज एसएलर व ह [क] ज एसएलर व ह एमक -3 [ड] वर ल सव 69) जनगणन 2011 च य आकड व र न स र भ रत त ल 24,821 ल क न स स क त म त भ र ष च न दण क ल आह (2001 च य जनगणन न स र 14,135 च य त लन त). ख ल लप क क णत र ज य त ल स स क त भ र ष अण क त भ र ष आह? [अ] कन टक [ ] मह र ष ट र [क] मध य प रद श [ड] उत तर ख ड 70. र न र ट ड न शन स 'वल ड र वक स टस कल ड ' ख ल लप क क णत त रख न स र स जर करत? [अ] 15 ज ल [ ] 16 ज ल [क] 17 ज ल [ड] 18 ज ल 71.भ रत र आर णव ज ञ न पररर षद च (ड र र क टर जनरल) म ण न क ण णनर क त क ल ग ल आह? [अ] ट स ए र घवन [ ] र जन क म र णमश र [क] नणलन स र [ड] त एस णवजर न 72. भ रत र लष कर न अल कड च स रक ष व तन प क जवर क णत स व जणनक क ष त र त ल क र र स म जस य कर र क ल आह? [अ] प ज न शनल क [ ] क ऑफ इ णडर [क] क ऑफ ड द [ड] भ रत र स ट ट क स प दक : मन र प ट ल 63

68 73. द द ज प व सव न, प रख य त आध य स टत मक न त च णन न. त च ग र क ण ह त? [अ] प. एल. व सव न [ ] एम.एल. व सव न [क] ट.एल. व सव न [ड] ज.एल. व सव न 74. स म वत स ठ 'स म दश न' प रकल प स ठ सरक रन क णत र ज य त सरक रन म न त णदल आह? [अ] जम आणण क श र [ ] र जस थ न [क] ग जर त [ड] णसस टक कम 75. णद णह द न टकक र प रस क र 2018 स ठ न म कन "ह ल फ म ण श" ह न टक स ट प ट क ण कड न णलणहण य त आल आह? [अ] नर नत र न र र [ ] स न ह सप र [क] एणलस ट र र स [ड] म ज म चटज 76. भ रत प नर चन आणण णवक स कररत (ई आरड ) र र णपर न क च सव त नव न सदस य झ ल आह. ई आरड च म ख य लर क ठ आह? [अ] णल न [ ] णजणनर व ह [क] ल डन [ड] प ररस 77. प र फ सर एन एन णवग, ज य च न कत च णन न झ ल, त व द क र णवज ञ न त ल क णत श ख श स ण त ह त? [अ] मन णचणकत स [ ] ह दर र ग [क] लर गणचणकत सक [ड] न र ल ज 78. आर एएएफ वल ड अ डर -20 ऍथल णटक स च स टम पर नणशपमध य स वण पदक णज कण र पणहल भ रत र मणहल न न णहम द सन इणतह स तर र क ल, त क णत र ज य त ल आह? [अ] प ज [ ] आस म [क] पण म ग ल [ड] झ रख ड 79 "एल य णमणनर म: द फ य चर म टल" ह प क क ण च य न व न णलणहल ल आह? [अ] अर ण शम [ ] अणनल ग प श कर म क म [क] हररभ ई च र [ड] तपन क म र च द 80. र जस थ न णवद र त णनर मक आर ग च (आरईआरस ) नव य न णनर क त अध यक ष क ण आह त? [अ] घन श म वम [ ] श र णमत प ड [क] तर ण म थ र [ड] प कज प र क 81. त क त ल णफग आणट स टस टक णजमन स टस टक स वल ड च ल ज कप 2018 च य र व ह ट त क ठल य भ रत र णजमन स टन स वण पदक पटक वल? [अ] अ णकत क म र [ ] अर ण र ड ड [क] द प करम कर [ड] द प मणलक 82. क णत द श 17 व य ज गणतक स स क त पररर षद च (WSC-2018) आर जन कर त आह? [अ] भ रत [ ] णझल [क] ऑस टर णलर [ड] क नड 83. म दक कल म थ य र क च न कत च म त झ ल, त क णत र जक र पक ष श स ण त ह त? [अ] भ रत र र ष ट र र क ग र स [ ] भ रत र जनत प ट [क] र ष ट र व द क ग र स प ट [ड] भ रत र कम णनस ट प ट स प दक : मन र प ट ल 64

69 84. क. क र र गन सणमत च अहव ल भ रत सरक र (भ रत सरक र) द व र णव ररत करण य त आल. क णत उद द श न सणमत न मल ग ल ह त? [अ] नव न णशक षण रण तर र करण [ ] नव न आर कर क र द मस द करण [क] नव न एफड आर रण च मस द तर र करण य स ठ [ड] नव न वन रण तर र करण इ टरन शनल ड ऑफ क -ऑपर णटर व ह (आर ड स ) च णवर षर क र आह? [अ] सहक र स स थ क ण ह म ग स डल य च ख त र कर [ ] सहक र द व र श तत -उभ रण [क] सहक र स स थ णनवड, समत णनवड [ड] सहक र म ध यम त न श र श त स स थ 86. Winning Like Sourav: Think & Succeed Like Ganguly? र प क च ल खक क ण? [अ] णमह र स [ ] स द प णमश र [क] अणभर प भट ट च र [ड] णनर ड स. च र 87. क णत क द र न 2018 ग ल डमन म न कर प रस क र णज कल आह? [अ] एक णवन म ल य र ज य त ल [ ] इ ग रज र ग ण च य [क] व ह ल [ड] म न व घ 88. आर रनमन टर र थल न प ण करण र भ रत त ल सव त वर स कर मणहल क ण नल आह? [अ] प ज णमश र [ ] अ ज ख सल [क] अ जल ज न [ड] णप रर म खज 89. त श क द र थ 2018 आर.डब ल य.एफ. ज य णनर र वल ड भ र त त लन च स टम पर नणशपमध य क णत भ रत र ख ळ ड न 48 णकल वजन गट त क स यपदक पटक वल? [अ] प न म र दव [ ] झ ल ड ल ह र [क] कणवत द व [ड] क जर ण द व 90. क णत द श न द व व णर ष क णवर श शहर सणमटच य 6 व य आव त त च आर जन क ल आह (WCS-2018)? [अ] णस ग प र [ ] भ रत [क] दणक षण आणफ रक [ड] च न 91. ल कसभ णनवडण क आच रस णहत च य उल ल घन च म णहत द ण य स ठ णनवडण क आर ग न (ईस आर ) क णत णवणशष ट अ पच स र व त क ल आह? [अ] स र व ह ज एल [ ] प र व ह ज एल [क] ईर व ह ईज एल [ड] मणवणगल 92. ख द आणण ग र म द ग आर ग (क व आर स ) न नव णदल ल र थ ई-म क णट ग प रण ल "णकणमस" स र क ल. "णकम" म णज क र? [अ] ख द स स थ व यवस थ पन आणण अचल शक त [ ] ख द स स थ व यवस थ पन आणण औद णगक प रण ल [क] ख द स स थ व यवस थ पन आणण इन फ ग र णफक णसस टम [ड] ख द स स थ व यवस थ पन आणण म णहत प रण ल 93. क द र र सरक रन प र भ त स णव स ठ प रकल प स ठ स आरएफएफकड न णन व टप करण य त णनण र घ ण य स ठ एक म णत र र र सणमत स थ पन क ल आह. प न लकड क ण च य न त त व ख ल आह? [अ] णवत त म त र [ ] म णहत व प रस रण म त र [क] क मग र आणण र जग र म त र [ड] र व हत क आणण मह म ग म त र स प दक : मन र प ट ल 65

70 94. जग त ल प रथम सव -णडणजटल आट स ग रह लर क णत द श त उघडल आह? [अ] जम न [ ] जप न [क] इटल [ड] भ रत वल ड ट स जन णलस ट ड (डब ल य एसज ड ) क णत त रख ल स जर क ल ज त? [अ] ज ल 5 [ ] ज ल 4 [क] ज ल 3 [ड] ज ल भ रत त ल पणहल य ग ल ल म ण णलट सणमटच आर जन क णत र ष ट र च य रण द व र क ल ज ईल? [अ] भ प ळ [ ] च न नई [क] नव णदल ल [ड] प ण 97. णमस र णनर व हस नच पदव णदल ल पणहल स -स त न क ण आह? [अ] क णटर ओन ग र [ ] ज न त ल क व [क] अ ज ल प न स [ड] अल क कझ डर दडदर ओ 98. प ढरप रच व र क णत र ज य त ल सव त महत व च त थ क ष त र आह? [अ] त ल ग न [ ] मह र ष ट र [क] त णमळन ड [ड] कन टक 99. ह दर द णवद प ठ (र ओएच) च नव न क लपत म ण न क ण च णनवड झ ल आह? [अ] णतरथ णस ह ठ क र [ ] आर.एम. ल ढ [क] एल नरणस ह र ड ड [ड] जगद श शरण वम 100. क रळ सरक रन र ज य स ठ अण क त ग त णनवडण य स ठ एक प न ल न मल आह. प न लच स र जक क ण आह त? [अ] क प म हनन [ ] एझ श र र मच द रन [क] एम एम श र [ड] र ण ज ज स प दक : मन र प ट ल 66

71 उत तरपफत रक स प दक : मन र प ट ल 67

72

73