लततभ न भ भर ज न Follow us on FB for exam Updates: ExamsDailyHindi For more information in Hindi visit: Page 1

प्रतिलिपि

1 Page 1

2 क र.स. स भग र ऩ ष ठ स. 1 भहत वऩ णण ददन 3 2 य क ग औय इ ड क स 5 3 सम भ रन 6 4 ननम क क तम 11 5 वव न आववष य अ तरय वव न एऩ ऩ औय व फऩ र ण 19 6 म जन ए 22 7 आर थण सभ च य फ क ग सभ च य 30 8 सभझ त ऩन औय सभझ त 31 9 य ऩ यस य औय उऩरक धध क त फ औय र ख य ष र म सभ च य य ज म सभ च य अ तयय ष र म सभ च य ख र 68 Page 2

3 1.भहत वऩ णण ददन द न क द वस वववरण 1 ज न, 2018 ववश व द ध ददवस 1 ज न, 2018 स ऩ णण ववश व भ ववश व द ग ध ददवस (World Milk Day) भन म गम इस ददवस भन न उद द श म द ध स फ ध भ ध म न आ वषणत यन एव द ध उद म ग स ज ड़ गनतववर धम प रच य-प रस य लरए अवसय प रद न यन ह प रथभ ववश व द ग ध ददवस वषण 2001 भ भन म गम थ ग यतरफ ह क ब यत द ग ध उत ऩ दन त र भ ववश व बय भ अग रण द श ह ब यत भ द ग ध क र नत जन ड. वग ज रयमन थ ब यत भ 2018 वलऴम Drink Move Be Strong. 3 ज न, 2018 ववश व स इक र ददवस 3 ज न, 2018, ऩहर आर ध रय ववश व स इक र ददवस भन म गम ऩरयवहन औय प सणत लरए स इक र उऩम ग यन ई स भ क ज र ब फ य भ ज गर त फढ न लरए ददन भन म ज त ह मह ददन इस स र ऩहर फ य भन म गम ह, ज 12 अप र र 2018 आर ध रय स म क त य ष र ददवस र ऩ भ अन भ ददत क म गम थ 5 ज न, 2018 ववश व ऩम णवयण ददवस ववश व ऩम णवयण ददवस स म क त य ष र (UN) हभ य ऩम णवयण स य लरए ववश वव म ऩ ज गर त औय यणव ई प र त स दहत यन लरए सफस भहत वऩ णण ददन ह ववश व ऩम तलयण ददलव 2018 क वलऴम श Beat Plastic Pollution. 8 ज न,2018 ववश व भह स गय ददवस 08 ज न 2009 स ब यत भ प रत म वषण ववश व भह स गय ददवस भन म ज यह ह, क जस उद श म भह स गय भहत त व औय इन वजह स आन व र च न नतम फ य भ र ग फ च ज गर त ऩ द यन ह ववषम: Preventing plastic pollution and encouraging solutions for a healthy ocean. 11 ज न, 2018 ग र न लभज यभ ड 11 ज न 2018, लभज यभ भ ग र न लभज यभ ददवस भन म गम थ इस ददन सय य भणच रयम, छ त र औय एनज ओ सदस म न फड़ स ख म भ व रग ए ग र न लभज यभ ददवस हय स र स 11 ज न भन म ज त ह 12 ज न, 2018 फ र श रभ खखर प फ र श रभ खखर प व क श व स तय ऩय ज गर त फढ न उद द श म स प रत म वषण 12 ज न फ र ववश व ददवस श रभ खखर प ववश व ददवस भन म ज त ह इस वषण ववषम स यक ष त औय स वस थ ऩ ढ ह 2002 भ अ तय णष र म श रभ स गठन (ILO) न फ र श रभ व क श व स भ औय इस खत भ यन प रम स आवश म त ऩय ध म न क र त यत ह म फ र श रभ खखर प ववश व ददवस श र क म गम थ 2018 वलऴम - Generation Safe & Healthy 14 ज न, 2018 ववश व यक त द त ददवस हय स र, 14 ज न, द ननम बय भ ववश व यक त द त ददवस भन म ज त ह. ववश व यक त द त ओ ददवस 2018 क वलऴम श Be there for someone else. Give blood. Share life. 18, ज न, 2018 ग व क र नत ददवस स घषण ज 72 स र ऩहर श र ह आ थ (1946 भ ) ऩरयण भस वर ऩ 1961 भ ग व भ क क त ह ई 20 ज न, 2018 ववश व शयण थ ददवस ववश व बय भ शयण र थणम क स थनत फ य भ ज गर त फढ न लरए हय स र 20 ज न ववश व शयण थ ददवस भन म ज त ह इस ददन उद श म शयण र थणम द दणश ऩय ध म न आ वषणत यन ह वलश ल ळयण थ ददलव 2018 क वलऴम Now More Than Ever, We Need to Stand with Refugees श Page 3

4 21 ज न, 2018 च थ अ तय णष र म म ग ददवस म ग ददवस प रत म वषण 21 ज न म ग र ब फ य भ ववश व ज गर यन लरए भन म ज त ह ऩहर म ग ददवस 21 ज न 2015 ववश व बय भ भन म गम इस फ य मह च थ ववश व म ग ददवस थ म ग ई फ भ रयम द य यन ए प र च न ब यत म अभ म स ह 2018 म ग ददलव क थ भ Yoga for Harmony and Peace श ववश व स ग त ददवस ववश व स ग त ददवस 21 ज न द ननम बय भ भन म ज त ह इस ददन 1982 भ फ स भ श र ह न व र ए स ग त भह स तव फ द प र ड र म म लस ब ह ज त ह इस ददन ऩहर फ य 21 ज न 1982 भन म गम थ 23 ज न, 2018 ओर वऩ ददवस जनवय 1948 भ, अ तय णष र म ओर वऩ सलभनत न ऩ रयस भ 23 ज न 1894 आईओस ननभ ण म द ददर न लरए ओर वऩ ददवस ववच य भ ज य द 26 ज न, 2018 ड रग द र ऩम ग औय अव ध तस य खखर प अ तय णष र म ददवस 27 ज न, 2018 स म त य ष र द व य घ वषत रघ भध मभ उद मभ ददवस 29 ज न, 2018 य ष र म स क ख म ददवस स म क त य ष र भह सब न 26 ज न ड रग द र ऩम ग औय अव ध तस य खखर प अ तयय ष र म ददवस र ऩ भ ननय ण यन प सर क म ह त क अ तय णष र म सभ ज रक ष म नश र दव ओ द र ऩम ग स भ क त यन लरए यणव ई औय सहम ग भजफ त यन अऩन द ढ स ल ऩ अलबव मक क त ह 2018 क लरए वलऴम श : Listen First Listening to children and youth is the first step to help them grow healthy and safe. 27 ज न प रत म वषण स क ष भ, रघ औय भध मभ आ य उद मभ (एभएसएभई) ददवस भन म ज त ह एभएसएभई ददवस 2018 म व ओ सभवऩणत ह ग औय म व उद मलभत औय म व य जग य ज स ववषम वय य ग 2018 क लरए वलऴम: The Youth Dimension स भ क ज -आर थण ननम जन औय न नत त म य यन भ स क ख म भहत व फ य भ जन ज गर त ऩ द यन लरए ब यत भ प रत म वषण 29 ज न य ष र म स क ख म ददवस भन म ज त ह मह ददवस स क ख म, स क ख म म प रण र औय आर थण ननम जन त र भ स वग म प र प सय प रस त च भह रन बफस उल र खन म म गद न सम भ न र ऩ भ ब भन म ज त ह वषण 2018 क वलऴम आधधक रयक व ख यमक भ ग णलत त आश ल वन (Quality Assurance in Official Statistics) श अन म घटन ए 1 ज न अ तय ष र म फच च ददवस,भ त -वऩत ददवस 2 ज न त र ग न य ज म गठन ददवस 5 ज न नन ष बच च क अ तर ष ट र य द वस 8 ज न ववश व भक स तष ट म भय ददवस 21 ज न स वच छ व म ददवस 2018,ववश व क जय प ददवस 23 ज न स म क त य ष र र स व ददवस,अ तय णष र म ववधव ददवस 24 ज न ववश व व त द वस,ववश व य व ड क टर द वस Page 4

5 2.य क ग औय इ ड क स रर ट भ रत / भ रत य र ज य र क ट र क फचऩन स च 2018 अ त 113 व / लस ग ऩ य 2. स र व ननम व क श व श नत स च (ज ऩ आई),ऑस र लरम आध रयत स स थ न प य इ न लभक स ए ड ऩ स (आईईऩ ) द व य ज य 12 व स स यण आइसर ड 2. न य ज ऱ ड 3. ऑस र लरम ध वनन द वषत शहय स च ह दय फ द न फय त न ह य ष र म आऩद ज खखभ स च, (स च स म क त श षण ऩय भह य ष र 1. ऩक श चभ फ ग र य ष र वव स मणक रभ (म एनड ऩ ) सभथणन स म ग ह भ त र रम द व य त म य ए भस द रयऩ र ण र ऩ भ ह ) 2. उत तय प रद श 3. भध म प रद श व क श व ऩम णवयण प रदशणन स च 177 व 1. स ववट ज रऱ ड 2. फ स 3. ड नभ ण म न वर सम ह र जग र आउटऱ क सव ण 7 व सभग र जर प रफ धन स च श षण ऩय ग जय त 1. भध म प रद श 2. आ ध र प रद श 3. न णर प य व र ल म ण भध म प रद श 2. झ यख ड 3. दहभ चर प रद श य.एस. श ष 100 ब ड 58 व य र र सल र स सववणस ज लरलभर ड (र स एस) व क श व शयण थ र गनत 25.4 लभलरमन ज र भ भदहर ए ववषम ऩय रयऩ र ण भदहर औय फ र वव स भ त र रम न ज र भ भदहर ए ववषम ऩय ए रयऩ र ण ज य ह थ भसन य मर सण प उ ड शन रयऩ र ण भदहर ओ लरए 1. ब यत 2. अपग ननस त न द ननम सफस खतयन द श 3. स रयम न नत आम ग न आ क जर ऩहर ड ल र य क ग 1. ग जय त द ह द क जर 2. लसक क भ भ ऩक श चभ लसक क भ क जर ज य व क श व अचर स ऩक त त ऩ यदलशणत स च 35 व ब यत 1. ऑस र लरम 2. अभ रय Page 5

6 द ननम सफस ज म द ब गत न ऩ न व र एथर र 83 व - भ रत क र क ट कप त न ववर ट क हऱ 3. फ स 1. अभ रय भ क फ ज च वऩमन फ र इड भ व दय 2.अज ट न फ टब ऱर लऱय न ऱ म वस 3. स य स र य कक रक स र म न य न ल ड 3.सम भ रन अ तयय ष ट र म वम भ रन - ज न 2018 ल णणज म भ त र न ऩ रयव भ डब ल म ट ओ क अन ऩच रयक वम भ रन व खणज म एव उद म ग भ त र श र स य श प रब न 31 भई, 2018 ऩ रयस भ ववश व व म ऩ य स गठन (डधल म र ओ) भ बत रम अन ऩच रय सम भ रन भ लशय त डधल म र ओ 28 सदस म द श औय डधल म र ओ भह ननद श न इस अन ऩच रय सम भ रन भ ब ग लरम ब र क व वलद ळ भ ब रत रम क फ ठक ववद श भ त र न 4 ज न, 2018 ववद श भ बत रम फ ठ फ आयआईस एस (ब र ज र, र स, ब यत, च न औय दक ष ण अफ ) भ ब ग र ग म एन इ डडम ब रफजन व प यभ म एन इ डडम बफजन स प यभ औय एनआईर आई आम ग भदहर उद मभश रत प र र प भण न सर ह य औय न र वक ग अवसय प रद न य स र र ण-अऩ ननव श भ लर ग असभ नत ओ भ यन औय भदहर ओ उद मलभम लरए ववत त म औय फ ज य स फ ध त ज यन लरए ए स घ स थ वऩत क म भ य ळव ल ख श लक दश द फ ठक क भ जफ न कय ग भ य शस भ आन व र 11 व ववश व दह द सम भ रन भ व क श व स तय ऩय दह द र वप रमत फढ न ननद श ददए ज स त ह क र फ भ ए ट -ड वऩ ग ऩय अ तय वयक य भ ब रत रस तय म फ ठक ळ र श त श 15 व व वषण सब भ ववश व ववय ध ए र -ड वऩ ग एज स (व ड ) न भहत वऩ णण ए र -ड वऩ ग भ द द ऩय चच ण यन लरए ब ब ग लरम ह ज स वच छ ख र लरए रड़ ई भ भदद य ग क यतल ई क लरए अ तय तष ट र म दळक: वतत वलक व क लरए जर वलऴम ऩय वम भ रन Page 6

7 म जर स स धन, नद वव स औय ग ग स य ण तथ लशवऩ ग भ त र श र नननतन गड य त क जक स त न भ ज न, 2018 यणव ई लरए अ तय णष र म दश : सतत वव स लरए जर ववषम ऩय आम क जत सम भ रन भ ब यत न त त व यन लरए त क जक स त न म त र ऩय ज ए ग लरम प दटक प इर रयम क वभ प त कयन क उद द श म व आम ख जत ल ख श लक गठफ धन क 10ल फ ठक र म स व स म एव ऩरयव य ल म ण भ त र श र ज.ऩ. नड ड न लरम प दर प इर रयम सभ प त यन लरए आम क जत व क श व गठफ धन 10व फ ठ (ज एईएरएप) उद घ र न क म ब यत न लरम प दर प इर रयम सभ प त यन प रम स तथ इस स दबण भ क म ज न व र श ध हभ श स स व गत क म ह मणक रभ भ श र नड ड न 11 द श ज एईएरएप ऩ यस य प रद न क म त वय एआईफ फ ल वऴतक फ ठक ववत त भ त र रम आर थण ववब ग औय एलशमन इ फ स र चय इ व स र भ र फ (एआईआईफ ) स म त र ऩ स ज न 2018 ह र र र इड र /ओफ य म तथ एनस ऩ ए भ फई भ एलशमन इ फ स रचय इ व स र भ र फ त सय व वषण फ ठ आम जन य ग 6 ज र ई क ब यत, म.एव ल त त उद घ र न म.एस.-ब यत व त ण 6 ज र ई ह ग, यणन नत, स य औय य सहम ग भजफ त यन ऩय ध म न द त य ग क म क स म क त य ज म अभ रय औय ब यत स म क त र ऩ स व क श व च न नतम स भन य यह ह ब यत ऑव र लरम व म क त भ ब रत रव तय म आम ग क 15ल वत र ब यत व खणज म एव उद म ग औय न गरय उड डमन भ त र श र स य श प रब न आज नफय भ ऑस र लरम व म ऩ य, ऩमणर न एव ननव श भ त र श र स र वन लसओफ स थ ब यत-ऑस र लरम स म त भ बत रस तय म आम ग 15व सत र सह-अध म त द न ह भ बत रम न द ववऩ म व म ऩ य औय ननव श भ व व यन जर यत ऩय ववश ष फर ददम ए ट ड वऩ ग स ऩ र टतव क न र व क र न स ऩ र ण = प मय आउर भ? न भ ए र -ड वऩ ग स ऩ ट णस रफ स ड वऩ ग खतय भ द द हर यन लरए ओस र भ आम क जत क म गम थ य ष ट र म वम भ रन - ज न 2018 प र ख स टक प रद ऴण औय प रफ धन ऩय वलऴमगत स न वम भ रन ऩम णवयण प रद षण औय प रफ धन ऩय ए ववषमगत न सम भ रन आम जन ववश व वव न ददवस, 2018 (WED-2018) 5 ददवस म र फ उत सव श र आत लरए वव न बवन भ क म गम थ Page 7

8 म ग ऩय य ष ट र म स ल स म व ऩ दक क वम भ रन क उद घ टन आम ष य ज म भ त र (स वत त र प रब य) श र श र ऩद म स न ई 5 ज न, 2018 नई ददल र क स थत भ य यज द स ई य ष र म म ग स स थ न (एभड एनआईव ई) भ म ग ऩय य ष र म स व स म स ऩ द त सय सम भ रन उद घ र न य ग द ददलव म य ज मऩ र वभ भ रन य ष रऩनत श र य भन थ वव द उदघ र न स फ धन स थ द ददवस म य ज मऩ र औय उऩ-य ज मऩ र सभ भ रन य ष रऩनत बवन भ श र ह आ मह य ष रऩनत बवन भ आम क जत ह न व र 49व सभ भ रन ह औय य ष रऩनत श र वव द अध म त भ द सय सभ भ रन ह म ग ऩय व ल व थ म व ऩ दक क त वय य ऴ र म वभ भ रन आम ष य ज म भ त र (स वत त र प रब य) श र श र ऩद म स न ई न नई ददर र क स थत भ य यज द स ई य ष र म म ग स स थ न भ म ग ऩय स व स थ म स ऩ द त सय सभ भ रन उद घ र न क म अ तय णष र म म ग ददवस स ऩहर इस सभ भ रन स म त र ऩ स आम जन भ य यज द स ई य ष र म म ग स स थ न औय ऩत र स चन म णरम (ऩ आईफ ), स चन एव प रस यण भ त र रम द व य क म गम तम फ क भ क त ब यत अलबम न क त ज कय स व स म औय ऩरयव य ल म ण य ज म भ त र अश वन भ य च फ न फ धव य त फ भ क त ब यत फन न औय र ग त फ खऩत छ ड़न लरए प र त स दहत यन अऩ र य रल क व ऩकत भ फच च क व यषण ऩय ज गर कत अलबम न य रव फ डण न फ र अर ध य स य ण य ष र म आम ग(एनस ऩ स आय) स थ स म क त ऩहर र ऩ भ य रव स ऩ ण भ फच च स य ण ऩय ज गर त अलबम न श र क म ध म रऩ न वभ ख प त अलबम न ह र ह भ आम क जत ए ववश व स व स म स गठन सभ य ह भ, स व स म औय ऩरयव य ल म ण भ त र रम, ब यत सय य न ध म रऩ न सभ क प त प र त स दहत यन लरए ए य ष र म भ डडम अलबम न श र क म शरयम ण ककव न क लरए ज गर कत अलबम न आम ख जत कय ग 20 ज न स 15 ज र ई त हरयम ण क स न लरए ग व, धर औय क जर स तय ऩय ज गर त मणक रभ आम क जत क ए ज ए ग न ळनर ऩ ळन लवस टभ क क म तन लमन ऩय वम भ रन Page 8

9 म स व मत त नन म (स एफ ) द व य य ष र म ऩ शन प रण र (एनऩ एस) म णरवमन ऩय ए सम भ रन य ष र म य जध न भ ऩ शन प ड ननम भ औय वव स प र र ध यण (ऩ एपआयड ए) द व य आम क जत क म गम थ वर शक य वलभतत क फ ठक एभओएस ड क जत लस ह जम भ भ ड न य भ त र रम लरए सर ह य सलभनत फ ठ अध म त यत ह एनआईट आई आम ग क गलतन ग क उ लवर क च थ फ ठक प रध न भ त र श र नय भ द 17 ज न य ष रऩनत बवन भ एनआईर आई अम ध गवनन ग उ लसर च थ फ ठ अध म त य ग प रध न भ त र भ द ककव न क व थ व ध फ तच त कय ग प रध न भ त र द श बय क स न स थ स ध फ तच त यन ज यह ह, ऩहर फ य 2022 त क स न आम द ग न यन स स फ र धत ववलबरन ऩहर ऩय 20 ज न, 2018 ब चच ण ज एग स भ टत इ डडम श कथ न 2018 क ऩशर श डतल मय व स कयण क ग र ड कपनर म भ नव स स धन वव स भ त र श र प र श ज वड़ य न नई ददल र भ व डडम रफ लस ग भ ध मभ स स भ र ण इ डडम ह थ न 2018 ह डणव मय स स यण 5 ददवस म ग र ड प इनर उद घ र न क म य ष ट र म म ग ओर वऩम ड-2018 नई ददल र भ स आईईर भ य ष र म श खण अन स ध न औय प रलश ण ऩरयषद भ 3 ददवस म य ष र म म ग ओर वऩम ड उद घ र न क म गम उऩय ष ट रऩतत क वऴ ऩय वम भ रन क उद घ टन कय ग वष ववश ष औय अथणश स त र ए वष व म ऩ य न नत ऩय ववच य य ग औय ऩ ण भ ए सम भ रन भ प रम गश र ओ स ब लभ लरए प र द म र ग हस त तयण उऩय ष रऩनत व म न मड द व य उद घ र न क म ज एग कप गय वप र ट ब लम य क तनद ळक क 19 ल अण र ब यत म वम भ रन ह दय फ द भ ऩहर फ य आम क जत द ददवस म सम भ रन अरम भ द द स थ उ गर वप र र ऩहच न प रण र औय य ज म उ गर वप र र धम य आध नन यण ऩय ववच य य ग एमय क डडळतन ग क ष त र भ ऊज त षभत क फढ ल द न क लरए अलबम न ळ र ककम Page 9

10 बफजर औय नव न एव नव यण म ऊज ण य ज म भ त र (स वत त र प रब य) श र आय.. लस ह न आज एमय डडशनन ग त र भ ऊज ण भत फढ व द न लरए ए अलबम न श र आत बफजर भ त र न फत म क भ त र रम द खय ख भ ऊज ण द त फ म य (फ ईई) न ए अध ममन य म ह औय एमय डडशनन ग लरए 24 डडग र स क ल समस त ऩभ न यख ज न लसप रयश ह इस नम अलबम न स ऊज ण फचत ह ग औय ग र नह ऊस ग स भ भ आएग नई ददर र भ मभ न औय घग गय नद भ धगयन ल र ग द जर क ऩ इऩ ळ धन वभ ख प त ऩय क मतळ र हरयम ण र स व स थ म इ ज ननमरय ग ववब ग द व य आज मभ न औय घग गय नद भ र गयन व र ग द ऩ न ऩ इऩ श धन सभ क प त ऩय ए मणश र आम जन क म गम इसभ मभ न नद भ प रद षण ऩय ववस त त चच ण गई मणश र भ स व ज श धन लरए नई र न र ज ऩय ब चच ण गई गणभ न म ल मख क तम क वभ श ब यत ववश ष आर थण ज न (एसईज ड) न नत अध ममन लरए ब यत सय य द व य गदठत गणभ न म व मक क तम सभ ह ऩहर फ ठ व खणज म एव उद म ग औय न गरय उड डमन भ त र श र स य श प रब अध म त भ 22 ज न, 2018 आम क जत गई ल म प रद ऴण व तनऩटन क लरए अत म ध तनक ट क न र ज क उऩम ग ऩय वलळ ऴस एज लवम क व थ फ ठक ऩम णवयण भ त र रम न व म प रद षण स ननऩर न भ अत म ध नन र न र ज उऩम ग तथ स ऩ णण व म ग णवत त प रफ धन ढ च भ स ध य यन लरए आज मह ववश ष स स थ न स थ फ ठ स लच छ आइक तनक स थ न ऩय च थ य ष ट र म वभ ष औय ऩय भळत स वच छ आइ नन स थ न ऩय च थ य ष र म सभ औय ऩय भशण ह दय फ द भ आइ नन स थ न यख-यख व औय सप ई स स फ र धत प रगनत सभ यन लरए श र ह आ ह प रध नभ त र आल व म जन (ळशय ) क 35ल क न र म भ ज य एल तनगय न वलभतत (व एवएभव ) क फ ठक आव स एव शहय भ भर भ त र रम न छह य ज म /स घ श लसत प रद श भ 308 ऩरयम जन ओ भ 3,782 य ड़ र ऩम न म सह मत स थ 8,692 य ड़ र ऩम ननव श स थ प रध नभ त र आव स म जन (ऩ एभएव ई)-शहय तहत शहय ननधणन र ब लरए 3,18,900 स अर ध क प मत घय ननभ ण भ ज य द ह मह भ ज य 35व न म भ ज य एव ननगय न सलभनत (स एसएभस ) आज मह आम क जत फ ठ भ द गई अ डभ न औय तनक फ य द ल ऩ वभ श भ ऩ ल ट ज एव क व यषण ऩय द ददन य ष ट र म व ग ष ट ठ Page 10

11 अन स र चत जनज नतम लरए य ष र म आम ग (एनस एसर ) न अ डभ न औय नन फ य द व ऩ सभ ह ववश ष र ऩ स भज य जनज नतम स य ण ऩय द ददवस म य ष र म स लभन य आम क जत क म ह : द व प यवडण ज एवट क उ लवर 21 ज र ई क लभर ग ज एसर ऩरयषद 28 व फ ठ 21 ज र ई, 2018 नई ददल र भ आम क जत ज एग य ष ट र म तनम ख क तम : 4.ननम क क तम न भ र क फ र न र जनयर द वय ज अ फ ऩद स न ध म व इस च प ददन श ग प त ब यत म ब व नन सव ण भह ननद श (ज एसआई) स भ क ज उद मभ ववजम भह जन य ज व ग ध प उ ड शन सर चव औय भ ख म मण य अर ध य अ म भ य सय य द व य श र क ए गए सड़ स य ज गर त अलबम न लरए ब र ड ए फ सडय एभ ज न आयफ आई उऩ गवनणय न लरस व य ववज ग एमय नए भ ख म मण य अर ध य त रय प र भज ववप र ए र यप र इज ज ए ग य- मण य ननद श र ऩ भ श र शयद भ य सत ण त आम क त अयवव द सक स न म ऩ एसस मण य अध म एस. यभ श म अप रत म य औय स भ श ल फ डण (स फ आईस ) अध म फ लसस ड स ज क ग नज र फ डण उऩ ध म य ण ऩ य मस फ स ईओ इ दय क जर लस ह मर सर चव एस स दय न द ऩ ड च य भ ऩ लरस ऩहर भदहर भह ननद श (ड ज ऩ ) भ घ न श नफ न णर स आईएएप ऩहर भदहर रड़ ऩ मरर स द ऩ फख श आईस आईस आई फ च प ऑऩय दर ग ऑकपसय Page 11

12 एचआय ख न फ धन फ ग य- मण य अध म ए.आय. यहभ न लसक क भ ब र ड ए फ सडय फ श र य भ आईड फ आई अ तरयभ अध म ई श र धयन सलभनत भ र य र प रण लरम भ न ननध णरयत यन लरए सत श चव ह ण फ र दर ग स य ऊज ण स म त र सलभनत प रभ ख एस यभ श म अप रत म य औय स भ श ल फ डण (स फ आईस ) अध म स न र स ब रभण मभ स दयभ स ऩक त त प रफ धन ऩन लरलभर ड भ ख म मण य अर ध य (स ईओ) अन त फर आ नम स फ ऩ णण लर सदस म उज ज वर फत र रयम ड रलभम स भ र (ब यत) च प ऑऩय दर ग ऑकपसय (स ओओ) र गय श च चत व द आईस आईस आई फ ग य- मण य अध म अ तयय ष ट र म तनम ख क तम : न भ क जएस ऩ रर ऩ ड र स च ज अधद र पट ट ह अर-लसस वऩऩ ह रयस र भ थ भस ऩद इर र प रध न भ त र स ऩ न प रध न भ त र लभस र य ष रऩनत बब रदर श ए डभ ऑप कपल भ ए ड र र ववज न आट णस (फ एएपर ए) नए अध म भर लशम रम अर न जनयर उभय अर-यज ज ज भ रयम पन ड एक स ऩन स [इक व ड य] ज डणन प रध न भ त र स म क त य ष र भह सब अध म सरयत न मय ववश व आर थण भ च (डधल म ईएप) फ डड ग फ डण सदस म इ डडमन-अभ रय न ददव म स मणद व य जनयर भ र सण भ ख म ववत त अर ध य (स एपओ) [अभ रय सफस फड़ व हन ननभ णत ] अत र गव द अभ ज न, फप र, ज ऩ भ गणन द व य स म क त र ऩ स गदठत स व स म पभण स ईओ त य ष रऩनत य स ऩ तक यमऩ एड ग न ए र ननम भ न अर ड व णल ह प य य ववर रयन स म क त य ष र प रव सन एज स नए भह ननद श Page 12

13 5.वव न घ तक superbugs व रड न भ भदद कयन क लरए 3,000 फ क ट रयम क ज न भ वऩ ग दव प रनतय ध स ऩयफग स रड़न नए तय तर श यन व र व नन न 3,000 स अर ध फ क र रयम ज न भ भ ऩ क ए ह अभ रयक -ब यत लभरकय य ग दशन द भश व गय ऩय नजय ववश र दहरद भह स गय ऩय अर ध ऩ न ननग ह यखन लरए ब यत औय अभ रय व नन न ए र भ फन ई ह ब यत औय आसऩ स अरम द श सदहत अभ रय त इस भह स गय व म भ डर म घर न क रभ उल र खन म प रब व द खन लभरत ह जर धय भ 106 ल ब यत म वलस न क ग र व, भ द क उद घ टन रवर प र प शनर म ननवलसणर (एरऩ म ) न घ षण क इस ववश व सफस फड़ वव न घर न ब यत म वव न ग र स भ जफ न यन लरए त म य क म गम ह ब यत क ब जर भ ग ब य म य तनमभ व द ऴण व नन न ब यत 16 य ज म भ जर म जर स ब जर भ व म ऩ म य ननमभ स द षण ऩ म ह, ज द श डधल म एचओ अस थ म भ न स प अर ध ह क र वयक य फ ढ क ऩ ल तन भ न क लरए ग गर क व थ लभरकय क भ कय ग सय य न 18 ज न 2018 फ ढ फ हतय ऩ व णन भ न लरए ग गर स स झ द य ह. जर स स धन त र भ द श श षण त न स गठन म जर आम ग (स डधल म स ) न सचण इ जन ग गर स थ मह सभझ त क म त र ब यत कपय व क ज फ लवन भ श इड र क फतन क ऩत रग त श ऑमर इ डडम लरलभर ड (ओआईएर), ब यत सफस फड़ स वणजनन त र त र अरव षण औय उत ऩ दन ऩननम भ स ए न ब लभगत ज फ लसन न ल ऩ VI धर भ अऩन द सय ह इड र फणन ख ज ह ऑक व ट लवन प भ तर ळन प रततफ ध स व स म औय ऩरयव य ल म ण भ त र रम न ऑक स र लसन ननज त र भ ननभ ण ऩय प रनतफ ध रग ददम ह क जस उऩम ग द ध र ऩश ओ स द ध प र प त ददम ह यन लरए द श भ फड़ ऩ भ न ऩय क म ज त ह तथ ऑक स र लसन औय इस प भ णर शन आम त ऩय ब प रनतफ ध रग ज न व ऩ दन उऩकयण क लळक ओ भ क वय क तय क फढ वकत श Page 13

14 व नन न 11 ज न च त वन द, ज न द ष हर न औय फदरन तय र ऩ भ द ननम बय भ व नन द व य ख ज ज यह ए ज न-स ऩ दन त न CRISPR-Cas9, अनज न भ लश ओ भ सय खतय फढ स त ह उऩन म व ऩ क ख ज ग धचकन क ळ प ज लन क फढ त श ब ब ऩयभ ण अन स ध न (फ एआयस ), भ फई श ध त ण न र च न श ल प ज वन फढ न लरए आभ छ र ननष ष औय त न अरम फ म डडग र ड फर ऩ लरभय उऩम ग य ए नई ऩ रयक स थनत अन र ख द म-ऩ क ज ग स भग र वव लसत ह द ळ न फ भ स ल भ वलल क न द व स क ततक क र श र गड य त क जक स त न द श रफ भ ब यत म द त व स भ स व भ ववव न द स स नत उद घ र न अवसय ऩय ब यत म सभ द म स फ र धत य यह थ च न न न ऩ र क व थ ततब लफत क ज ड न क लरए य रल क तनभ तण ककम च न न ऩ र स थ नतधफत ऩक श चभ त र ज ड़न व र य रव ननभ ण य ग, न ऩ र प रध न भ त र खड़ग प रस द शभ ण ओर फ क ज ग म त र द य न हस त य क ए गए ई द ववऩ म स द भ स ए क क, ग रयर 46 ऩय भय ज त श ग रयल र प उ ड शन न ह क न भ 46 वष म ऩक श चभ र र ड ग रयल र भ त म ह गई ज स इन र ग व ज ज नत थ फ घ क ऩशर कब -कब अ तय-य ज म ऩ न: ऩरयचम द श स य ण इनतह स भ ऩहर फ य, भध म प रद श भ रह र इगय रयजवण स त न वष म फ घ र -2 न इस ओडडश स त लसम र इगय रयजवण भ ऩ श क म, क जसभ फ घ ऩहर अ तय-य ज म ऩ न: ऩरयचम र चक ननत क म गम द तनम क वफव ऩ य न व भ त रन ओय ग टन भय ज त श ववश व सफस ऩ य न त ग ब य र ऩ स र प तप र म प रज नत स भ त रन ओय ग र न, ऩ न 62 वष म ऑस र लरम ई र चडड़म घय भ भ त म ह गई ह इस ऩथण र चडड़म घय ग र ड फ ढ भदहर र ऩ भ वखणणत क म गम ह, ज उम र स स फ र धत जदर रत ओ यण उबय ह 5.1. आवलष ट क य 200 लऴ भ ऩशर अक फतनक न र YInMn धर म भ स धर, ए अ फणनन धर वणण क जस वषण भ प र प सय एभ ए भ स स ब रभण मभ द व य गरत स ख ज गम थ, आज ए बफलरमन ड रय उत ऩ द फन गम ह Page 14

15 ज ल ण य ध ग ण क व थ ऩ र थ न प र ख स टक आईआईर ददल र र भ न ह क लसल वय न न ऩ दर ण र-एम फ ड ड प र क स र भ एस च रयम र ई औय स र कपर स ऑरयमस ज स स भ रम फ क र रयमर य गजन खखर प 99% स अर ध ए र फ क र रयमर गनतववर ध ह ग अऩलळष ट ट जर व प कयन क लरए नम भ गत इ डडमन इ स र ट म र ऑप स इ स एज शन ए ड रयसचण, र त, औय इ स र ट म र ऑप भ थभ दर र स इ स ज, च रनई श ध त णओ द व य वव लसत, न न भ र य उऩम ग ठ य य स मनन व त वयण भ आवश म उत प र य ऩरयवहन औय ऩ न भ अव नछत यस मन हर न लरए क म ज स त ह क वय दल वलतयण क लरए नल व न न न क म प र क व स एसआईआय-इ डडमन इ स र ट म र ऑप लभ र फ म र ज, र त श ध त णओ न ए शर फणनन अण (ऩ कपण रयन) स थ र वऩत स न न न ण उऩम ग य, ए शर दव न न रयमय त म य क म ह डब ल म एचओ चत ब तज इन र ए ज ट क क लवप रयळ कयत श स न प ऩ श चय इ ज क शन म ग म इरफ र ए ज र (फ र क व ड र ) क जसभ द ए व मयस उऩब द एच 1 एन 1 औय एच 3 एन 2 औय द फ व मयस ववक र रयम औय म भ ग र उऩब द श लभर ह,18 स 64 स र उम र वमस सकक रम र यण लरए भई भ ब यत म ननम त र जनयर (ड स ज आई) द व य अन भ ददत क म गम थ आईआईट श दय फ द ऑनर इन उऩम गकत त-वग ई क वभझन क लरए ड ट व ट फन त श आईआईर ह दय फ द न फ रयमत, भ रभ, ननय श औय सग ई ऩहच नन लरए DAiSEE (ई-एनव मयभ ट स भ प रब व य ज म लरए ड र स र ) ऩहर भल र र फ र व डडम वग यण ड र स र फन म ह ड र स र भ 112 व मक क तम स 9,068 व डडम क स नऩ र श लभर ह गब तळम क ग प त ट फ क इर ज उऩज ऊ भदशर ओ भ गब तलस थ क ऩरयण भ भ व ध य कयत श ऩहर फ य, श ध त ण फ झऩन व र भदहर ओ भ ए ड भ दरमभ (गब णशम ब तय अस तय) औय अ ड शम भ भ अ ड, त न र ऩ स भ डडम फग र र थ रयजवण ह ज त ह, ग प त र फ फ च स ध स फ ध ऩ स त ह नई प रक य क प रक ळ व श र ऴण क ज क गई नए अध ममन स ऩत चरत ह क ई स इन फ क र रयम म न र -हय श व र द य र र य शन भ म 750 एनएभ अवयक त प र श भ प र श स श र षण य स त ह सब प र श स श र ष ज व प रकक रम लरए क र य कपर-ए उऩम ग यत ह, र क न श ध त णओ न ऩ म क जफ Page 15

16 स इन फ क र रयम नन र -अवयक त प र श भ उग म गम थ, क र य कपर ए फ द ह ज त ह औय ए ववश ष क र य कपर, क र य कपर-एप, ए ह मण यत ह द तनम क ऩशर स त प र क ततक भ त य नवतय व नन न भ क क स ख ड़ भ क स थत द ननम ऩहर त प र नत भ त य नसणय ख ज ह ज उरह अऩन ननव स भ क श य सभ ज व ऩ रन यन औय उन फ य भ अर ध ज नन अन भनत द स त ह ट थऩ स ट ए ट फ म दटक प रततय ध भ म गद न द त श ए अध ममन भ ऩ म गम ह क र थऩ स र औय ह थ ध न भ ऩ ए ज न व र ए आभ घर र इ र सन ए र फ म दर प रनतय ध फ क र रयम उदम भ म गद न द स त ह द तनम क वफव छ ट क प म टय डडल इव फन म गम व नन न द ननम सफस छ र प म र य लभलशगन भ इक र भ र वव लसत क म ह ए उऩ यण ज वर 0.3 लभर भ र य भ ऩत ह औय सय ननगय न औय इर ज नए तय ख जन भ भदद य स त ह आईआईएवव ळ धकत तओ न ट फ क इर ज भ अस थभ दल क प रब ल ऩ म ब यत म दव वव न स स थ न (आईआईएसस ), फ गर र श ध त णओ न ऩ म ह क वतणभ न भ अस थभ इर ज लरए उऩम ग ज न व र ए दव (प रण स त) तऩ दद खखर प प रब व स बफत ह ई ह ब यत क ऩशर य फ ट द यफ न रद द ख भ हनर भ ब यत म खग र म व धश र (आईएओ) भ क स थत ब यत सफस नई द यफ न न आ श द खन श र य ददम ह द श ऩहर य फ र द यफ न न रक ष त भ स मय र र ग अऩन ऩहर य शन द ख उत तय ग र धण स आस-ऩ स उज ज वर खग र म स र त ए स च श वऩतन फ म ऩ स ट इड ह दय फ द ववश वववद म रम श ध त णओ न ऩ म ह क र भ र य ऩ ध भ प गर स क रभण ग ब यत भ ह यवऩन फ म ऩ स र स इड न 80-90% भ र ई ह जफ मह र चर स न न न ण भ एन प स र र ड ह 5.2. अ तरय वव न अलर कन उऩग रश क वपर प रष ऩण Page 16

17 च न न ए नए ऩ व अवर न उऩग रह सपरत ऩ वण प र ऩण क म क जस भ ख म र ऩ स उऩम ग वष स स धन अन स ध न औय आऩद ननगय न भ क म ज एग र ओक जम -1 न भ व नन प रम ग उऩग रह उस सभम अ तरय भ ब ज गम थ ग ओप न 6 उऩग रह र रग भ चण 2D य र स थ प र वऩत क म गम थ श र ओस प मय भ हभ ड म ककयण क अध ममन कयन क लरए न व क आईएभएऩ न स ह र ओस प मय भ ब रनभ ड म क यण ऩ ढ फ य भ औय ज नन लरए ए नए लभशन र रच लरए 2024 रक ष त य यह ह, ज हभ य स य भ डर आसऩ स च फ म फ रफ र ए प र य ह ल स तनक क व यभ डर व फ शय एक ग रश ऩय ऩ न औय ध त क व य ग लभर व नन न स यभ डर स फ हय क स थत ए ग रह ऩय ई ध त ओ भ ज दग स य ग ऩत रग न स थ ह मह ऩ न ह न स ब ववत स त ऩहच न ह भ ब रत रभ डर क ऩ रय व ट र इट प रष ऩण म न भ कत -3 ज य य न क क मतक रभ क छठ चयण क भ ज य प रध नभ त र श र नय न भ द अध म त भ म भ बत रभ डर न ऩ रय स र र इर प र ऩण म न (ऩ एसएरव ) ज य यखन मणक रभ (छठ चयण) औय इस मणक रभ अ तगणत 30 ऩ एसएरव ऩरयच रन प र ऩण ववत त म सह मत प रद न यन भ ज य द ह क ब रफन ट न ख जओलव क र नव (ब वभक लरक) उऩग रशप रष ऩणल शनभ कत -IIIक लरए तनय तयत क मतक रभ क भ ज य द प रध नभ त र श र नय र भ द अध म त भ स ऩरन र म भ बत रभ डर ( बफन र )न क जओलस क र नस (ब -सभ लर ) उऩग रहप र ऩणव हनभ ण -III (ज एसएरव एभ -III) ननय तयत मणक रभ (चयण -1) ववत त म सह मत भ ज य द द ह क जसभ दस (10) ज एसएरव (एभ -III) उड़ न श लभर ह तथ क जस र अन भ ननत र गत य ड़र ह इस य ड़ र भ दस ज एसएरव एभ -III व हन, आवश म स ववध व व, मणक रभ प रफ धन औय प र ऩण अलबम न र गत ब श लभर ह भ गर ऩय थ क फतनक म धगक, भ थ न क म य लसर य वय न भ गर सतह ऩय फणनन म र ग औय व म भ डर म भ थ न भ सभ उत य चढ व ऩत रग म इवय क ल स तनक न ढ ढ EPIC ग रश अहभद फ द कपक ज र रयसचण र फ य र य ए र भ न ऩहर फ य ऩ व स छह ग न फड़ औय रगबग 600 प र श वषण द य स मण सभ न लसत य चक य रग त ह ए ए ग रह द ख इस ग रह औय लसत य द न EPIC न भ ददम गम ह इवय द ल य ब यत म उद म ग क लरधथमभ आमन व र क प र द म धगक क शव त तयण क लरए आयएपक म ज य Page 17

18 इसय प रभ ख न भ स ए ववक रभ स य ब ई अ तरय (व एसएसस ) द श भ लरर थमभ-आमन स र उत ऩ दन इ इम स थ वऩत यन लरए अऩन मह वव लसत लरर थमभ-आमन स र प र द म र ग ग य-ववलशष र आध य ऩय स भ ब यत म उद म ग हस त तरयत यन ऩ श श य यह ह इवय न 1 कय ड र ऩम क लरए पभ क ई-ल शन व र प र द म धगक प रद न क श इ डडमन स ऩ स रयसचण ऑगणन इज शन (इसय ) न उद म ग ऑर भ फ इर भ इस त भ र लरए 1 य ड़ र ऩम र गत स अऩन स वद श वव लसत लरर थमभ आमन स र प र द म र ग ऩ श श ह र व न ग र नव-एभ न वलग ळन उऩग रश र न च ककम र स न स म ज -2.1 फ व ह य र उऩम ग य सपरत ऩ वण ग र नस-एभ ऩ क जशनन ग उऩग रह र रच क म ब यत म ल स तनक न उऩ-ळतन ज व एक ग रश क ज क ब यत म व नन ए दर न ह र ह भ उऩ-शनन म स ऩय-न प च म न आ य ए एक सप र न र ख ज मह ख ज अहभद फ द क स थत ब नत श ध प रम गश र (ऩ आयएर) व नन र भ न ह अभ रयक ष रग रश व ऩ ल क व यष क फढ यश श अभ रय सय य ग रह आन व र ग रह स फच न प रम स आग फढ यह ह ज ऩ य त र म मह त क भह द व ऩ लभर स त ह अ तरयष क लरए द तनम क वफव श क उऩग रश च य च रनई शहय छ त र ग र भ वजन व र ए उऩग रह जम दह द 1-एस ननभ ण यत ह, श मद द ननम सफस हल औय सस त ज म व ल फ स ऩ व ट र स क ऩ फ शस ऩतत क ग र ट य ड स ऩ ट क अध ममन कयन क लरए: न व न स ज म स व फ स ऩ स र र स ऩ, ज अफ त सफस भहत व औय जदर र अ तरय व धश र ह, उऩम ग फ हस ऩनत ग र र य ड स ऩ र अध ममन यन लरए क म ज एग, ज क 350 स अर ध वष त ग रह ऩय उग र ह यह ह, ज यहस मभम त प न ऩय नई य शन फह र य यह ह ज ऩ न एमय स ऩ व एक वप र य ळन एज व (ज एक वए) लभळन अनऩढ ष रग रश यम ग तक ऩश चत श Page 18

19 ह म फ स 2 ज च स य प रण र जरभ औय गहय अ तरय भ ध मभ स त न स र स अर ध म त र फ द ज वन उत ऩक त त फ य भ ज न य ए त र यन लरए 300 लभलरमन क भ द य यम ग ग रह त ऩह च गम ह 5.3. एऩ ऩ औय व फऩ र ण ग शभ त र श र य जन थ लव श न एपव आयए क अ तगत वलद ळ म गद न क तनगय न क लरए ऑनर इन वलश र ऴण ट र र न च ककम ग हभ त र श र य जन थ लस ह न ववद श म गद न (ननमभन) अर धननमभ, 2010 अ तगणत ववद श धन प रव ह तथ इस उऩम ग ननगय न लरए ए ऑनर इन ववश र षण र र श र आत व फ आध रयत मह र र सय य ववलबरन ववब ग अर ध रयम ववद श म गद न स र त औय ब यत भ इस उऩम ग ज च यन भ भदद य ग ऩ ल वलस न भ त र रम न नए ऩ ल तन भ न भ डर क ऩरयचम ददम ऩ व वव न भ त र रम (एभओईएस) न फ रयश, गभ रहय औय ठ ड रहय ज स अत मर ध भ सभ मणक रभ अर ध सर औय त र ववलशष र ऩ व णन भ न ऩ द यन लरए एरस फर बववष मव ण प रण र (ईऩ एस) र रच क म तनल तचन आम ग न RTI ऩ टतर ळ र ककम ब यत ननव णचन आम ग न आव द स चन अर ध य अर धननमभ तहत ज न य प र प त यन भ भदद यन लरए ए ऑनर इन RTI ऩ र णर श र क म ऩ र णर त भ शन व फस इर eci.nic.in ह भ ऩ ज ऩय ऩह च ज स त ह ऩ ज फ क ऩशर ब रफजन व ऩ टतर ऩ ज फ सय य इ डस र डडऩ र णभ र 7 ज न बफजन स पस र ण ऩ र णर र च य यह ह इ डस र लभननस र य स दय श भ अय ड़ ज र धय भ ऩ र णर र र च ग य ग ऩ र णर ऩ य तयह स इ डस र सभवऩणत ह ग औय लस गर वव ड र ऩ भ भ य ग एनएक वऩ, भ स टयक डत, ल ज न आईओट उऩकयण क लरए भ फ इर ब गत न र न च ककम एनएक सऩ स भ डक र सण न एनएक सऩ लसक म य सववणस 2GO प र र फ भण ऩय वव लसत ए सप द र फर व र र स व, नम एभडधर र र 2GO र रच यन लरए भ स र य डण औय व ज स थ स झ द य ह क र म य र औय क मर भ त र श र ऩ म ऴ ग मर न नम भ फ इर एऩ भ न म ऑन य र व र न च ककम म य र औय मर भ त र श र ऩ म ष ग मर न य र म त र द य न ऩय स ज न व र ब जन म ख द म ऩद थ फ य भ य र म बत रम फ च ज गर त ऩ द यन लरए आईआयस र स द व य वव लसत ए नए भ फ इर एऩ भ न म ऑन य र स आज र रच क म य र भदद एऩ Page 19

20 भ नन म प रध नभ त र डडक जर र ऩहर अन र ऩ ब यत म य रव न ऩहर फ य लश मत प रफ धन प रण र ऩ य तयह डडक जर र फन ददम ह म य र औय मर भ त र श र ऩ म ष ग मर न म बत रम लश मत ननव यण प रकक रम स ध यन एव त ज यन लरम य र भदद न भ स ए एऩ ज य क म ह वड क व यष उऩ म क आकरन कयन क लरए डडज इन ककम गम नम व टल मय आ ध र य ज म सय य न यण आ रन यन औय सड़ द घणर न ओ य न लरए सभ ध न स थ फ हय आन लरए आईन दर व स ल म श स प र इव र लरलभर ड सहम ग स ए नम स फ र व मय वव लसत क म एऩ आयएसऩ आव दन आभ र ग लरए र कप ज भ, ववब ग औय अरम र ग स अरर ण ज नन उऩम ग ह ग एसएचओ स भ र ण प न उऩम ग य एऩ आयआयएसऩ भ द घणर न ओ स स फ र धत ड र बयन ह ग अटव नभ फ इर ऐऩ डडक जर यण ददश भ आग फढत ह ए औय न द यदहत अथणव मवस थ लरए ब यत म य र भ त ज स औय अर ध त न -उरनत र नद न ऩहर ज यह ह इस लरए य र स चन प रण र (स आयआईएस) न भ फ इर आध रयत एक प र शन अर सनभ फ इर वव लसत क म ह नई अवलश लवन म ब यत ल फव इट ऩमणर न लरए य ज म भ त र (आई / स ) श र.ज. अल प रस न नई ददल र भ नई अववश वसन म ब यत व फस इर र रच व फस इर ब यत सभग र ग तव म र ऩ भ ददख त ह, ज आध म क त भ अन बव, ववय सत, स हस, स स नत, म ग, ल म ण औय अरम प रभ ख अन बव आसऩ स घ भत ह ओट एव क ब लव ऐऩ ऐऩ ओर एस (ओर न य थ रयग र स गभ), ज ड र इवय ए स गठन इ र गत यत ह, च रनई भ ए ड र इड औय आईओएस भ च ऩय र रच ह न व र ह क ऩ कन क ट, भ फ इर-आध रयत एख प रक ळन त र ग न ऩ लरस न य ज म बय भ 60,000 स ज म द ऩ लरस अर ध रयम व स तवव सभम ज न य प रद न यन लरए भ फ इर आध रयत भ स जय एक प र शन ऩ न क र र रच क म ह उरलन ऐऩ Page 20

21 तलभरन ड वष ववब ग द व य श र क म गम उरवन भ फ इर ऐऩ सक धसड औय पसर फ भ, फ ज औय उवणय स र क स थनत, फ ज य भ ल म, जर शम क स थनत औय भ सभ ऩ व णन भ न ऩय सय य म जन ओ ऩय ज न य प रद न यत ह आई-शरयम र ऩ ज फ य ज म सय य न भ फ त ऩ ध रग न लरए ए भ फ इर एक प र शन आई-हरयम र र रच क म ह आईव ड एव व एएव (व भ न म अन प रम ग व टल मय) आईस ड एस-स एएस (स भ रम अन प रम ग स फ र व मय) ववश ष र ऩ स स व ववतयण प रण र भजफ त यन स थ-स थ ऩ षण स फ ध ऩरयण भ लरए य मर र इभ भ ननर रय ग (आयर एभ) औय ऩ शन अलबम न भ सभम ऩय हस त ऩ लरए त त र भजफ त यन लरए डडज इन क म गम ह ग ल भ र ग व सय य अगर भह न स य ज म छ प रभ ख ऩमणर स थर लरए अऩन ग भ इर ऐऩ-आध रयत र क स स व र रच य ग वम ऩकत ऩ टतर एभएसएभई सम ऩ ण ऩ र णर र क रच ग शर-ऩ र वव लसत यन औय प रलशक ष त म व ओ ववलबरन य जग य अवसय फ य भ ज नन भ स भ फन न भ फह त उऩम ग ह ग व न म अलबम त व ल (एभईएव) ल फव इट स न अलबम त स व (एभईएस), ज स न, न स न, व म स न, तर य औय ड आयड ओ आध यब त स यचन (वव स औय यखयख व) सभथणन प रद न यन लरए सभवऩणत इ ज ननमरय ग ववब ग ह, न 28 ज न 2018 अऩन नई डडज इन व फस इर र रच व फस इर य सर चव श र स जम लभत र द व य र रच क म गम थ भ फ इर एऩ य म न ईट म व खणज म व उद म ग तथ न गरय उड डमन भ त र श र स य श प रब न ए भ फ इर एऩ र च क म इस एऩ न भ य म न ईर ह मह एऩ ब यत भ ख ए ह ए फच च ऩत रग न भ सह मत प रद न य ग इस अवसय ऩय अऩन स फ धन भ भ त र भह दम न इस एऩ वव लसत यन लरए स वम स व स गठन फचऩन फच ओ आ द रन औय ऩज लभन सय हन डडळ ड ळफ डत Page 21

22 ग र भ ण वव स भ त र रम न इस सप त ह डडस ह ड शफ डण र रच क म, ए ननफ र उऩ यण ज व स तवव सभम भ ब ग र द व य श सन ननगय न यन आस न फन द ग 6.म जन ए डडख जटर व षयत क मतक रभ प सफ न ब यत भ भदहर ओ लरए डडक जर र स यत लभशन र रच यन लरए य ष र म आम ग (एनस डधर ) ऩ र णनय स थ स झ द य ह वयक य न नई व ल ब ज म जन ळ र क ब यत सय य स स नत भ त र रम न ववत त वषण औय लरए र 325 य ड़ र ऩम र गत स स व ब ज म जन न भ नई म जन श र ह इस म जन तहत ध लभण स स थ न द व य ननश र ददम ज न व र ब जन/प रस द/र गय/ब ड य स भग र ऩय स ज एसर औय आईज एसर न म दहस स र र म ज एग आमकय वलब ग न नई फ न भ र नद न भ ब रफय ऩ यस क य म जन, 2018 र च ककम र धन ऩत रग न औय य च य भ भ र न आम य ववब ग प रम स भ र ग ब ग द य फढ न उद द श म स आम य ववब ग द व य फ न भ र नद न भ खबफय ऩ यस य म जन 2018 श षण स नई ऩ यस य म जन ज य ह आमकय वलब ग न व ळ धधत आमकय भ ब रफय ऩ यस क य म जन, 2018 ज य ककम र धन ऩत रग न औय य च य भ भ र न आम य ववब ग प रम स भ र ग ब ग द य फढ न उद द श म स आम य ववब ग न आम य भ खबफय ऩ यस य म जन, 2018 न भ नई ऩ यस य म जन ज य ह मह म जन 2007 भ ज य ऩ यस य म जन स थ न र ग ह ग ग ऩ फ ध व वद स ल स म फ भ म जन ओडडश सय य न भ यन व र ऩत र य लरए स व स म फ भ म जन श र, क जस ग ऩ फ ध स सद स व स म फ भ म जन ह ज त ह क वऴ क म ण अलबम न वष एव क स न र म ण भ त र रम न प रध नभ त र श र नय न भ द क स न आम 2022 त द ग न यन द क ष र ण ध म न भ यखत ह ए 1 ज न, 2018 स 31 ज र ई, 2018 फ च वष ल म ण अलबम न श र आत ह Page 22

23 जनऔऴधध व वलध न म यस मन एव उवयण, सड़ ऩरयवहन एव य जभ गण, जह जय न य ज म भ त र श र भनस ख एर. भ ड ववम न आज प रध नभ त र ब यत म जनऔषर ध ऩरयम जन तहत ऩम णवयण अन र स ननर य न ऩक न जनऔषर ध स ववध श र आत एलळम क ऩशर 13 ब लर र ग वभ र तट ऩम णवयण अन र, स वच छ औय ऩमणर लरए अ तय णष र म भ न स ववध ओ स र स, 13 ब यत म सभ तर जल द ह धर फ र ग प रभ ण यण लभर ग ओडडश, भह य ष र औय अरम तर म य ज म सभ तर लसपण ब यत भ नह फक ल प र प त यन व र ऩहर ह ग एलशम भ धर फ र ग प रभ णन क व भ म जन क स न फ च स य ऊज ण उऩम ग फढ व द न लरए ज र ई भ स भ (क स न उज ण स य इवभ उत थ न भह ववद म रम) र ग क म ज एग वलश ल ऩम तलयण ददलव 2018 क अलवय ऩय ई आध रयत डडब लफ फ द ब जन क ळ र आत क ववश व ऩम णवयण ददवस 2018 अवसय ऩय य र भ त र रम ऩ एसम आईआयस र स न नई ददल र स स च लरत ह न व र 8 च नन द शत धद औय य जध न र न भ ऩम णवयण अन र ख ई आध रयत डडधफ फ द ब जन श र आत ह अटर ब जर म जन ववश व फ न जर स स धन, नद वव स औय ग ग म ल ऩ भ त र रम 6000 य ड़ र ऩम म त र म जन, अर र ब जर म जन (ABHY) भ ज य द द ह ऩ टत औय वभ र ष त र भ क ळर वलक व ऩय क मतळ र द न दम र उऩ ध म म ग र भ ण शर म जन (ड ड म -ज व ई) स थ लभर य ऩरयवहन भ त र रम न ग र भ ण वव स भ त र रम न नई ददल र भ फ दयग ह औय सभ त र भ शर वव स ऩय ए ददवस म मणश र आम क जत व रय चय लभळन स क ष भ, रघ औय भध मभ उद मभ भ त र रम (एभएसएभई) स रय (स य) चयख लभशन श र आत य ष रऩनत श र य भ न थ वव द 27 ज न 2018 नई ददल र भ य ग इस लभशन अ तगणत 50 क रस र य श लभर ह ग एव प रत म रस र य भ 400 स 2000 लशल ऩ य ( य गय ) भ यन भ लभर ग Page 23

24 ब यत क 115 आक ष ख जर भ स लजर र न च य ष र म ग र भ ण ऩ मजर मणक रभ (एनआयड डधल म ऩ ) भ स ध य जर यत औय स वजर म जन लरए ए य डभ ऩ त म य यन ऩय ववच य-ववभशण यन लरए य जध न भ ए य ष र म ववच य-सब आम जन क म गम नई ऑट ऩ लरव क 3 भश न भ अ ततभ र ऩ द न क व ब लन श नई न शनर ऑर ऩ लरस, ज ऑर भ फ इर ऩय उत सजणन स ज ड़ य ध न औय ए त न -अ त हय गनतश रत य डभ ऩ भ ग स त ह, अगर त न भह न भ अ नतभ र ऩ द न स ब वन ह य ष ट र म स ल स म प र फ इर-2018 र म स व स म औय ऩरयव य ल म ण भ त र श र ज ऩ नड ड न स रर धम य ऑप ह ल थ इ र लरज स (स फ एचआई) द व य त म य य ष र म स व स म प र प इर (एनएचऩ ) ज य क म ब यत क य ष ट र म डडख जटर ऩ स तक रम न म भ नव स स धन भ त र श र प र श ज वड य न आज नई ददर र भ य ष र म ऩठन-ऩ ठन ददवस अवसय ऩय ब यत म य ष र म डडक जर र र इब र य र च स चन व स च य त न (एनएभईआयस र ) भ ध मभ स य ष र म लश लभशन तत व वध न भ ब यत म य ष र म डडक जर र र इब र य (एनड एरआई), भ नव स स धन वव स भ त र रम ए ऩरयम जन ह भ मभ ब रत रम क उऩ-वभ श गदठत सय य न वष एव भनय ग स स फ र धत न नतगत द क ष र ण भ सभन वम स थ वऩत यन लरए भ ख मभ बत रम ए उऩ-सभ ह गदठत क म ह भध म प रद श भ ख मभ त र इस स म ज ह औय आ ध र प रद श, बफह य, ग जय त, उत तय प रद श, ऩक श चभ फ ग र एव लसक क भ भ ख मभ त र तथ न नत आम ग सदस म श र यभ श च द इस उऩ-सभ ह सदस म ह वषण 2022 त क स न आभदन द ग न यन स स फ र धत प रध नभ त र ववजन ध म न भ यखत ह ए ह इस उऩ-सभ ह गठन क म गम ह 7-लवत य ग र भ ऩ च मत इ रधन ऴ म जन हरयम ण स त स भ क ज भ न आध य ऩय ग व ऩ च मत स र य य क ग द न लरए द श ऩहर य ज म फन गम ह औय हरयम ण 1,120 ग व न 7-ग र भ ऩ च मत इ धन ष म जन तहत स र य य क ग ह लसर ह य ष ट र म ऩ यस क य क लरए लळषक क चमन क लरए नए ददळ तनद ळ Page 24

25 भ नव स स धन वव स भ त र रम न य ष र म ऩ यस य लरए लश चमन लरए नए ददश -ननद श ज य क ए ह सय य स र लश अफ लश य ष र म ऩ यस य लरए स ध त य ऩय अऩन प रवक ष र म ब ज स त ह मह ए नई ऩहर ह इसस ऩहर प रवक ष र म चमन य ज म सय य द व य क म ज त थ ऩरयम जन ग ध ल प र ऩण 2021 त एथर दर क स भ द श भ आ ध र प रद श न फय 1 फन न, 2022 भ एलशम ई औय य ष रभ डर ख र भ फ ग ऩद, 2024 भ ओर वऩ भ प रनतस ऩध ण यन औय 2028 भ ऩद स यक ष त यन ह भ य ट इभ औय जश ज तनभ तण उत क ऴ टत क र (व ईएभएव) भ य र इभ औय जह ज ननभ ण त र लरए शर वव स, स र र णअऩ, भ य र इभ औय जह ज ननभ ण उत ष र त (स ईएभएस) न 24 प रम गश र ए स थ वऩत यन घ षण ह 6 प रम गश र ए भ फई भ तथ 18 प रम गश र ए व ज ग भ स थ वऩत ज ए ग स ईएभएस न श र क ए ज न व र ऩ ठ मक रभ स च ब स झ ककव न क लरए व य ऊज त उत ऩन न कयन क लरए स क ई म जन ग जय त सय य न शननव य क स न लरए स य ऊज ण म जन श र - स मणशक क त क स न म जन (एस व ई) क जसस उरह अऩन क प र व खऩत लरए बफजर उत ऩरन यन स थ-स थ अनतरयक त बफजर र ग रड भ फ चन औय अनतरयक त फ म भ ई यन भ भदद लभरत ह एभऩ भ भ शनऩ य लव च ई ऩरयम जन प रध नभ त र श र नय र भ द न आज भ हनऩ य लस च ई ऩरयम जन य ष र सभवऩणत मह ऩरयम जन य जगढ क जर भ वष ब लभ लस च ई स ववध प रद न य ग मह ऩरयम जन त र ग व ऩ न ऩ न ब उऩरधध य एग प रध नभ त र न ववलबरन ऩ म जर म जन ओ लशर रम स ब क म प रध नभ त र न ळशय वलक व ऩरयम जन ओ क उद घ टन ककम प रध नभ त र श र नय र भ द न आज य ज म बय भ ववलबरन स थ न ऩय शहय वव स ऩरयम जन ओ उद घ र न क म इनभ प रध नभ त र आव स म जन, शहय ऩ म जर जर ऩ नतण म जन ए, शहय ठ स अऩलशष र प रफ धन, शहय स वच छत, शहय ऩरयवहन एव शहय ऩरयद श म ऩरयम जन ए श लभर ह लन धन म जन Page 25

26 सय य जनज त म भ भर भ त र रम व न धन म जन तहत द श बय भ 30,000 एसएचज श लभर 3000 व न धन स थ वऩत यन प रस त व यखत ह व रय चय लभळन ब यत य ष रऩनत न स य चयख लभशन र रच क म क जसभ 50 क रस र य श लभर ह ग औय प रत म सभ ह 400 स 2000 य गय य जग य द ग स य चयख लभशन ग र भ ण इर भ य जग य ऩ द य ग औय हय अथणव मवस थ भ म गद न द ग भ शम भदद मभ आरतब लभ व यषण भ एक भ डर भ हभ द मभ न भ ऩरयम जन उद द श म प र नत स स धन सतत आज वव औय प रफ धन वव स स व म फ न द झ र ऩ रयक स थनत त त र स य ण उद द श म स ह 7.आधथतक वभ च य धगमय ई-भ टयव इककर र न च कयन क लरए स ट टतअऩ ए म फर य आध रयत स र र ण-अऩ ईभ शन भ र सण, 5 ज न ववश व ऩम णवयण ददवस, सजण र गमय इर क क र भ र यस इक र, सजण ए प र र र इऩ ख र द ग 2017 भ अषम ऊज त षभत भ द तनम क वफव फड ल व अ म ऊज ण 2017 भ व क श व बफजर उत ऩ दन भत भ 70 प रनतशत श ज ड़ लरए क जम भ द य ह, ज आध नन इनतह स भ सफस फड़ व व ह ब यत न ककम ऩशर र व एरएनज क ग क आम त ब यत द घण लर स द तहत र स स एरएनज अऩन ऩहर भ र आम त य ग आर ध रय स त र न फत म क सय य स व लभत व व र ग स उऩम र गत ग र इ डडम लरलभर ड ऩ र न र एरएनज लरलभर ड आम त र लभणनर भ गजप र भ स एरएनज लशऩर ड़ र एग एचम एर द म ऩद थ औय त ज इक इम क एक क त कय ग दह द स त न म ननर वय लरलभर ड (एचम एर) व क श व स तय ऩय म ननर वय स यचन स थ स य खण भ 1 ज र ई स ब यत भ अऩन ख द म ऩद थ औय त जग श र खणम ए त य ग म एवएपड ए न भ इर न, फ म क न क फ म लवलभरय प प र क भ ज य द Page 26

27 म.एस. प ड ए ड ड रग एडलभननस र शन न छ प र य सय भ भ थ य ऩ स ग जय यह भय ज भ रम र कपर भ र गनत इर ज लरए फ म न स थ सह-वव लसत, रम रस त फ म लसलभर य भ इर न प क ल पर भ ज य द द ह एचव व न फ ग र द ळ भ ऩयभ ण ऊज त ऩरयम जन ऩय शस त षय ककए फ ग र द श ननभ ण पभण भ क स ग र ऩ स थ स म क त उद मभ भ दह द स त न स रक शन ऩन लरलभर ड (एचस स ) र ऩऩ य ऩयभ ण ऊज ण स म त र म ननर 1 लरए र फ णइन द व ऩ लसववर म लरए र स य ज म ऩयभ ण ऩन, ज एसस एर भस र मएक सऩ र ण द व य $ 110 लभलरमन (737 य ड़ र ऩम ) अन फ ध स सम भ ननत क म गम ह फ ग र क द लच -ऩचभ क मर ब लर क न ऩक श चभ फ ग र सय य द ननम भ द सय सफस फड़ मर धर, द वच -ऩचभ मर ख न स ऩ ददम ह ब यत भ एपड आई: भ 3 प वद क ल व ब यत भ भ प रत म ववद श ननव श (एपड आई) य फ 3 प सद फढ य अयफ ड रय त ऩह च गम ह भ न ज यह ह क सय य द व य य फ य भ ह र भ स ध य औय एपड आई न नतम उद य फन न चरत मह व व ह लसर ह ई ह आईट व द ल य तलभरन ड भ एक क त द म इक ई आईर स द सय नतभ ह भ तलभरन ड ऩ द ट ट ई भ अऩन ए त ख द म ननभ ण औय यसद स ववध ऩहर चयण अन वयण य स त ह आईक ईए श दय फ द भ ऩशर ब यत क द क न र द ग स व डडश पन चय प रभ ख आई ईए 10 ज र ई ह ई र शहय, ह दय फ द भ अऩन ऩहर ब यत म द न उद घ र न यन स ब वन ह वयक य न 500 कय ड र ऩम क अन लयण ककम क र डडट एन श वभ ट प ड सय य फ भ औय ऩ शन प ड द व य आध यब त स यचन ननव श स ववध लरए अगर भह न 500 य ड़ र ऩम क र डडर एरह सभ र प ड अन वयण यन लरए त म य ह ट ट ऩ लय आभत न 150 भ ग ल ट व य ऩरयम जन ज त र र ऩ वय नव न यण ऊज ण लरलभर ड (र ऩ आयईएर), र र ऩ वय ऩ णण स व लभत व व र सह म ऩन न भह य ष र भ द घण लर आध य ऩय 150 भ ग व र स य ऩ व ऩरयम जन ज त ह Page 27

28 ब यत म क ऩतनम क लरए प रत मष वलद ळ लरख स ट ग क ज च कयन क लरए व फ वलभतत लसक म रयर ज ए ड एक सच ज फ डण ऑप इ डडम (स फ ) न अनलरस र ड ब यत म ऩननम ववद श भ प रत म इक क वर लरक स र ग यन इज जत द न लरए ए ववश ष सलभनत गदठत ह, जफक ववद श ऩननम स ध ब यत म फ ज य भ स च फ यन इज जत द गई ह ओडडळ 100 लभलरमन टन स ट र क उत ऩ दन कय वकत श ब यत द सय सफस फड़ इस ऩ त उत ऩ द द श फन गम ह ववत त म वषण भ, ब यत न 100 लभलरमन र न स अर ध स र र उत ऩ दन क म ओडडश ए प रभ ख इस ऩ त उत ऩ द य ज म ह ज द श भ इस ऩ त उत ऩ दन आध स ज म द म गद न द त ह र वम न मन ल ख श लक ऩरयच रन क वश मत क लरए प र द म धगक क र रत श र सम न मन न शहय भ अऩन ऩहर ग र फर इन-ह उस स र य (ज आईस ) ख र, क जस उद द श म द ननम बय भ म एस आध रयत क र डडर स चन ऩन स च रन सभथणन यन ह ब यत भ व य ऊज त उत ऩ दन क लरए व टफ क $ 100 ब रफलरमन तक तनल ळ कय ग स फ र फ ग र ऩ ऩण न ब यत भ स य ऊज ण उत ऩ दन भ $ 60 बफलरमन- $ 100 बफलरमन ननव श यन प सर क म ह एनएच न ह क ऩन सऊद अयफ सय य द व य सभर थणत प ड भ ध मभ स ननव श यन उम भ द ह सऊद अयफ स फ र फ ववजन प ड भ सफस फड़ ननव श ह, क जसन वऩछर स र 93 अयफ ड रय स ज म द भ ई थ ओर क व थ प नऩ व झ द य क फ रऩ र ण स व लभत व व र प नऩ न ह क उसन फ एग र ग र य ओर स झ द य ह ज क सव य ऩ वण ब गत न प र र फ भण उऩम ग य सव य फ यन अन भनत द ग अभ रयक न ळ ऴत ग र नप ड एपड आई ग तव म क र ऩ भ ब यत क वऩप व ककम म.एस. न 2017 भ ग र नप ल ड एपड आई ननव श लरए श षण ग तव म फनन लरए ब यत ऩ य य लरम ह क ल आईव न एमय इ डडम अन फ ध ज त Page 28

29 ख द औय ग र भ द म ग आम ग ( व आईस ) न त सय रग त य सभम लरए अऩन अ तयय ष र म म बत रम लरए ख द हफणर स दमण द खब र उत ऩ द स म क त श नत क र आऩ नतण लरए एमय इ डडम स 8 य ड़ र ऩम ऑडणय प र प त क म वयक य ऩ चल य ष ट र म ड ट व टय स थ वऩत कय ग इर क र ननक स औय स चन प र द म र ग भ त र रम (भ र व ई) तहत य ष र म स चन वव न (एनआईस ) द व य ऩ च र ख वच णअर सवणय भ जफ न यन भत स थ ब ऩ र भ द श सफस फड़ ड र स र य स थ वऩत य ग ऩ ख प वक प उ ड ळन ल टयएड क अन द न द त श ऩ क प स प उ ड शन न न णर, आ ध र प रद श औय यर दक ष ण य ज म भ सभ द म स यक ष त जर ऩह च प रद न यन लरए व र यएड, ए ग य-र ब य इ ई $ 4.26 लभलरमन अन द न द न ननणणम लरम ह ऩलन उद म ग क बय व फढ न श त वयक य न अऩतट म ऩलन ऊज त क लरए य ऴ र म रष म घ वऴत ककए 2022 त 5 ज डधल म भध मभ अवर ध रक ष म औय 2030 त 30 ज डधल म द घण लर रक ष म घ वषत क म गम द श लरए नव यण म ऊज ण भ ज द र य भ ए नम तत व ज ड़न लरए ऑपश य ऩवन ऊज ण ग गर न ऩत रक य क लरए प रलळषण क मतक रभ क घ ऴण क प र द म र ग ववश र ग गर न ऩत र य लरए ए प रलश ण मणक रभ श र यन घ षण, क जस उद द श म गरत ज न य खखर प ज गर त फढ न औय न र खफय खखर प च थ स ऩक त त नए उऩ यण प रद न यन ह अभ ज न ल फ व ल लळक षषत क मतक रभ क अऩन न क लरए एभओम ब यत म प र द म र ग स स थ न फन यस दह द ववश वववद म रम -आईआईर -फ एचम औय अभ ज न इ र यन र सववणस ज प र इव र लरलभर ड (एआईएसऩ एर) न क र उड-त म य न य शर वव लसत यन लरए एडधल म एस लशक ष त मणक रभ त ऩह च प रद न य औय ए आदर णकपलशमर इ र लरज स (एआई) औय भश न रनन ग (एभएर) क र उड रयसचण र फ स थ वऩत यन लरए सभझ त ऩन (एभओम )ऩय हस त य क ए व य व म त र तनगय न क लरए ज न व र ब यत क फ क-ए ड शफ फन द ग अहभद फ द क स थत ग रस र सभ ह, ज स य ऩरयम जन ओ लरए डडज इन, इ ज ननमरय ग, स च रन औय यखयख व औय सर ह य स व ओ भ भ दहय ह, ब यत स य स म त र इ ज ननमरय ग औय द यस थ ननगय न लरए व क श व फ -ए ड हफ फन न म जन फन यह ह ब यत अभ रयक आम त ऩय उच च ट रयप क व धचत कयत श Page 29

30 ब यत न वष उत ऩ द सदहत स म क त य ज म अभ रय स आम नतत ई वस त ओ ऩय उच च श ल अर धस र चत क म ह, दय 4 अगस त स र ग ह न व र ह ऩ ज र ट वभस म ओ क लरए ऐऩ-आध रयत वभ ध न क अन लयण कयत श डडक जर र ऋणद त वऩर र फ र र न अऩन ऐऩ-आध रयत उऩब क त ववत त सभ ध न अन वयण क म इस ऩ ऩयर स उत ऩ द उऩम ग य, स झ द य उऩब क त ओ बफक र बफ द ऩय ऩ ज फ र र तत र, बफन र गत व र ईएभआई वव ल ऩ ऩ श श य स त ह ब यत भ रद ल क लरए तनम त क ट भ कट त कयत श भ रद व भ स ब ववत ख द म भ रयऩ र चरत ह लरम अर धस चन भ त बफ ब यत न भ रद व भ आर, प म ज औय अ ड ज स छ आवश म वस त ओ ननम णत ऩय स भ भ य द ह एआईफ न प ड क एनआईआईएप प ड भ $ 200 लभलरमन क तनल ळ ककम एलशम ई इ फ स रक चय इ व स र भ र फ (एआईआईफ ) ब यत द व य स थ वऩत इ फ ऩरयम जन ओ भ र र च र न लरए ब यत द व य स थ वऩत धन प ड भ 200 लभलरमन अभय ड रय ननव श यन स ब वन ह भ द न एआईफ क 10 ग न व 40 अयफ ड रय तक फढ न क लरए आग रश ककम प रध न भ त र नय भ द न एलशम ई इ फ स रक चय इ व स र भ र फ (एआईआईफ ) स 2020 त 40 अयफ ड रय औय 2025 त 100 अयफ ड रय त फढ न लरए आग रह क म त क इस त र भ आध यब त स यचन ववत त ऩ षण त ज क म ज स अद न ऩ र टतव न कट ट ऩ र ऩ टत क अधधग रशण ककम द श सफस फड़ फ दयग ह ड वरऩय अद न ऩ ट णस औय स ऩ शर इ न लभ ज न लरलभर ड (एऩ एसईज ड) न सभ इ फ स रक चय ड वरऩसण प र इव र लरलभर ड (एभआईड ऩ एर) भ 97% दहस स द य ह लसर सभझ त ननष ऩ ददत क म ह यन लरए र सणन ए ड र ब र लरलभर ड (एरए डर ) स थ श मय खय द आईआईएवव वलस न स ट टत-अऩ ऊष ट भ मन क फढ ल द ग ब यत म वव न स स थ न वव न औय प र द म र ग ऩननम स त ह ए अगर त न वष भ फ गर र भ ए श ध ऩ ण ख रन म जन फन यह ह 7.1.फ कक ग वभ च य वलत त म व षयत वप त श ळ र Page 30

31 ब यत म रयज वण फ न ववत त म स यत सप त ह लरए ववषम र ऩ भ ग र ह स य ण 4 ज न स श र क म ह मह सभ य ह 8 ज न सभ प त ह ग, मह ववत त म ऩननम औय स व ओ, अच छ ववत त म अभ म स औय डडक जर र ह न लरए, फ ग र ह फ च ज गर त ऩ द यन ऩय द त ह ग ब यत म रयजलत फ क न य ऩ दय 6.25% फढ ई ब यत म रयज वण फ (RBI) छ सदस म म भ द न नत सलभनत (MPC) न य ऩ दय 25 आध य अ फढ य25% य ददम ह स ढ च य स र भ मह ऩहर दय व व ह ; आखखय जनवय 2014 भ ह ई थ व एवव ज द श फ क व ल ओ क ऩ ळकळ कय ग ववत त भ त र वऩम ष ग मर न 11 ज न ह क सय य द श सब 2.9 र ख आभ स व (स एसस ) फ व म ऩ य स व दद त ओ र ऩ भ स च लरत यन लरए भ य ग ब रत र-ऩ ट य ऩ भ क ट प रभ ख स र एक सच ज एनएसई न ऩ य र ऋण प रनतब नतम ऩ नखणय द (य ऩ ) स ववध लरए अऩन ऋण ख ड भ बत र-ऩ र य ऩ भ र भ च र रच क म एलळम ई इ र स रक चय इ ल स टभ ट फ क व ब यत वफव फड उध यकत त श एआईफ फ ऩहर प रभ ख फह ऩ म वव स फ ह जह भ ख म म गद न त ण उध य र न व र सदस म ह श र गगण न ह क फ त सय व वषण फ ठ नव च य औय सहम ग ववषम स थ फ ननम द ढ च ऩय द त ह 8.वभझ त स ऩन औय वभझ त अ तयय ष ट र म वभझ त स ऩन / वभझ त भ ब रत रभ डर न ब यत औय र व क फ च व म क त ड क दटकट ज य कयन क भ ज य द प रध नभ त र श र नय न भ द अध म त भ न म भ बत रभ डर ब यत म ड ववब ग औय यलशम ऩ स र (र स स घ स म त स झ द य व र ऩन भ ण ) फ च स म त ड दर र ज य यन स फ ध भ ह ए सभझ त स अवगत य म गम य ष ट रऩतत प रध नभ त र य जध न भ र व र ददभ य ऩ ततन ददलभत र भ दल द ल भ स क र फर Page 31

32 भ ब रत रभ डर न वतत ळशय वलक व क ष त र भ तकन क वशम ग ऩय ब यत औय ब र ट न क फ च वभझ त स ऩन (एभओम ) क भ ज य द सतत शहय वव स त र भ त न सहम ग ऩय ब यत औय बब रर न फ च अप र र 2018 भ हस त रयत सभझ त ऩन (एभओम ) य न प रध नभ त र य जध न भ र भश य न एलरज फ थ द वलत म थ य व भ र दन ऩ उण ड स टलर ग भ ब रत रभ डर क ब यत औय र व क फ च दटक ऊ ळशय वलक व क ष त र भ तकन क वशम ग ऩय वभझ त क भ ज य प रध नभ त र श र नय न भ द अध म त भ म भ बत रभ डर भ चण, 2018 भ ब यत औय फ स फ च दर ऊ शहय वव स त र भ ह ए सभझ त फ य भ ज न य द गई य ष ट रऩतत एभ न एर भ क र न प रध नभ त र भ न ऐर ल व य जध न ऩ रयव भ र म य,व एपए र क ब यत औय न ल स ल स म वशम ग फढ न क लरए एभओम ऩय शस त षय कयत श स व स म औय ऩरयव य ल म ण भ त र रम न 2018 स 2020 त श र ह न व र त न वष अवर ध लरए न व इ डडम स झ द य ऩहर (एनआईऩ आई) भ ध मभ स स व स म त र ब तय सहम ग फढ न लरए न व सय य स थ सभझ त ऩन (एभओम ) ऩय हस त य क ए य जळ श प रध नभ त र य जध न भ र भ ब रत रभ डर क ब यत औय ऩ र क फ च वभझ त क भ ज य श य ड ऩ चभ ज न व स ट टनफगत ओस र न ल ख जम ई क र न इस सभझ त उद द श म नव न औय नव यण म ऊज ण भ भर भ आऩस र ब, औय सभ नत आध य ऩय त न द ववऩ म सहम ग फढ न लरए सहम ग त भ स स थ गत स फ ध स थ वऩत यन ह य ष ट रऩतत ऩ ड र ऩ ब लर क कख जन स क Page 32

33 प रध नभ त र य जध न भ र भलवतड ज अय ज र भ व र(PEN) ब यत औय वलमतन भ क फ च श ए वभझ त स ऩन ब यत-ववमतन भ स म त स भ य ड दर र ऩय ब यत स च स त ऩ औय ववमतन भ प लभन ह ऩग ड फन ह आ ह स म त ड दर र ज य यन लरए ब यत औय ववमतन भ ड ववब ग फ च सभझ त ऩन (एभओम ) य हस त य ह ए थ य ष ट रऩतत प रध नभ त र य जध न भ र र न द ई क ल ग ग म न ज आन प क शन ई द ग अन म वभझ त स ऩन क रभ क वभझ त स ऩन (ब यत - ) ष त र 1 ब यत औय लस ग ऩ य नलस ग भ म म च अर रय क ग नशन एग र भ र (एभआयए) ऩय हस त य क ए औय ननम जन त र भ सहम ग 2 ब यत औय न दयर ड स स थ न म ननम जन जर प रफ धन औय भ बफलरर प रफ धन त र भ त न सहम ग ऩय ह ए सभझ त ऩन 3 ब यत औय ड नभ सतत औय स भ र ण शहय वव स त र भ त न सहम ग ऩय ब यत औय ड नभ फ च सभझ त ऩन 4 ब यत औय ओभ न फ हय अ तरय श नतऩ णण उऩम ग भ सहम ग ऩय ब यत औय ओभ न फ च सभझ त ऩन द ळ वललयण प रध न भ त र -ह लरभ म फ य ष रऩनत - र हस न र ग य जध न - लस ग ऩ य (शहय-य ज म) भ -लस ग ऩ य ड रय प रध न भ त र - भ ण र र सम र र - ववर भ-अर क ज डय य जध न - एम स र डणभ भ -म य प रध न भ त र -र सण र यस स स न सम र र -भ ग र ह II य जध न ऩ नह गन भ -ड ननश क र उन स ल त न - फ फ स बफन स मद अर स द उऩ प रध न भ त र - पहद बफन भहभ द अर स द य जध न भस र Page 33

34 भ रयम र 5 ब यत औय म अस शन, म नन नण इ डडम व चसण ईआईएस प ड र रच यन लरए ह थ लभर त ह प रध न भ त र - थ य स भई य ज - एलरज फ थ द ववत म य जध न र दन भ - ऩ उ ड स र लर ग 6 ब यत औय म र क र य ए ड प भण इक क वऩभ र लरलभर ड (र एएपई) न म क स थत ह ऩणय एडम स ववश वववद म रम स थ द ननम बय भ दर ऊ ख द म उत ऩ दन ववतयण लरए उरनत त न, वष वव न औय श क ष सभ ध न वव लसत यन लरए ए सभझ त क म ह 7 ब यत औय फ स ब यत म र चक त स अन स ध न ऩरयषद (आईस एभआय) औय इ स र ट म र न शनर द र स नतत द र रयसच भ डड र (आईएनएसईआयएभ), फ स फ च भ चण 2018 क ए गए सभझ त ऩन (एभओम ) प रध न भ त र - थ य स भई य ज - एलरज फ थ द ववत म य जध न र दन भ - ऩ उ ड स र लर ग प रध न भ त र -एड डण कपलरऩ य ष रऩनत - इभ न अर भ क र न य जध न ऩ रयस भ -म य, स एपऩ फ र 8 ब यत औय इर र द ववऩ म स फ ध ऩ नज ववत यन लरए सहभत ह प रध न भ त र - क जएस ऩ रर य ष रऩनत - सज ओ भ र य र य जध न - य भ भ - म य 9 ब यत औय ब यत औय त क जक स त न दर ऊ जर वव स लरए प रध न भ त र - ख य यस र ज ड त क जक स त न आऩस सहम ग फढ न लरए सहभत ह य ष रऩनत - इभ भ र यहभन य जध न - द श रफ भ - स भ न 10 ग र स औय भ स ड ननम ग र स औय भ स ड ननम ववद श भ बत रम न ऩ वण म ग स र व गणय ज म उत तय भ स ड ननम गणय ज म र ऩ भ न लभत यन लरए ए सभझ त ऩय हस त य क ए प रध न भ त र - एर क क सस क त सप र स य ष रऩनत - प र वऩस ऩ वर ऩ र स य जध न - एथ स भ - म य 11 सऊद अय भ औय सऊद अय भ औय एडन न भह य ष र यत न र गय य ज - सरभ न एडन भ ए त रयप इनय एव ऩ र यस मन ऩरयसय स म त र ऩ स वव लसत एव ननलभणत यन लरए आज ए सहभनत ऩत र (एभओम ) ऩय हस त य क र उन य ज भ य - भ हम भद बफन सरभ न य जध न - रयम द भ - सऊद रयम र 12 ब यत औय जभणन न गय ववभ नन त र भ सहम ग लरए ब यत औय जभणन फ च सभझ त ऩन रऩनत - ए ज र भ र य ष रऩनत - फ -व ल र य स र नभ मय य जध न - फलरणन भ - म य Page 34

35 13 ब यत औय इ ड न लशम य र त र भ त न सहम ग ऩय ब यत औय इ ड न लशम उऩय ष रऩनत - ज स प रल र फ च सभझ त ऩन य ष रऩनत - ज ववड ड य जध न - ज त ण भ - इ ड न लशम ई र वऩम 14 ब यत औय फहय न स व स थ म स व त र भ सहम ग य ज - हभद बफन ईस अर खर प क र उन य ज भ य - सरभ न बफन हभद बफन ईस अर खर प य जध न - भन भ भ - फहय न ददन य य ष ट र म वभझ त स ऩन औय वभझ त एचव एर ट क न र ज ज ज ड ए व टल मय क व थ वशम ग वभझ त ऩय शस त षय कयत श च थ सफस फड़ ब यत म स फ र व मय स व पभण एचस एर ज ड ए स थ ज ड ए व खणज म, स पर क क न, औय भ ल म ननध णयण औय य जस व प रफ धन सभ ध न लरए वव स, उत ऩ द सभथणन औय ग -र -भ र (ज र एभ) ऩहर ऩय ह थ लभर एग एभएवएभई औय आम ऴ भ त र रम न आम ऴ उद मभ क वलक व क लरए एभओम ऩय शस त षय ककए एभएसएभई भ त र रम औय आम ष भ त र रम न नई ददल र भ आम ष औय एभएसएभई भ बत रम उऩक स थनत भ ए सहभनत ऩत र (एभओम ) ऩय हस त य क ए मह एभओम द श भ आम ष उद मभ वव स लरए द न भ त र रम स स थ न औय म जन ओ जरयए स भ जस म स ननक श चत य ग भ ब रत रभ डर न ड क वलब ग क ग र भ ण ड क व लक (ज ड एव) क ल तन बत त भ व ळ धन क भ ज य द प रध नभ त र श र नय न भ द अध म त भ न म भ बत रभ डर न आज ड ववब ग ग र भ ण ड स व (ज ड एस) व तन बत त भ स श धन भ ज य द ह व तन बत त भ स श धन लरए वषण द य न75 य ड़ र ऩम ( य ड़ र ऩम ग य-आवत खचण य ड़ र ऩम आवत खचण) खचण ह न अन भ न ह भ ब रत रभ डर न फ भ र /घ ट भ चर यश क न र म व लतजतनक उऩक रभ क वभमफ तय क व फ द कयन एल उनक चर एल अ चर व ऩख त तम क तनऩट य क लरए व ळ धधत ददळ तनद ळ क भ ज य द प रध नभ त र श र नय न भ द अध म त भ न म भ बत रभ डर न आज भ बत रभ डर न फ भ र /घ र भ चर यह न म स वणजनन उऩक रभ (स ऩ एसई) सभमफ तय स फ द यन एव उन चर एव अ चर स ऩक त तम ननऩर य लरए स वणजनन उऩक रभ ववब ग (ड ऩ ई) स श र धत ददश ननद श भ ज य द द ह स श र धत ददश ननद श स फ भ र /घ र भ चर यह न म स वणजनन उऩक रभ फ द यन Page 35

36 म जन ओ र ग यन भ ह यह द य स ननऩर न भ भदद लभर ग म ददश ननद श ड ऩ ई द व य लसतभ फय 2016 भ ज य ददश ननद श जगह र ग य र भ त र रम तथ आईट भ त र रम न एक वभझ त ऩय शस त षय ककए अगर छ भह न भ स झ स व (स एसस ) जरयए य र दर र फ ज स ग ज ग र भ ण इर भ आनर इन सय य स व ओ लरए फन ए गए ह य र भ त र रम तथ आईर भ त र रम न इस लरए ए सभझ त ऩय हस त य क ए भ ब रत रभ डर क क वऴ लळष प रब ग औय आईव एआय व व थ न क त न लऴ म क मत म जन क भ ज य प रध नभ त र श र नय भ द अध म त भ म भ बत रभ डर न द श भ उच च वष लश स द ढ यण तथ वव स ह त वष लश प रब ग औय ब यत म वष अन स ध न ऩरयषद (आईस एआय) स स थ न लरए46 य ड़ र ऩम {एआईस आयऩ -एचएस लरए व तन घर त य ऩय य ड़ र ऩम य ड़ र ऩम (य ज म दहस स )} र गत त न वष म मण म जन ( ) ज य यखन भ ज य द ह अधधक आधथतक वशम ग क लरए भश य ष ट र वयक य, क म फ क स म श वभझ त भह य ष र सय य औय न ड क म फ प र त न आर थण सहम ग फढ न लरए ववश ष र ऩ स स चन प र द म र ग, ज व प र द म र ग, बत रभ फ व औय जनज त म सभ द म ल म ण ज स त र भ सभझ त ऩय हस त य क ए ह वलप र न ककम, र ट भ क ग क व थ व द कयत श ववप र, ब यत त सय सफस फड़ स फ र व मय स व ननम णत न द फह -वष म व म ऩ य स द ऩय हस त य क ए थ 1) न क म स थ न क म ववक रम आद श स च रन डडज इन औय डडक जर र यण लरए 2) र दर न अभ रय र र भ एमयर इ स सभ ह ग स थ द सय दहस स र र भ श डई भ टय, ऑड न ई धन व र प र द म धगक क लरए एक वभझ त ऩय शस त षय ककए ह डई भ र य सभ ह न ई धन एज द व य स च लरत इर क र ननक स व हन स म क त र ऩ स वव लसत यन लरए ऑड एज स थ ए सभझ त ऩय हस त य क ए हस त य क ए गए फह -वष म सभझ त तहत व घर, आऩ नतण श र खर औय ऩ र र र इस लस ग स झ य ग स ल स म भ त र रम औय इ ददय ग ध य ष ट र म भ क त वलश लवलद म रम (इग न ) क फ च वभझ त स ऩन स व स म औय ऩरयव य ल म ण भ त र रम न अल ऩ लर स व स म द खब र ऩ ठ मक रभ फढ न लरए इ ददय ग ध य ष र म भ क त ववश वववद म रम (इग न ) स थ ए सभझ त ऩन ऩय हस त य क ए Page 36