Vigyan Pratibha Learning Unit Twists in the Fibres Twists in the Fibres धध ग यध य चध पप ळ Introduction Has anybody in your family bought silk or wool

आकार: px
पृष्ठ पर प्रदर्शन शुरू करें:

Download "Vigyan Pratibha Learning Unit Twists in the Fibres Twists in the Fibres धध ग यध य चध पप ळ Introduction Has anybody in your family bought silk or wool"

प्रतिलिपि

1 धध ग यध य चध पप ळ Introduction Has anybody in your family bought silk or wool and found later that it was not pure silk or wool? Although we use bags, ropes, clothes, and items made from different fabrics, it is difficult to ascertain the purity of the fabric by touch, texture, or weight alone. A fibre or yarn may look like cotton but it may be synthetic. One cannot trust appearance alone. प रस तध वनध तत मच यय घरय तत ल एखय दय सदस यय नन रन शत म कक वय लल क र समजज न एखय दन क य पड ववक त घन तलन आवण नन तर तन क क वत र म धय ग यय न पय सज न बनववलन लन आढळलन, असन क धत घडलन आहन क य? आपण दद नन वदन जत वनय त क य पड, दल ऱ यय, वपशव यय, तसन च सय फसफय ईसय ठत लय गण य ऱ यय वस तज बनवण यय सय ठत ववववध प रक य रचन धय गन वय परतल, परन तत सय मय न यपण न नजरन नन, स पशर श नन कक वय तल लज न आपण हन धय ग यय न चत शत द धतय ओळखण न क ठत ण असतन. उदय., एखय दय धय गय आपल यय लय वदसय यलय सत तत म हण जन च क य पसय चय वय टतल, परन तत प रत यकय त तल क क वत र म असज शक तल कक वय एखय दय धय गय वदसय यलय क क वत र म भय सतल, पण तल नद सरगक असज शक तल. म हण ज न क न वळ बय ह य स वर पय वर ववसन बज न रय हण न, यल ग य नसतन. Would you like to learn simple ways to identify fibres? In this learning unit, you can explore this through two techniques: burning test and microscopy. धय गन ओळखय यच यय सल प यय पद धतत तत म हय लय वशक य यलय आवडतत ल क य? यय अध ययन घटक य त, ज वलन चय चण त आवण सज क ष मदशर श यय न चय वय पर क र न आपण धय गन ओळखण य र आहल त. Did you know? A thread is not a fibre but a bundle of fibres. You can see this in Figure 1. धय गय म हण जन तन तत नसज न अनन क तन तत न चय गत च छ असतल, हन आपण समजज न घन ऊ यय. पत ढत ल वचत र 1 पहय. Figure 1: (Left) A cloth is made of threads. (Right) Each thread is made of several fibres (indicated by arrow). चचत र 1: (डय वत क डन )क य पड अनन क धय ग यय न नत बनलन लन असतन. (उजवत क डन ) प रत यन क धय गय अनन क तन तत न पय सज न बनलन लय आहन. Materials required Threads: cotton, polyester (or any other synthetic thread), wool (if you don t get real wool, a broken hair can also be used), and a thread made of unknown fibre. The fibres should be clean, so that any other substance sticking to them does not affect the observations. Candle, match stick, beaker, forceps, watch glass, water. CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 1

2 Microscope, glass slide, and cover slip. कक तप सध ठप लध गणध रर सध चह त य: क य पज स (सत तत ), पप वलएस टर (कक वय क ल ण तय हत क क वत र म धय गय ), लल क र (तत म हय लय अस सल लल क र वमळय लत नय हत, तर तत म हत मय नवत क न सय चय तत क डय हत वय पर शक तय ) यय न चन धय गन, एक अपवरवचत धय गय. धय ग यय लय इतर क य हत पदय र वचक टलन लन असल यय स वनरत कण य त फरक पडज शक तल. म हण ज न शक यतल धय गन स वच छ असय वन त. मन ण बतत, आगक य डत, चन चत पय त र, वचमटय, वनरत कण बशत, पय ण त सज क ष मदशर श, क य चन चत पटत (स लय ईड), क व हर सस लप इत यय दत. Burning test for fibres धध ग यध य चप ज वलन चध चणप There is a popular saying in Hindi Rassi jal gai, par bal nahin gaye., meaning the rope got burnt, but the twists in the rope have remained (in the form of ash). This is a property of ropes that are made of plant fibres, which on burning produce ash in which twists can still be seen. Figuratively, it also refers to someone s personality traits that did not change even after facing a lot of difficulties in life. सत न भ जळलय पण पत ळ नय हत गन लय अशत मरय ठत भय षन त एक म हण आहन. सत न भ म हण जन दल र कक वय दल रत. दल र जळलय तरत त यय लय वदलन लय पत ळ रय खन च यय स वर पय तहत क य यम रय हतल, असय यय म हण त चय अ र आहन. वनस पतत च यय तन तत न पय सज न बनवलन ल यय दल रय न चन हन एक वद वशष ट य असज न दल र जळल यय नन तर बहत धय रय खन तहत दल रय चय पत ळ वदसज न यन तल. जत वनय त वक तत हत सन क टन आलत, तरत एखय दय व यक तत नन आपल यय त स वभय वय त कक वय वय गण यय त क ल ण तय हत बदल हल ऊ वदलय नय हत असन त यय व यक तत बद दल सय न गय यचन झय ल यय स प रवतक य त मक वरत यय वरत ल म हण वय परलत जय तन. Textile experts across the world have been using burning tests to identify fibres. Plant fibers burn slowly producing ash, which glows for few seconds (known as afterglow) before cooling down. The ash roughly retains the shape of fibres but can be easily crushed to powder. क य पड उदल गय तत ल तज ज ञ धय ग यय न चत ओळख क रण यय सय ठत धय ग यय चय लहय न तत क डय जय ळज न पय हतय त. वनस पतत चन तन तत हळज हळज जळतय त आवण रय ख वनमर श ण क रतय त. हन तन तत जळल यय नन तर क य हत कण प रक य शमय न रय हतय त व नन तर ववझज न जय तय त. आय गपन टत तत ल क य डत जय ळल यय नन तर ववझण यय आधत क य हत क य ळ प रक य शमय न रय हत असल यय चन तत म हत पय वहलन असन लच. धय ग यय चत रय ख नत ट पय वहलत तर जळलन ल यय धय ग यय चय पत ळ वदसज न यन तल आवण रय ख बल टय न नत मळल यय स वतचत भत क टत तयय र हल तन. Animal-based fibres such as silk and wool also burn to give ash but in much lesser quantity. Sometimes they burn producing a small bead which gets crushed easily. Moreover they burn with a very unpleasant odour, similar to that of burning meat. रन शत म कक वय लल क र यय न सय रखन प रय वण जन य धय गन जय ळल यय स त यय न चत हत रय ख बनतन. परन तत त यय न च यय ज वलनय तज न बनलन लत रय ख खज पच क मत असतन. क धत क धत हन धय गन जळल यय नन तर गल ल व लहय न आक य रय चन मण त बनतय त. यय मण यय न नय हत सहज मळतय कक वय वचरडतय यन तन. महत त वय चत गल ष ट म हण जन प रय वण जन य धय गन जळत असतय नय मय न स जय ळल यय वर जसय वय स यन तल, त यय सय रखय वय स यन तल. Synthetic fibres usually burn much faster than plant or animal fibres. When exposed to flame, they melt and then decompose, producing a lot of heat. These do not form any ash but form a bead which is not easy to crush. क क वत र म (मय नववनरमत) धय गन हन वनस पतत जन य धय गन आवण प रय ण त जन य धय गन यय न च यय पन कय पटक न पन टतय त. आगत जवळ यन तय च CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 2

3 तन प ररम ववतळतय त, नन तर ववघटत त हल तय त आवण भरपज र उष ण तय वनमर श ण क रतय त. त यय न च यय ज वलनय तज न क ल ण तत हत रय ख तयय र हल त नय हत. परन तत जळल यय नन तर मण यय सय रखत गल ल व लहय न गत ठळत तयय र हल तन आवण तत सहसय सहजत मळलत कक वय वचरडलत जय त नय हत. Safety: Be very careful while doing the burning tests. Do not be too close to the flame or the burning fibre and do not throw burnt threads around. Some fibers burn very vigorously and their melts can also cause burns or damage to surrounding objects. Keep water in a watch glass or a container nearby, and put the burnt fibres in the water. सध वधध न/खबरदध रप : ज वलन चय चण त क रतय नय क य ळजत घ यय. पन टलन ल यय ज यल तत पय सज न कक वय जळण य ऱ यय तन तत न पय सज न शक य तन वढन दज र रहय. पन टवलन लन तन तत आजज बय जज लय क ल ठन हत फन क ज नक य. क य हत तन तत खज प त वरन नन जळतय त. अशय पन टलन ल यय तन तत न मत ळन शरत र भय जज शक तन कक वय आगत मत ळन आजज बय जज च यय वस तत न चन नत क सय न हल तन. यय क वरतय एखय दय लहय न चन चत पय त र य त कक वय बशत मध यन पय ण त जवळ ठन वय आवण गरज पडल यय स यय पय ण यय त पन टलन लय तन तत बत डवय. Fibres under microscope सस क ष मदरर श खध लप धध ग यध य चर चनरप क षण Different fibres have different shapes and surface features that can be seen under a microscope. Depending on the conditions in which the fibre has formed (shape of original plant cell or animal cell(s) and how the fibre was dried), it can have a circular, elongated, or irregular cross section. Cotton fibres, in particular, have a non-circular cross-section due to which the twists in the fibres can be easily observed under a microscope. Plant fibres generally have rough surfaces. In a bundle of natural fibres, fibre thickness may also vary from one fibre to another. वनरवनरय ळ यय धय ग यय न चत सन रचनय आवण पक ष ठभय ग यय न चत वद वशष टन हत वन गवन गळत असतय त, हन सज क ष मदशर श खय लत आपल यय लय पय हतय यन तन. धय ग यय न चत सन रचनय हत त यय न तत ल मज ळ घटक (वनस पतत पन शत कक वय प रय ण त पन शत यय न च यय आक य रय नत सय र) आवण तन क सन सत क वलन आहन त, यय नत सय र ठरतन. त यय न चय क य टछन द (आडवय छन द, कप स सन क शन) वतत रळय क य र, लय न बट कक वय अवनयवमत स वर पय चय असज शक तल. खय सक र न, क य पसय च यय तन तत न चय (आवण सय मय न यपण न वनस पतत जन य तन तत न चय ) क य टछन द वतत रळय क य र नसल यय नन यय तन तत न चय पत ळ सज क ष मदशर श खय लत सहज आवण स पष टपण न वदसज शक तल. वनस पतत जन य तन तत न चय पक ष ठभय ग सहसय खडबडत त असतल. नद सरगक धय ग यय न तत ल एक य तन तत न चत जय डत दत सऱ यय तन तत पन कय वन गळत असज शक तन. Synthetic fibres usually have circular cross-sections and smooth surfaces because they are formed by passing molten polymer through circular holes, similar to the way noodles are made. Thickness of a synthetic fibre is uniform along the length of a fibre, and is also the same for different fibres in a thread. क क वत र म तन तत न चय क य टछन द सहसय वतत रळय क य र असतल आवण त यय चय पक ष ठभय ग मऊ असतल. ज यय प रमय ण न शन वयय तयय र क रण यय सय ठत सय रख यय च व यय सय च यय वछदय न च यय सय च यय न मधज न पत ठ ढक ललन जय तन, त यय प रमय ण न क क वत र म तन तत तयय र क रतय नय दव अवस रन तत ल बहत वय वरक न (पप लत मर) एक समय न वछदय च यय सय च यय मधज नओततय त. त यय मत ळन क क वत र म तन तत न चत जय डत अखन ड लय न बत भर एक समय न असतन. तसन च अशय तन तत न पय सज न बनलन ल यय धय ग यय न मधत ल वन गवन गळ यय तन तत न चत जय डत एक समय न असतन. Figure 2: Fibres under microscope चचत र 2: सज क ष मदशर श खय लत तन तत CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 3

4 Animal fibres such as wool and silk have circular cross-sections and surfaces smoother than plant fibres but rougher than synthetic fibres. Wool/hair also have scales of the surface (which may not be observed if the wool/hair has been treated with strong bleaches, dyes, or chemicals that damage the hair scales). However, all fibres on use (even synthetic fibres) usually develop surface roughness due to wear and tear. रन शत म, लल क र यय न सय रख यय प रय ण त जन य तन तत न चय क य टछन द हय वतत रळय क य र असतल आवण पक ष ठभय ग वनस पतत जन य तन तत न पन कय मऊ पण क क वत र म धय ग यय न पन कय खरखरत त असतल. रन शत म कक वय लल क र यय तन तत न च यय पक ष ठभय गय वर लहय नलहय न खवलन असतय त. परन तत त यय न वर ववरन जक, रन ग कक वय रसय यनन यय न चन सन स क रण क न ल यय स यय तन तत न वरत ल खवलन नष ट हल ऊ शक तय त. त यय मत ळन हन खवलन सज क ष मदशर श खय लत वदसण यय चत शक यतय क मत हल तन. मय त र सवरच तन तत न चय पक ष ठभय ग (अगदत क क वत र म तन तत दन खत ल) क य हत क य ळ वय परल यय नन तर कक वय वय रन वय र हय तय ळल यय मत ळन खरखरत त हल ऊ शक तल. Q 1. What differences do you observe between the microscopic images of cotton and polyester fibres in Figure 2? Are there any other different features of these fibres that you can infer from these observations? प रश न 1. वचत र 2 मधत ल क य पज स आवण पप वलएस टर यय न च यय तन तत न मध यन सज क ष मदशर श खय लत क ल ण तन फरक वदसज न यन तय त? यय वनरत कण य तज न तत म हय लय यय तन तत न चत आण खत क य हत वन गळत वद वशष ट यन जय ण वलत आहन त क य? Task 1: Known fibres कक तप 1: पचरचचत धध गर Take a cotton and a polyester or synthetic thread (like nylon or acrylic). सय धय रण पण न 5 6 सस मत. लय न ब सत तत (क य पसय चय ) धय ग यय चय एक तत क डय आवण पप वलएस टर (कक वय क ल ण तय हत क क वत र म धय गय जसन, नय यलप न कक वय अवकलत क ) धय ग यय चय एक तत क डय घ यय. 1. Observe the fibres in each thread with the naked eye. Note their physical properties such as shiny, rough appearance, and if they are smooth or rough to touch. 1. प रत यन क धय ग यय तत ल तन तत न चन नत सत यय डल ळ यय न नत वनरत कण क रय. त यय न चन भभ वतक गत ण धमर जसन चमक दय रपण य, पल त आवण स पशर श लय मऊ कक वय खरखरत त आहन त क य, यय चत नन द क रय. Fibre धय गय Observations (Shiny/ rough/smooth texture) वनरत कण न (चमक दय र / खरखरत त / मऊ) 2. Take a tray, and fix a candle in the middle of it. Fill the tray slightly with water. Light the candle. 2. एक टन घ यय आवण त यय च यय मधल मध एक मन ण बतत उभत ठन वय. टन मध यन रल डन पय ण त भरय. आतय मन ण बतत पन टवय. Hold the thread with a pair of forceps or tongs and bring one end of it close to the flame. Note your observations about the thread burning in the following table. Collect the ash/bead formed on a watch glass [Caution: Keep your head/body parts away from flame as some fibers burn very vigourously. Extinguish flames of any burning fibres in water; do not throw them anywhere else.] CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 4

5 वचमट यय नन धय गय पक डज न धय ग यय चन एक टल क मन ण बतत च यय ज यल तत जवळ नन ऊन धय गय पन टवय. धय गय जळत असतय नय वनरत कण क रय आवण पत ढत ल तक त यय त वनरत कण न नन दवय. धय गय पज ण रपण न जळल यय नन तर वमळय लन लत रय ख कक वय मण त (रय ख) गल ळय क रय. [सय वधय न/खबरदय रत : ज वलन चय चण त क रतय नय क य ळजत घ यय. पन टलन ल यय ज यल तत पय सज न कक वय जळण य ऱ यय तन तत न पय सज न शक य तन वढन दज र रहय. पन टवलन लन तन तत आजज बय जज लय क ल ठन हत फन क ज नक य. क य हत तन तत खज प त वरन नन जळतय त. अशय पन टलन ल यय तन तत न मत ळन शरत र भय जज शक तन कक वय आगत मत ळन आजज बय जज च यय वस तत न चन नत क सय न हल तन. यय क वरतय एखय दय लहय न चन चत पय त र य त कक वय बशत मध यन पय ण त जवळ ठन वय आवण गरज पडल यय स यय पय ण यय त पन टलन लय तन तत बत डवय.] Note the following observations for each fibre. प रत यन क तन तत चन वनरत कण पत ढत ल तक त यय त नन दवय. Sr. No. क. Did it melt? (Yes/No) धय गय ववतळलय? (हल य / नय हत ) Any smoke? (Yes/No) धज र वनघय लय? (हल य/नय हत ) Smell (like burning paper or plastic) वय स (क य गद / प लय सस टक जळल यय सय रख़य ) Ash/ Bead formed रय ख / मण त तयय र झय लन Afterglow? (Yes/No) ववझल यय नन तर प रक य शमय न रय वहलय क य? 3. Take some water in a glass. Check if it is acidic or basic with a litmus paper. Add one drop of water to the ash/bead on the watch glass. Wait for 1-2 minutes and check with litmus papers (red and blue), a drop of phenolphthalein solution, or a pinch of turmeric. Has the water become acidic or basic on contact with the ash/bead? Note: Ash or bead will not completely dissolve in water; some solid will remain in both cases. 3. एक य पन ल यय त रल डन पय ण त घ यय. वलटमस पन परच यय सय हय य यय नन पय ण त आम लधमर श क त अल क धमर श आहन, तन पहय. आतय पय ण यय चन 5 6 रस ब वप च ग लय समध यन ठन वलन ल यय रय खन वर कक वय मण यय वर टय क य. 1-2 वमवनटन रय न बय. तयय र झय लन ल यय दय वण य चन 1-2 रस ब तय न बडय वलटमसवर कक वय वनळ यय वलटमसवर टय क य आवण क ल ण त यय वलटमस क य गदय च यय रन गय त बदल हल तल, तन पहय. अन यरय दय वण य न मध यन फन नप ल फरथ लत न दशरक य चय एक रस ब कक वय वचमज टभर हळद टय क य. रय खन त पय ण त वमसळल यय वर तन आम लधमर श क त अल क धमर श झय लन, यय चत नन द क रय. रय ख कक वय मण त पय ण यय त पज ण रपण न ववरघळत नय हत. त यय न चय क य हत अन श पय ण यय त न ववरघळतय तसन च रय हतय त. Sr. No. कमय न क Thread burnt जय ळलन लय धय गय Ash + Water (Neutral/Basic/Acidic) रय ख + पय ण त (उदय सत न/अल क धमर श /आम लधमर श ) 4. Now observe the thread under a microscope as described below. (Did you know that Antonie van Leeuwenhoek was a cloth merchant and had invented the microscope to observe fibres?). 4. पत ढन सय न वगतल यय प रमय ण न सज क ष मदशर श खय लत धय ग यय न चन वनरत कण क रय. तत म हय लय मय हत त असन लच क त, अअ न टप न फप न ल यत वन नहप क हय क पडय न चय व यय पय रत हल तय आवण धय ग यय न चन वनरत कण क रण यय सय ठत त यय नन सज क ष मदशर श चय शल ध लय वलय. A thread usually has several fibres bundled together. Using a pin or forceps, loosen out the CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 5

6 fibres in a thread and pull out a fibre. Put the fibre on a glass slide and cover it with a cover slip. Observe it under 10X objective. If you are not able to focus on the fibre, make sure that the fibre is under the objective lens and while focusing, the distance between the lens tip and the cover-slip is around 0.5 cm. सय मय न यपण न अनन क तन तत गत च छय सय रखन एक त र जल डज न धय गय बनतल. टय चण त च यय कक वय वचमट यय च यय सय हय य यय नन धय ग यय तत ल तन तत वन गळन क रय. त यय तत ल एक तन तत खन चज न वन गळय क रय आवण क य चपटत वर ठन ऊन त यय वर क व हरसस लप ठन वय. 10 X नन वत र क न च यय कभगय तज न तन तत चन सज क ष मदशर श खय लत वनरत कण क रय. जर तन तत द ष टत परय त यन त नसन ल तर क य चपटत कभगय खय लत आण ण यय सय ठत तत मय गन पत ढन, आजज बय जज लय सरक वज न तन तत वदसन ल, असन क रय. कभगय चन टल क आवण क य चपटत तत ल वक मय न अन तर ०.५ सस मत. रय हत ल, यय चत क य ळजत घ यय. Note the features of the fibre. Next put 3-4 fibres together on the slide and observe the variation in the thickness of different fibres. तन तत चन गत ण धमर तपय सय. नन तर 3-4 तन तत एक त र क य चपटत वर ठन ऊन त यय न च यय तत ल फरक आवण वद वशष ट यन यय न चन वनरत कण क रय. खय सक र न तन तत न चत जय डत क मत कक वय जय स त आहन, हन पहय. Q 2. Is the fibre that you observe uniform in thickness along the length or is the thickness different at middle and ends of the fibre (To see this, you may have to move the slide on the stage to see it from one end to another end)? प रश न 2. तत म हत सज क ष मदशर श खय लत पय वहलन ल यय तन तत चत जय डत पज ण र लय न बत भर एक समय न आहन क त मध यभय गत आवण दल न हत टल क य न नय त यय च यय जय डत मध यन फरक आहन क य (हन पय हण यय सय ठत तत म हय लय क य चपटत तन तत च यय एक य टल क य पय सज न दत सऱ यय टल क य पयर य त सरक य वत लय गन ल)? Q 3. Do you observe twists in the cotton fibres? प रश न 3. तत म हय लय क य पसय च यय तन तत न मध यन पत ळ वदसलन क य? Q 4. Do you observe folds in the cotton fibre? प रश न 4. तत म हय लय क य पसय च यय तन तत मध यन अधज नमधज न घडय पडलन ल यय वदसल यय क य? Q 5. What can you say about the thickness of various fibres? प रश न 5. वन गवन गळ यय तन तत च यय जय डत सन बन धत तत म हय लय क य य वय टतन? CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 6

7 Now sketch the shape of the fibre observed under microscope, and write its features: आतय सज क ष मदशर श खय लत पय वहलन ल यय तन तत न चन वचत र क य ढय आवण त यय न चत वद वशष ट यन वलहय. Cotton (क य पज स कक वय सत तत ) Polyester (पप वलएस टर कक वय क क वत र म) Magnification (वधरनकमतय ) X Magnification (वधरनकमतय ) X Fibre तन तत Fibre description (straight or twisted, transparent or opaque, uniform or variable thickness along length) तन तत न चन वण रन (सरळ/पत ळदय र, पय रदशरक /अपय रदशरक, लय न बत भर एक समय न जय डत /जय डत मध यन बदल) Are all the fibres same or different in shape? सवर तन तत न चय आक य र एक सय रखय आहन क त वन गवन गळय आहन? Cotton सत तत (क य पज स) Polyester पप वलएस टर See the sketches done by your classmates and copy here at least one different sketch of cotton and polyester as drawn by one of your classmates. तत मच यय वगरवमत र य न नत क य ढलन लन वचत र पहय आवण त यय न नत क य ढलन ल यय सत तत तसन च क क वत र म तन तत चत वक मय न एक य वन गळ यय वचत र य चत नक कल क रय यचय प रयत न क रय. Cotton/ सत तत (क य पज स): Polyster/ पप वलएस टर (क क वत र म): CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 7

8 Q 6. Based on your observations, what features/properties can you conclude about the features of cotton (a plant-based fibre), and polyester (a synthetic fibre). प रश न 6. तत मच यय वनरत कण य न च यय आधय रन, वनस पतत जन य तन तत (सत तत ) आवण पप वलएस टर तन तत (क क वत र म) यय न चत क ल ण तत वद वशष ट यन /गत ण धमर तत म हय लय आढळलत, तन सय न गय? Q 7. Why do you think the ash obtained from burning cotton changes the (acidic/basic) nature of water, and the bead from polyester did not? प रश न 7. क य पज स कक वय सत तत धय ग यय न चत रय ख पय ण यय त वमसळल यय वर (आम लधमर श /अल क धमर श ) पय ण यय चन गत ण धमर बदलतय त. परन तत पप वलएस टर तन तत पय सज न वमळय लन लत रय ख असय क ल ण तय हत बदल दय खवत नय हत. असन क य? Task 2: Wool/hair (animal fibre) कक तप 2: लल कर / कर स (प रध चणजन य तय त) Take a woolen thread or human hair (because real wool is also the hair of some animal) and perform the following steps. एक लल क रत चय धय गय (अन दय जन 4 5 सन मत. लय न ब) कक वय मनत ष यय चय एक क न स घ यय (क य रण शत द ध लल क रदन खत ल प रय ण यय चय क न स आहन ). 1. By burning test as done in Task 1, check if it is natural or synthetic. (If it is synthetic, then try finding a real wool/hair sample.) 1. क क तत 1 प रमय ण न हय धय गय जय ळय आवण धय गय नद सरगक क त क क वत र म आहन, तन तपय सय. (धय गय क क वत र म असल यय स अस सल लल क रत चय कक वय प रय ण यय चय क न स घ यय.) How did it melt (smell, smoke, afterglow, ash/bead formed)? धय गय क सय ववतळलय (वय स/दपर आलय क य? धज र वनघय लय क य? ज यल त ववझल यय नन तर रय ख प रक य शमय न रय वहलत क य? रय ख कक वय मण त वनमर श ण झय लन क य )? Ash/bead + water: Acidic or basic or neutral? Crushable? रय ख कक वय मण त + पय ण त : आम लधमर श / अल क धमर श कक वय उदय सत न? वचरडतय यन ईल अशत? CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 8

9 2. Separate fibres out of the thread, as done in Task 1 and observe the fibres under microscope. 2. क क तत : 1 मध यन क न ल यय प रमय ण न धय ग यय पय सज न तन तत वन गळय क रय आवण तल सज क ष मदशर श खय लत पहय. Fibre (तन तत ): Magnification (वधरनकमतय ) X Fibre (तन तत ): Magnification (वधरनकमतय ) X Fibre description (straight or twisted, transparent or opaque, uniform or variable thickness along length) तन तत चन वण रन (सरळ कक वय पत ळ असलन लय, पय रदशरक कक वय अपय रदशरक, लय न बत भर एक समय न जय डत कक वय असमय न जय डत ) Are all fibres same or different in shape? सवर तन तत न चय आक य र एक समय न आहन क त वन गवन गळय आहन? The science behind the burning tests ज वलन चध चणप मध गप ल चवजध न Now that you have done some burning tests, let us try to understand why plant-based, animal-based, and synthetic fibres burn differently. आपण क य हत धय ग यय न चत ज वलन चय चण त क न लत. वनस पतत जन य धय गन, प रय वण जन य धय गन आवण क क वत र म धय गन वन गवन गळ यय प रक य रन क य जळतय त, हन आपण समजज न घन ऊ. - Plant-based fibres (cotton, linen, hemp, sugarcane, jute) have high amount of cellulose which burns easily. However, these also have some amount of silica and metals (~ % by mass) which lead to ash formation (~ % by mass). These fibres burn slowly with a flame. When the flame goes off, the remaining silica and metal compounds glow red like burning coal. As the burnt fibre/ash cools down, the afterglow disappears and fine ash is obtained. - वनस पतत जन य धय ग यय न मध यन (क य पज स, तय ग, अळशत, ऊस आवण अन बय डत ) मल ठय प रमय ण य वर सन ल यत लल ज असल यय नन तन सहज जळतय त. मय त र त यय न त क य हत प रमय ण य त वसवलक य व धय तज असल यय नन ( % वस तत मय नय नत सय र) रय ख ( % वस तत मय नय नत सय र) वनमर श ण हल तन. हन धय गन धत म यय गतत नन व लहय न ज यल तत नन जळतय त. जन व हय ज यल त ववझतन, तस व हय त यय त CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 9

10 असलन लत वसवलक य आवण धय तज यत क त सन यत गन तय पलन ल यय क ल ळशय प रमय ण न प रक य शमय न वदसतय त. जसजसन जय ळलन लय धय गय कक वय रय ख रन ड हल तन, तसतसन हत प रक य शमय नतय क मत क मत हल त जय ऊन ववझतन आवण शन वटत रय खन चत भत क टत वमळतन. - Synthetic fibres usually do not have silica or metals. These are often produced from polymers made of non-metallic elements such as carbon, nitrogen, oxygen, and hydrogen. These fibres have low melting temperatures. Therefore when exposed to flame, these melt and then decompose. Burning a synthetic fibre produces a lot of heat but may or may not form smoke (Smoke formation depends on percentage of carbon in the polymer. If carbon percentage is high, then all of carbon is not able to get enough oxygen to form carbon dioxide, and hence particles of unburnt carbon and related substances are formed which become smoke). - क क वत र म तन तत न मध यन सय मय न यपण न वसवलक य कक वय धय तज नसतय त. तन बहत धय क य बरन, नय यटल जन, ऑसक सजन आवण हय यडल जन इत यय दत अधय तज न पय सज न बनलन ल यय बहत वय रक य न पय सज न तयय र क न लन जय तय त. हन धय गन क मत तय पमय नय लय ववतळतय त. म हण ज न तन ज यल तत समल र धरलन असतय, तन ववतळतय त आवण त यय न चन ववघटन हल तन. क क वत र म धय गन जय ळल यय नन भरपज र उष ण तय वनमर श ण हल त असलत, तरत धज र वनमर श ण हल तल कक वय हल त नय हत (धत रय चन प रमय ण बहत वय रक य न मध यन असलन ल यय क य बरनच यय प रमय ण य वर अवलन बज न असतन. क य बरनचन पज ण र ज वलन झय ल यय स त यय चन र पय न तर क य बरन डय यऑक सय इडमध यन हल तन. मय त र क य बरनचन प रमय ण भरपज र असल यय स त यय च यय सन पज ण र ज वलनय क वरतय ऑसक सजन क मत पडतल. पवरण य मत अधरवट जळलन लन क य बरनचन क ण आवण इतर सन बन धत त पदय रर थ मत ळन धज र तयय र हल तल ). Animal-based fibres (wool, silk) are predominantly made of proteins (such as keratins) which burn with a very unpleasant smell, similar to obtain from burning of other proteins such as meat. प रध चणजन य तय त (लल कर, रर रप म) ह र प रचथ नध य पध सस न (कर रध टप न) बनलर लर असल यध नर तर जळतध नध प रचथ नयतक त मध य सल पदध थ र जळतध नध जसध वध स यर तल, त यध सध रख यध च वध सध नर जळतध त. Task 3: Unknown fibre कक तप 3: अपचरचचत धध गध 1. Take a thread of unknown material. By observing this thread with the naked eye, guess if it is a natural or a synthetic fibre. 1. एखय दय अपरत वचत धय ग यय चय 4 5 सस मत. लय न बत चय तत क डय घ यय. नत सत यय डल ळ यय न नत त यय चन वनरत कण क रय आवण तल नद सरगक आहन क त क क वत र म आहन, यय चय अन दय ज क रय. Sr. No. कमय न क Observations वनरत कण न Natural/Synthetic नद सरगक /क क वत र म 2. Conduct the burning test for the thread as done in Task 1, identify if it is natural or synthetic. [Remember the precautions of keeping your head/body parts away from flame as some fibers burn very vigourously. Extinguish flames of any burning fibers in water; do not throw them anywhere else.] 2. क क तत 1 मध यन सय न वगतल यय प रमय ण न धय ग यय चत ज वलन चय चण त क रय आवण तल नद सरगक क त क क वत र म, हन ओळखय. [सय वधय न/खबरदय रत : ज वलन चय चण त क रतय नय क य ळजत घ यय. पन टलन ल यय ज यल तत पय सज न कक वय जळण य ऱ यय तन तत न पय सज न शक य CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 10

11 तन वढन दज र रहय. पन टवलन लन तन तत आजज बय जज लय क ल ठन हत फन क ज नक य. क य हत तन तत खज प त वरन नन जळतय त. अशय पन टलन ल यय तन तत न मत ळन शरत र भय जज शक तन कक वय आगत मत ळन आजज बय जज च यय वस तत न चन नत क सय न हल तन. यय क वरतय एखय दय लहय न चन चत पय त र य त कक वय बशत मध यन पय ण त जवळ ठन वय आवण गरज पडल यय स यय पय ण यय त पन टलन लय तन तत बत डवय.] 3. Separate the fibres out of the thread, as done in Task 1, and observe the fibres under a microscope. 3. क क तत 1 मध यन क न ल यय प रमय ण न धय ग यय पय सज न तन तत वन गळय क रय आवण सज क ष मदशर श खय लत वनरत कण क रय. Sketch आक क तत Describe a single fibre एक य तन तत चन वण रन क रय Variation in a bunch of fibres तन तत न च यय गत च छय तत ल वभन नतय Note: Do check if the thread you have is not mixed (i.e., if it consists of more than one kind of fibres) and hence may give properties of both kinds of fibre, such as giving both ash and bead on burning. सज चनय : तत मच यय क डन असलन ल यय धय ग यय त एक य पन कय जय स त तन तत नय हत त नय, हन तपय सय. असल यय स, तत म हय लय दल न हत प रक य रच यय तन तत न चन गत ण धमर पय हय यलय वमळतत ल, जसन तन तत जय ळल यय नन तर रय ख आवण मण त, दल न हत, तत म हय लय वमळज शक तय त. Based on the above tests, try to identify the fibre: The observed fibre is because वरत ल चय चण यय न वर न धय गय ओळखण यय चय प रयत न क रय : वनरत कण क न लन लय धय गय आहन क य रण 4. Paste/staple a sample of the thread here. 4. यन रन धय ग यय चय नमत नय वचक टवय कक वय स टन पल क रय. CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 11

12 Task 4: Fibres and Society कक तप 4: धध गर आचण समध ज As a customer, the nature of fibres is important to us. But have you thought about how the livelihoods of millions of people depend on the fibres that we choose to use? आपण सवरजण धय गन आवण धय ग यय न पय सज न बनवलन लन क पडन वय परतल. एक गय हक म हण ज न आपल यय लय धय ग यय न चन स वर प मय हत त असण न, गरजन चन आहन. परन तत आपण जन धय गन वय परतल त यय न वर लय खल लल क य न चत उपवजववक य चय लतन, यय चय ववचय र आपण क ववचतच क न लन लय असतल. Q 1. For each of the fibres that you identified, list the people who are involved from the production stage of this fibre to the sale of final product (fabric, threads or garments) when you buy them? प रश न 1: आपण पय वहलन ल यय तन तत न च यय वनरमतत पय सज न तन धय ग यय न पय सज न बनवलन ल यय वस तज (क य पड, धय गन कक वय वस त रप रय वरण न ) बय जय रय त आण ज न आपण त यय न चत खरन दत क रन पयर य त यय न त क ल ण क ल ण तन लल क जल डलन लन असतय त, यय चत यय दत क रय. Q 2. Do you know of any fibres that are produced in your locality and are used for making textiles, ropes, or any other materials? If yes, briefly describe the process used to prepare the threads from the fibres. प रश न 2: तत मच यय जवळपय सच यय भय गय त एखय दय तन तत न चत वनरमतत हल तन क य? असल यय स, त यय न पय सज न क ल ण क ल ण त यय वस तज (क य पड, दल र कक वय इतर क य हत वस तज ) बनववतय त, यय सन बन धत तत म हय लय सय न गतय यन ईल क य? तत म हय लय मय हत त असल यय स, तन तत न पय सज न धय गन तयय र क रण यय च यय प रवक यन बय बत रल डक यय त मय वहतत सय न गय. Q 3. Based on what you have learned above, can you say if the wicks for candles and oil lamps can be made using synthetic fibres? Why? प रश न 3: मन ण बतत, तन लय चन वदवन यय न सय ठत लय गण य ऱ यय वय तत क क वत र म धय ग यय न पय सज न बनवतय यन तत ल, असन तत म हय लय वय टतन क य? Q 4. Use in wick-making continues to be an important reason for the sale of cotton. Name the professions that depend on the use of cotton in wicks. प रश न 4: वय तत बनवण न यय महत त वय च यय क य रण य सय ठत क य पज स ववक लय जय तल. क य पसय पय सज न बनण य ऱ यय सत तय च यय वय तत वर क ल ण क ल ण तन व यवसय य अवलन बज न असतय त, तन सय न गतय यन ईल क य? CC-BY-SA 4.0 license, HBCSE 12

आचार संिहता आिण िनतीम􁱫ा

आचार संिहता आिण िनतीम􁱫ा आच र स हत आ ण नत म ल च आ ण अय ग य द न य ब बत ध रण Magna International Inc. भ ट आ ण 1 ल च आ ण अय ग य द न य ब बत ध रण म त य क द श मध य आपल य सवर वस यक वह र त ल च आ ण अय ग य द न य न मन ई करत ह ध रण Magna

अधिक जानकारी

इ य त त नवव वज ञ न आ ण त ज ञ न : श क ष णक नय जन व म ल यम पन व थ य न आध नक वज ञ न च ओळख क न द त न वज ञ न च झ ल ल व स व त य र म नव ल समजल ल स च नयम आ ण

इ य त त नवव वज ञ न आ ण त ज ञ न : श क ष णक नय जन व म ल यम पन व थ य न आध नक वज ञ न च ओळख क न द त न वज ञ न च झ ल ल व स व त य र म नव ल समजल ल स च नयम आ ण इ य त त नवव वज ञ न आ ण त ज ञ न : श क ष णक नय जन व म ल यम पन व थ य न आध नक वज ञ न च ओळख क न द त न वज ञ न च झ ल ल व स व त य र म नव ल समजल ल स च नयम आ ण त य च ओळख व थ य र स ह ण आवश यक आह. तस च आपल य प थ व

अधिक जानकारी

outbind:// B86B85FC BADB8E678AD1C EDF

outbind:// B86B85FC BADB8E678AD1C EDF Page 1 of 6 म य न ट च 'इक न मकल' ल च 26 Oct 2008, 2327 hrs IST -न ल श बन आप य खश त भरप र न ट अस य त अस क ण ल व टण र न ह? पण आप य खश त प न स पय प म ठ न ट असण ह च ' इक़ न मकल ' ल च आह. य म य न ट म ळ च ब क

अधिक जानकारी

म हल च ह क : जम न, ज गल, प ण वभ गव र ब ठक म य झ ल य चच च स त अहव ल म च २०१६ अ य स क, आय एल एस वध मह व य लय स स यट फ र म ट ग प ट सप ट ह इक स ट म म न जम

म हल च ह क : जम न, ज गल, प ण वभ गव र ब ठक म य झ ल य चच च स त अहव ल म च २०१६ अ य स क, आय एल एस वध मह व य लय स स यट फ र म ट ग प ट सप ट ह इक स ट म म न जम म हल च ह क : जम न, ज गल, प ण वभ गव र ब ठक म य झ ल य चच च स त अहव ल म च २०१६ अ य स क, आय एल एस वध मह व य लय स स यट फ र म ट ग प ट सप ट ह इक स ट म म न जम ट (स प क म) अथ सह य वसएड इ डय, प ण म हल च ह क : जम

अधिक जानकारी

Microsoft Word - Corporate Ethics Policy.doc

Microsoft Word - Corporate Ethics Policy.doc ट एचड स इ डय ल मट ड क रप र ट आच र न त त वन आच र न त म नक क एक प ज ह जस सम ज वय न म त करत ह और इसस यवह र इ छ ओ और क य क करन म म ग दश न त ह त ह न तकत स प ण त: उ तरद य व एव जव बद ह क अ भ य ह उ चत ह कह गय

अधिक जानकारी

Using a Walker - Hindi

Using a Walker - Hindi व कर क इस त म ल करन Using a Walker Walking with a walker 1. Lift the walker and place it at a comfortable distance in front of you with all four of its legs on the floor. This distance is often equal to

अधिक जानकारी

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation Concept Map ग त वषयक नयम बल स त लत बल अस त लत बल न य टनच ग त वषयक प हल नयम न य टनच ग त वषयक द सर नयम न य टनच ग त वषयक तसर नयम जडत व स व ग प रवतर न च दर स व ग अक षय यत च नयम य बल आ ण त य बल ग त वषयक नयम

अधिक जानकारी

Microsoft Word - DDR

Microsoft Word - DDR सभ सद न स थ कड न व वध क रण स ठ उद. सद नक वकर करण, गह ण ठ वण, द र त करण, भ डय न द ण इत य द ब बत न हरकत म णपतर द ण ब बत. सहक र ग ह नम र ण स थ सहक र आय क त व नब धक, सहक र स थ, मह र टर र ज य, प ण -1 य च क

अधिक जानकारी

नद शक र क श क म र व तव, कल टर एव जल नव चन अ धक र, जल न मच म ग दश क वनय क म र ध क, अपर कल टर एव उप जल नव चन अ धक र, जल न मच त त ड. र ज श प ट द र, SLMT

नद शक र क श क म र व तव, कल टर एव जल नव चन अ धक र, जल न मच म ग दश क वनय क म र ध क, अपर कल टर एव उप जल नव चन अ धक र, जल न मच त त ड. र ज श प ट द र, SLMT नद शक र क श क म र व तव, कल टर एव जल नव चन अ धक र, जल न मच म ग दश क वनय क म र ध क, अपर कल टर एव उप जल नव चन अ धक र, जल न मच त त ड. र ज श प ट द र, SLMT एव भ र अ धक र, भ रत नव चन, जल न मच 1 2 नव चन क द र

अधिक जानकारी

आचार संिहता आिण िनतीम􁱫ा

आचार संिहता आिण िनतीम􁱫ा आच र स हत आ ण नत म व सर ध आ ण स पध र य ब बत ध रण व सर ध आ ण स पध र य ब बत ध रण म ज म न म न य य य र तन स पध र करत आ ण व जव व म स पध च समथर न करत. आम ह ज य न य य धक रक ष मध य स पध र करत त थ ल ग असल ल य सवर

अधिक जानकारी

_2018 puzzle pdf hindi.xps

_2018 puzzle pdf hindi.xps SUCCESSKEY98 FOR PDF : www.successkey98.in FOR MOCK TEST : www.successkey98.org TELEGRAM LINK https://bit.ly/2pbwlc9 HIGH LEVEL PUZZLE FOR IBPS PO AND IBPS CLERK PRELIMS 2018 EXPECTED PUZZLE PDF IN HINDI

अधिक जानकारी

Microsoft Word - Whistle Blower Policy - FNL- 03[1][1] circulated to staff_final

Microsoft Word - Whistle Blower Policy - FNL- 03[1][1] circulated to staff_final १. त वन : हसल ल वर य जन ई स क श क ड ल मट ड, ज न तर आय.स.स.एल हण न ओळखल ज ईल, ह त य यवह र त उ च न तक दज आ ण न तक सच ट, प रदश कत आ ण य यत स ठ क टब आह. आय.स.स.एल. उ च दज च य वस यकत, म णकपण, सच ट आ ण न तक

अधिक जानकारी

Hindi Article on Surya Namaskar - Dr Syed Zafar Mahmood

Hindi Article on Surya Namaskar - Dr Syed Zafar Mahmood स यर नमस क र पर म म बई आद श अ तध र मर क भ दभ व और म लभ त न ग रक अ धक र क कट त ह ड. सय यद ज़फ़र महम द, अध यक ष, ज़क त फ उ ड शन ऑफ़ इ डय, ZakatIndia.org ब हन म म बई नगर नगम (ब एमस ) द व र यह आद श दय गय ह क इसक

अधिक जानकारी

Microsoft Word - sun-darkness-moon-blood-hindi.docx

Microsoft Word - sun-darkness-moon-blood-hindi.docx व ल य ह न, आ मक स य य श ज मस ह थ, क घ षण क स य क य त न च द क क श क थ न त रत कर दय वग क र य नकट आ गय थ परम र न प तक स क दन अपन आ म उड ल ड ल इसक प व ऐस घटन कभ नह ई थ ब त न स च परम भ क दन और परम र क र य आ

अधिक जानकारी

एक भ रत ठ भ रत सव च स थ सव च वक स नवडण क ज हरन म 2014 मह व च अ श त वन आज भ रत ल ड म स, ड म फ आ ण डम ड य व प त द लभ अश मत च आ ण स ध च वरद न मळ ल आह. जर

एक भ रत ठ भ रत सव च स थ सव च वक स नवडण क ज हरन म 2014 मह व च अ श त वन आज भ रत ल ड म स, ड म फ आ ण डम ड य व प त द लभ अश मत च आ ण स ध च वरद न मळ ल आह. जर एक भ रत ठ भ रत सव च स थ सव च वक स नवडण क ज हरन म 2014 मह व च अ श त वन आज भ रत ल ड म स, ड म फ आ ण डम ड य व प त द लभ अश मत च आ ण स ध च वरद न मळ ल आह. जर आपण मजब त द य स आ ण य च सद पय ग कर य स स म झ ल, तर

अधिक जानकारी

The Jabil Code (Marathi)

The Jabil Code (Marathi) ज बल स हत ज बलच अ वत य क पन स क त जग त ल सव तम ल क आप य कड अस व त आ ण ठ ह य स ठ य न सश त करण य वर क त आह य न आ ह ल EMS उ प दन उ य ग त न त बनवल आह. वष न वष आ ह य स क त ल क ळज प व क ज प सल आ ण य क र, जगभर

अधिक जानकारी

Microsoft Word - 2_Hindi

Microsoft Word - 2_Hindi (ii) र ट र य शहर क यर स थ न क अ धक रय और कमर च रय क अ धक र और कतर य नद शक क अ धक र और क यर नद शक गव नर ग प रषद क नद श और दश नद श क तहत स थ न क क य क समग र पयर व क षण क लए उ तरद य ह ग व इसक तकन क और अक

अधिक जानकारी

म हल ओ क प लस आर क भत म मल ग ऊ च ई म छ ट वधव वव ह म द ल ख पय, ब प एल क शत पशन म ह ग सम आ दव स वक सख ड म स न टर न प कन आध क मत पर मल ग ध नम म त व दन य

म हल ओ क प लस आर क भत म मल ग ऊ च ई म छ ट वधव वव ह म द ल ख पय, ब प एल क शत पशन म ह ग सम आ दव स वक सख ड म स न टर न प कन आध क मत पर मल ग ध नम म त व दन य म हल ओ क प लस आर क भत म मल ग ऊ च ई म छ ट वधव वव ह म द ल ख पय, ब प एल क शत पशन म ह ग सम आ दव स वक सख ड म स न टर न प कन आध क मत पर मल ग ध नम म त व दन य जन ह ग श म म च ह न न दल स क य म म म त ओ -बहन, ब टय

अधिक जानकारी

Microsoft Word - GN _order.doc

Microsoft Word - GN _order.doc आद श म झ 20 अ ल 2018 क भ रत क म ख य न य य ध श (स ज आई) न य यम र त, द पक म क हट न क लए स वध न क अन च छ द 124(4) क तहत र ज य सभ क 64 सद य र ह त क ष रत त व क स चन मल ह त व म उ ल खत ब त न न न स र ह : - "यह

अधिक जानकारी

hom

hom ह म य प थ क ब र म ह म य प थ आज त ज स बढ़त प रण ल ह और लगभग प र द नय म इसक अभ य स कय ज रह ह भ रत म यह अपन ग लय क स रक ष और इसक इल ज क वनम रत क क रण घर क न म बन गय ह एक अध ययन म कह गय ह क भ रत य आब द क लगभग

अधिक जानकारी

UNIVERSITY OF DELHI

UNIVERSITY OF DELHI अन लग नक 1. प रय जन प रस त व क प रस त त श ध प रय जन ओ क लए स श धत दश नद श क) नय मत नय पर व वद य लय क क ई भ अध य पक कस भ र ष ट र य/अ तरर ष ट र य व प षण एज स स व प षण एज स क प र प क अन स र प रध न अन व षक

अधिक जानकारी

Microsoft Word - 10 neha goswami _44-49_

Microsoft Word - 10 neha goswami _44-49_ ब ज रव द क प र य म अ तर य पटल पर ह द क बढ़त वच व न ह ग व म (श ध थ ) श स क य दय लब ग एज क शनल इ ट य ट (ड ड य नव स ट ), आगर, उ तर द श, भ रत श ध स प स चन त क य ग म र य व अ तर य पटल पर ह द क स र त ग त स ह रह

अधिक जानकारी

03_0549_01_2017_ indd

03_0549_01_2017_ indd Cambridge International Examinations Cambridge International General Certificate of Secondary Education *0084715162* HINDI AS A SECOND LANGUAGE 0549/01 Paper 1 Reading and Writing February/March 2017 2

अधिक जानकारी

स्थूलपणा : एक ‘आजार’

स्थूलपणा : एक ‘आजार’ Presented By Dr. Maya Khandat (Associate Professor) Dept. Home Science स थ लपण म हणज क य? आपल य तण वप णण ज वनश ल म ळ आर ग य वर ह ण ऱ य अन क द ष पररण म प क स थ लपण ह सव णत ह ननक रक पररण म आह. शर र त अनतररक

अधिक जानकारी

11_0549_02_2017_ indd

11_0549_02_2017_ indd Cambridge International Examinations Cambridge International General Certificate of Secondary Education *6695939798* HINDI AS A SECOND LANGUAGE 0549/02 Paper 2 Listening October/November 2017 Approx. 35

अधिक जानकारी

त न क ल गत... भ तक ळ मन त स ठवत, वत म न ल मन म ण व कवत भ व य च व ध घ ण -य कत वव न म हल च ग थ...! स य द-य ख -य त वसल ल शह प र न व च एक त ल क. प वस ळय त

त न क ल गत... भ तक ळ मन त स ठवत, वत म न ल मन म ण व कवत भ व य च व ध घ ण -य कत वव न म हल च ग थ...! स य द-य ख -य त वसल ल शह प र न व च एक त ल क. प वस ळय त त न क ल गत... भ तक ळ मन त स ठवत, वत म न ल मन म ण व कवत भ व य च व ध घ ण -य कत वव न म हल च ग थ...! स य द-य ख -य त वसल ल शह प र न व च एक त ल क. प वस ळय त द थड भ न व हण र नद आ ण भ तश त न स प ण प रसरच आप य

अधिक जानकारी

RTI Hindi

RTI Hindi स चन क अ धक र अ ध नयम, 2005 ब इर क स चन क अ धक र अ ध नयम, 2005 म द गई प रभ ष क अन स र एक ल कप र धकरण ह और यह अपन क यर श ल म प णर प रद शर त और जव बद ह क लए वचनबद ध ह ब इर क स गठन क व बस इट पर ''स चन क अ

अधिक जानकारी

ITZ CASH CARD LIMITED

ITZ CASH CARD LIMITED आच र स हत इट ज क ष क सर ल मट ड/आई० स ०स ०एल० अपन व यवस य क ल ग क़ न न, नयम और तबन ध क अन स र चल न तथ व य प र सम बन ध न तकत व न तक आचरण क उच चतम म नक क थ पत करन क लय तबद ध ह आई० स ०स ०एल० इस स हत क आचरण

अधिक जानकारी

NESB Summary Sexuality Not a Choice

NESB Summary Sexuality Not a Choice प र ट स ए ड फर ड स अ फ ल स बयन स ए ड ग ज ( प एफ एल ए ज ) एक स वय स व स स थ ह ज स ट नव ल म नव अ धक र र ल क ब द सन १९७९ म अम रक म बन थ प एफ एल ए ज क पर थ मक उ श य उन प रव र क सह यत करन ह जन ह अपन पर यजन

अधिक जानकारी

क त पवत रक व ळ: 2 त स इ. १० व ववज ञ न आव त त रज ञ न: भ ग 1 ग : 40 स चन : 1. सर व प रश न स डर ण आर श यक आह. 2. आर श यक त थ श स त र य र त त ररक द ष ट य

क त पवत रक व ळ: 2 त स इ. १० व ववज ञ न आव त त रज ञ न: भ ग 1 ग : 40 स चन : 1. सर व प रश न स डर ण आर श यक आह. 2. आर श यक त थ श स त र य र त त ररक द ष ट य क त पवत रक व ळ: 2 त स इ. १० व ववज ञ न आव त त रज ञ न: भ ग 1 ग : 40 स चन : 1. सर व प रश न स डर ण आर श यक आह. 2. आर श यक त थ श स त र य र त त ररक द ष ट य य ग य न मत रनर द त रशत आक त य क ढ. 3. प रत य क म ख

अधिक जानकारी

प द र श णश पद वक अ य स म मह र श सन श ल य श ण व ड वभ ग, प द र श ण य जन सन सव म यम य, सव व थ पन य अन द नत / वन अन द नत / क यम वन अन द नत श ळ म

प द र श णश पद वक अ य स म मह र श सन श ल य श ण व ड वभ ग, प द र श ण य जन सन सव म यम य, सव व थ पन य अन द नत / वन अन द नत / क यम वन अन द नत श ळ म मह र श सन श ल य श ण व ड वभ ग, प द र श ण य जन सन 2016-2017 सव म यम य, सव व थ पन य अन द नत / वन अन द नत / क यम वन अन द नत श ळ मध ल अ श त श क, श ण स वक य न प द र श णश पद वक अ य स म स ठ व श म हत प तक मह र

अधिक जानकारी

Microsoft Word - Recruitment

Microsoft Word - Recruitment Bihar School Examination Board बह र व लय पर स म त User Manual For Recruitment (Contract Basis) मह वप ण त थय म स य ववरण त थ 1 ऑनल इन आव दन और श क जम करन क त थ 03.01.2017 12.01.2017 Email ID: recruitment.bseb@gmail.com

अधिक जानकारी

प रक नस ज क स क ष प त भ म क A quick introduction to Parkinson s Hindi

प रक नस ज क स क ष प त भ म क A quick introduction to Parkinson s Hindi प रक नस ज क स क ष प त भ म क A quick introduction to Parkinson s Hindi ल ग न और त र क क स क अक ल प रक नस ज क स मन करन क आवशयकत नह ह यद ह ल ह म आपक अपन य क स पर च त व यनत क न द न क य गय ह त आपक प स श यद

अधिक जानकारी

ई न वद फ म स सवड नगरप रषद, स सवड त. प र दर, ज. प ण वभ ग :- श सन वभ ग वषय :- नगरप रषद क य लय त ल व वध वभ ग कड ल क य लय न छप ई करण. ई न वद म क : 05/ श स

ई न वद फ म स सवड नगरप रषद, स सवड त. प र दर, ज. प ण वभ ग :- श सन वभ ग वषय :- नगरप रषद क य लय त ल व वध वभ ग कड ल क य लय न छप ई करण. ई न वद म क : 05/ श स ई न वद फ म स सवड नगरप रषद, स सवड त. प र दर, ज. प ण वभ ग :- श सन वभ ग वषय :- नगरप रषद क य लय त ल व वध वभ ग कड ल क य लय न छप ई करण. ई न वद म क : 05/ श सन वभ ग सन 2017-2018 -------------------------------------------------------------------------

अधिक जानकारी

स एमएस प रय ग द व र द ष ट एक द लर भ क षय स एमएस प रय ग, सनर 19 ज ल ई 2013 स एमएस (CMS) न कण भ त त क क म नक म डल (Standard Model) द व र प र व रन म नत ए

स एमएस प रय ग द व र द ष ट एक द लर भ क षय स एमएस प रय ग, सनर 19 ज ल ई 2013 स एमएस (CMS) न कण भ त त क क म नक म डल (Standard Model) द व र प र व रन म नत ए स एमएस प रय ग द व र द ष ट एक द लर भ क षय स एमएस प रय ग, सनर 19 ज ल ई 2013 स एमएस (CMS) न कण भ त त क क म नक म डल (Standard Model) द व र प र व रन म नत एक बह त ह दल र भ क षय द ख ह Bs (उच च रत ब -सब-एस) म

अधिक जानकारी

GONZALO CASTRO DE LA MATA Chairman The Inspection Panel IPN REQUEST RQ 18/06 5 नव बर, 2018 प ज करण क न टस नर ण क लए अन र ध भ रत नम न आय व ल र ज य क लए

GONZALO CASTRO DE LA MATA Chairman The Inspection Panel IPN REQUEST RQ 18/06 5 नव बर, 2018 प ज करण क न टस नर ण क लए अन र ध भ रत नम न आय व ल र ज य क लए GONZALO CASTRO DE LA MATA Chairman The Inspection Panel IPN REQUEST RQ 18/06 5 नव बर, 2018 प ज करण क न टस नर ण क लए अन र ध भ रत नम न आय व ल र ज य क लए ग र म ण जल आप तर एव स वच छत प रय जन (P132173) स र

अधिक जानकारी

इनसाइट: भारत में मानव तस्करी

इनसाइट: भारत में मानव तस्करी इनस इट: भ रत म म नव त कर drishtiias.com/hindi/printpdf/human-trafficking-in-india स दभ व प ठभ म म नव त कर क म मल म भ रत द नय क श ष द श म श मल ह और इस म नव त कर क Source ( त), Transit (प रगमन) और Destination

अधिक जानकारी

???? ??????? ?????

???? ??????? ????? ॐ ऐ ह क ल मन द व य वच च मन द व म मन द व स त मन द व - म गल आरत स तप ड नव सन मन म त च आरत ॐ नम भगवत मन म त नम मन द व म गर व स य सध द भ कल य ण क र णम वन द मन द व स व म मन व च छत द य नम 1 मन द व स त मन द व

अधिक जानकारी

ग र-जनत क तप रक वन करण क ष क न न (क प ) क आल क म वन धक र क र क स कर! तप रक वन करण और नय क प क न न क प र ट यवस य घर न क स प दय ज त ह. भ रत म वक स क न म

ग र-जनत क तप रक वन करण क ष क न न (क प ) क आल क म वन धक र क र क स कर! तप रक वन करण और नय क प क न न क प र ट यवस य घर न क स प दय ज त ह. भ रत म वक स क न म ग र-जनत क तप रक वन करण क ष क न न (क प ) क आल क म वन धक र क र क स कर! तप रक वन करण और नय क प क न न क पर ट यवस य घर न क सप दय ज त ह. भ रत म वक स क न म पर क़ न न त र पर ज गल क कट ई स ग ठत ढ ग स चलत रह ह. वन

अधिक जानकारी

क यर क रम रप टर 150व मह म ग ध जय त एव ल ल बह द र श त र जय त सम र ह दन क-02 अक ट बर 2018 थ न- प.स.श. क द र य य वस यक शक ष स थ न, भ प ल आज दन क 02 अक ट

क यर क रम रप टर 150व मह म ग ध जय त एव ल ल बह द र श त र जय त सम र ह दन क-02 अक ट बर 2018 थ न- प.स.श. क द र य य वस यक शक ष स थ न, भ प ल आज दन क 02 अक ट क यर क रम रप टर 150व मह म ग ध जय त एव ल ल बह द र श त र जय त सम र ह दन क-02 अक ट बर 2018 थ न- प.स.श. क द र य य वस यक शक ष स थ न, भ प ल आज दन क 02 अक ट बर 2018 क प.स.श. क द र य य वस यक शक ष स थ न म 150व

अधिक जानकारी

Microsoft Word - instructions

Microsoft Word - instructions प व प ट लम य श ण स वक पद क रत अज करण -य उम दव र स ठ स चन : अज त ह त प र सर ख ट, च क च व अप ण म हत द ण क व खर म हत दडव न ठ वण क व य त बदल करण क व प ठ वल य द ख य य त त ल न द त अन धक तपण ख ड ख ड करण क व ख

अधिक जानकारी

Microsoft Word - april2009splhindi.docx

Microsoft Word - april2009splhindi.docx नप -VIII (अ ल, 2009) (1) स रल ख उ तर -I यह म मल च क स उप कर यथ ऑ स जन, क स टर एव ज ट न ब ल इजर क ल ख पर म व क य त स स ब धत ह मर ज, ज ल ख क य लय, आय ध नम ण, खम रय म स व रत व र ठ ल ख पर क क प न ह, क च क

अधिक जानकारी

र शभ व य - ज न व र, २०१७. द द द मल ( ) ह नव वष आपण सव न स ख च व आर यस प नत च ज व, ह स द छ! =======================================

र शभ व य - ज न व र, २०१७. द द द मल ( ) ह नव वष आपण सव न स ख च व आर यस प नत च ज व, ह स द छ! ======================================= र शभ व य - ज न व र, २०१७. द द द मल ( dadadamle@gmail.com ) ह नव वष आपण सव न स ख च व आर यस प नत च ज व, ह स द छ! ========================================================= (१) म ष - य र श य म डळ न य म ह य

अधिक जानकारी

5187_httpwwwopeneduopenlearnworks_cmid80414_ _ _mc

5187_httpwwwopeneduopenlearnworks_cmid80414_ _ _mc कह न स न न, ग त, र ल प ल और न टक Contents 3 अभ स व क त य 5 2 of 5 Thursday 31 March 2016 व द य र थ उस समय सबस अच छ ढ ग स स खत ह जब व स खन क अन भव स सक र य र प स ज ड ह त ह द सर क स थ परस पर स व द और अपन

अधिक जानकारी

श ळय म ढय म य ह ण र आज र व तब ध मक उप य श ळ म ढ प लन वस य म य जस स ग पन व व थ पन य ल मह व तस च श ळय च आर य स ततक च मह व च आह. श ळय म ढय य आर य व थ पन

श ळय म ढय म य ह ण र आज र व तब ध मक उप य श ळ म ढ प लन वस य म य जस स ग पन व व थ पन य ल मह व तस च श ळय च आर य स ततक च मह व च आह. श ळय म ढय य आर य व थ पन श ळय म ढय म य ह ण र आज र व तब ध मक उप य श ळ म ढ प लन वस य म य जस स ग पन व व थ पन य ल मह व तस च श ळय च आर य स ततक च मह व च आह. श ळय म ढय य आर य व थ पन त न क ळज पण द ख व य स कळप त ल जन वर न व वध र ग च ल

अधिक जानकारी

INTERNATIONAL RESEARCH JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY STUDIES Vol. 3, Issue 9, September, 2017 ISSN (Online): Impact Factor: (GIF), 0.67

INTERNATIONAL RESEARCH JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY STUDIES Vol. 3, Issue 9, September, 2017 ISSN (Online): Impact Factor: (GIF), 0.67 ब ल मन र जक च कथ ओ क कल मक व ल षण श ध स र श ज श क म र श ध थ र ज म न स ह त मर स ग त एव कल व व व य लय, व लयर, म य द श ब ल मन र जक च कथ ओ क क शन क अ तग त उन प क ओ क स म लत कय ज त ह जनक उ द य ब च क पढ़न क लए

अधिक जानकारी

Microsoft Word - 1_5 pages

Microsoft Word - 1_5 pages (i) र ट र य नगर क यर स थ न उ य और क यर आ द र ट र य नगर क यर स थ न ह ल क वष म भ ग लश त रय, सम जश त रय और अथर श त रय क स थ-स थ तकन क और प श वर सम ह ज स इ ज नयर, शहर-य जन क र, आ कर ट क ट, प रवहन, व य वश षज

अधिक जानकारी

घर क ख न 12% तक ससत ह ग ब ह र हर उस स म न क क मत, ज सक हम सबस ज द इसत म ल करत ह...

घर क ख न 12% तक ससत ह ग ब ह र हर उस स म न क क मत, ज सक हम सबस ज द इसत म ल करत ह... घर क ख न 12% तक ससत ह ग ब ह र हर उस स म न क क मत, ज सक हम सबस ज द इसत म ल करत ह... ख न -प न क स म न ससत म ज द ट कस GST अ तर क र नफ ल क स 29.5 18-11.5 फ र जल र/प र सल स ड 12.35 5-7.35 नमक न भ ज य, म क सचर

अधिक जानकारी

Microsoft Word - 5 basant kumar shinde 21-29

Microsoft Word - 5 basant kumar shinde 21-29 कश र क श र रक एव म न सक वक स म अ ट गय ग क भ मक : एक अ ययन बस त क म र श द (श ध थ ) य ग अ ययन श ल द व अ ह य व व व य लय इ द र, म य द श, भ रत श ध स प य ग व य भ रत क सबस च नतम व य ओ म स एक ह मन य क मन क नय

अधिक जानकारी

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation The Vice-President Of India (Articles 63-73) Part V of the Constitution of India under Chapter I (Executive) discusses about the office of the Vice-President of India. The Vice-President of India is the

अधिक जानकारी

ICSE - X HINDI Board Paper I.C.S.E कक ष : X (2017) ह न द समय: 3 घ ट प र क : 80 Answers to this Paper must be written on the paper provided separately.

ICSE - X HINDI Board Paper I.C.S.E कक ष : X (2017) ह न द समय: 3 घ ट प र क : 80 Answers to this Paper must be written on the paper provided separately. I.C.S.E कक ष : X (2017) ह न द समय: 3 घ ट प र क : 80 Answers to this Paper must be written on the paper provided separately. You will not be allowed to write during the first 15 minutes. This time is to

अधिक जानकारी

- ???????? ??? ???? ??

- ???????? ??? ???? ?? CultureTalk India Video Transcripts: http://langmedia.fivecolleges.edu Santosh on School and Other Things Hindi transcript: - त ह र न म य ह? - स त ष - स त ष स त ष, कतन स ल क ह त म? - दस स ल क - दस स ल

अधिक जानकारी

RRB Officer Scale - Memory Live Test HEAD OFFICE RRB OFFICER SCALE-I Offline Practise Test Based on latest pattern 45 Minutes 80 Free Total Marks Solu

RRB Officer Scale - Memory Live Test HEAD OFFICE RRB OFFICER SCALE-I Offline Practise Test Based on latest pattern 45 Minutes 80 Free Total Marks Solu RRB Officer Scale - Memory Live Test RRB OFFICER SCALE-I Offline Practise Test Based on latest pattern 45 Minutes 80 Free Total Marks Solution & Answer Key PDF 80 Total question More Free Tests available

अधिक जानकारी

क पन क यद २०१२ नव बदल, न य व ट, नव दश मकर द ल ल (ल खक ह इ ट य ट ऑफ क पन स क र टर ज य स थ य प चम वभ ग य म डळ य क यर क रण च सद य व म ज अ यक ष आह त. य ल

क पन क यद २०१२ नव बदल, न य व ट, नव दश मकर द ल ल (ल खक ह इ ट य ट ऑफ क पन स क र टर ज य स थ य प चम वभ ग य म डळ य क यर क रण च सद य व म ज अ यक ष आह त. य ल क पन क यद २०१२ नव बदल, न य व ट, नव दश मकर द ल ल (ल खक ह इ ट य ट ऑफ क पन स क र टर ज य स थ य प चम वभ ग य म डळ य क यर क रण च सद य व म ज अ यक ष आह त. य ल ख त ल मत य च वत च आह त. य च स थ श स ब ध न ह.) ल कसभ

अधिक जानकारी

ज ल ल Hindi

ज ल ल Hindi ज ल ल ज ल ल व य म लय (एमओएच) 20 जल क व य ब ड (ड एचब ) क नगर न और उनक व तप ष करत ह ड एचब अपन जल म व थचय क स ग त करत ह, इस लए यह व य म लय व र नध रत म नदड क प र करत ह य ज ल ड म बह त स व य स व ए म त य आ थ

अधिक जानकारी

Microsoft Word - Speech Hindi - Final

Microsoft Word - Speech Hindi - Final एनएलस इ डय ल मट ड, न यव ल (प व म न यव ल ल न इट क प र शन ल मट ड) (भ रत सरक र क नवर न उ यम) वत त दवस 2018 अ य एव ब धक नद शक क भ षण ******** म र य स थ नद शक, म य सतक त अ धक र, व र ठ अ धक रय, कम च रय तथ उनक

अधिक जानकारी

ई न वद फ म स सवड नगरप रषद, स सवड त. प र दर, ज. प ण वभ ग :- श सन वभ ग वषय :- नगरप रषद य वत न व वध क य म च ब नर, ल स, ब ड बन वण इ. ई न वद म क : 06/ श सन

ई न वद फ म स सवड नगरप रषद, स सवड त. प र दर, ज. प ण वभ ग :- श सन वभ ग वषय :- नगरप रषद य वत न व वध क य म च ब नर, ल स, ब ड बन वण इ. ई न वद म क : 06/ श सन ई न वद फ म स सवड नगरप रषद, स सवड त. प र दर, ज. प ण वभ ग :- श सन वभ ग वषय :- नगरप रषद य वत न व वध क य म च ब नर, ल स, ब ड बन वण इ. ई न वद म क : 06/ श सन वभ ग सन 2017 2018 -------------------------------------------------------------------------

अधिक जानकारी

1 जल ई, st Century Fox ( ), स गत. नय ण क प लन करन ह ग. य द ल ग ह न व ल क नन क ब र म आपक क ई भ शन क वध वभ ग य फर 21CF,.,,, -,.) (.,, -..,,,..( (

1 जल ई, st Century Fox ( ), स गत. नय ण क प लन करन ह ग. य द ल ग ह न व ल क नन क ब र म आपक क ई भ शन क वध वभ ग य फर 21CF,.,,, -,.) (.,, -..,,,..( ( 1 जल ई 2017 21st Century Fox ( ) स गत नय ण क प लन करन ह ग य द ल ग ह न व ल क नन क ब र म आपक क ई भ शन क वध वभ ग य फर 21CF ) ( ( (i) ; (ii) ; (iii) ; (iv) ) य द 1 6 व नयम तब अक सर अ धक कड़ ह त ह जब अन य प

अधिक जानकारी

हव क श बन य र खय द सर क ध य स अपन और अपन प रव र क बच व क जय ध प न करन और ध प न न करन व ल क लय यव ह रक स झ व म श मल ह आइए, क सर क इ तह स बन द

हव क श बन य र खय द सर क ध य स अपन और अपन प रव र क बच व क जय ध प न करन और ध प न न करन व ल क लय यव ह रक स झ व म श मल ह आइए, क सर क इ तह स बन द हव क श बन य र खय द सर क ध य स अपन और अपन प रव र क बच व क जय ध प न करन और ध प न न करन व ल क लय यव ह रक स झ व म श मल ह आइए, क सर क इ तह स बन द द सर क ध आ घ तक ह त ह जब क ई य आपक नकट ध प न करत ह, आप द सर

अधिक जानकारी

क न य म प रषद क स च 247 व स (10 दस बर, 2018 क स थ त क अन स र) म म डल स तर क म 1. नर न म द ध न म तथ नम न म लय क भ र : क मक, ल क शक यत और प शन म लय; परम

क न य म प रषद क स च 247 व स (10 दस बर, 2018 क स थ त क अन स र) म म डल स तर क म 1. नर न म द ध न म तथ नम न म लय क भ र : क मक, ल क शक यत और प शन म लय; परम क न य म प रषद क स च 247 व स (10 दस बर, 2018 क स थ त क अन स र) म म डल स तर क 1. नर न म द ध न तथ नम न म लय क भ र : क मक, ल क शक यत और प शन म लय; परम ण ऊज वभ ग; अ त रक ष वभ ग; तथ सभ महत वप णर न तगत म और उन

अधिक जानकारी

Last Update : 02/06/2014 वश ष क य सह यत (र ज व मद) अ तग त व क त य जन ओ स ल भ वत कय गय हत हय क स च वभ ग/क य लय क न म : एक क त आ दव स वक स प रय जन स धव

Last Update : 02/06/2014 वश ष क य सह यत (र ज व मद) अ तग त व क त य जन ओ स ल भ वत कय गय हत हय क स च वभ ग/क य लय क न म : एक क त आ दव स वक स प रय जन स धव Last Update : 02/06/2014 वश ष क य सह यत (र ज व मद) अ तग त व क त य जन ओ स ल भ वत कय गय हत हय क स च वभ ग/क य लय क न म : एक क त आ दव स वक स प रय जन स धव जल -बड़व न (म0 0). वक वक स ल टर ल भ वत हत ह ज त नव स

अधिक जानकारी

To No.M-11014/2(45)/ /MSS(IM) Government of India Ministry of Textiles Office of Development Commissioner (Handicrafts) Block No.7, R.K.Puram Ne

To No.M-11014/2(45)/ /MSS(IM) Government of India Ministry of Textiles Office of Development Commissioner (Handicrafts) Block No.7, R.K.Puram Ne To No.M-11014/2(45)/2016-17/MSS(IM) Government of India Ministry of Textiles Office of Development Commissioner (Handicrafts) Block No.7, R.K.Puram New Delhi-110066 Dated: - 30. 10. 2017 The Regional Director

अधिक जानकारी

Microsoft Word - PARENT AND STUDENT FINAL HDSB Hindi.docx

Microsoft Word - PARENT AND STUDENT FINAL HDSB Hindi.docx शक ष पर ल टन और श र रक क यर कल प पर ल टन क य जन : म त - पत और छ ऽ क लए ज नक र स दभर ह ल क अन स ध न स यह पष ट ह गय ह क म त क घ त क क रण कस छ ऽ क ज ञ न स ब ध एव श र रक क षमत ओ पर क फ भ व पड़ सकत ह दरअसल,

अधिक जानकारी

इ द र त न र भय वर भ वर च य र ढ पर पर य त अडकल ल य र रत य सम ज मध य इ ग रज सरक रच य क ळ प स म ठ य प रम ण त ब ड स र झ ल. ज म स च य द ष ट ह जस ब ल च म ठ

इ द र त न र भय वर भ वर च य र ढ पर पर य त अडकल ल य र रत य सम ज मध य इ ग रज सरक रच य क ळ प स म ठ य प रम ण त ब ड स र झ ल. ज म स च य द ष ट ह जस ब ल च म ठ इ द र त न र भय वर भ वर च य र ढ पर पर य त अडकल ल य र रत य सम ज मध य इ ग रज सरक रच य क ळ प स म ठ य प रम ण त ब ड स र झ ल. ज म स च य द ष ट ह जस ब ल च म ठ टप प ह त, त वढ च स त र स ध रण च य द ष ट ख ल फ र महत

अधिक जानकारी

न प ल वद य त प र धकरण ख ल ल प र तय गत क दरख स त दन उम म दव रहर क स व क त न म वल व पन न.:२०७३/०७४ प र.५/५०१ पद मटर र डङ स परभ ईजर तह ५ सम ह प रश सन उपस

न प ल वद य त प र धकरण ख ल ल प र तय गत क दरख स त दन उम म दव रहर क स व क त न म वल व पन न.:२०७३/०७४ प र.५/५०१ पद मटर र डङ स परभ ईजर तह ५ सम ह प रश सन उपस न प ल वद य त प र धकरण ख ल ल प र तय गत क दरख स त दन उम म दव रहर क स व क त न म वल व पन न.:२०७३/०७४ प र.५/५०१ पद मटर र डङ स परभ ईजर तह ५ सम ह प रश सन उपसम ह प रश सन त र: प खर र ल न उम म दव रक न म र थर ठ ग

अधिक जानकारी

KATHAK ASSIGNMENT 2

KATHAK ASSIGNMENT 2 प रभ ष १. आमद - आमद क अथर ह आगमन य आन कथक न त य म नतर क जब ख स कस म क ब ल क न चत ह ए म च पर प रव श करत ह, उस आमद कहत ह आमद म "त थ ई तत थ ई" " आ थ ई तत थ ई" ब ल क प रय ग कय ज त ह इस वल म बत लय म कय ज त

अधिक जानकारी

Microsoft Word - RTI .docx

Microsoft Word - RTI .docx स चन क अ धक र अ ध नयम, 2005 ब ध यत ए एव द यत व सच च वर ज क छ क ल ग क अ धक र मल ज न स ह नह आय ग, ब ल क यह त धक रय द व र अन चत क यर कय ज न पर, सभ क द व र उसक वर ध करन क क षमत ह सल करन स आएग - मह त म ग ध

अधिक जानकारी

यह प र स रल ज आज अथ र त 12 ज ल ई, 2017 स य 5.30 बज तक प रक शत, प रस रत अथव इ टरन ट पर प रच लत नह क ज एग भ रत सरक र स ख यकक और क यर क रम क य र न वथयन म

यह प र स रल ज आज अथ र त 12 ज ल ई, 2017 स य 5.30 बज तक प रक शत, प रस रत अथव इ टरन ट पर प रच लत नह क ज एग भ रत सरक र स ख यकक और क यर क रम क य र न वथयन म भ रत सरक र स ख यकक और क यर क रम क य र न वथयन म त र लय क न द र य स ख यकक क य र लय नई दल ल र, दन क: 12 ज ल ई, 2017 प र स रल ज मई, 2017 म ह क लए औद य गक उत प दन स चक क तथ उपय ग-आध रत स चक क क त वर रत अन म

अधिक जानकारी

Microsoft Word - Jharkhand Day docx

Microsoft Word - Jharkhand Day docx भ रत क र ट रप त र म न थ क व द ज क झ रख ड र य थ पन दवस क अवसर पर स ब धन 1. र ट रप त क प म झ रख ड क अपन पहल य त र म म झ धरत आब बरस म ड क प र तम पर उनक जय त क दन द ध स मन अ पर त करन क और झ रख ड र य क थ पन

अधिक जानकारी

आच र स ह त

आच र स ह त आच र स ह त 2 Vesuvius / आच र स ह त 3 म ख य क र यक र अध क र कड न स द श न प तमत आण अन प लन च आमच वचनबधदत वर स ह त भर द त प र य सहक र न व स प वअस आच र स ह त क णत अपव द प वन, जगभर त ल आपल क णत र च लन मध क

अधिक जानकारी

Microsoft Word - Council of Minsters _Hindi_ as on

Microsoft Word - Council of Minsters _Hindi_ as on 244व सतर (14 दस बर, 2017 क थ त क अन स र) क न दर य म तर प रष क स च म तर म डल तर क 1. नर न दर म द ध न तथ न न म तर लय क भ र : क र मक, ल क शक यत और प शन म तर लय; परम ण ऊज र वभ ग; अ त रक ष वभ ग; तथ सभ महत वप

अधिक जानकारी

प तक लय क ब र म स मह: व एमएमस एव सफदरज ग अ पत ल प तक लय म प तक, 8875 ब उ ड जनर ल क व ल य म, 1137 थ सस एव 607 स.ड. क स मह ह आट म शन एव स रक ष : प

प तक लय क ब र म स मह: व एमएमस एव सफदरज ग अ पत ल प तक लय म प तक, 8875 ब उ ड जनर ल क व ल य म, 1137 थ सस एव 607 स.ड. क स मह ह आट म शन एव स रक ष : प प तक लय क ब र म स मह: व एमएमस एव सफदरज ग अ पत ल प तक लय म 16251 प तक, 8875 ब उ ड जनर ल क व ल य म, 1137 थ सस एव 607 स.ड. क स मह ह आट म शन एव स रक ष : प तक लय ट एलएसएस आट म शन स फटव यर स य क त ह सभ प तक,

अधिक जानकारी

व य सम व शन और वक स वभ ग, लखनऊ Financial Inclusion and Development Department, Lucknow 25 नव बर 2015 स 05 दस बर 2015 तक क ष य प कर, स क टर-एल, आ शय न,

व य सम व शन और वक स वभ ग, लखनऊ Financial Inclusion and Development Department, Lucknow 25 नव बर 2015 स 05 दस बर 2015 तक क ष य प कर, स क टर-एल, आ शय न, 25 नव बर 2015 स 05 दस बर 2015 तक क ष य प कर, स क टर-एल, आ शय न, लखनऊ म आय जत कए ज न व ल लखनऊ मह त सव म भ रत य रज़वर ब क क प व लयन क बन न /स थ पत करन ह त न वद ख ड I तकन क वश षत ए तथ अन य शत एव नब धन भ रत

अधिक जानकारी

उपस ह र आध नक य ग म स ह य क ज वध सव धक सश सम और ल क य ह वह कह न ह ह ह द कह न क र भ कई वष प र न ह आज हम जस स ह यक वध क प म कह न क ज नत ह वह आध नक य ग क

उपस ह र आध नक य ग म स ह य क ज वध सव धक सश सम और ल क य ह वह कह न ह ह ह द कह न क र भ कई वष प र न ह आज हम जस स ह यक वध क प म कह न क ज नत ह वह आध नक य ग क उपस ह र आध नक य ग म स ह य क ज वध सव धक सश सम और ल क य ह वह कह न ह ह ह द कह न क र भ कई वष प र न ह आज हम जस स ह यक वध क प म कह न क ज नत ह वह आध नक य ग क द न ह कह न, स ह य क अ य वध ओ क सम न ह अ ज स ह य क

अधिक जानकारी

Microsoft Word - htu3..62.docx

Microsoft Word - htu3..62.docx भ रत सरक र म नव स स धन वक स म त र लय क ल शक ष और स क षरत वभ ग ल क सभ त र कत प र न स ख य 62 उ तर द न क त र ख 21.11.2016 व य लय म म लभ त अवस रचन *62. मत क थ प ल ग त क य म नव स स धन वक स म त र यह बत न क क

अधिक जानकारी

================================================================================ दन क - 22 जल ई 2018 अ क - 06 ========================================

================================================================================ दन क - 22 जल ई 2018 अ क - 06 ======================================== ================================================================================ दन क - 22 जल ई 2018 अ क - 06 ================================================================================ पश च क स व

अधिक जानकारी

देश देशांतर : गवाह की परवाह

देश देशांतर : गवाह की परवाह द श द श तर : गव ह क परव ह drishtiias.com/hindi/printpdf/witness-protection स दभ एव प ठभ म बड़ और स व दनश ल म मल म गव ह क स र क ल कर द यर एक जन हत य चक पर स नव ई करत ह ए उ चतम य य लय न 5 दस बर क क द सरक

अधिक जानकारी

Microsoft Word - NED 2014

Microsoft Word - NED 2014 र य श ण दन न म सरक र आ ण अन द नत श ळ प ढ ल आ ह न य वषय वर र य तर य प रषद म गळव र, दन क २५ न ह बर २०१३ सक ळ ९:०० त स य क ळ ५:०० पय त थळ : Ôर ग वर र ग वरÕ, च थ मजल, म लय सम र, यशव तर व च ह ण त न, म बई ४०००२१

अधिक जानकारी

Microsoft Word - pr UAE Migrants hn doc.doc

Microsoft Word - pr UAE Migrants hn doc.doc स य क त अरब अम र त: नम र ण क यर म अच नक आई त ज़ म क मग र क श षण नम र ण क य र म लग व स क मग र क श षण क द शर त करत एक नई रप टर (दबई, नवम बर 12, 2006) म नव धक र स गठन ह य मन र इट स व च न आज ज र अपन एक रप टर

अधिक जानकारी

5/31/2018 Girnar Parvat Darshan Yatra with EziiTours गरन र दशन य (०४ दवस / ०३ र ) गरन र, ग द त य य च अ य नव स थ न. ईझ ट स आप य ल एक च ग य म गदशक स घ स

5/31/2018 Girnar Parvat Darshan Yatra with EziiTours गरन र दशन य (०४ दवस / ०३ र ) गरन र, ग द त य य च अ य नव स थ न. ईझ ट स आप य ल एक च ग य म गदशक स घ स गरन र दशन य (०४ दवस / ०३ र ) गरन र, ग द त य य च अ य नव स थ न. ईझ ट स आप य ल एक च ग य म गदशक स घ सह १०००० प वल गरन र ट कड वर न त आ ण गरन र दशन य च एक आ चयक रक अन भव आणत. गरन र (तस च " गरन र हल" हण न ओळखल

अधिक जानकारी

jftlvªh laö REGD. NO. D. L /99 vlk/kj.k EXTRAORDINARY Hkkx II [k.m 3 mi&[k.m (i) PART II Section 3 Sub-section (i) izkf/dkj ls i

jftlvªh laö REGD. NO. D. L /99 vlk/kj.k EXTRAORDINARY Hkkx II [k.m 3 mi&[k.m (i) PART II Section 3 Sub-section (i) izkf/dkj ls i jftlvªh laö Mhö,yö&33004@99 REGD. NO. D. L.-33004/99 vlk/kj.k EXTRAORDINARY Hkkx II [k.m 3 mi&[k.m (i) PART II Section 3 Sub-section (i) izkf/dkj ls izdkf'kr PUBLISHED BY AUTHORITY la- 03] ubz fnyyh] cq/okj]

अधिक जानकारी

आच र स ह त

आच र स ह त आच र स ह त 2 Vesuvius / आच र स ह त 3 म ख य क र यक र क स द श यह स ह त न प तर और उनक अन प लन क प रत हम र प रत बद धत क र ख क त करत ह प र य सहकर मर, व स प वरस क आच र स ह त प रपव द र प स व स प वरस क व म ल य

अधिक जानकारी

Hindi न त क अख डत क प रत हम र प रत बद धत (Our Commitment to Ethical Integrity) हम र Covenant Health स स क त क न र म ण

Hindi न त क अख डत क प रत हम र प रत बद धत (Our Commitment to Ethical Integrity) हम र Covenant Health स स क त क न र म ण Hindi न त क अख डत क प रत हम र प रत बद धत (Our Commitment to Ethical Integrity) हम र Covenant Health स स क त क न र म ण हम र वचन (Our promise) न त क अख डत क प रत हम र प रत बद धत क स आचरण स ह त क अप क एक

अधिक जानकारी

Today's Important Current Affairs 11th February 2018 in Hindi with PDF Here's the Hindi version of Important Current Affairs 11th February 2018 in Hin

Today's Important Current Affairs 11th February 2018 in Hindi with PDF Here's the Hindi version of Important Current Affairs 11th February 2018 in Hin Tday's Imprtant Current Affairs 11th February 2018 in Hindi with PDF Here's the Hindi versin f Imprtant Current Affairs 11th February 2018 in Hindi. Nw stay updated with imprtant news and current affairs

अधिक जानकारी

चयन प र क रय (क) अभ यथ क चयन ल खत पर एव स त क र म उनक प रदशर न क आध र पर कय ज एग क वस ल खत पर एव स त क र क कट-ऑफ क फ सल करन क अ धक र स र त रखत ह उपय र

चयन प र क रय (क) अभ यथ क चयन ल खत पर एव स त क र म उनक प रदशर न क आध र पर कय ज एग क वस ल खत पर एव स त क र क कट-ऑफ क फ सल करन क अ धक र स र त रखत ह उपय र चयन प र क रय (क) अभ यथ क चयन ल खत पर एव स त क र म उनक प रदशर न क आध र पर कय ज एग क वस ल खत पर एव स त क र क कट-ऑफ क फ सल करन क अ धक र स र त रखत ह उपय र क त पद एव स त क र ह त अभ य थर य क प त रत स थ त क चयन

अधिक जानकारी

यह श आ क म त य : व यवस थ क ल प? श त न झ ठ क पत कहल त ह. यह श आ न स वय यह कह क वह त आरम भ स हत य र ह और सत य पर स थर न रह, क य

यह श आ क म त य : व यवस थ क ल प? श त न झ ठ क पत कहल त ह. यह श आ न स वय यह कह क वह त आरम भ स हत य र ह और सत य पर स थर न रह, क य यह श आ क म त य : व यवस थ क ल प? श त न झ ठ क पत कहल त ह. यह श आ न स वय यह कह क वह त आरम भ स हत य र ह और सत य पर स थर न रह, क य क सत य उसम ह ह नह....क य क वह झ ठ ह वरन झ ठ क पत ह. (यह न न ८:४४) ध ख प र क

अधिक जानकारी

ओब ह 1 1 ओब ह 5 ओब ह एद म द ण डत ह ग 1 यह ओब ह क दश न ह म र स व म यह व एद म क ब र म यह कहत ह : हमन यह व परम र स एक सन द श प र कय ह र ष ट र क एक द त भ

ओब ह 1 1 ओब ह 5 ओब ह एद म द ण डत ह ग 1 यह ओब ह क दश न ह म र स व म यह व एद म क ब र म यह कहत ह : हमन यह व परम र स एक सन द श प र कय ह र ष ट र क एक द त भ ओब ह 1 1 ओब ह 5 ओब ह एद म द ण डत ह ग 1 यह ओब ह क दश न ह म र स व म यह व एद म क ब र म यह कहत ह : हमन यह व परम र स एक सन द श प र कय ह र ष ट र क एक द त भ ज गय ह उसन कह, हम एद म क व लड़न चल यह व एद म स कहत ह

अधिक जानकारी

Microsoft Word - 8 lohar singh brahmane _29-35_

Microsoft Word - 8 lohar singh brahmane _29-35_ ब र ल ब ल क ल कग त क वव चन ड. ल ह र स ह मण भ ष अ ययन श ल द व अ ह य व व व य लय इ द र, म य द श, भ रत श ध स प ब र ल ल कस ह य क भ ड र म ल कग त क स य अन गनत ह ल कग त ल क स क त क सम स व हक ह ल कग त कस ज त, सम

अधिक जानकारी

SHIV HRM OFFICE

SHIV HRM OFFICE SHIV HRM OFFICE म द सरक र म श और र ष ट र नम र ण 06:46 AM, Sep 03, 2018 Satish Kumar पछल 4 वष म श क त र म कई ब नय द प रवतर न ह ए ह एक नई स च और ऊज र क स च र भ द खन क मल ह यह अलग ब त ह क जय वश

अधिक जानकारी

Process of filling Application Form 1. First of all download and read carefully the Application Brochure from website. lcls igys osclkbv ij fn;s Appli

Process of filling Application Form 1. First of all download and read carefully the Application Brochure from website. lcls igys osclkbv ij fn;s Appli Process of filling Application Form 1. First of all download and read carefully the Application Brochure from website. lcls igys osclkbv ij fn;s Application Brochure ij fdyd dj vkosnu funszf kdk dks MkmuyksM

अधिक जानकारी