OTAM, 49 /Bahar 2021, B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML Bursa Mütesellimli i in 1835 From A Russian Officer s Perspective H

आकार: px
पृष्ठ पर प्रदर्शन शुरू करें:

Download "OTAM, 49 /Bahar 2021, B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML Bursa Mütesellimli i in 1835 From A Russian Officer s Perspective H"

प्रतिलिपि

1 OTAM, 49 /Bahar 2021, B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML Bursa Mütesellimli i in 1835 From A Russian Officer s Perspective Hüseyin MEVS M * ÖZET 1834 y l ba lar nda Eflak üzerinden stanbul a, oradan da zmir liman na, daha önce Türkçeyi çok iyi ö renen bir Rus subay ayak bas yor. Çok geçmeden Ege ehrini üs olarak kullanarak at s rt nda bütün Anadolu topraklar n enine boyuna dola maya ba l yor. Rus Genelkurmay taraf ndan özel bir görevle, Anadolu nun co rafyas, do as, do al zenginlikleri, yer olu umlar, nüfusu, etnik unsurlar, sosyal hayat, geçim kaynaklar, hayat tarz, ticari faaliyetler, ayr ca da ta, börtü böce i, bitki örtüsü, canl lar vs. hakk nda bilgiler toplamaya, topografyan n özelliklerini gözlemlemeye, mekanik ve astronomik ölçümler yaparak nirengi haritalar haz rlamaya koyuluyor. ki y l içinde toplamda 11 bin km kat eden bu esrarengiz Rus un yolu haliyle Bursa ve çevresiyle de kesi iyor. Ülkesine dönünce Anadolu hakk nda derledi i k ymetli bilgileri ve ki isel gözleme dayal tasvirleri önce Rus mparatoru I. Nikolay a kapsaml bir rapor halinde sunuyor, çok geçmeden de ülkesinde terra incognita olan söz konusu co rafyayla ilgili bütün bu malzemeyi kitap olarak yay nl yor. Sa l ve hayat pahas na yapt fedakârca çal malar ndan dolay imparator taraf ndan ödüllendiriliyor. Bu çal mayla, Mihail Vronçenko ad ndaki bu Rus tümgeneralin ve askeri casusun faaliyetlerinin ve Anadolu üzerinde daha sonra yap lacak ara t rmalara yol gösterici nitelik ta yan iki ciltlik eserindeki Bursa ve civar n kapsayan k sm n tan t m amaçlanmaktad r. Anahtar Kelimeler: Bursa Mütesellimli i, Mihail Vronçenko, Rus, Anadolu, jeodezi. * Prof. Dr., Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi, Slav Dilleri ve Edebiyatlar Bölümü, Bulgar Dili ve Edebiyat Anabilim Dal ; hmevsim@ankara.edu.tr Makale Geli Tarihi: Makale Kabul Tarihi:

2 74 HÜSEY N MEVS M ABSTRACT At the beginning of 1834, a Russian officer who had learned Turkish very well before set foot in Istanbul via Wallachia and then to the port of Izmir. Before long, he started to travel the entire Anatolian lands on horseback, using the Aegean city as a base. With a special task by the Russian General Staff, Anatolia's geography, nature, natural wealth, place formations, population, ethnic elements, social life, livelihoods, lifestyle, trade activities, as well as mountain stone, black beetle, vegetation, living creatures, etc. He sets out to collect information about the subject, to observe the features of the topography, to prepare triangulation maps by making mechanical and astronomical measurements. The road of this mysterious Russian, which has covered a total of 11 thousand km in two years, naturally intersects with Bursa and its surroundings. When he returned to his country, he first presented the valuable information he collected about Anatolia and the descriptions based on personal observations to the Russian Emperor Nicholas I in a comprehensive report, and soon published all these materials about this geography, which was terra incognita in his country, as a book. He is rewarded by the emperor for his devoted work at the expense of his health and life. With this study, it is aimed to introduce the activities of this Russian major general and military spy named Mihail Vronchenko and the part covering Bursa and its surroundings in the two-volume work, which is a guide for future research on Anatolia. Key Words: Bursa Mütesellimli i, Mihail Vronchenko, Russian, Anatolia, geodesy. Giri Rus ordusunun Edirne ye kadar dayand Rus-Osmanl Sava ndan sonra Rus toplumunda, özellikle de ayd nlar, askerler, ara t rmac lar ve seyyahlar aras nda Osmanl mparatorlu u co rafyas na, daha do rusu Anadolu diyar na yönelik ilginin artt gözleniyor. Bu sürecin bir sonucu olarak 1830 lu y llardan itibaren Osmanl topraklar n konu eden ve somut gözlemler ürünü olan son derece de erli tan kl klar yay mlanmaya ba lan yor 1. A rl kla seyahatname ve mektup eklinde kar m za ç kan bu tan kl klar Rusça dergilerde ve derlemelerde oldu u gibi, gerekli sansür a amalar ndan geçtikten sonra ayr kitaplar halinde de yay mlan yor. Bat l seyyahlar n eserlerinin görece iyi bilindi i ülkemizde, Rusça ve di er Slav dillerinde kaleme al nanlar n pek bilinmemesi tarih ara t rmalar aç s ndan büyük bir eksikli e i aret ediyor. Daha Ortaça dan itibaren Rus hac adaylar n n kutsal topraklara yapt klar yolculuk esnas nda u rad klar stanbul dan, Kudüs veya Aynaroz rotas 1 Hüseyin Mevsim, Rus Gözüyle Edirne, Ceren Yay nc l k, Edirne 2015, s. 7.

3 B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML 75 (OTAM, 49/Bahar 2021) üzerindeki Ege ve Akdeniz adalar ndan, keza zmir, Antalya, skenderun gibi k y ehirlerinden sonra Rus kamuoyunda Küçük Asya (Malaia Aziia) diye bilinen yar madan n iç k s mlar, bakir ve ücra noktalar da merak edilmeye ba lan yor. Tabii ki bu merak n ve ilginin saf bilimsel oldu u kadar askeri ve iktisadi casusluk boyut da içerdi i anla l yor. Anadolu hakk nda yazd klar n n mutlaka bilinmesi gereken ara t rmac lar n ba nda Mihail Vronçenko ve onun Obozreniye v Maloy Azii v n yne nem ee sostoyanii, sostavlennoye russkim pute estvenikom M[ihailom] V[ronçenko] ( Rus Seyyah Mihail Vronçenko nun Bugünkü Haliyle Küçük Asya Seyahati ) ba l yla 1839 ve 1840 y llar nda iki bölüm halinde St. Petersburg da yay mlad eseri geliyor. Mihail Vronçenko nun Hayat ve Bilimsel Faaliyetleri Mihail Vronçenko nun yar m yüzy ll k ömür serüvenine göz at ld nda, 1802 de bir papaz n o lu olarak, günümüzde Beyaz Rusya s n rlar nda bulunan Mogilyov a ba l Kop ys yerle iminde dünyaya geldi i anla l yor. Daha lise y llar nda, ilk bak ta birbirine z t olan alanlara yo un ilgi duydu u görülüyor. öyle ki bir taraftan matematik, co rafya, çizim ve resim derslerine kar yo un merak dikkatten kaçmazken, öte yandan edebiyatla yak ndan ilgilendi i, özelde de iir yazd anla l yor 2. Moskova Üniversitesi nde bir süre e itim görse de, subay olma iste i a r bas nca mezun olmadan buradan ayr l yor. Rus Genelkurmay bünyesindeki astronomi, jeodezi, haritac l k ve topografya biriminde görev almak üzere k sa zamanda teorik bilgiyle donanman n yan s ra pratik deneyim de kazan yor de Moldova da ve Rumeli de jeodezi incelemelerinde bulunuyor, ölçümler yap yor Rus-Osmanl Sava s ras nda haritac l k ve haritalama çal malar na devam ediyor, hatta bu görevi büyük özveriyle 1832 ye, Rus ordusunun yar madadan tamamen çekilmesine kadar sürdürüyor. Balkanlarda kald süre içinde, daha önceden bildi i Frans zcan n, Almancan n ve ngilizcenin yan na, çok iyi ö rendi i Türkçe, Bulgarca, Romence, Eski ve Ça da Yunanca gibi dilleri de katarak müthi bir yabanc dil da ar olu turuyor. Alan nda tecrübe sahibi oldu undan, ayr ca Türkçeyi de çok iyi bildi inden dolay 1833 y l nda Rus Genelkurmay ve ahsen Rus mparatoru I. Nikolay taraf ndan, diplomat kisvesi alt nda özel bir görevle Küçük Asya ya gönderiliyor. Baz sa l k sorunlar nedeniyle daha sonraki y llarda askerlik görevinden ayr lan Rus ayd n, çal malar n Maarif Bakanl bünyesinde sürdürüyor (1843). 2 Nikolay ostin, Mihail P. Vronçenko, voenn y geodezist i geograf, Geodezizdat, Moskva 1956, s. 18.

4 76 HÜSEY N MEVS M Rus Co rafya Cemiyeti nin (1845) kurucu üyeleri aras nda yer alan tümgeneral ve askeri casus Mihail Vronçenko, yakaland akci er tüberkülozundan 1855 y l nda Harkov da hayata veda ediyor. Hayat n n son y llar nda ara vermeden Kafkasya dan Ural a kadar engin Rusya co rafyas n n farkl bölgelerinde co rafi, haritac l k, astronomi ve jeodezi çal malar nda bulunuyor. Bu arada Shakespeare ( Hamlet, Macbeth ), Byron ( Manfred ), Goethe ( Faust ) gibi klasik ngiliz ve Alman yazarlar n eserlerini ilk defa Rusçaya tercüme ederek ülkesinin kültür ve sanat hayat na da büyük hizmet sunmu oluyor. Mihail Vronçenko nun Anadolu Seyahati Mihail Vronçenko nun Anadolu ya gönderilmesinin ba l ca amac ileride, olas bir Rus-Türk sava nda kullan lmak üzere, yar madadaki birçok stratejik noktan n astronomik ve co rafi konumunu tespit etmek, nirengi haritalar haz rlamak, ayr ca nüfus, etnik unsurlar, yerle im yerleri, ticari faaliyetler, sosyal hayat, iklim ve do al kaynaklar hakk nda bilgi toplamak ve derlemek eklinde belirleniyor y l ba nda yola ç kan Mihail Vronçenko Eflak üzerinden stanbul a, buradan da denizyoluyla zmir e ayak bas yor. Hareket ve lojistik üs olarak seçti i bu Ege ehrinden y llar nda, yan ndan ay rmad bir Kazak refakatç yla, birinci y l bir, sonraki y l da üç olmak üzere toplamda dört Anadolu seyahatine ç k yor. Sözgelimi 1834 te ç kt ilk seyahatinde zmir, Afyonkarahisar, Ankara, Kastamonu, Sinop, Samsun, Kayseri, zmit, znik, Bolvadin üzerinden Köyce iz e geldi i s rada a r ekilde s tmaya yakalan nca, gözlemlerine ara vererek zmir e denizyoluyla dönme zorunda kal yor. Ertesi y l ç kt birinci seyahatin güzergâh zmir, Mu la, Ayd n, Afyonkarahisar, Konya ve Ankara y kapsarken, ikinci seyahatinde Anadolu nun bat k sm n (Akhisar, Bal kesir, stanbul vs.) dola yor, son gezisinde de yolu Bergama, Bursa, Kütahya, Gediz, Kula ya dü üyor. Dört seyahat rotas n n baz noktalarda birbiriyle kesi mesi, yapt gözlemlerin do rulanmas na imkân sa l yor. Seyahati s ras nda bazen hayati tehlikeler atlatsa da Mihail Vronçenko y lm yor ve yar madan n dört buca n at s rt nda, yaz k, ya mur çamur, kar buz, so uk s cak demeden imrendirici bir görev bilinciyle ve adanm l kla dola arak ölçümler yap yor, notlar al yor. Anadolu da 100 önemli astronomik noktay gerekli cihazlarla belirliyor, ayr ca yar madan n 1: ölçe inde fiziki co rafya haritas n haz rl yor. Askeri topograf, astronom ve jeodezi uzman Mihail Vronçenko, o ana kadar bu alanda baz Avrupal uzmanlar n yapt klar çal malar n Anadolu co rafyas yla örtü medi ini tespit etmekle kalmayarak yanl ölçümlerden ve hesaplamalardan kaynakl uyu mazl klar düzeltiyor.

5 B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML 77 (OTAM, 49/Bahar 2021) Ülkesine döndükten sonra gözlemlerini rapor halinde I. Nikolay a sunan Mihail Vronçenko, zorlu görevini ba ar yla sonuçland rd ndan dolay imparator taraf ndan ödüllendiriliyor; yay mlad eseri uzun zaman bir ülke hakk nda yaz lan örneklik bir ara t rma olarak de erlendiriliyor. Toplamda 600 sayfay a an iki bölümlük eserin yedi k sma ayr ld görülüyor. Co rafya ba l alt ndaki birinci k s mda yar madan n da lar, ovalar, nehirleri, gölleri, deniz k y s ve iklimi tasvir edilirken, Do a Zenginlikleri k sm nda madenler, tuz ve mineraller gibi yeralt kaynaklar ve ormanlar, bitki örtüsü ve canl lar üzerinde duruluyor. Di er k s mlar n Nüfus Yo unlu u ve Evler, dari Taksimat, Bölgeler, ehirler ve Yerle imler, Ahalinin Hayat Tarz ve Tar m, Sanayi ve Ticaret eklindeki ba l klar ndan eserde ayr nt l ve çok boyutlu bir Anadolu tablosuna yer verildi i anla l yor. Böylelikle Mihail Vronçenko Rus çevrelerde Anadolu co rafyas na yönelik bilimsel ve akademik ilginin do mas na ön ayak olmakla beraber daha sonraki y llarda P. de T hihatcheff ( ) gibi ara t rmac ve seyyahlar n dikkatini buraya çekiyor. Sonuç Ç kt üçüncü Anadolu seyahatinde yolu Bergama dan sonra Bursa ya dü en Mihail Vronçenko buradan Kütahya ya devam ediyor y l nda yürürlükte olan idari taksimata göre Bursa Mütesellimli i ni Sivrihisar, Beypazar, Nall han, Torbal, Mihaliç [Karacabey] ve Bergama voyvodal klar na, ayr ca Çandarl, K n k, Ayd nc k [Edincik], Apolyont [Gölyaz ], Manyas, Gönen, Mudanya, Yeni ehir, negöl, Lefke [Osmaneli], Vezirhan, Akhisar [Pamukova], Geyve ve znik a al klar na ay rarak tasvir ediyor. Bunu yaparken de genel olarak öyle bir yöntem izledi i görülüyor: Önce mütesellimlik merkezi co rafi konum ve topografya aç s ndan de erlendirilerek ayr nt yla tasvir ediliyor, daha sonra rakamlar ve yüzdeler e li inde ehrin etnik yap s ve cami, kilise gibi ibadethaneleri, ayr ca ba l ca geçim kayna, sosyal hayat, ticari faaliyetler vs. ba lam nda bilgiler aktar l yor. Voyvodal k ve a al k merkezlerinde de evlerin say s ve d görüntüsü, sokaklar n durumu ve özellikleri, yerle imdeki nüfusun geçim kaynaklar, üretilen mahsulün miktar, kalitesi ve nitelikleri, sat fiyat ve nereye sat ld hakk ndaki notlar n ve bilgilerin de son derece de erli oldu u ku ku götürmüyor. Antik veya ortaça dan kalma tarihi an tlar n tasvirine fazla yer ayr lmad, bunun sadece znik örne inde biraz daha detayl yap ld dikkat çekiyor. Bütün bu bilgilerin resmi kay tlardan veya daha önce kaleme al nan kaynaklardan aktar lma yoluyla de il de, yerinde, ki isel gözleme dayanarak verilmesi, bütün öznelli ine ra men tan kl n güvenirli ini ve özgün k ymetini art r yor.

6 78 HÜSEY N MEVS M Bursa Mütesellimli i 3 (Mihail Vronçenko) Olympos Da [Uluda ] zirvelerinden kuzey yöne sal nan s rtlar n birinin sonunda, üç taraf ndan birçok yerde sarp kayal klarla sonlanan geni bir platform ayr l yor. Bu platformda eski Bursa Kalesi yer al yor. Platformun ucundaki yar n kenar ndan kal n, ama yüksek olmayan bir sur uzan yor; birçok yerinde iyi korunmu haldeki sur boyunca çok say da burçlar yükseliyor. Platformun güney taraf nda kap lar, do u ve bat yönünde birer rampa, ayr ca birkaç küçük kap daha var. Kuzey tarafta ise sura biti ik, yüksek burçlar olan ve kal n duvarla çevrili küçük bir kale görünüyor; burçlar n birinde imdi de kilitlenebilir olan bir kap var. Kalede, top arabalar nda, kiremit kapl sundurma alt nda üç dökme demir top var. Top arabas na konmam sekiz ba ka top da topra a batm vaziyette duruyor. Kalenin geri kalan k sm meyve bahçesiyle kapl. Kale içine evler ve camiler in a edilmi ; yap lar her yerde sura biti ik; sura yaslanm evler de var, ayr ca sultan saraylar ndan az da olsa kal nt lar görünüyor. Bursa da 15 bin civar nda ev var. Bu evlerin bini Ermenilere (bir de kiliseleri var), 700 ü Rumlara (bir de kiliseleri var), 400 ü Yahudilere, 100 ü Ermeni Katoliklere ait. Ermeni Katoliklerin henüz kilisesi olmad ndan ibadetler özel evlerde icra ediliyor. ehrin nüfusu 70 bin civar nda. Bursa, Smirna dan [ zmir] sonra Küçük Asya n n en güzel ehri. Her ne kadar evlerin ço unlu u küçük ve eski Türk yap lar (bu arada hepsi kiremit çat l, ço u iki kat) olsa da, özellikle de yeni evler art k sa lam ve rahat, hatta baz inceliklerle yap l yor. Bütün evlerin iyi olanlar n da, derme çatma olanlar n da ah ap ve ta la veya kille in a edilmi olduklar görülüyor. ehrin en güzel k s mlar, Hristiyanlar n kald k s mlar olup oralarda evler art k yar Avrupai görünümde, ferah ve ayd nl k, pencerelerde cam, içeride de masa ve sandalyeler var. Bursa da 60 civar nda cami var, her ne kadar Türkler cami say s n n, y ldaki gün say s kadar, yani 365 oldu unu iddia etseler de. Camilerin baz lar ahane; aç k kubbeli bir cami var, keza padi ah türbeleri de dikkate ayan. ehirde 25 han ve devasa, içinde say s z dükkân olan ve pek de fena in a edilmemi çar var; dükkânlarda Türkler de, Hristiyanlar da ticaret çeviriyorlar. Platformun iki yan ndan da Olympos tan ovaya, ya mur ve karlar n erimesiyle ta an iki dere ak yor. Bat daki dere üzerinde, ehir içinde büyük bir ta köprü bulunuyor. Do u taraf nda ise köprüler alt, özellikle bunlardan biri çok dikkat çekiyor; sözü edilen köprü uzun ve geni olup ta kubbelerle örtülü; kubbeler, iki s ra halindeki küçük odalar taraf ndan destekleniyor; bu odalar, her iki taraftan köprü boyunca uzanan t rabzan yerine geçiyor. Daha önceleri bütün 3 Bursa Mütesellimli i yle ilgili kesit eserin ikinci bölümü, be inci k sm nda s aras nda yer almaktad r.

7 B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML 79 (OTAM, 49/Bahar 2021) bu küçük odalardaki dokuma tezgâhlar nda ipek kuma dokunuyormu, ancak imdi az say da tezgâh kalm, öteki odalar bo. Kale içindeki sokaklar pek dar. ehirde, a rl kla da ete i alt ndaki ovada yer alan ve baz k s mlar yla bizzat da ete ine t rmanan geni ve iyi dö enmi sokaklar da var, ancak oralarda da yan sokaklardan zar zor geçilebiliyor. ehrin, Hristiyanlar n ya ad klar k s mlar tertemiz ve derli toplu. Bursa n n suyu fevkalade bol sokak çe melerinden ba ka, evlerin ço unda, avluda da su ak yor. Olympos un vadilerinde çok bahçe var; ehrin hemen ç k ndan itibaren bütün ova da bahçelerle kapl, özellikle de çok büyük miktarda dut a ac var. ehir içinde bahçeler yok, yer yer a açlar ve Olympos un hafif meyilli k s mlar nda ormanlar dikkat çekiyor. ehrin bat s nda, Olympos un kuzeybat burnunu te kil eden s rt n e iliminde, ünlü s cak ve so uk kapl ca sular bulunuyor. Kayna n üzerine in a edilen hamamlardan bir veya ikisi güzel mimarisiyle göz dolduruyor; bunlar n neredeyse tamam beyaz mermerden yap lm. Hamamlar n yan nda cami ve yine burada bahçeler var. Bursa Mütesellimli i stanbul dan sat n al n yor; bölgede 36 kad l k ve söylenene göre 500 köy var. Bursa, Manyas Gölü nden ba layan ve do rudan Olympos eteklerinden Nicaea [ znik] Gölü ne kadar uzayan bütün Marmara Denizi eridini kaps yor. Mihaliç [Karacabey], Apollonia [Gölyaz ], Modania [Mudanya] ve an lan eritte ba ka yerle imlerin de dâhil edilmesiyle Bursa y ll k 800 bin tefen ipek üretiyor. Bir tefen 610 dirhem veya 400 okka geliyor. pek dört kaliteye ayr l yor. Birinci kalite, Bursa dan iki saat mesafede bulunan Rum yerle imi Demirde [Demirta ] Köyü nden elde ediliyor; burada 400 civar nda ev var. Birinci kalite toplamda 4 bin tefeni geçmiyor, bir tefen de kuru ediyor. kinci kalite ipek Bursa, Mudanya ve civar yerle imlerden elde ediliyor; tefeni kuru ediyor. Üçüncü kalite Kios tan [Gemlik] ve Karacabey den elde ediliyor. Gemlik, Mudanya n n sa nda, Bursa dan sekiz saat mesafede, ovada konumlu bir yerle im. Burada yakla k 400 Rum ve 100 Türk evi var. Bir tefen ipe in fiyat kuru ediyor. Dördüncü kalite Sakarya, Bilecik ve birkaç ba ka yerde üretiliyor. Bir tefen ipe in fiyat kuru ediyor. Bursa dan 12 saat mesafede bulunan Sakarya Kad l nda 400 Ermeni, 60 Rum ve 40 Türk evi bulunuyor. Bir kad l k olan Bilecik, Bursa dan dört saat mesafede yer al yor; burada yakla k 50 Rum ve 400 Ermeni evi var. Bilecik te, divan yast klar için kullan lan çok kuma dokunuyor; yast klar n uzunlu u yakla k bir ar n, geni li i ise dokuz

8 80 HÜSEY N MEVS M ver ok 4. Bu yast klar için ipek ve pamuk kar m bir düzine parça gerekiyor, bu da kuru ediyor; ipek, pamuk ve yald zl iplik kar m ndan yap lan yast k ise kuru. Kuma, özel fabrikalarda oldu u gibi evlerde de dokunuyor. pek d nda, kad l kta y ll k 25 bin kantar 5 sobada kaynat lan üzüm salk m ndan arap da üretiliyor. Bir kantar kuru ediyor. arab n bir k sm stanbul a gönderiliyor; geri kalan Bursa da, bunun için düzenlenen hususi pazarda sat l yor. 2-3 bin kantar koyun yününün tamam n devlet, Nicomedia [ zmit] yak nlar ndaki fabrikada fes yap m nda kullanmak üzere sat n al yor. Fabrika geçenlerde aç ld ve h zla geli iyor. Tah l çok az, yetmeyen miktar Kütahya civar ndan al n yor. Bursa eskiden bütün Anadolu ya ve Avrupa da birçok yere ipek kuma tedarik ediyordu. Son y llarda talep gayet azald ve bundan dolay imdi üretilen parçalar belki de eskiden üretilenin onda biri y l nda dükkânlara, köprüye ve evlere da t lm olan yakla k 300 tezgâh vard. Dokuma için i çiye bir dirse e bir kuru kadar ödeniyor; günde bir ki i 1,5-2,5 dirsek aras dokuyabiliyor, genelde de iki; bu arada üç dirse e kadar yapan mahir eller de yok de il, ancak bunlar çok nadir. Bütün tezgâhlarda toplamda yakla k 4 bin parça, yar s ngiliz i i pamuk ve ¼ yald zl iplik içeren kuma dokunuyor; bir parçan n uzunlu u yakla k sekiz ar n, geni li i de yakla k 15 ver ok; parçan n fiyat, kaliteye ba l olarak, 150 den 600 kuru a kadar de i iyor. 3,5 veya 4,5 bin kadar s radan parça dokunuyor; ¼ pamuk ve ¼ ipek içeren kuma n parças kuru ediyor. 4 bin civar nda pamuk ve ipek orant s ayn olan ince kuma tan parça dokunuyor; bunun parças kuru ediyor. 50 veya 60 bin ba örtüsü veya örtü dokunuyor; bunlar üç kalite oluyor: Birinci kalite yekpare ve ipekten olup tanesi kuru ediyor; ikinci kalite yar s veya daha ço u pamuktan olup kuru ediyor; üçüncü kalite ise çok az ipek içeriyor ve çifti kuru ediyor. 15 bin çift pamuk havlu (bazen ipek kenarl kl ) dokunuyor; bir çiftin fiyat 8-15 kuru ediyor. nce e rilmi ipek ve pamuk hammaddesinden erkek ve kad n gömle i dikilmesi için büyük miktarda kuma dokunuyor. Gömlekler tamamen haz r sat l yor; mü teriye gömle in daha önce ba ka biri taraf ndan giyilmedi ini göstermek için sadece boyun k sm kesilmiyor; gömlekler stanbul a ve zmir e gönderiliyor. Benzer ekilde çar aflar da yap l yor. Kaliteye ba l olarak gömle in fiyat kuru aras nda, çar af n ise kuru aras nda de i iyor. Havlu, ba örtüsü, gömlek ve çar aflar ço unlukla erkekler ve kad nlar taraf ndan evde dokunuyor; kad nlar ve erkekler bir tek bununla i tigal etmiyor, ama sadece k n ve k r i lerinden serbest olduklar bo zamanlar nda dokuyorlar. Önceleri Avrupa mallar Bursa ya zmir üzerinden geliyordu, gümrük kurulmas ndan itibaren art k stanbul dan geliyor. 4 Ver ok Eski Rus uzunluk ölçü birimi; 4,45 cm ye e de er. 5 Kantar Bir a rl k ve s a birimi; 56,452 kg a veya 44 okkaya e de er.

9 B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML 81 (OTAM, 49/Bahar 2021) Bursa n n Türk oldu u gibi Hristiyan ahalisi aras nda da çok hali vakti yerinde olanlar var; bunlar art k payitahttaki gibi ya amak istiyor, herkes stanbul un âdetlerini görmü, kald ki Bursa sürgün yeri olarak da kullan l yor. Bu ekilde sürgün edilen ki inin sadece payitahttan uzakla t r lmas amaçlan yor, ortadan kald r lm yor. Burada sab k pa alar, sab k naz rlar, sab k mollalar, sab k bankerler var; Rum, Ermeni ve Yahudi kad nlar var bunlar Müslüman kad n arkada lar ndan dolay babalar n n ve kocalar n n h m na u ram lar; kendi hemcinslerine sergiledikleri alçakgönüllülükten dolay sürülen Türk kad nlar da var. Bursa da onlarcas Avrupal tüccar ya yor; ngiliz, Rus ve Frans z konsoloslar var; kendisine payitahtta i bulamayan hekim de Bursa ya yerle iyor. Birçok bak mdan Bursa n n stanbul un banliyösü oldu u söylenebilir. Voyvodal klar Sivrihisar Sivrihisar, yass bir tepe üzerinde, yerden kütle eklinde yükselen kayal klar n alt nda konumlu. Bu kayal klar n birinin üstündeki düzlükte, kasaban n yakla k 100 sajen 6 üst taraf nda, çok iyi ekilde korunmu büyük bir ta ev var anlat lana göre burada bir Tatar han ya yormu. Kasabada 2 bin civar nda Türk evi, yakla k 300 de Ermeni evi bulunuyor; Ermenilerin eski ve küçük bir kilisesi var; ayr ca kasabada yedi cami ve üç han yer al yor. Nüfusun toplam yakla k 9 bin. Çar büyük de il ve mal aç s ndan çe itlilik ve bolluk yok. Evler ah aptan ve toprakta, ço u iki katl ve çat l ; keza teras olan çok ev de var, hepsi genelde özensiz yap lm. Sokaklar n neredeyse hepsi dö eli, ancak dar ve pis. Çe melerden yeterince su ak yor. Kasabada ne sebze, ne de meyve bahçeleri var; az say da a aç ve seyrek ye illik sadece Bolvadin yolu kenar ndaki vadide görünüyor. Sivrihisar Müslümanlar n n büyük k sm n yerle ik Türkmenler te kil ediyor, bunlar kasaba hayat nda da tamam yla sadeliklerini korumu lar. Ermenilerin de bunlardan geri kalan yan yok. öyle ki Ermenilerde tuhaf bir yabanilik seziliyor; belki de bu, eskiden yürüttükleri göçebe hayat tarz ndan ve ba ka yerlerin sakinleriyle ileti imsizlikten kaynaklan yor olabilir. Çölümsü görünümünden dolay kasaba kasvet saç yor; canl l k neredeyse yok gibi. Sivrihisar Voyvodal stanbul dan sat n al n yor, ama Bursa ya ba l. Sancak, alt kad l ktan olu uyor ve her y l 100 bin okka civar nda keçi yünü üretiyor; kalite bak m ndan buras n n yünü Ankara yününden geri kalm yor ve ayn fiyata sat l yor; bu yünü Kastamonu tüccarlar al yor. 6 Sajen Eski Rus ölçü birimi; 213,36 cm ye e de er.

10 82 HÜSEY N MEVS M Yakla k 8 bin kantar koç yünü, ayr ca, göçebe Türkmenlere sat lan 20 bin civar nda koç postu, yakla k 200 bin kile bu day ve arpa, az miktarda susam üretiliyor. Kendi üretti i mahsulün sat d nda, ahali ticaretle ve zanaatla neredeyse u ra m yor. Avrupa dan keçi yünü talebinin o kadar çok olmad eski zamanlarda, yün daha çok e rilerek sat l yor ve bu i le Sivrihisarl lar i tigal ediyormu. Ancak Avrupal n n ip talebi azal nca, Sivrihisarl lar ip i ini neredeyse tamamen b rakm lar. Beypazar Beypazar, yüksek tepelerde konumlu ve her taraftan ormanlarla çevrili, 2 bin civar nda evi olan bir yerle im. Beypazar Voyvodal, birkaç köyle ve kad l kla beraber Bursa Mütesellimli i nden sat n al n yor. Sancakta 12 bin kantar Arap bu day, ayr ca 120 bin okka en iyi kaliteden keçi yünü, çok koyun yünü ve tah l üretiliyor. Büyük miktarda olmasa da, ipek ve pamuk da üretiliyor. Nall han Nall han, epeyce sarp bir yamac n vadisinde yer al yor; çok say da bahçelerle çevrili olan kasabada yakla k bin 500 ev var. Nall han Voyvodal, birkaç köyle beraber Bursa Mütesellimli i nden sat n al n yor. Sancakta, çok dü ük kalitede ve renkli 40 bin okka keçi yünü, çok tah l ve Arap bu day, k smen de ipek ve pamuk üretiliyor. Torbal Torbal, kayal klarla çevrili derin bir sel yar nda yer al yor; burada bin civar nda ev var. Torbal A al Bursa Mütesellimli i nden sat n al n yor. Sancakta, çok hububat üretiliyor. lginçtir ki yüksek konumdan dolay burada üzüm ve ba ka meyveler hiçbir zaman tamamen olgunla m yor. Karacabey Karacabey, orta ölçekli yass bir yükselti üzerinde, Eftalia, Karadere ve Apolyont çaylar kenar nda yer al yor. Kasabada en fazla 600 ev var, bunlar n yar s Rumlara ait, ayr ca Rumlar n bir kilisesi var. Cami say s ise be. Bütün evler ah ap, aralar nda derli toplu olanlar da var. Sokaklar düzgün dö enmi. Kasabada hiç su olmad ndan, su dereden deri tulumlarda merkeple ve atlarla ta n yor; sadece bununla i tigal eden insanlar var. Birkaç on y l önce, güneyde yakla k 10

11 B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML 83 (OTAM, 49/Bahar 2021) versta 7 mesafede bulunan bir tepeden su getirmek istenmi, hatta yakla k 10 sajen yükseklikte üç piramit yap lm, ancak ustan n ani ölümüyle i ler durmu. Kendi geçim kayna ndan olmamak için su ta y c lar n n ustay zehirledikleri konu uluyor; üçüncü piramide sadece çe me yap lm. Karacabey de yer yer a açlar var, ama sebze ve meyve bahçeleri a rl kla a a da, dere boyunda; en çok Eftalia boyunda. Kasaba fakir ve düzensiz görünüyor; her ne kadar Bursa yla ve hatta stanbul la s kça temas etmesine ra men kasaban n Türk ve Rum ahalisi kaba mizaçl, ya ant s da sade. Karacabey Voyvodal, be kad l kla beraber Bursa müselliminden sat n al n yor; sancakta ipek d nda (ki bunu Bursa ürünlerine dâhil ettik) çok büyük miktarda tah l üretiliyor, fazlal da denizyoluyla stanbul a gönderiliyor. Tar m ve ipek dokumac l d nda Karacabey ahalisinin kayda de er ba ka bir u ra bulunmuyor; ticaret hiç yap lm yor. Bergama Bergama, Bak rçay a do ru ovaya ç kan büyük bir sel yar n n a z nda konumlu olup kasaban n bir k sm yamaçta, bir k sm da ovada yer al yor. Sel yar n n sol taraf n te kil eden dar ve yüksek bir s rt n ucunda, kadim bir kale bulunuyor; kale suru yer yer güneydeki yamaca do ru uzan yor; bütün bunlar harabe halinde. Kalenin kuzeyinde, s rt boyunca oldukça iyi korunmu kadim bir suterazisi uzan yor. Kasabada büyük ve kadim bir Hristiyan kilisesinin [Serapis Tap na ; K z l Avlu] kal nt lar dikkat çekiyor; kilisenin duvarlar fevkalade yüksek ve kal n. Daha yukar da, kuzey yönde, sa yamaç kenar nda birkaç yerde kadim yap lardan harabeler var, ancak bunlar kilise kadar çok iyi korunmam. Sel yar ndan akan çay üzerinde çok güzel ve epeyce yüksek, her biri iki er kemerli iki ta köprü bulunuyor. Bergama da 2 bin ev var; bunlardan 300 ü Rumlara ait, ayr ca Rumlar n yeni bir kilisesi var. Evlerin 25 i Ermenilere, 20 si de Yahudilere ait. Bunun d nda kasabada 12 cami ve dört han bulunuyor. Nüfus 12 bin civar nda. Çar oldukça büyük ve iyi in a edilmi say l r. Evler ah ap, kiremit çat l ve ço u iki kat; özellikle de Hristiyan evleri epey derli toplu ve güzel. Sokaklar büyük ta larla dö eli, ancak dö eme düzgün yap lmam. Kasabada çe melerden gayet bol su ak yor, sel yar ndan akan çay n neredeyse tamam bahçelere ak t l yor; sel yar ndan olu an ve kasaban n üst k sm nda yer alan yamaçlar bahçelerle kapl ; keza ovada çay boyunca çok bahçe var. Bergama ahalisi nezaketiyle ün salm ; Türkler uysal, Rumlar da pek cana yak n; giysi ve hayat tarz nda zarif bir kl k göze çarp yor, her ne kadar Avrupai 7 Versta Eski Rus mesafe ölçü birimi; m ye e de er.

12 84 HÜSEY N MEVS M gelenekler çok az kabul edilmi olsa da. Burada Rumca bilenlerin say s az de il. Bir tek Ermeniler kendi do ulu kasvetini korumu lar. Bergama Voyvodal stanbul dan sat n al n yor, ama Bursa ya ba l. ki kad l k ve 10 köyden olu an sancakta: 30 bin kile bu day ve arpa (bir kile okka ediyor, bu day kuru a, arpa ise 24 kuru a sat l yor), 200 bin okka içimlik tütün (okkas 3-4 kuru ediyor), 500 kile susam (kilesi kuru ediyor), 4 bin okka balmumu (okkas kuru ediyor), 30 bin okka siyah ve beyaz boya cevizi (okkas 5-7 kuru ediyor) üretiliyor. Ayr ca hat r say l r miktarda pamuk da üretiliyor. Bergama ahalisi, kendi mahsullerinin sat d nda ticaretle neredeyse i tigal etmiyor. Çandarl A al klar Çandarl, deniz k y s nda, ayn ad ta yan körfezin kenar nda, oldukça sarp yükseltilerin do u vadisinde yer al yor. Yerle imde yakla k 400 Türk ve 200 civar nda Rum evi bulunuyor; Rumlar n bir kilisesi var, camiler ise dört. Yamaçlarda çok say da bahçelerin varl dikkat çekiyor, yerle im düzensiz in a edilmi. Çandarl A al Bergama Sanca na ba l ve burada üretilen mahsulü sanca a dâhil ettik. K n k K n k, Bergama dan üç saat mesafede, Bak rçay n öteki taraf nda, ovada yer al yor. Burada 200 Türk evi ve 100 H ristiyan evi var. K n k A al Bursa Mütesellimli i nden sat n al n yor. Beldede, zmir e gönderilen yakla k 10 bin kantar pamuk üretiliyor. Ayd nc k [Edincik] Ayd nc k, Marmara Denizi boyunca uzayan bir s rt n iki tepesi aras nda konumlu küçük bir yerle im. 360 civar ndaki evin 100 ü Ermenilere ait; Ermenilerin bir kilisesi var, camiler ise dört. Nüfusu yakla k bin 500 kadar. Evler derme çatma ve küçük, Hristiyanlara ait olanlar Türklerinkinden daha derli toplu. S n rlar içinde 15 köy bulunan Ayd nc k A al stanbul dan sat n al n yor, ama Bursa ya ba l. Sancakta 3 bin 500 tefen ipek (tefeni kuru ediyor), 20 bin okka koyun yünü (okkas 3,5-4 kuru ediyor) üretiliyor. Köylerden yün almak için zmir Mütesellimli i nden izin al nmas gerekiyor; az miktarda zeytinya üretiliyor, fevkalade iyi olmas ndan dolay 4,5-6 kuru a sat l yor. Keza oldukça çok, stanbul a gönderilen tatl arap üretiliyor.

13 B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML 85 (OTAM, 49/Bahar 2021) Abilon [Apolyont, Gölyaz ] Abilon, dar bo az yla Apolyont Gölü ne uzayan yar mada üzerinde yer al yor. Yerle im, yamaçlara kademeli ekilde in a edilmi. Evler ah ap, yüksek, kiremit çat l. Sokaklar gayet dar. 400 kadar ev var; bunlar n yar s Rumlara ait; Rumlar n bir kilisesi var, camiler ise üç. Kad l k, Bursa müselliminden sekiz köyüyle beraber sat n al n yor; kad l kta 5 bin tefen ipek; yeterince çok arap ve üzüm üretiliyor. arap, keza tah l ve özellikle de gölün güney k y s nda ç kar lan kömür orta ölçekli ve gölle denizi ba layan nehirde yüzen gemilerle stanbul a naklediliyor. Manyas Manyas yerle imi ovada, Manyas Gölü nün güney ucuna yak n, bir dere yan nda konumlu. Yakla k 500 evden 200 ü Rumlara ait. A al k Bursa Mütesellimli i nden sat n al n yor ve burada önemli miktarda tah l ve koyun yünü üretiliyor. Gönen Gönen, küçük bir yükseltinin yamac nda, nehir yan nda konumlu. 300 evden 30 u Rumlara ait; Rumlar n küçük bir kilisesi var, camiler ise dört. Evler ah ap, çat l ve derme çatma. Türk evlerine k yasla Rum evleri görece daha derli toplu. Asl nda Gönen Rumlar, birkaç on y l önce buraya yerle mi olan Bulgaristan do umlu Rumlar. Yerle imde çok az çe me var, su dereden al n yor; dere boyunca çok bahçe var. Gönen A al stanbul dan sat n al n yor, ama Bursa ya ba l. 20 köyü olan sancakta 3 bin tefen ipek üretiliyor; burada 630 dirheme e de er olan bir tefen kuru ediyor; okka olarak hesaplan rsa 400 dirhem. pe i her isteyen sat n al yor, ancak Gönen den sekiz saat mesafedeki Band rma Liman ndan ihraç etmek art yla. An lan limanda gümrük ödeniyor. Ayr ca sancakta 25 bin okka içimlik tütün (okkas 3,5-5 kuru ediyor), 20 bin stanbul kilesi bu day (kile 24 okka ediyor, fiyat kuru ), 15 bin yine stanbul kilesi arpa (kilesi 5-6 kuru ediyor), keza az miktarda ipek de üretiliyor. Gönen i ve 20 köyü dâhil eden bütün Gönen A al nda, söylendi ine göre, bin civar nda ev var. Mudanya Mudanya, Marmara Denizi k y s nda, orta yüksek ve deniz k y s na paralel uzanan da n alt nda, bir k sm yamaçta, bir k sm da da denizden ay ran dar bir düzlükte yer al yor. Liman elveri li. Yakla k bin evden 400 kadar Rumlara ait;

14 86 HÜSEY N MEVS M Rumlar n bir kilisesi var, camiler ise sekiz. Evler ah ap, yüksek ve çat l, üç kat evler de var. Rumlar n ço unlu u bal kç l k ve k y n n bir noktas ndan ba ka noktas na kay klarla mal ta yarak ufak çapl ticaretle i tigal ediyorlar. Türkler a rl kla tar mla veya zanaatla u ra yorlar. K saca, yerle im yoksul de il, canl l k var ve her ey yeterince düzgün. Birkaç köyü de dâhil eden Mudanya A al, Bursa ya ba l, ancak stanbul dan sat n al n yor. Burada üretilen ürünler Bursa yla ilgili k s mda yer al yor. Yeni ehir Ovada konumlu olan Yeni ehir de 600 civar nda ev var; bunlardan 30 u Ermenilere ait; Ermenilerin eski bir kilisesi var; cami say s ise yedi. Evler ah ap, derme çatma, çat yla kapl, baz lar nda cumba var. Sokaklar düzgün dö enmemi. Kasaba civar nda bahçeler var, ama özellikle sebze bahçeleri çok. Çe melerden akan su ahaliye anca yetiyor; yak ndan akan derelerin neredeyse hepsi yaz n ovaya ak t l yor. Yeni ehir ahalisi genelde fakir görünüyor; Türklere k yasla Ermeniler daha hali vakti yerinde. Yeni ehir Voyvodal, birkaç kad l a ayr lan birçok köyle Bursa Mütesellimli i nden sat n al n yor. Bütün Yeni ehir Ovas n ve ona do ru sal nan yamaçlar kapsayan sancakta, 25 bin kile bu day; 30 bin kile arpa, 3 bin tefen ipek üretiliyor. Keza az miktarda tatl arap da. Ahali ticaretle u ra m yor. negöl negöl, Bursa dan Kütahya ya giden yolun üzerinde, küçük bir tepenin yan ndaki ovada yer al yor. 600 civar ndaki evlerin hepsi Türklere ait; H ristiyan hiç yok; burada sekiz cami var. Evler ah ap ve toprakta, bas k ve küçük çat l ; sokaklar kötü dö enmi. Su dereden ve kuyulardan al n yor. Ahali fakir, her yerde düzensizlik göze çarp yor. negöl A al, Bursa Mütesellimli i nden, daha do rusu Gemlik tersanesi sahibinden sat n al n yor. Gemlik, Mudanya Körfezi nin dibinde, znik Gölü nü denize ba layan bir nehir yan nda konumlu bir yerle im. negöl, tersane sahibinin muavini taraf ndan idare ediliyor; ahali, civar ormanlardan, gemi yap m na uygun çam, me e ve ba ka a açlar kesmekle ve bunu büyük zahmetle iki tekerlekli arabalarla ta makla yükümlü. negöl, a al ktaki öteki yerle imlerle beraber önemli miktarda ipek ve çok fazla tatl arap üretiyor. negöl d nda, Hamaml Köyü de Gemlik tersane sahibine ba l ; an lan köy Kütahya yolu üzerinde. Ahalinin, kad l te kil eden ba ka köylerle beraber, köyden 12 saat mesafede bulunan nevida ndan a aç kesmesi gerekiyor; bu

15 B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML 87 (OTAM, 49/Bahar 2021) yükümlülük ahali için büyük bir yük te kil ediyor, zira odunun 15 gün süren nakliyesi kar n toklu una yap l yor. S k nt, özellikle de k zaman da lardan geçmenin zorlu undan kaynaklan yor. negöl den 1,5 saat mesafede bulunan ve ona ba l olan Yenice Köyü, Bursa ya büyük miktarda tatl arap sa l yor; köyde az miktarda ipek de üretiliyor. Lefke [Osmaneli] Osmaneli, Sakarya Nehri k y s nda, epeyce yüksek tepeler aras ndaki vadide yer al yor. 300 civar ndaki evden, 100 ü Rumlara ait; Rumlar n bir kilisesi var; camiler ise üç. Evler ah ap, derli toplu ve çat l. Sokaklar dar, ama iyi dö enmi say l r. Çe melerden yeterince su ak yor. Burada ya ayan Rumlar n da, Türklerin de çal kan olduklar görülüyor, sanki bunlar a rl kla zanaatla u ra yorlar. Alt kad l k ve birkaç köyle beraber Lefke A al Bursa Mütesellimli i nden sat n al n yor. Sancakta yakla k 6 bin tefen, düzgün kalitede ipek, ayr ca önemli miktarda bu day ve arpa üretiliyor. Keza az say lmayacak miktarda ve stanbul a gönderilen arap da üretiliyor. Vezirhan Vezirhan, Karasu Nehri kenar nda da larla çevreli ovada yer al yor. 200 civar ndaki evlerin hepsi Türklere ait; üç cami var. Evler çok temiz ve epeyce güzel, çat lar iyi. Ahalinin iyi durumda oldu u görülüyor. Yeterince su var, civarda birçok dut a ac ekili. Vezirhan A al, say ca az köylerle beraber, Bursa Mütesellimli i nden sat n al n yor. Sancakta, 10 bin tefene kadar ipek üretiliyor, bunun yar s n n mükemmel kalitede oldu u kabul ediliyor. Keza önemli miktarda arap ve tah l, özellikle de bu day elde ediliyor. Tar m ahalinin yegâne i tigali. Akhisar [Pamukova] Akhisar, Sakarya Nehri ne biti ik ovada yer al yor. Yerle imde yakla k 150 ev var, hepsi Türklere ait; evler epey derme çatma, ancak yüksek ve kiremit çat l ; iki cami var. Yerle imin çar s yar m saat güneyde, tamamen ayr yerde bulunuyor. Akhisar A al, ovaya serpi mi birçok köyle beraber stanbul dan sat n al n yor, ama Bursa ya ba l. A al kta, 8 bin tefen orta kalitede ipek, 20 bin kantar pamuk, 100 bin kile bu day ve oldukça çok içimlik tütün üretiliyor. Pamukova ahalisi çiftçi olmas na ra men kendi tah l ihtiyac n kar layam yor, zira topra n iyile tirilmesi için arazinin yar s na her y l pamuk ekilmesi gerekiyor. Ticaret, kendi mahsulünü ev araç gereçleriyle takastan ibaret.

16 88 HÜSEY N MEVS M Geyve Geyve, Akhisar n do usundaki ovada, Sakarya Nehri nin sa taraf nda yer al yor. 900 civar nda evden 150 kadar Rumlara ait; Rumlar n bir kilisesi var; cami say s ise sekiz. Yerle imin kenar nda ve ovaya do ru çok say da, özellikle de dut a ac bahçeleri var. Çok say da köyü olan a al k stanbul dan sat n al n yor, ama Bursa ya ba l. A al kta 16 bin tefen iyi kalitede ipek, 40 bin kile bu day ve bir o kadar da arpa, keza önemli miktarda arap da üretiliyor. Nikea [ znik] Bursa Mütesellimli i s n rlar na kendi halindeki znik Köyü de dâhil ediliyor; 100 evden olu an köy kadim Niceae n n surlar yla çevrili bir araziyi kaps yor. Köyde yakla k 40 ev Rumlara ait; Rumlar n oldukça büyük, düzgün yap lm, iyi bir ta kilisesi var; kilisenin mozaik kubbesi korunmu, belki de Niceae Kilisesi ne ait olabilir. Türk evleri çok derme çatma ve fakir, hep çitten. Y k lmaya yüz tutan birkaç büyük veya küçük cami var; kadim yap lar n kal nt lar ndan in a edilen bu ibadethaneler bir zamanlar görkemliymi. Her yerde i lenmi mermer parçalar, k r k ve hatta bütün sütunlar, mezar ta lar, basamaklar ve her türlü mimari süsler yat yor; bunlar talan ediliyor veya topra a gömülüyor; surla çevrili alan n büyük k sm bahçelerle kapl ; geri kalan k s mlar ise bo. Niceae surlar kal n, be sajen yükseklikte; burçlar silindirik veya dörtgen. Burçlar n mazgall siperleri varm, ama imdi hepsi az veya çok y k k. Surlarda neredeyse her yerde mazgall siperler var, kap lar n baz lar yar ya kadar at kla y l ; göle do ru bakan surda imdi ç k için kullan lan büyük gedikler aç lm. Günümüze kadar korunmu olan kuzeydo u, kuzey ve güney kap lar yan nda sur çifte, keza kap larda da sur çifte; do udaki sur ise hatta üçlü. Ana sur kuzeyden, kuzeydo udan ve do udan ikinci bir surla çevrili; bu sur ince, iki sajenden az yüksek. ki sur aras ndaki bo luk 30 ad m civar nda. Malzeme kalitesinden ve in aat tarz ndan Niceae surlar nda aç k ekilde üç dönemin izleri görülüyor: Birincisi, tahkimat n büyük yontma ta lardan yap ld dönem; ikincisi, dev irme ta larla kar k kerpiç ki burada kadim yap lardan çok say da her türlü kal nt kullan lm ; üçüncüsü kerpiçle yap lan tamirat ve yamalar. Buraya art k Türkçe ve Arapça yaz larla mezar ta lar, keza haçl lar n ve azizlerin tasvir edildi i malzemeler de yamanm ; haç ve aziz tasvirleri Do u da sanat n tamamen çöktü ü zamandan. Nihayet imdi de dördüncü dönem ba lam ki herhalde sonuncusu olacak her ey azar azar y k l yor. En iyi ekilde güneydeki Yeniçeri Kap s ve do udaki Lefke Kap kalm. Lefke Kap dan kar daki tepelere do ru, devasa yontma ta tan yap lan kadim bir su kemerinin kal nt lar uzan yor. Geçenlerde znik in do usundaki yükseltide parçalara ayr lm büyük bir lahit bulunmu ; yakla k 4,5 ar n küp olan lahidin pek sivri olmayan çat s var.

17 B R RUS SUBAYIN GÖZÜYLE 1835 YILINDA BURSA MÜTESELL ML 89 (OTAM, 49/Bahar 2021) Az say daki harf kal nt lar bu an t n çok derin geçmi e ait oldu unu dü ündürtüyor. znik in kuzeyindeki ovada, dörtgen kaide üzerinde, yüksek üçgen bir piramit eklinde kadim bir dikilita yükseliyor. yi korunmu olan yaz ttan bu ta n Cassius Philiscus ad nda ve ne zaman ya ad bilinmeyen biri taraf ndan dikildi i anla l yor. Bursa ipe ini stanbul a sadece yerli birinin ihraç etme hakk var; yabanc, yerli birinin ad ndan ihraç edebilir. hraçta a a daki vergiler ödeniyor: Mizan bir tefen (610 dirhem) için 7,5 kuru ; ö ür (de erin %10 u); ihtisap (damga için) %2,5; salyan ( ehir harc ) bir tefen için 1,5 kuru. Toplamda yakla k %32 ye ç k yor. Sadece birinci ve ikinci kalite ipe in vergisini sat n alan ödüyor; üçüncü ve dördüncü kalite al m nda vergiyi sat c ödüyor. Bursa da vergilerin ödendi ine dair makbuz alan al c, ipe i stanbul a götürüyor; oradan ihraç edilirken de, genelde oldu u gibi, d vergi ve miri ödeniyor. Kaynakça Vronçenko, Mihail. Obozrenie iz Maloy Azii, II, St. Petersburg, Mevsim, Hüseyin. Rus Gözüyle Edirne, Ceren Yay nc l k, Edirne, ostin, Nikolay, Mihail P. Vronçenko, voenn y geodezist i geograf, Geodezizdat, Moskva, 1956.

ISSN: स ह य स हत Available at Volume 01 Issue 0 May 2015 ह द क वतर न क प रवतर न एम.आर.अय गर (

ISSN: स ह य स हत Available at   Volume 01 Issue 0 May 2015 ह द क वतर न क प रवतर न एम.आर.अय गर ( ह द क वतर न क प रवतर न एम.आर.अय गर (http://www.hindikunj.com/2014/12/the-spelling-of-hindi.html) आज क ह द वणर म ल न न न स र ह. चत र -1 इन वणर म ल ओ म अ,आ,ओ,औ,अ,अ,ख,छ,ण,ध,भ अक षर पर ग र क जए, आज इ ह उस

अधिक जानकारी

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation Fundamental Rights (Part-III) ARTICLE 21 : PROTECTION OF LIFE AND PERSONAL LIBERTY No person shall be deprived of his life or personal liberty except according to procedure established by law. Article

अधिक जानकारी

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation Slave Dynasty The period from 1206 A.D. to 1526 A.D. is known as the Delhi Sultanate period. Slave (Ghulam) or Mamluk Dynasty Muhammad of Ghori appointed Qutb-ud-din Aibak as his commander and his rule

अधिक जानकारी

Using a Walker - Hindi

Using a Walker - Hindi व कर क इस त म ल करन Using a Walker Walking with a walker 1. Lift the walker and place it at a comfortable distance in front of you with all four of its legs on the floor. This distance is often equal to

अधिक जानकारी

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation The Vice-President Of India (Articles 63-73) Part V of the Constitution of India under Chapter I (Executive) discusses about the office of the Vice-President of India. The Vice-President of India is the

अधिक जानकारी

उ तर द श श सन क म क अन भ ग-1 स य -1/2016/13/2/1997-क लखनऊ :: दन क 17 फरवर, 2016 अ धस चन क ण स वध न क अन छ द, 309 क पर त क र द त श क य ग करक, र

उ तर द श श सन क म क अन भ ग-1 स य -1/2016/13/2/1997-क लखनऊ :: दन क 17 फरवर, 2016 अ धस चन क ण स वध न क अन छ द, 309 क पर त क र द त श क य ग करक, र उ तर द श श सन क म क अन भ ग-1 स य -1/2016/13/2/1997-क -1-2016 लखनऊ :: दन क 17 फरवर, 2016 अ धस चन क ण स वध न क अन छ द, 309 क पर त क र द त श क य ग करक, र यप ल, ''उ तर द श सरक र स वक प रव नयम वल, 2013'' म

अधिक जानकारी

॥ श्रीशिर्डीसांई अष्टोत्तरशतनामावली ॥ .. Shri Shirdi Sai Baba aShTottara shatanAmAvali .. shirdisai108.pdf

॥ श्रीशिर्डीसांई अष्टोत्तरशतनामावली ॥ .. Shri Shirdi Sai Baba aShTottara shatanAmAvali .. shirdisai108.pdf .. Shri Shirdi Sai Baba ashtottara shatanamavali.. sanskritdocuments.org May 21, 2017 Sanskrit Document Information Text title : shirdisayi ashtottara shatanamavali File name : shirdisai108.itx Category

अधिक जानकारी

Python एक शुरुआत सीबीएसई पाठ्यक्रम पर आधारित कक्षा -11

Python एक शुरुआत सीबीएसई पाठ्यक्रम पर आधारित कक्षा -11 Data Structures-I Linear Lists स ब एसई प ठ यक रम पर आध ररत कक ष -12 द व र : स ज व भद र य स न तक त त श क षक (स गणक शवज ञ न ) क ० शव० ब ब क (लखनऊ स भ ग) Data Structure एक data structure व व न न data types

अधिक जानकारी

_2018 puzzle pdf hindi.xps

_2018 puzzle pdf hindi.xps SUCCESSKEY98 FOR PDF : www.successkey98.in FOR MOCK TEST : www.successkey98.org TELEGRAM LINK https://bit.ly/2pbwlc9 HIGH LEVEL PUZZLE FOR IBPS PO AND IBPS CLERK PRELIMS 2018 EXPECTED PUZZLE PDF IN HINDI

अधिक जानकारी

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation ( Rivers of Europe ) य र प क नद य Rhine River (र इन न ) origin - Alpes Mountains (Switzerland) Outfall ( muhana ) North Sea (Netherlands) Features It produces arctic delta near Rotterdam before falling

अधिक जानकारी

Microsoft Word gi

Microsoft Word gi jftlvªh laö Mhö,yö&33004@99 REGD. NO. D. L.-33004/99 vlk/kj.k EXTRAORDINARY Hkkx II [k.m 3 mi&[k.m (ii) PART II Section 3 Sub-section (ii) izkf/dkj ls izdkf'kr PUBLISHED BY AUTHORITY la- 1314] ubz fnyyh]

अधिक जानकारी

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation Part 5( Article 52-151) Parliament Parliament consists of the President of India, Lok Sabha and Rajya Sabha. Normally, three Sessions of Parliament are held in a year: (i) Budget Session (February-May)

अधिक जानकारी

Restitution Program: Information for Offenders Brochure - Chinese

Restitution Program: Information for Offenders Brochure - Chinese क षत प र प र ग र म: अपरर धक र त ओ क ल ए जर नकर र RESTITUTION PROGRAM: Information for Offenders [Hindi] यद आप पर क स क षत प र ऑर डर (Restitution Order) क प स क द नदर र ह, र सहर र र उपलब ध ह क षत प र क

अधिक जानकारी

Microsoft Word gi

Microsoft Word gi jftlvªh laö Mhö,yö&33004@99 REGD. NO. D. L.-33004/99 vlk/kj.k EXTRAORDINARY Hkkx II [k.m 3 mi&[k.m (ii) PART II Section 3 Sub-section (ii) izkf/dkj ls izdkf'kr PUBLISHED BY AUTHORITY la- 5005] ubz fnyyh]

अधिक जानकारी

Restitution Program: Information for Victims Brochure - Hindi

Restitution Program: Information for Victims Brochure - Hindi क षत प र प र ग र म: प ड र क ल ए जर नकर र RESTITUTION PROGRAM: Information for Victims [Hindi] यद आप भ ग र न न क यर गयर क षत प र ऑर डर (Restitution Order) ल न कर प यर स कर रह ह, र सहर य र उपलब ध ह र स ट

अधिक जानकारी

11_0549_02_2017_ indd

11_0549_02_2017_ indd Cambridge International Examinations Cambridge International General Certificate of Secondary Education *6695939798* HINDI AS A SECOND LANGUAGE 0549/02 Paper 2 Listening October/November 2017 Approx. 35

अधिक जानकारी

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation Mughal Empire- Babur and Humayun Mughal Babur was the founder of Mughal Empire. He was related to Timur from his father s side and Chengiz Khan to his mother s side. His original name was Zahiruddin Muhammad.

अधिक जानकारी

1. न र द श: न म ल ख त स ख य श र म क व एक पर द ग त ह 2 P a g e ग त पर द ज ञ त कर 26, 37, 50, 63, 82 A. 26 B. 37 C. 82 D. 63 E. इ म स क ई ह 2. न र द श:

1. न र द श: न म ल ख त स ख य श र म क व एक पर द ग त ह 2 P a g e ग त पर द ज ञ त कर 26, 37, 50, 63, 82 A. 26 B. 37 C. 82 D. 63 E. इ म स क ई ह 2. न र द श: 1. न र द श: न म ल ख त सख य श र म क व एक पर द ग त ह 2 P a g e ग त पर द ज ञ त कर 26, 37, 50, 63, 82 A. 26 B. 37 C. 82 D. 63 E. इ म स क ई ह 2. न र द श: न म ल ख त सख य शर म प रश च ह (?) क स थ पर क य आय ग?

अधिक जानकारी

1 P a g e

1 P a g e 1 P a g e 1. न र द श: न म ल ख त सख य श र म क व एक पर द ग त ह ग त पर द ज ञ त कर 26, 37, 50, 63, 82 A. 26 B. 37 C. 82 D. 63 E. इ म स क ई ह 2. न र द श: न म ल ख त सख य शर म प रश च ह (?) क स थ पर क य आय ग?

अधिक जानकारी

- ???????? ??? ???? ??

- ???????? ??? ???? ?? CultureTalk India Video Transcripts: http://langmedia.fivecolleges.edu Santosh on School and Other Things Hindi transcript: - त ह र न म य ह? - स त ष - स त ष स त ष, कतन स ल क ह त म? - दस स ल क - दस स ल

अधिक जानकारी

03_0549_01_2017_ indd

03_0549_01_2017_ indd Cambridge International Examinations Cambridge International General Certificate of Secondary Education *0084715162* HINDI AS A SECOND LANGUAGE 0549/01 Paper 1 Reading and Writing February/March 2017 2

अधिक जानकारी

GST

GST म र कल Cess (स स) 1 म र कल Cess क मलए स टअप और एन ट र क स कर? स स (Cess) 2 स स (Cess): GST अ तर गत स स (Cess) अततररक त कर क छ प र डक स एव स व ओ पर ल र ह र स स (Cess) द न, र ज य अ तर गत (Intra state) एव

अधिक जानकारी

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation Sayyid and Lodi Dynasty The Sayyid Dynasty (1414-1451 A.D.) Khizr Khan (1414-1421 A.D.) He was the founder of Sayyid Dynasty He was the Governor of Multan. He took advantage of the disordered situation

अधिक जानकारी

घ ण -जन त अपर ध और उसक र प र ट क स कर (Hate Crime and how to report it Hindi) घ ण -जन त अपर ध क ल कर च प न ब ठ

घ ण -जन त अपर ध और उसक र प र ट क स कर (Hate Crime and how to report it Hindi) घ ण -जन त अपर ध क ल कर च प न ब ठ घ ण -जन त अपर ध और उसक र प र ट क स कर (Hate Crime and how to report it Hindi) घ ण -जन त अपर ध क ल कर च प न ब ठ स क टल ड क सरक र क म नन ह क आध न क स क टल ड म घ ण -जन त अपर ध हरग ज स व क र करन क चव ज नह

अधिक जानकारी

Process of filling Application Form 1. First of all download and read carefully the Application Brochure from website. lcls igys osclkbv ij fn;s Appli

Process of filling Application Form 1. First of all download and read carefully the Application Brochure from website. lcls igys osclkbv ij fn;s Appli Process of filling Application Form 1. First of all download and read carefully the Application Brochure from website. lcls igys osclkbv ij fn;s Application Brochure ij fdyd dj vkosnu funszf kdk dks MkmuyksM

अधिक जानकारी