अ म ऽङ क ज ल ई- दस बर, 2018 ISSN : 2454-1230 श यद श न अ त र य म यङ कत बह भ ष ष म सकश धप क SHIKSHA- PRIYADARSHINI (An International Evaluated Multi-Lingual Half-Yearly Research Journal) ध नस प दक. च द करणसल ज नद शक, स क तस वध न त नम, नवद हल स प दक ड. स न लक म रशम सह यक च य, श श वभ ग,र यस क तस थ नम,भ प लप रसर, भ प लम सहस प दक ड. परम शक म रशम ड. आरत शम ड. दन शक म रय दव ड.स चन क म र ड. छगन ल ल शम ड. ब. क म म ख शब क म र ब धस प दक ड. ग व दप ड य सह यक च य, श श वभ ग,र यस क तस थ नम,भ प लप रसर, भ प लम स क तस क त वक सस थ नम ब ड़, ध लप रम, र ज थ नम 328021 i
व धसल हक र वन द ज दल (अ धव, तहस ल य य लय, ब ड़, ध लप रम, र ज थ नम ) श यद श न ISSN : 2454-1230 अ म ऽङ क ज ल ई दस बर, 2018 सव धक र क शक य भ व य त क शक स क तस क त वक सस थ नम, C/o ह रओम शम, ल म व लय क प स भ र ज म क ट, ब ड़, जनपद -ध लप रम, र ज थ नम - 328021, अण - सङ क त - sanskritsvsb@gmail.com अ तज लसङ क त www.ssvsansthan.in स पक स म - + 91-8905479855 अण -सङ क त - shikshapriyadarshini777@gmail.com सहय गर श - क ऽ प पप ठषव प क व करण य सद यत सश क व कत मह त ल खक य त ल ख वत ऽङ क न श क द यत य गतसद यत श कम - यङ कम ३००, व ष कम ६००., व ष कम १२००., चत व ष कम २४००.,प चव ष कम २८००. स थ गतसद यत श कम - यङ कम ६००, व ष कम १२००., व ष कम २२००., चत व ष कम ४२००, प चव ष कम ५०००. A/C Name : Sanskrit sanskriti vikas sansthan,bari A/C No: 45640200000541, IFSC CODE: BARBOBADIXX म णम - MODERN XEROX, 133/3, KATWARIYA SARAI, PHASE -2, NEW DELHI -110016. स चन प क य सम तपद धक रण अव त नक स त ल ख य / श धप य सम त उ रद य व ल खक य व अ त क य प वव द य य यक तहस लब ड़ -ध लप रम (र ज थ नम ) भ व य त ii
म यस र क. प. एन. श (क लप त, र यस क तस थ नम, नवद हल ). हर क णशतपथ (क लप त कस व व लय,भ वन र उड़ स ). क. र वशङ करम न न (प व श सङ क य म ख, क लस चवचर, र.स. व. त प त ). ए. प. स चद न द (क लप तचर, श श वग य, र.स.स थ नम, नवद हल ). नव सवरख ड (क लप त स क त व व लय, र मट क, न गप रम, मह र ) स र क. स द शक म रशम ( च य, र यस क तस थ नम, क. ज. स.स क त व प ठम, म बई). ल म नव सप ड य ( च य, र यस क तस थ नम, व द य सप रसर, ह..). भ ग रथन द (स ह यस क य य. ल. ब. श. र. स. व प ठम, नवद हल ). स क तस न प त (पर नय क, र यस क तस थ नम, नद हल ). क. भ रतभ षण ( श श सङ क य य, ल.ब.श.र.स. व प ठम, नवद हल ). मन ज म ( वभ ग य, व द वभ ग, श ध वभ ग म ख, र.स.स थ नम, नवद हल ) स क तभ ष -स प दकम डलम ड. ग व दप ड य (सह यक च य, श वभ ग, र.स.स थ नम, भ प लप रसर (म.. ) ड. स मन थस ह (सह यक च य, श श वभ ग,र यस क तस थ नम, भ प लप रसर ( म.. ) ड. मन षज गर न (सह यक च य (स.), र यस क तस थ नम, भ प लप रसर ( म.. ) ड. ड ब धर प त (सह यक च य, श वभ ग, र.स.स थ नम, भ प लप रसर,( म.. ) ह द भ ष -स प दकम डलम ड. नग न थ झ (सह च य, श श वभ ग, र यस क तस थ नम, भ प लप रसर ( म..) ड. अश क कछव ह (सह यक च य, श वभ ग, र.स.स थ नम, भ प लप रसर (म..) ड क णक त तव र (सह यक च य, श वभ ग, र.स.स थ नम, भ प लप रसर, (म.. ) ड. द त र म प ठक (सह यक च य, श वभ ग, र.स.स थ नम, भ प लप रसर (म.. ) आङ लभ ष स प दकम डलम ड. पवनक म र (सह यक च य, श श वभ ग, र यस क तस थ नम, भ प लप रसर (म..) ड. ल न तव र (सह यक च य, श श वभ ग, र यस क तस थ नम, जयप रप रसर ) ड. न तन ज न (सह यक च य, श वभ ग, र.स.स थ नम, भ प लप रसर,( म..) ड. रजन व.ज.(सह यक च य, श वभ ग, र.स.स थ नम, भ प लप रसर, (म.. ) iii
सम कस म त. भ द व ( श श वभ ग य, र यस क तस थ नम, भ प लप रसर, भ प लम ). ई. एम. र जन (स ह य वभ ग य, र.स.स थ नम, क. ज. स.स क त व प ठम, म बई). मह न दझ (आच य, य यदश नसङ क य, ल.ब.श.र.स. व प ठम, नवद हल ) ड. र ध ग व द प ठ, सह यकच य, श वभ ग र यस क त व प ठम, त प त आ.. ) ड. अ नल न द ( सह यकच य, व द त वभ ग, र गल म -आ.स.मह. व द वनम, मथ र ) ड. न र यण.ई. आर (सह यक च य, स ह य वभ ग, र.स.स थ नम, म बईप रसर, मह र ) पर मश द स म त 1008 व म अ तम न, ( तम न नव स, आ म, ग धम ग, व द वनम, मथ र उ र द श ) 1008 मह त बनव र द स मह र ज र मदरब र ब ड़,. अक न थच धर ( च य र य स क तस थ नम, जयप रप रसर र ज थ नम ) ड. क शप ड य ( च य र यस क तस थ नम, भ प लप रसर, म..). एम. च श खर (आच य, र यस क तस थ नम, लखनऊप रसर,लखनऊ ). ज.भ न म त ( आच य, श वभ ग, र यस क तस थ नम, भ प लप रसर, म..). स ब ध शम ( य करण वभ ग य, र यस क तस थ नम, भ प लप रसर, भ प लम ). भ रतभ षण म ( य तष वभ ग य, र.स.स. क. ज. स म य स क त व प ठम, म बई). मदनम हनझ ( श श वभ ग य, र.स.स.ज म प रसर ज म ). एम. जयक णन (आच य, श श वभ ग, ल.ब.श.र.स. व प ठम, नवद हल ) सद य प.ड. अ व ल, भ तप व च य र ज थ न सव क र वन द ज दल, (एडव क ट) र य अ य, स क तस क त वक स स थ नम स भ ष शम (स व नव आर. ए. एस) र य उप य, स क तस क त वक स स थ नम र ध य म ग यल (अ पबचत) ब ड़, ध लप र, र ज थ नम य ग श अ व ल, स व नव र ज थ नसव क र भ कर द त भ तप व च य र ज थ न सव क र अ ण म गल, एडव क ट,ब ड़, ध लप र, र ज थ नम र ध य म गग (एडव क ट ),ब ड़, ध लप र, र ज थ नम iv
र ज ग ड़, सम जस व त प त (आ..) म क श शम (प व र ज व लस त प त (आ..) म द शम (प क र स म स द श, फ ट इ डय र ज थ नम ) म द म दगल, (प क र द नकनव य त,ज य ज, र ज थ नम ) धन र मशम (र यअ य अ.भ., ए. स. ध लप रम, र ज थ नम ) प. ह रओमशम (स व नव र ज थ नसव क रक म क, ध लप रम, र ज थ नम ) रम शशम ( अ य पक, ब ड़, ध लप रम, र ज थ नम ) र क श परम र (व र अ य पक, स न प र, ब ड़ ) मह ष शम,अ य पक, ब ड़ म न श, (अ य पक ब ड़म र, र ज थ नम ) म त य तशम, अ य पक एल,व. क ल, - ब ड़, र ज थ नम v
मन गतम अथ ध व म आच य प व पम अ त व य र पम व स ध वचन स ध नम (त र य प नषद, श व ल ) अवल कन थ प रचच थ म अ भ य थ व उ षत य अ म क न तनर य श न त प यस दभ अ य श यद श न इ तप क य क शन क न व श वसर एव इ त म य अन भ यत एव य श क य प र य जनसम द य यम ल धनम त यर य श न त एव अ य म लधन यआध र म यत त पय द क य प र य इ तह स एव म ल प ण श य एव इ तह स इ त अन भ यत अथव त य र य स क त श य एव त पम इ त यत तद त य र य श न त उ षण र यस क त प म उ टय त न व इ त नर अ नव य अयम व स दभ अ त अ म कम उ षत य न तन श य न त इ य य अ य न तन श न त पम अवल क यत चच थ त प द थ च जन न म य व त पर नर च अ नव य एष एव भ रत य पर पर प र ण म य वनस ध सव नच पक य नव म यव म स त पर य यतर ज त म ढ पर ययन यब (म ल वक न म म, १.२) अत प रचच थ नर ण थ पर मश थ च अ य न तन श न त प य व गतम स म व तवचन यत ` वचन स ध नम इ त नर ण पर णम व अ य स ध न य य आध रभ म एव अ य प क य स म य ल खक य वच र अ मन प र य एव मनन य एत य वच र न तन श न त नर ण थ स क तक ध र शल प ण व करण य ब ल खक य प क य च स ज करण थ क तप र मश ल य स प दकम डल य क त त सम य त श भक मनय च द करण vi
वषय न म णक स क तभ ष वत नश धप ण (1-82).स. ल खक य न म ववरणम प.स. 1.. ज. भ न म त अ नमय ह स य मन 1-3 2.. एम. जयक णन मह व रस रभम 4-7 3.. नग न थझ त क कभ तकव द 8-11 4. ड. न र यणन, ई. आर. त पय थ व पसम णम 12-16 5. ड. एम. स दश न चपळ णकर व द तद शक च य क त य दव य दय द प य वच र 17-22 6. ड. परम शक म रशम भ रत य स क त भ व मक व पम 23-27 7. ड. म रक ड यन थ तव र द ख यन श क र च तनम 28-32 8. ड. ड ब धरप त न र यणभ ध त क य स पसग कध त 33-39 अथ व श यप रश लनम 9. ड. ब. व. ल म न र यण ढ श य सम य नव रण प य 40-42 10. ड. स चनक म र मह भ रत पय वरणस र णच तन 43-49 11. ड. रमण म स क त श णम त क त बह म यम 50-54 12. ड. अप व शम प ठ यप तकम : अ भ य स त आव यकत च 55-61 13. सम ज त य म नव धक र य उप द य वम 62-65 14. ड. ह मलत सव य इ त स म म स 66-68 15. ख शब क म र सम सश वमश 69-71 16. भ रत शम प. ग प न थद ध च वर चत य म धव व त यन टक य 72-77 कथ व त न सम ल चनम 17. जगद शच क ल आध नकस क तक य नर जन म मह द य य गद नम 78-81 vii
ह द भ ष वत नश धप ण (82-97) 18. ड. ल न स करव ल आ त वव द : व क प र य म अ भ रण मक 82-87 वच रध र 19. ड. स न ल क म र शम वत म न प र य म जनस य च तन 88-93 20. ड. न तन क म र ज न य व म र जन तक स दभ 94-97 एव ड. भ वन स य ल आङ लभ ष वत नश धप ण (98-103) 21. ड. पवनक म र ROLE OF TEACHER IN DEVELOPING 98-103 CREATIVITY viii