मह र ष ट र श सन इयत त दह व ववर य : इव ह स,र ज यश स त र व भ ग ल श क षण क वर ष २०२१-२२

प्रतिलिपि

1 मह र ष ट र श सन इयत त दह व ववर य : इव ह स,र ज यश स त र व भ ग ल श क षण क वर ष २०२१-२२

2 स त अभ य सक रम (ब र ज क स) प रवर तक प रक शक प र रण : श ल य शशक षण ववभ ग,मह र ष ट र श सन : र ज य श क षणणक स श धन व प रशशक षण पररषद,मह र ष ट र,प ण. : म. व दन क ष ण, (भ.प र.स.) अपर म ख य सच व,श ल य शशक षण व क र ड ववभ ग,म त र लय,म बई. म गतदशतक स प दक सहस प दक : म.ववश ल स ळ क, (भ.प र.स.) आय क त (शशक षण),मह र ष ट र र ज य,प ण. म.र ह ल व व द (भ.प र.स.) र ज य प रकल प स लक,मह र ष ट र प र थचमक शशक षण पररषद,म बई. : म. ददनकर ट मकर स लक, र ज य श क षणणक स श धन व प रशशक षण पररषद,मह र ष ट र,प ण. : ड.ववल स प ट ल सहस लक, र ज य श क षणणक स श धन व प रशशक षण पररषद,मह र ष ट र,प ण. क यतक र स प दक : ड.न ह ब लसर प र.प र यत,र ज य श क षणणक स श धन व प रशशक षण पररषद,मह र ष ट र,प ण. ड.दत त त रय थ ट वररष ठ अचधव य ख य र,स म श क श स त र ववभ ग, र ज य श क षणणक स श धन व प रशशक षण पररषद,मह र ष ट र,प ण. स प दन सह य य : १) ब ळ स ह ब ग यकव ड ववषय सह यक,स म श क श स त र ववभ ग, र ज य श क षणणक स श धन व प रशशक षण पररषद,मह र ष ट र,प ण. २) द पक च द र,अचधव य ख य र,प र द शशक ववद य प र चधकरण,अमर वर. ३) अण ण स ह ब क ट,ववषय सह यक, ड एट,हह ग ल.

3 वनचम र सदस य : १) श र.मह लल ग लशवलल ग स व म,शशर ल ह यस क ल,शशर ल,र - ह र कण गल,श -क ल ह प र. २)स.स म त स ज वक म र वनटव,एम..शह.ववद य म हदर व वनयर क ल,ब ह बल.र - ह र कण गल,श -क ल ह प र. ३) श र.स जय श मर व क रण,न य इ ग ल श स क ल,ज य वनअर क ल अ.ल ट,र -शशर ळ,श -क ल ह प र. ४) श र.ववश ल म र श वर क लकण,शशक षक/BOS,ववब ग य र ह यस क ल,उ ग व,श.क ल ह प र ५) ड.अण ण गरड, शशक षक,इ हदर ग ध ह यस क ल शसडक नव न श.न द ड

4 व द य र थ स ठ स चन / व द य र थ श ह तग ज व द य र थ म त न, ग ल श क षण क र त त म ह ऑनल इन इतर व व ध ग न त च शशक ष स र ठ ल त. य श क षण क र च य स र त ल क ह स म ग ल इयत त च य प ठ यक रम च उजळ व ह आण य र च य इयत त च य अभ य सक रम च प तय र उह ष ट ठ न त मच य स ठ स त अभ य सक रम तय र करण य त आल आ. 1. स त अभ य सक र एक 45 द स च अस न त त ठर व क क ल ध न तर त न च चण च स श आह. 2. ग ल श क षण क र त त म ह न क क य शशकल ह स जण स ठ आण प ढ ल इयत त च प ठ यक र स ज न घ ण स ठ ह स त अभ य सक र त म ह ल त कर र आह. 3. ह स त अभ य स द सवनह य क र न स ड. 4. य त द सवनह य तय र क ल ल य क वतपत रत क च स श आह. त म ह द ल ल य वनय जन प र क वतपत रत क स वप रयत न न स ड व य त. 5. क वतपत रत क स ड त न अडच आल य स शशक षक त रक प लक च त घ य. 6. प रत क क वतपत रत क त द ल ल प ठ य श अमधक च गल य र त न स ज न घ ण स ठ ण ड ओ शल क द ल य आह त, त च उपय ग कर न स कल पन स ज न घ य. 7. द ल ल य वनय जन न स र य ऱ य च चण स ड. च च स ड न झ ल य र शशक षक कड न तप स न घ य. श ट द ल ल य उत तरस च च य त न आपल य उत तर च ख त कर. 8. न स जल ल त रक अ घड ट र भ ग स ज न घ ण स ठ शशक षक च त रक प लक च त घ य. ह स त अभ य सक र यशस व र त प करण स ठ नपप क श भ

5 शशक षक / प लक स ठ स चन Covid-19 च य उद भ ल ल य पररस थ त ळ ग ल श क षण क र त प रत क ष व द य र थ स र असत न ग अध य पन ह ऊ शकल न ह. नव य श क षण क र त ह श ळ कध स र ह त ल य ब बत अवनश च तत आह. ग ल श क षण क र त आप ऑनल इन ध य त न स व द य र थ पय त शशक ष प ह च ण स ठ व व ध प रयत न क ल त. म ग ल श क षण क र त व द य र थ न क ल ल य अध ययन च उजळ व ह तस च न न श क षण क र त शशक व य ल ग ऱ य अभ य सक रम च प तय र र उ श ठ न स त अभ य सक रम तय र करण य त आल आ. 1. स त अभ य सक र एक 45 द स च अस न त त ठर व क क ल ध न तर घ य य च य एक त न च चण च स श आह. 2. स त अभ य सक र ह ग ल इयत त च य प ठ यक र र आध ररत अस न ग ल इयत त च प ठ यक र सध य च य इयत त च प ठ यक र य न ज ड र आह. 3. स र अभ य सक र ह इयत त वनह य व र यवनह य तय र करण त आल अस न त ग ल इयत त च य प ठ यप स तक श स लग न त त ल घटक र आध ररत आह. 4. स र अभ य सक र त घटक उपघटकवनह य क वतपत रत क च ( क श ट) स श आह. क वतपत रत क य अध ययन वनष पत त / क ष त व ध न ड ळ य स र ठ न तय र करण त आल य आह त. 5. क वतपत रत क य स न प सह भ ग त ल ल य आह त. इयत त वनह य त त र थ ड फ र फरक आढळ न य ईल. पदहल भ ग -अध ययन वनष पत त - व द य र थ न क क य शशक र आह. सर भ ग- र थ ड स ज न घ ऊ - स कल पन च स ष कर वतसर भ ग - चल सर कर - सर स ठ उ हर च र थ भ ग स ड न प ह - व द य र थ न स कल पन स जल क न ह ह प हण स ठ प रश न / क त / स व ध य य. प च भ ग - र थ ड त - स कल पन अमधक च गल य र त न स ज न घ ण स ठ त ह म ह न ण ड ओ शल क, क़ य आर क ड इत च स श. सह भ ग - ह ल स जल व द य र थ न स वय ल य कन कर य स ठ अध ययन वनष पत त श क व ध न. 6. ग ल श क षण क र त व द य र थ न क क य शशकल ह स जण स ठ, त च च चप करण स ठ आण व द य र थ न प ढ ल इयत त त ल प ठ यक र स ज न घ ण स ठ ह अभ य सक र अत त हत त व च ठर र आह. 7. शशक षक न प रत क व द य र थ कड न स रच स त अभ य सक र द सवनह य वनय जन प र प कर न घ य.

6 8. व द य र थ प रत क क वतपत रत क ( क श ट) स वप रयत न न स ड ल य कड शशक षक न लक ष द य, आ श यक त र थ व द य र थ न त कर. 9. वनश च त क ल ल य क ल ध न तर घ य य च य च चण व द य र थ कड न स ड न घ य व य त, च चण तप स न व द य र थ वनह य ग च न स वत कड ठ. 10.च च तप सत न व द य र थ वनह य व श ल र कर न ग पडल ल य व द य र थ न अवतररक त प रक त कर.

7 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course): श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स १/ क ल ध ३५ म वनट १. इवतह सल खन प प त पर पर २. इवतह सल खन प भ रत य पर पर १. भ रत य इवतह स त ल व व ध क लख ड च मचत रकत सक, त लन त क अभ य स करत य. २. इवतह स ह श स त रश द अभ य सव र य आह ह स गत य. १. इवतह स च स धन १. ऐवतह शसक स धन च ग कर करत य. २. ऐवतह शसक स त, क ग पत, प स तक, न इल क ट र वनक दहत ग ळ कर न स ग रह करत य. तस च त च ग कर ग गळ य पद त न करत य. स ग प ह १. इवतह स म ह ज क य? क ह २. ग ल इयत त ध य आप इवतह स त क त क ळ च ब ब अभ य स क ल? आठ य ३. इवतह स च दहत कश र न म ळत? ४. इवतह स च य स धन च प रक र स ग. १. क ष ॲप शल क - २. चन कर दहत ज न घ य. त ह क? १. २. क त कर

8 ३. त म ह भ ट द ल ल य ऐवतह शसक ळ च दहत शलह. ४. त म ह ल स पडल ल य न ण च दहत शलह श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र ऐवतह शसक स धन च तक त, व व ध स त, प स तक, ग र र थ, मचत, त तपत, ब ईल, टप ल वतत रकट, वनयतक शलक, न -न ट ऐवतह शसक स धन च प रक र त रकत आह त? स धन र न प रक र कस पडत त? स धन च भ वतक,शलणखत णखक स धन शश य अन क त प रक र ग कर कर शक ल? क ष ॲप शल क - ऐवतह शसक स धन इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. इवतह स च य स धन ध य व व ध क लख ड त क त ब ल झ ल? २. इवतह स श स त र आह अस क टत? १. त म ह भ ट द ल ल य ऐवतह शसक ळ च दहत शलह. य स ठ क त स धन च आप उपय ग क ल आह? २. नज कच य क ळ त ज ळच य स ग रह लय स, अमभल ख ग र स भ ट द य.

9 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स २ / क ल ध ३५ ममवनट १. इवतह सल खन प प त पर पर २. इवतह सल खन प भ रत य पर पर भ रत य इवतह स त ल व व ध क लख ड च मचत रकत सक, त लन त क अभ य स करत य. १. इवतह स च स धन ऐवतह शसक स धन च य अभ य स त तत क ल न घटन च कल पन करत य अ ज ब धत य. १. टप ल ख त न टप ल वतत रकट र क क त प रक रच य क ह प रवत मचत रत त क ल ल य आप प दहल ल य आह त? ब ब २. र जच दहत ऱ य स धन त क त स धन च स श आठ करत य ईल? य ३. भ रत च य श ज र ल र ष च न स ग. १. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक. त २. भ रत च नक श ह ३. शल क पह टप ल वतक ट - क? /EPC4CN द ल ल मचत पह य स त क त क य च लत अस? क त कर श क षण क स दहत भ रत च नक श, मचत,

10 क य स जल? अमधक दहत १. ऐवतह शसक स धन च य र न क क त ग ष च कल पन य ऊ शकत? २. व यक त क ल ल य अ ज व र य सत त, यर थ र थ त तप स न घ ण स ठ अन क क त स भ स धन च अभ य स उपय क त ठर शकत? १. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक. २. शल क पह टप ल वतक ट - स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र १. अमभल ख ग र ध य क त ऐवतह शसक स धन च जतन ह त? २. त म ह स दहत असल ल य स ग रह लय च न स ग. ३. त नपत त क क त प रक रच त त छ पल ज त त? ४. ऐवतह शसक स धन च जतन करण च क य क क त स ध न ह त? स बत द ल ल य मचत र न तत क ल न घटन च कल पन कर आपल त शलह. १. २.

11 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 03 d`rh Øekad % 01 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % HkkSxksfyd lk/kukapk mi;ksx d#u fofo/k LFkGs o izns k kks/krk ;s.ks- LFkkfir djrk ;s.ks o vgoky r;kj djrk ;s.ks- {ks= % izkr;f{kd Hkwxksy -?kvd % HkkSxksfyd {ks=hksv- FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks rwegh d/kh lgyhyk xsykr dk \ % ½ xsyk vlky rj dks.kklkscr lgyhyk xsyk gksrkr % k{kd 3½ vkbz ड ल vkf.k f k{kd ;kap;k lkscr lgyhyk tk.;kr dks.krk Qjd vkgs \ ½ rqegh dks.kdks.krs lkfgr; lkscr Uksys \ % d`rhps uko % वनय शजत {ks=hksvhlkbh ykx.kkjs vko ;d lkfgr;kaph ;knh r;kj dj.ks o vgoky ys[ku d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % udk kk] udk kk vkjk[kmk] isu] isfuly] [kksmjcj] ekstiíh]dkxn] eksckby] brj lkfgr;- v ½ [kkyhy fp=kaps fujh{k.k d#u ;ksx; fbdk.kh ukos n;k-

12 c½ [kkyhy fnysy;k eqn~;akp;k vk/kkjs rqegh HksV fnysy;k dks.kr;kgh,dk fbdk.kkps vgoky ys[ku djk- uslfxzd izns kkph HksV vgoky ys[ku 1- izlrkouk 2- fbdk.kkps uko 3 LFkku 4 izoklkpk ekxz o -izoklkps lk/ku 5- izkd~frd?kvd 6- gokeku 7-yksdla[;k 8- i;kzoj.kh; lel;k o mik; 9- Hkweh mi;kstu 10- fu d kz 11- rqeps er uksanok fdaok dkj[kkuk HksV vgoky vgoky ys[ku 1- izlrkouk 2- dkj[kku;kps uko 3- LFkku 4- izoklpk ekxz o izoklkps lk/ku 6- dkj[kku;kr mriknu gks.kkú;k ekykps uko 7- dppkeky dksbwu ;srks 8- iddk eky dksbs fodyk tkrks 9- dkexkjkaph la[;k 10- dkexkjkalkbh miyc/k vlysy;k lqfo/kk 11- brj?kvd 12- rqeps er uksanok [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk- 1- fn kkn kzdkpk mi;ksx lkaxk- % {ks=hksv vh;klkps egro Li V djk- % vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk lgkoh]vkboh] uooh]ngkoh ikb;iqlrd-

13 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 04 d`rh Øekad % 02 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % HkkSxksfyd lk/kukapk mi;ksx d#u fofo/k LFkGs o izns k kks/krk ;s.ks- LFkkfir djrk ;s.ks o vgoky r;kj djrk ;s.ks- {ks= % izkr;f{kd Hkwxksy -?kvd % HkkSxksfyd {ks=hksv- FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks rweghyk {ks=hksvhl tk.;kl vkomrs dk \ % ½ rqegh HksV fnysy;k LFkGkaph ukos fygk % ½ rqegh वनय शजत {ks s=hksvhps fu;kstu d kk i/nrhus कर ल \ % ½ rqegh dks.kdks.krs lkfgr; lkscr usys \ % d`rhps uko % वनय शजत {ks=hksv ekxkzpk udk kk vkjk[kmk o iz ukoyh r;kj dj.ks- d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % udk kk] udk kk vkjk[kmk] isu] isfuly] [kksmjcj] ekstiíh] dkxn] eksckby] brj rqegh dsysy;k {ks=hksvhpk udk kk vkjk[kmk r;kj djk- lkfgr;-

14 fdukjh izns izns xzke iapk;r dk;kzy;@ dkj[kkuk HksV ns.;klkbh uequk iz ukoyh r;kj djk [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk- 1- वनय शजत {ks=hksv ekxkzp;k udk kk vkjk[km;kps egro lkaxk {ks=hksvh fu;kstukr okgrwd ekxz o okgrwd lk/kukapk fopkj dj.ks egrokps dk vlrs \ vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk lgkoh]vkboh] uooh]ngkoh ikb;iqlrd]

15 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 05 d`rh Øekad % 03 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % HkkSxksfyd lk/kukapk mi;ksx d#u fofo/k LFkGs o izns k kks/krk ;s.ks- LFkkfir djrk ;s.ks o vgoky r;kj djrk ;s.ks- {ks= % izkr;f{kd Hkwxksy -?kvd % HkkSxksfyd {ks=hksv- FkksMs vkbow;k % 1½ lkaf[;dh; ekfgrhps fo ys k.k dks.kdks.kr;k?kvdkaus nk[kfork ;srs % ½ vky[kkaps izdkj dks.kdks.krs vkgsr\ % ½ LraHkkys[k Eg.kts dk; \ % ½ js kkys[k Eg.kts dk; \ % d`rhps uko % vkys[k r;kj dj.ks o R;k[kkyhy iz ukaph mrrjs ns.ks- d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % vkys[k dkxn] isu] isfuly] [kksmjcj] ekstiíh] dkxn] eksckby] lax.kd] brj lkfgr;- d`rh % [kkyhy lkaf[;dh; ekfgrhp;k vk/kkjs js kkys[k r;kj djk- o Kz Hkkjrkrhy i;zvd la[;k yk[kkr Hkkjrkrhy vkarjjk Vªh; i;zvd la[;k

16 ojhy mnkgj.kkap;k vk/kkjs js kkys[k r;kj djk o vkys[kkps fujh{k.k d#u iz ukaph mrrjs fygk- 1- ojhy vkys[kkr dk; n kzfo.;kr vkys vkgs\ ojhy vkys[kkr dks.kr;k o kkziklwu vkarjjk Vªh; i;zvdkaph la[;kr ok< >kkyh vkgs-\ lokZr tklr i;zvdkaph dks.kr;k o khz ok<yh vkgs-\ ojhy vkys[kkp;k fujh{k.kko#u rqeps er uksanok [kkyhy iz ukaph mrrjs n;k- 1- vkys[k r;kj dj.;klkbh dks.kdks.kr;k?kvdkapk fopkj djkok ykxrks\ vkys[kkps mi;ksx fygk vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk lgkoh]vkboh] uooh]ngkoh ikb;iqlrd-

17 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त श क षण क स दहत र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त, व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 6 / क ल ध ३५ ममवनट १. इवतह सल खन प प त पर पर २. इवतह सल खन प भ रत य पर पर इवतह स ह श स त रश द अभ य स व र य आह ह स गत य. १. इवतह स च स धन ऐवतह शसक स भ च य ग य चन कर न त च अर थ स गत य. १. टप ल वतक ट, न य र न क त अर थ ब ध ह त? २. क श ङ य त न क त दहत म ळत? ३. त म ह ल दहत असल ल स प त दहक, शसक, वर क य च क ह न स ग. ब ब ४. ऐवतह शसक ग र र थ च न स ग. आठ ५. एख द य स भ स धन च व श वसन यत क त ग ष र न य ठरत? ६. एख द य स भ स धन च य चन र न क त ग ष च दहत म ळ शकत? १. प रक शन व भ ग स चन और प रस र त लय भ रत म त सरक र क? १. वनयतक शलक च न शलह. क त २. ल कर ज य शसक च चन कर य त न क त दहत कर म ळत? य च प रक शन क फ त ह त? टप ल वतक ट, न, व श वक श ख ड, त तपत, त रकश र शसक, स धन स प त दहक

18 क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र १. इवतह सल खन करत न क त क ळज घ य? २. त नपत त ल य ऱ य ब तम य च व श व स ह त कश तप स ल गत? १. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक. शल क १. टप ल वतत रकट च य ध य त न भ रत य स स क त च रस एक त त य च कस जतन क ल ज त? २. त म ह प दहल ल य ऐवतह शसक मचत पट च य कर त म ह ल आ डल ल य मचत पट च रसग रह त च य शब त कर. १. घर त ल उपलब स तऐ ज च (जन न खल, श त व र यक उत र इ.) अभ य स कर. य त न त म ह ल क त दहत म ळ ल त शलह. २. टप ल वतत रकट न ण च स ग रह कर.

19 र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 7 / क ल ध ३५ ममवनट १. इवतह सल खन प प त पर पर क ष त / प रकर न २. इवतह सल खन प भ रत य पर पर इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध -इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत भ रत य इवतह स त ल व व ध क लख ड च मचत रकत सक, त लन त क अभ य स करत य. १. इवतह स च स धन ऐवतह शसक घटन च अर थ स त वनष र त न ल त य. १. ऐवतह शसक स धन च उपय ग कश स ठ क ल ज त? २. क त ऐवतह शसक स धन अमधक व श व स ह टत त? ३. एख द य ऐवतह शसक स धन च खर -ख ट प कस तप सत य ईल? क ह ब ब ४. एख द य घटन च इवतह स शलदहण स ठ प र र थम क आठ य प र उपलब नसल य स क त स धन पर ल गत त? ५. त म ह ऐकल ल, चल ल, प दहल ल दहत सत क, असत आह ह कस ओळख ल? त ह १. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक क? १. त च य ग च इवतह स शलदहण स ठ क त स धन क त कर पर ल त च ऐवतह शसक स धन च य प रक र न स र य कर. मचत, व व ध ऐवतह शसक स त, न, न ट, टप ल वतत रकट, व व ध क श, त नपत, ब ईल १. क त ऐवतह शसक स धन च उपय ग सत दहत शलदहण स उपय क त ठरत? २. एख द य घटन च अर थ स त वनष र त न ल ण स ठ क त ग ष तप स व य ल गत ल? ई ल कर ज य

20 स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र १. प र स रस ट ऑफ इ दडय क त क य करत? २. भ रत सरक रच य प रक शन व भ ग फ त प रक शशत क ल ल य प स तक च, वनयतक शलक च न शलह. १. टप ल वतत रकट च, न ण च स ग रह कर न त म ह ल म ळ ल ल य दहत च अह ल तय र कर. २. ह र ष श सन च य ल कर ज य शसक त न य र दहत च.

21 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 8 / क ल ध ३५ ममवनट ३. उपय शजत इवतह स ऐवतह शसक घटन च स क ल नत व ओळखत य. २. भ रत प १९६० न तरच य घड ड भ रत च य स व त र य न न तरच य टच ल त ऐवतह शसक घटन च क र य ग य पद त न स गत य. स ग प ह १. स व त र य नप क ळ त ल हत त वप ऐवतह शसक घटन स ग. २. प ढ ल मचत पह त च हत त व स ग एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त क ह ब ब आठ य त ह क? ३. भ रत त ल प तप रध न च न स ग. ४. ख ल ल घटन क लक र न स र ल. १. स ण एत य वनयनच व घटन झ ल. २. ग, आण य प र श च क तत झ ल. ३. भ रत न प खर य र थ पदहल अ च च क ल ४. ल लबह द र श स त र न जय ज न जय त रकस न ह घ र द ल. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक

22 १. भ रत त ल प तप रध न च य क लख ड न स र य ग य क र ल. श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन क त कर मचत, तक त २. १९८० च य शक त ल घटन स ग. ३. क त कर. शक हत त वप घटन घटन च त न त झ ल ल ब ल १९६० १९६२ भ रत आण च न य द १९७० व र ध पक ष एकत य ऊन जनत पक ष च सरक र पन १९८० व ज ञ न त त ज ञ न क ष त त स ध र च प रयत न १. ऐवतह शसक घटन लक ष त कश ठ व य त? त च क र कस ल त य ईल? २. ऐवतह शसक घटन च क र ऐवतह शसक घटन च ग कर क त आध र करत य त? ३. भ तक ळ त ल व ज ञ न त त ज ञ न त क ल ल य स ध र च त न त क त ब ल द स न य त? इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. स व त र य न प र प त न तरच य स र त च य क ळ त क त आमर थ क प रश न भ रत स र ह त? २. ल लबह द र श स त र य न जय ज न जय त रकस न ह घ र क द ल? ३. हररतक र त च जनक क स म ह त त? हररतक र त स क त ग ष क र भ त ह त? ४. स व त र य न प र प त न तरच य स र त च य क ळ त श त आण सद य स थ त त ल श त य त ल क त ब ल त म ह स ज त त?

23 अमधक सर / क त / उपक र १. भ रत त ल प रध न र य न च न शलह त च य क य च दहत शलह. २. स व त र य नप क ळ त ल श त आध वनक क ळ त ल श त य त ल झ ल ल य ब ल च मचत स ग रह त कर.

24 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 09 d`rh Øekad % 04 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk %,[kkn;k izns kkp;k LFkku &folrkjkckcr udk kk o izfrekaoj o`rrtkgh ekamwu mrrjs nsrk ;s.ks {ks= % lkeku; Hkwxksy -?kvd % vkarjjk Vªh; okjjs kk ¼ekxhy b;rrsrhy iwozkku % v{ko`rr o js[kko`r½ FkksMs vkbow;k % 1½ tkxfrd izek.kosg gh dks.kr;k js[kko`rrko#u Bjoyh tkrs \ % ½ Hkkjrh; izek.kosg Bjfo.kkjs js[kko`rr dks.kr;k xksyk/kkzr vkgs-\-% ½ Hkkjrh; izek.kosg gh dks.kr;k js[kko`rrko#u Bjoyh tkrs \ % ½ Hkkjrh; izek.kosg o tkxfrd izek.kosg ;ke/;s fdrh rklkpk Qjd vkgs\-% ½ vkarjjk Vªh; okjjs kk dks.kr;k js[kko`rrko#u Bjoyh tkrs \ % d`rhps uko % udk kk fujh{k.k d#u R;koj vk/kkfjr iz ukaph mrrjs n;k- d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % txkpk udk kk ] isu] isfuly] ekstiíh] dkxn] d`rh % udk kk fujh{k.k d#u R;koj vk/kkfjr iz ukaph mrrjs fygk-\ [kkyhy udk kkps fujh{k.k d#u iz ukaph mrrjs fygk- 1- Hkkjrh; izek.kosg Bjfo.kkjs js[kko`rr xzhuhp js[kko`rrkp;k dks.kr;k fn ksyk vkgs\ fnysy;k udk kkr lq;kszn; dks.kr;k js[kko`rrkoj gksrks\ % fnysy;k udk kkr lw;kzlr dks.kr;k js[kko`rrkoj gksrks \ fnysy;k udk kkr e/;jk= dks.kr;k js[kko`rrkoj gksrs \ fnysy;k udk kkr lq;kszn; rs lw;kzlr ;kap;k e/;s fdrh rkl vkgsr\ fnysy;k udk kkr e/;kugph osg dks.kr;k js[kko`rrkoj vkgs\

25

26 [kkyhy d`rh iw.kz djk- [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk- 1-vkarjjk Vªh; okjjs kk vksykamrkuk dks.kdks.krs cny djkos ykxrkr \ tkxfrd izek.kosg o vkarjjk Vªh; okjjs kk ;krhy Qjd Li V djk\ vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk lgkoh]vkboh] uooh] ngkoh ikb;iqlrd

27 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 10 d`rh Øekad % 05 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk %,[kkn;k izns kkp;k LFkku &folrkjkckcr udk kk o izfrekaoj o`rrtkgh ekamwu mrrjs nsrk ;s.ks {ks= % lkeku; Hkwxksy -?kvd % vkarjjk Vªh; okjjs kk ¼ekxhy b;rrsrhy iwozkku % v{ko`rr o js[kko`r½ FkksMs vkbow;k % 1½,dw.k v{ko`rrkph la[;k fdrh vkgs \ % ½ mrrj xksyk/kkzr v{ko`rrkph la[;k fdrh vkgs-\-% ½ lokzr eksb;k v{ko`rrkl dks.kr;k ukokus vksg[kys tkrs-\ % ½ dks.kr;k v{ko`rrkl edjo`rr vls Eg.krkr \-% ½ v{ko`rr o js[kko`rr ;kap;kr dk; Qjd vkgs \ % d`rhps uko % vkd`rhyk ukos n;k d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % v{ko`rr vkf.k js[kko`rr vlysyk i`foh xksy] isu]isfuly] [kksmjcj] d`rh % iq<hy vkd`rhl ;ksx; fbdk.kh ukos n;k-

28 [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk- 1- ddzo~rr o edjo`rr ;kap;krhy lke; o Hksn fygk nf{k.k xksyk/kkzrhy egrokp;k v{ko`rrkfo k;h ekfgrh fygk *nf{k.k o mrrj v{ko`rrkl dk; Eg.krkr\ frjI;k lq;zfdj.kkap;k e;kznk dks.kr;k v{ko`rrki;zar vlrkr\ vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk lgkoh]vkboh] uooh] ngkoh ikb;iqlrd- ljko udk kk % ojhy udk kkr iq<hy?kvd nk[kok % Hkkjr] fo kqoo`rr]ddzo`rr] edjo`rr] xzhuywam] vvyakfvd egklkxj] phu] fganh egklkxj] nf{k.k vesfjdk] ;qjksi]

29 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 11 d`rh Øekad % 06 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk %,[kkn;k izns kkp;k LFkku &folrkjkckcr udk kk o izfrekaoj o`rrtkgh ekamwu mrrjs nsrk ;s.ks {ks= % lkeku; Hkwxksy -?kvd % vkarjjk Vªh; okjjs kk ¼ekxhy b;rrsrhy iwozkku % v{ko`rr o js[kko`rr½ FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks vki.k dks.kr;k ns kkr jkgrks \ % ½ Hkkjr gk ns k dks.kr;k xksyk/kkzr vkgs \-% ½ Hkkjr gk ns k dks.kr;k [kamkr vkgs\ % ½ Hkkjrkrhy yksdfiz; [ksg dks.krk \-% d`rhps uko % udk kk fujh{k.k d#uk Hkkjrkps LFkku o folrkj lkax.ks- d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % Hkkjrkps LFkku o folrkj n kzfo.kkjk udk kk] isu]isfuly] [kksmjcj] d`rh % HkkjrkP;k udk kkps fujh{k.k d#u [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk

30 iz u % 1-Hkkjrkpk v{ko`rrh; folrkj fygk Hkkjrkps iqoz if pe varj fdrh fdeh vkgs\ Hkkjrkpk js[kko`rrh; folrkj fygk Hkkjrkps mrrj nf{k.k varj fdrh fdeh vkgs\ Hkkjrkph izek.kosg dks.kr;k js[kko`rrko#u Bjfoyh vkgs \ bafnjk ikwabzv fbdk.k fdrh v{ko`rrkoj vkgs-\ HkkjrkP;k e/;s Hkkxkrwu dks.krs v{ko`rr xsys vkgs\ HkkjrkP;k ok;o;sdms vlysy;k ns kkps uko fygk usikGyk HkkjrkP;k fdrh cktwquh lhek vkgsr \ Hkkjrkus frugh cktwuh os<ysy;k ns kkaph ukos fygk vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk lgkoh] vkboh] ngkoh ikb;iqlrd

31 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 12 / क ल ध ३५ ममवनट ५. भ रत य ल कश ह स र ल आ न (र ज यश स त र ) १.व व ध आ न च स त वनष स वर प स ष करत य. २.अ तग त आ न न त ड कस त य त य च व चन करत य ३. भ रत प ढ ल अ तग त आ न भ रत स र ल अ तग त आ न च मचत रकत सक अभ य स करत य. १. स व त र य नप क ळ त भ रत स र क त आ न ह त? २. भ रत स र ल व यक त स व त र य न व र य क त आ न त म ह ल क ह ज त त? ब ब ३. भ रत स र ल व र त च आ न क त? आठ य ४. भ रत स र जनत च य श सन त ल सहभ ग व र य क त आ न आह त? ५. स व त र य न न तरच य क ळ त भ रत स र क त आ न आह त? त ह इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक क? १. प ज ब ध ल अस त र य आध र प ढ ल क लर र र प कर. क त कर २. भ रत त ल व कशसत अव कशसत प र श प ढ ल तक य त श. आस, ह र ष, ओदडश,ग जर त, प ज ब, वबह र,त म ळन ड. व कशसत प र श अव कशसत प र श

32 श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन भ रत च नक श १. भ रत स र क क त अ तग त आ न आह त? २. आ न क वन ह त त? ३. आ न क क त प रक रच अस शकत त? ४. आ न च व क स र क त परर ह त? ५. आ न च वनर कर कस करत य त? इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. नक षल म ह ज क य? २. भ रत त ल नक षल क ष त क त? ३. ज त च क त परर ह त? १. प र श म ह ज क य त स ग न त च श र क त परर ह त? २. प ढ ल स कल पन मचत प कर. अमधक सर / क त / उपक र

33 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 13 / क ल ध ३५ ममवनट ४. स शजक र जक य चळ ळ (र ज यश स त र) श तकर क ग र च य गण च दहत कर न घ ४. आमर थ क व क स भ रत त ल आमर थ क ध र क ळ न स र ब लत ग ल ह स ष करत य. १. प र च न ध यय ग न क ळ त भ रत च व य प र क क त क ह श श ह त अस? ब ब २. इ ग रज र ज ट त भ रत य च आमर थ क श र इ ग रज न कस क ल? आठ त च भ रत य च य र क त परर झ ल? य ३. स व त र य न न तरच य क ळ त भ रत न क त अर थ व य च स व क र क ल आह? त ह इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक क? १. भ रत न आमर थ क व क स ह ण स ठ क त ग ष क ल य? २. भ रत न म श र अर थ व य च स व क र क क ल? ३. स कल पन मचत प कर. / तक त प कर क त कर

34 श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र तक त - म श र अर थ व य, प च वर क य जन १. आमर थ क ध र र क त ग ष च परर ह त? २. प च वर क य जन क आखण त आल? ३. प च वर क य जन त क त ब ल ह त ग ल? इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. ब क च र ष य कर क करण त आल? २. स कल क य क र त ल तरत शलह. ३. इतर क ष त त ल आमर थ क पररस थ त च क त परर क ग र ग र झ ल? १. र ष यक त ब क च न शलह.

35 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 14 / क ल ध ३५ म वनट ८. पय टन आण इवतह स पय टन अन क न र जग र च य स ध उपलब कर न त ह ज. २. भ रत प १९६० न तरच य घड ड ४. आमर थ क व क स १.ज गवतक कर ळ आल ल य आमर थ क स ध र च य परर च आढ घ त य. २.ख सग कर, उ र कर ज गवतक कर य ळ भ रत य अर थ व य त झ ल ल य ब ल च क र स करत य. १. भ रत न प च वर क य जन च स व क र क ल य न अर थ व य त क क त ब ल झ ल? ब ब २. म श र अर थ व य च भ रत न स व क र क ल य न अर थ व य त आठ क त च गल परर द स न आल? य ३. ज गवतक कर ळ क क त क ष त त ब ल झ ल? ४. ख सग कर, उ र कर ज गवतक कर म ह ज क य? म त इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक क? १. आमर थ क उ र कर कश स म ह त त? २. १९९१ च य आमर थ क स ध र च क त परर भ रत र झ ल? ३. ज गवतक व य प र स घटन च भ रत स स य झ ल य न तर भ रत त क त क त स ध र झ ल य? कर ४. WTO य स घटन च ब धमचन ह, स स य श, उदद ष, क य क र इत दहत इ टरन टच य त न म ळ ५. ज गवतक कर च पय टन र क त परर झ ल?

36 श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र ब ईल १. ज गवतक कर च फ य त ट स ग. २. आज क त क ष त च ख सग कर ह त आह? १. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. ज गवतककर च श त च य क ष त र क त परर झ ल? २. ज गवतक कर ळ औद य वगक क ष त त क त ब ल झ ल? १. आध वनक भ रत च य इवतह स त १९९१ ह स ल हत त व च क ठरत? २. नजक च य क ळ त र ष य ब क स/ श ख स भ ट ऊन त च य क क ज च दहत म ळ.

37 र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त, व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) च च क रम क १ ह स १५ ळ ३० म. ग १५ प रश न १ अ) प ढ ल व ध न स ठ द ल ल य पय य प क य ग य पय य च क षर च कट त शलह. ३ १) आध वनक क लख ड त ल... ल कश ह च च र थ स त भ आह त. अ) क य डळ ब) त तपत क) न य डळ ड) क य क र डळ २) भ रत य हररतक र त च जनक...ह त. अ) ड. ग स क र यन ब) ड.ह भ भ क) ड.ए.एस.स व म न र थन ड) ड.न न ब रल ग ३) स कल क य क र च य न घ र क ल. अ) प.न हर ब) ल लबह द र श स त र क) इ द र ग ध ड) प..नरशस हर ब) प ढ ल गट त ल च क च ज ड ओळख न शलह २ १) अ) शलणखत स धन त तपत ब) णखक स धन ल कग त क) भ वतक स धन मचत पट ड) द क-श र व य स धन आ तरज ल २) अ) व श वन र थ प रत प शस ग इतर ग स ग य स ठ आरक ष ब) र ज ग ध व ज ञ न त त ज ञ न च य क ष त त अन क स ध र क) अटलवबह र जप य हररतक र त च जनक ड) प..नरशस हर भ रत य अर थ व य त अन क ब ल घड न आ ल. प रश न २ स चन प र क त कर. ४ १) ख ल द ल ल य भ रत त ल प तप रध न च क लख ड न स र य ग य क र ल. एच.ड. ग ड, र ज ग ध, प..नरशस हर, अटलवबह र जप य १ २ ३

38 ४ २) ख ल द ल ल य प र श त ल व कशसत अव कशसत प र श प ढ ल तक य त श. आस, ह र ष, ओदडश,ग जर त, प ज ब, वबह र,त म ळन ड. व कशसत प र श अव कशसत प र श प रश न ३ प ढ ल प रश न च २५ त ३० शब त उत तर शलह. (क त ह न ) ४ १) आन प र स दहब य ठर त अक ल ल न क त गण क ल य? २) भ रत य अर थ व य च शशष शलह. ३) त नपत त क क त प रक रच त त छ पल ज त त? प रश न ४ प ढ ल व ध न सक र स ष कर. (क त ह एक ) २ १) अस श यत च य र ढ र क य य न ब आ ल. २) ऑपर शन ब ल स ट र कर ल गल

39 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz Loa; v/;;u pkp.kh dzekad %01 fnol% 09 b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy osg % 30 fefuvs xq.k % 15 iz u 1 yk- [kkyhy fnysy;k i;kz;kisdh ;ksx; i;kz; fuomk- 05 1½ {ks=hksvhpk vgoky ys[ku djrkuk lk?kukapk mi;ksx dsyk tkrks- 1½ iz ukoyh 2½ QksVks 3½ udk kk 4½ nqfcz.k v½ QDr 1 o 4 c½ QDr 2 o 3 d½ QDr 3 M½ QDr 1] 2]o 3 2½ {ks=hksvh nje;ku {k.kfp=s?ks.;klkbh lk/kukapk okij djrkrv½ udk kk c½ fn kkn kzd d½ nqqfcz.k M½ dwesjk 3½ Hkkjrh; izek.kosg js[kko`rrko#u fuf pr dsyh vkgs- v½ 82 1 va k mrrj v{ko`rr 2 c½821 va k nf{k.k v{ko`rr 2 d½ 82 1 va k iwoz js[kko`rr 2 d½821 va k if pe v{ko`rr 2 4½ vakrjjk Vªh; okjjs kk js[kko`rrko#u Bjfoyh tkrsv½ c½ 0 0 d½ 60 0 M½ ½ Hkkjr gk xksyk/kkzrhy ns k vkgsv½ mrrj&iwoz c½ mrrj&if pe d½ nf{k.k&iwoz M½ nf{k.k&if pe iz u 2 jk-;ksx; tksm;k ykok- 05 v xv mrrjs c xv 1- fn kkn kzd ¼ ½ v va k mrrj v{ko`rr 2 2- ddzo`rr ¼ ½ c- tkxfrd izek.kosg 3- xzhuhp js[kko`rr ¼ ½ d- unhps lap;u dk;z ps v{ko`rr ¼ ½ M- fn kk vksg[k.;klkbh 5- iwjrv ¼ ½ bz- edjo`rr Q- fo kqoo`rr iz u 3 jk [kkyhy iz ukaph FkksMD;kr mrrjs fygk- 02 1½ {ks=hksvh nje;ku iz ukoyhps egùo fo kn djk- % % ½ Hkwdai ygjhps fdrh izdkj vkgsr\ % iz u 4 Fkk % fgeks< o R;kaps izdkjkph vkd`rh dk<k o ;ksx; fbdk.kh ukos n;k- 03

40 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 16 d`rh Øekad % 07 v/;;u {kerk % HkkSxksfyd?kVdkaps fujh{k.k dj.ks]vuqeku dk<.ks- {ks= % izkd`frd Hkwxksy?kVd % varxzr gkypkyh o ckg;izfdz;k FkksMs vkbow;k % v/;;u {kerk oxz % uook 1½ Hkwdai Eg.kts dk; \ % ½ HkwdaikewGs dk ifj.kke gksrkr \-% ½ oyh iozr Eg.kts dk;\ ½ ckg;izfdz;sr dks.kdks.kr;k fdz;kapk lekos k gksrks\-% d`rhps uko % HkkSxksfyd vkd`r;akps fujh{k.k dj.ks o R;koj vk/kkfjr iz ukaph mrrjs ns.ks- d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % varxzr gkypkyh o ckg;izfdz;k ;kap;k HkkSxksfyd vkd`r;k d`rh % HkkSxksfyd vkd`r;kps fujh{k.k d#u iz ukaph mrrjs fygk- Hkwdai ygjhaps izdkj

41

42 iz u % 1-Hkwdai ygjhps izdkj fygk HkwdaiukHkh o vfidsanz ;krhy Qjd fygk Hkw varxzr gkypkyh,desdkp;k fo#/n cktwus gksr vlrhy rj R;keqGs Hkwi` Bkoj dk; ifj.kke gksrks \ xV iozr o [kpnjh ;kap;krhy Qjd Li V djk iwjrV o iwjesnku gh Hkw#is unhp;k dks.kr;k dk;kzewgs r;kj gksrkr fgeks<kps izdkj fygk- % e/; fgeks< fgeunhp;k dks.kr;k Hkkxkr vlrkr \ lkxjh ykvkap;k [kuu dk;kzewgs dks.kdks.krs Hkw#is r;kj gksrkr \ iqg.k gs Hkw#i dks.kr;k ckg;dk;kzp;k lap;u dk;kzeqgs r;kj gksrs \ oyhdj.kkeqGs dks.krs Hkw#i r;kj gksrs\ vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh ikb;iqlrd

43 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 17 d`rh Øekad % 08 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % HkkSxksfyd?kVdkaps fujh{k.k dj.ks]vuqeku dk<.ks- {ks= % izkd`frd Hkwxksy?kVd % varxzr gkypkyh o ckg;izfdz;k FkksMs vkbow;k % 1½ HkkjrkP;k mrrj Hkkxkrhy iozrkps uko dk; vkgs \ % ½ Hkkjrh; okgoav HkkjrkP;k dks.kr;k fn ksyk vkgs \ -% ½ caxkypk milkxj HkkjrkP;k dks.kr;k fn ksyk vkgs \ ½ Hkkjrkrhy lokzr mapf k[kjkps dks.krs vkgs \ -% d`rhps uko % izkd`frd?kvdkaps fujh{k.k dj.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % fofo/k Hkw#is] Hkkjrkpk izkd`frd udk kk

44 d`rh % fofo/k Hkw#is] HkkjrkP;k izkd`frd udk kkps fujh{k.k d#u iz ukaph mrrjs fygkiz u % 1- Hkkjrkrhy 6000 ehvjis{kk tklr maph vlysyk Hkkx dks.kr;k fn ksl vkgs\ n~ohidYikojhy iwozokfguh un;kaph ukaos fygk-\ lg;knzh iozrkph maph dks.kr;k fn ksus ok<r tkrs\ mrrjsdmhy esnkuh izns kkpk mrkj dks.kr;k fn ksyk vkgs \ iwoZ?kkVkrhy f k[kjkaps uko lkaxk vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh ngkoh ikb;iqlrd- uouhr kkys; vwvykl-

45 र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 18 / क ल ध ३५ म वनट क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त ४. स शजक र जक य चळ ळ (र ज यश स त र ) स शजक चळ ळ जनज ग त स ठ क त ग च अ ल ब करत त ह ओळखत य. ५. श क षण क टच ल ६. दहल अन ब ल घटक च सक ष कर व व ध स शजक स स य च य स ड क स ठ शशक ष ह हत त व च ध य आह. १. स व त र य नप क ळ त क त स शजक स स य ह त? क ह ब ब २. ल स ठ पदहल श ळ क स र क ल? आठ य ३. स शजक श क षण क क ष त त क क त स जस ध रक न क य क ल? त ह क? इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. आद स ल स ठ त र ब ई डक अन त ई घ य न क त क य क ल? २. श सन न दहल अन ब ल घटक च, अल पस ख य क य च सक ष कर ह ण स ठ शशक ष क ष त त क त उप य य जल? क त कर ३. प र र थम क शशक ष च य प रस र स ठ श सन न क त स ध र क ल य? ४. स कल पन मचत प कर.

46 श क षण क श क षण क क ष त त क य क ल ल य र थ र व यक त च मचत स दहत क य स जल? १. शशक ष त न क त स शजक स स य स डव ण स त झ ल? अमधक दहत इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र १. क ठ र आय ग न शशक ष च य क ष त त स ध र ह ण स ठ क त शशफ रश क ल य? २. क त व द य प ठ क य च दहत शलह. १. ह र ष र ज य स प स क षर ह ण स ठ क त ग च अ ल ब कर ल ग ल? २. क सब डच य प रकल प व र य दहत शलह.

47 र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 19 / क ल ध ३५ म वनट क ष त / प रकर न ४. स शजक र जक य चळ ळ (र ज यश स त र ) इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त दहल अन ब ल घटक च य सक ष कर च अर थ स गत य इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न ६. दहल अन ब ल घटक च सक ष कर स त ब ध - स ज त ल ब ल घटक च य व क स स ठ च व व ध प रयत न त च हत त व इ.९ अध ययन ओळख. वनष पत त / क ष त १. व क स प स न मचत अस र स ज त ल घटक क त? क ह ब ब २. व क स प स न मचत अस ऱ य घटक च य व क स स ठ आठ य क त प रयत न कर त अस त म ह ल टत? ३. स व त र य न लढ य त सहभ ग अस ऱ य दहल च न स ग. त ह इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक क? १. ख ल ल तक त प कर. क र. क ष त दहल च न उल ल खन य क वगर एक त मत क १ स शजक ल ग र ह ग ई व र ध स ध यत स ठ आ लन अध ययन अन भ २ शशक ष /क त ३ क र ड क त कर ४ र जक य ५ व ज ञ न ६ पय र ७ स दहत ८ स ग त २.स व त र य न न तरच य क ळ त स त र य च य ग न क त? ३.अन स मचत ज त, अन स मचत ज त, भटक य व क त ज त - ज त, अल पस ख य क य च य व क स स ठ श सन न क त प रयत न क ल?

48 श क षण क स दहत व व ध क ष त त ल उल ल खन य क वगर क ल ल य व यक त च फ ट, तक त, १. स ज त ल ब ल घटक क त? २. स ज त ल दहल ब ल घटक क त व क स प स न मचत आह त? क य स जल? ३. स ज त ल दहल ब ल घटक य च य व क स स ठ श सन न क त प रयत न क ल आह त? अमधक दहत इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. स कल पन मचत तय र कर.- दहल च य स भ त ल क य. स व ध य य २. अस श यत वन र स ठ क त प रयत न झ ल? ल य पन ३. न अमधक र स रक ष क य य व र य दहत शलह. १. क व डच क ळ लक ष त घ त य ग य त खबर र घ ऊन त च य ग त ल अमधक सर / दहल बचत गट च य क क ज च दहत म ळ. क त / उपक र २. त च य ग त ल/शहर त ल व व ध क ष त त उल ल खन य क वगर कर ऱ य दहल च दहत म ळ.

49 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 20 / क ल ध ३५ ममवनट ३. उपय शजत इवतह स इवतह स च व व ध व र य त ज न त ह र उपय जन स ज न घ आचर त आ. ७. व ज ञ न त त ज ञ न १.स व त र य न त तर भ रत त ल व ज ञ न त त ज ञ न त ल प रगत च उ हर स गत य. २.इ टरन टच य त न न न न श ध च दहत म ळ. क ह १. भ रत च य व ज ञ न त त ज ञ न च य क ष त त स ध र घड न ब ब आ ण च प रयत न क त प रध न र य न न क ल? आठ २. व ज ञ न त त ज ञ न च य क ष त त क त प रगत झ ल आह? य ३. क त द स आप व ज ञ न द न म ह न स जर करत? त इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक ह क? १.भ रत च य व ज ञ न, त त ज ञ न क ष त त ल प रगत च क लर र शक न स र तय र कर. क त कर

50 २.प ढ ल व यक त न व ज ञ न त त ज ञ न त क त क य क ल त स ग. श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र ३.इ टरन टच य त न अ ऊज र आध ररत व द य तऊज वनम त क द र य च दहत म ळ. मचत १. स व त र य न त तर क लख ड त भ रत न व ज ञ न त त ज ञ न त क त प रगत क ल? २. इ टरन टच य पर च फ य शलह. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. इ टरन टच य त न इस त र स च दहत म ळ. २. ब ईलच फ य त ट शलह. १. नज कच य क ळ त स ग क च य सह य य न र ल व आरक ष कर न र ल व च प र स कर त च य प र स च अन भ शलह. २. नज कच य क ळ त शशक षक/ प लक च य त न त च य ज ळच य आक श क द र स भ ट द य दहत म ळ.

51 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 21 d`rh Øekad % 09 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % uslfxzd?kvdkaps fujh{k.k oxhzdj.k d#u vuweku dk<.ks R;ke/khy dk;zdkj.khkko lkaxrk ;s.ks- {ks= % izkd`frd Hkwxksy?kVd % o` Vh FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks Hkkjrkrhy gokeku dks.kr;k izdkjps vkgs\ % ½ Hkkjrkr fdrh _rw vkgsr\ -% ½ Hkkjrkr ikolkg;kr dks.kr;k okú;kiklwu ikål imrks \ ½ ikålkps izdkj fdrh vkgsr \ -% d`rhps uko % itzu; izdkj o itzu; forj.k udk kkps fujh{k.k dj.ks o iz ukaph mrrjs ns.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % itzu; izdkj n kzfo.kkú;k vkd`r;k o itzu; forj.kkpk udk kk d`rh % itzu; izdkj n kzfo.kkú;k vkd`r;kaps fujh{k.k d#u vkd`r;kauk ukos n;k-o udk kkps fujh{k.k d#u iz ukaph mrrjs fygk-

52 iz u %1- dks.kr;k izns kkr ikolkps izek.k tklr vkgs\ vkf k;k [kamkp;k dks.kr;k Hkkxkr tklr ikolkpk izns k vkgs\ vkWLVªsfy;k [kamkp;k dks.kr;k fdukú;kyk tklr ikolkpk izns k vkgs\ vavkfdvzdk [kamkoj ikolkps izek.k fdrh vkgs\ nf{k.k vesfjdsp;k dks.kr;k Hkkxkr ikolkps izek.k tklr vkgs\ vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh ikb;iqlrd-

53 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 22 d`rh Øekad % 10 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % uslfxzd?kvdkaps fujh{k.k oxhzdj.k d#u vuweku dk<.ks R;ke/khy dk;zdkj.khkko lkaxrk ;s.ks- {ks= % izkd`frd Hkwxksy?kVd % o` Vh FkksMs vkbow;k % 1½ rkieku Eg.kts dk; \ rs lkaxk- % ½ rkieku d{kk Eg.kts dk; \ -% ½ rkieku n kzfo.;klkbh dks.kr;k izdkjp;k vkys[kkpk okij dsyk tkrks \ ½ ikålkps izek.k n kzfo.;klkbh dks.kr;k izdkjp;k vkys[kkpk okij dsyk tkrks\ -% d`rhps uko % uslfxzd?kvdkaps fujh{k.k dj.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % izkd`frd jpuk]itzu;]rkieku n kzfo.kkjh vkd`rh] okf kzd ljkljh rkieku o itzu;eku n kzfo.kkjk vkys[k

54 iz u % d`rh % uslfxzd?kvdkaps fujh{k.k d#u iz ukaph mrrjs ns.ks- 1- psuubz ;sfks lokzr tklr ikål dks.kr;k efgu;kr imrks \ tqys efgu;kr dks.kr;k kgjkr lokzr tklr ikål imrks \ dkssydkrk kgjkr lokzr deh ikål dks.kr;k efgu;kr imrks\ dks.kr;k kgjkr ikp efguks 150 feeh is{kk tklr ikål imrks\ dks.kr;k kgjkph rkieku d{kk deh vkgs\ eqcbz kgjkph dks.kr;k efgu;krhy rkieku d{kk deh vkgs\ psuubzps rkieku o itzu;ekukp;k vk/kkjs gokekukpk vankt djk pkjgh kgjkrhy lokzr tklr ikolkps efgus dks.kdks.krs vkgsr rs kks/kk o vankt O;Dr djk pkjgh kgjkaps le vkf.k fo ke gokekukr oxhzdj.k djk lokzr tklr rkieku dks.kr;k kgjkps vkgs\ vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh ikb;iqlrd-

55 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy द स% 23 d`rh Øekad % 11 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % olr;kap;k fuekz.kke/;s ekuokus HkkSxksfyd?kVdkapk dlk okij dsyk ]rlsp LFkkfud izkd`frd i;kzoj.kk kh vuqdwyu o lq/kkj.kk rks d kk djr xsyk ;kps ijh{k.k djrk ;s.ks- {ks= % ekuoh Hkwxksy?kVd % ukxjhdj.k FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks ekuokp;k izeq[k xjtk dks.kr;k \% ½ vuukph xjt d kh iq.kz dsyh tkrs \ -% ½ ol= d kk iklwu cufoyh tkrkr \ % ½ ekuokp;k fuokú;kyk dk; Eg.krkr \ % ½ loz?kjs lkj[khp dk ulrkr\% d`rhps uko % dkgkuq#i cny.kkú;k fuokú;kps Lo#i] o izns kkuq#i cny.kkú;k fuokú;kph jpuk ;kaps fujh{k.k dj.ks o cka/kdke lkfgr;kph ;knh r;kj dj.ks- d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % dkgkuq#i cny.kkú;k fuokú;kps Lo#i nk[kfo.kkjs fp= o izns kkuq#i cny.kkú;k fuokú;kps izdkj n kzfo.kkjs fp= isu isfuly]dkxn d`rh % fp=kaps fujh{k.k dj.ks o cka/kdkae lkfgr;kph ;knh r;kj dj.ks

56

57 xzkeh.k o kgjh Hkkxkr okijy;k tk.kkú;k lkfgr;kaph ukos n;k- cka/kdke lkfgr;k ps uko xzkeh.k Hkkxkr okijys tk.kkjs lkfgr; kgjh Hkkxkr okijys tk.kkjs lkfgr; cka/kdke lkfgr;kps uko xzkeh.k Hkkxkr okijys tk.kkjs lkfgr; kgjh Hkkxkr okijys tk.kkjs lkfgr; nxm okgw Ekkrh dksy Xkor I+k=k flesav dkp Ykks[kaM rkmi=h ykdwm es.kdkim Ikk.kh Pkwuk [kmh Qj kh vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk ikpoh] uooh] ngkoh ckjkoh ikb;iqlrd-

58 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 24 d`rh Øekad % 12 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % olr;kap;k fuekz.kke/;s ekuokus HkkSxksfyd?kVdkapk dlk okij dsyk ]rlsp LFkkfud izkd`frd i;kzoj.kk kh vuqdwyu o lq/kkj.kk rks d kk djr xsyk ;kps ijh{k.k djrk ;s.ks- {ks= % ekuoh Hkwxksy?kVd % ukxjhdj.k FkksMs vkbow;k % [kkyhy rdr;kr dkagh lksbz&lqfo/kk fny;k vkgsr ;k lqfo/kk QDr xzkeh.k fdaok QDr ukxjh Hkkxakr miyc/k vlrkr]dh nksughdms vlrkr rdr;kr [kw.k d#u oxhzdj.k iw.kz djk- lksbz lqfo/kk xzkeh.k ukxjh isvªksy iai fp=iv x`gs vkboms cktkj izkfkfed vkjksx; dsanz Ikksyhl pksdh dyk nkyu Xkzkeiapk;r d` kh mriuu cktkj lferh izkfkfed kkgk Ekk?;fed kkgk Ekgkfo ky; fo kihb fdjkuk nqdku Ckgqfo/k kqjw kk #X.kky; esvªks LVs ku

59 Ckl LFkkud dkim cktkjisb cwad ftygk ifj kn dk;kzy; U;k;ky; vk;dj dk;kzy; d`rhps uko % fp=k o#u ukxjhdj.kkph dkj.ks o lel;k vksg[k.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % ukxjhdj.kkph dkj.ks o lel;k n kzfo.kkjh fp=s d`rh % fp= vksg[kwu ukxjhdj.kkph dkj.ks o lel;k vksg[k.ks ojhy p=krhy xko o kgj ;kaps fujh{k.k d#u [kkyhy eqn~n;kap;k vk/kkjs rksyfusd ekfgrh fygk- 1- mn;ksx/kans % O;kikj %

60 3- Okkgrwd o lans kogu % f k{k.k % brj vk/kqfud lksbzlqfo/kk % ukxjhdj.kkp;k lel;k ojhy fp=kaps fujh{k.k d#u ukxjhdj.k lel;kaph ekfgrh fygk- 1- >ksimiv~vh % iznq k.k % okgrwd lel;k %

61 4- -dpjk lel;k % iz u % [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk- 1- xqugsxkjh jks[k.;klkbh rqegh dks.krs mik; lqpoky \ % tyiznq k.k fu;a=.kkps mik; lkaxk- % vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk ikpoh] uooh] ngkoh ckjkoh ikb;iqlrd- र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प

62 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 25 / क ल ध ३५ ममवनट ५. प रस र ध य आण इवतह स व व ध प रस र ध य इवतह स य च य त ल सहस ब ध ओळखत य. १०. ब लत ज न प भ ग २ जन त वनम त त ल न गर स ज सक र य करण त ल प रस र ध य च भ म क जब ब ऱ य ओळखत य. १. त म ह ल दहत असल ल य वनक त तपत च न शलह. क ह २. त नपत त क क त प रक रच य ब तम य चन स ब ब म ळत त? आठ ३. त तपत र श न ह प रस र ध य इवतह स च य क त य स धन प रक र त य त त? ४. त तपत न ल कश ह च च र थ स त भ क म ह त त? त इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक ह क? १. स व त र य नप क ळ स व त र य न त तर क ळ त ल त तपत च न स ग. २. त तपत च ब लत स वर प स ष कर. ३. स कल पन मचत प कर. क त कर ४. र श न र ल क त ऐवतह शसक शलक त म ह ल अमधक

63 आ डत त? श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र ज न न न त तपत १. त तपत स जप रब धन च क य कस करत त? २. स जज ग त करण च क र श न दहन कस करत त? ३. वन ड क क ळ त प रस र ध य जन त कस वन करत त? इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक च. १. र श न र न स स च प रत क ष क क ज ख ल य ळ क त परर झ ल? २. ल कश ह र ज यव य त प रस र ध य च क त भ म क अस यल ह अस त म ह ल टत? १. त तपत त न क व ड १९ च य स भ त आर ग य च क ळज कश घ य य ब बत य ऱ य ल ख, मचत च स ग रह कर. २. श क षण क दहत ऱ य र श न दहन च न शलह.

64 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 26 / क ल ध ३५ म वनट १. स व ध न च टच ल (र ज यश स त र) स व ध न च टच ल स शजक परर त न च य द श न ह त असल य च स गत य. १०. ब लत ज न प भ ग १,२ स शजक स त च प रस क र करण व र य च ज वन ह. १. भ रत य स व ध न च य उद शशक त क क त हत त व च य ब ब च उल ल ख क ल आह? क ह २. स व ध न न ज स ध य ब बत त क त ह द ल आह? ब ब ३. स शजक स त म ह ज क य? स शजक स त च प रस क र आठ क ल ल य व यक त च न स ग? य ४. स शजक न य द न म ह न क त द स स जर क ल ज त? त १. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक ह २. इयत त ८ इवतह स न गररकश स त र क रम क प ठ यप स तक क? १. स कल पन मचत प कर. क त कर

65 २. ख ल ल तक त प कर. क र. व यक त च न स शजक स त स ठ क ल प रयत न १. ह त फ ल २. ड.ब ब स ह ब आ ब डकर ३. क ल ह प र स न त छ.र.श ह आरक ष च ज ह रन ह र ज क ढल. ४. न र य घ ज ल ख ड ५. प दडत र ब ई ६. प र.एन.ज.र ग ३. स कल पन मचत प कर. श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र स शजक स त प र वपत करण स ठ क य क ल ल य व यक त च मचत १. स शजक स त वन ह ण स ठ त म ह क त प रयत न कर र? २. स शजक व र त वन ह ण स क त ग ष क र भ त ठरत त? इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक इयत त ८ इवतह स न गररकश स त र क रम क प ठ यप स तक १. स शजक स त वन ह ण स ठ स व ध न न न गररक न क त स व त र य न द ल? य च क त परर झ ल? २. स नत च य हक क न स र भ रत य न गररक न क त ग ष करत य त न ह त? १. त च य ग त ल / शहर त ल स शजक क य कर ऱ य व यक त च य क य च दहत शलह. २. स शजक स त वन ह ण स ठ श सन न क त उप य क ल?

66 र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 27 / क ल ध ३५ ममवनट क ष त / प रकर न ५. भ रत य ल कश ह प ढ ल आ न (र ज यश स त र) इ.१० अध ययन १. व व ध आ न च स त वनष स वर प स ष करत य. वनष पत त / क ष त २. अ तग त आ न न त ड कस त य त य च व चन करत य. इ.९ इवतह स ३. भ रत च स रक ष व य क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन न स रक ष ह स कल पन स ष करत य. वनष पत त / क ष त १. स व ध न न न गररक न क त हक क द ल आह त? २. स व ध न न द ल ल य न गररक च य हक क च स रक ष क ह करण च जब ब र क च आह? ब ब ३. क त क र ळ न हक क न ब ध प हचत? आठ ४. न हक क ध य क त प र ख हक क च स श ह त? य ५. सध यस थ त त न ज न क त क र ळ ध क य त आल आह? त ह इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक एक त मत क क? स ध यत स ठ १. त च हक क त म ह ल दहत आह त क? त त ल न हक क अध ययन अन भ स ग. /क त २. स कल पन मचत तय र कर. द ररद र य क त कर म नव स रक ष तत त ल सम क षवष ट ब ब क षनर रत

67 ३. न हक क च य स रशक षतत स ठ क त क य करण त आल आह त? ४. न हक क आय ग च पन क करण त आल? श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र न हक क तक त १. न स रक ष च ख य लक ष क त असत? २. न च य स रशक षतत ल ब ध ठर र घटक क त? ३. न स रक ष म ह ज क य? इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. पय र स रशक षतत स ठ त म ह क त क ळज घ य ल? २. भ रष च र नष ह ण स ठ क त प रयत न ह आ श यक आह त? ३. न स रक ष च ब लत स कल पन स ष कर. १. र ष य स रक ष न स रक ष य त ल फरक क त? २. न हक क स रक ष स ठ श सन न क त उपक र र बव ल आह त? ३. ल कश ह श सन व य न स रक ष स ठ उपय क त आह अस त ल टत क?

68 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 28 d`rh Øekad % 13 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % olr;kap;k fuekz.kke/;s ekuokus HkkSxksfyd?kVdkapk dlk okij dsyk ]rlsp LFkkfud izkd`frd i;kzoj.kk kh vuqdwyu o lq/kkj.kk rks d kk djr xsyk ;kps ijh{k.k djrk ;s.ks- {ks= % ekuoh Hkwxksy?kVd % ukxjhdj.k FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks ekxhy d`rkh e/;s vki.k dks.kr;k?kvdkaph ekfgrh ikfgyh rs lkaxk \% ½ rqegkyk ekfgr vlysy;k olr;kaps izdkj lkaxk- -% ½ ukxjhdj.kkapk dy d kkp;k }kjs nk[kfoyk tkrks\ % ½ rqegkyk ekfgr vlysys vkys[k izdkj lkaxk- % d`rhps uko % olr;kaps izdkj ] vkys[k okpu o vkys[k dk<.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % olr;k izdkjps fp=] ukxjhdj.kkpk dy n kzfo.kkjk js kkys[k] vkys[k r;kj dj.;klkbh lkaf[;dh; ekfgrh] isu isfuly]vkys[k dkxn][ksmjcj]ekstiv~vh] d`rh % olr;kap;k izdkjkps fujh{k.k d#u R;kaph osf k V;s fygk fnysy;k vkys[kkps okpu o lkaf[;dh; ekfgrhp;k vk/kkjs vkys[k r;kj dj.ks- [kkyhy fnysy;k vkys[kkps fujh{k.k d#u iq<hy iz ukaph mrrjs fygk-

69 iz u % 1- fnysy;k vkys[kkr lokzr tklr ukxjhdj.k dks.kr;k n kdkr >kys vkgs \ % yk ukxjhdj.kkpk dy fdrh VDds vkgs \ % lokzr tklr ukxjhdj.k dks.kr;k o khz >kys \ % yk ukxjhdj.kkpk dy fdrh VDds vkgs\ % rs 2011 ;k n kdkr ukxjhdj.kkpk dy fdrh VDdsus ok<ys \ % [kkyhy lkaf[;dh; ekfgrhp;k vk/kkjs js kkys[k r;kj djk- o kz czk>hy % ukxjhdj.kkpk dy n kzfo.kkjs dks Vd ¼1960 &2010½ Ukkxjhdj.kkpk dy VDdsokjhr vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk ikpoh] uooh] ngkoh ckjkoh ikb;iqlrd-

70 aaaaaaaa Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 29 d`rh Øekad % 14 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk %,[kkn;k izns kkrhy izkd`frd i;kzoj.kkpk rsfkhy vfkzdkj.k o O;kikj ;koj gks.kkjk ifj.kke fo kn djrk ;s.ks- {ks= % ekuoh Hkwxksy?kVd % O;kikj FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks Ik;kZoj.k Eg.kts dk; rs lkaxk \% ½ i;kzoj.kkr dks.kdks.krs?kvd vlrkr \ -% ½ i;kzoj.kkps izdkj lkaxk % ½ izkd`frd i;kzoj.k Eg.kts dk; \ % d`rhps uko % i;kzoj.kkps izdkj ]i;kzoj.k vkf.k vkffkzd O;olk; ;kapk laglaca/k vh;kl.ksa d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % Ik;kZoj.k izdkj n kzfo.kkjs kcndksms ]i;kzoj.k vkf.k vkffkzd O;olk; n kzfo.kkjs fp= o udk ks - d`rh % Ik;kZoj.k izdkj n kzfo.kkjs kcndksm;kaps fujh{k.k dj.ks o i;kzoj.k izdkj dks Vd iw.kz dj.ks o i;kzoj.k vkf.k vkffkzd O;olk; ;kapk laglaca/k kks/k.ks- Ik;kZoj.k izdkj n kzfo.kkjs kcndksms g e` nk Tk ez ik Ok j Uk Okk Ek fu /k.kh jk Ikk Ek f k Ok [k M D izk O;k Ik oz Rk Uk Ek Uk Oo iq i Bk j Lrs Li lks j k Drh.ks j js Yos Rkh Ok LR;k es nk u m ks Xk Ek gk jk Vª Okk g rw d v

71 HkkSfrd i;kzoj.k i;kzoj.k izdkj lkald`frd i;kzoj.k izkd`frd i;kzoj.k vkf.k ksrh O;olk; o R;koj vk/kkjhr mn;ksx

72 ojhy rdr;kps fujh{k.k d#u i;kzoj.k vkf.k mn;ksx ;koj fvii.kh r;kj djk -% ojhy udk kkps fujh{k.k d#u ksrh mriknu o i;kzoj.k ;kapk lglaca/k FkksMD;kr fygk ksrh mriknu ftygk 1- vkack % Tokjh % fpdw % dkiwl % fejph % dsgh % la=h %

73 8- cktjh % dktw % vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh] ngkoh ckjkoh ikb;iqlrd-

74 र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त, व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) च च क रम क २ ह स 30 ळ ३० म. ग १५ प रश न १ अ) प ढ ल व ध न स ठ द ल ल य पय य प क य ग य पय य च क षर च कट त शलह. ३ १) अ ऊज आय ग च पदहल अध यक ष म ह न य च न क झ ल. अ) ड.ह स ठन ब) ड.र ज र ण ण क) ड.ए.प.ज.अब ल कल ड) ड.ह भ भ २) प ढ लप क क त हक क च स श न हक क ध य ह त न ह. अ) र जग र च अमधक र ब) दहत च अमधक र क) ब लक च अमधक र ड) स न क स ठ स न तन ३) भ रत च य व ज ञ न त त ज ञ न च य क ष त त स ध र घड न आ ण च प रयत न य प रध न र य न न क ल? अ) प.न हर ब) ल लबह द र श स त र क) इ द र ग ध ड) र ज ग ध ब) प ढ ल गट त ल च क च ज ड ओळख न शलह २ १) अ) ड.ह भ भ अ स ट च च क ल. ब) ड.र ज र ण ण भ भ आण व क स श धन क द र च स च लक क) ड.ए.प.ज.अब ल कल क ष प स त र वनम त ल स र त क ल. ड) ड.ह स ठन अ ऊज आय ग च अध यक ष २) अ) ह त फ ल ल च पदहल श ळ ब) ड.ब ब स ह ब आ ब डकर च र तळ सत ग रह क) न र य घ ज ल ख ड क ग र स घटन ड) ध प टकर ह ड प रर थ च वन लन

75 प रश न २ स चन प र क त कर. ४ १. स कल पन मचत प कर द क षनक व त तपत र २. स कल पन मचत प कर. प रश न ३ प ढ ल प रश न च २५ त ३० शब त उत तर शलह. (क त ह न ) ४ १) ब ईलच फ य त ट शलह. २) अ तग त स रशक षतत ल आ न वन कर ऱ य ब ब क त? ३) प प र वर त ह ण च क र त र ल उप य स ग

76 प रश न ४ प ढ ल व ध न सक र स ष कर. (क त ह एक ) २ १) प रस र ध य न स जप रब धन च ध य म ह न ओळखल ज त. २) ल कश ह श सन व य न स रक ष स ठ उपय क त आह

77 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz Loa; v/;;u pkp.kh dzekad %02 fnol%30 b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy osg % 30 fefuvs xq.k % 15 iz u 1 yk- [kkyhy fnysy;k i;kz;kisdh ;ksx; i;kz; fuomk- 05 1½ fo kqoo`rrh; izns kkr lokzr tklr izdkjpk ikål imrks v½ izfrjks/k c½ vkorz d½ vjksg M½ izr;korz 2½ ukxjhdj.kkph ok< ;k dkj.kkeqgs gksr vkgs v½ O;kikj c½ vks ksfxdhdj.k d½ ;kaf=dhdj.k o ra=kku M½ ojhy loz dkj.kkeqgs 3½ fu;kzrhps eqy; gs vk;krhp;k ewy;kis{kk tklr vlrs-rsaogk R;kl Eg.krkrv½ izfrdqy O;kikj c½ vuqdwy O;kikj d½ larqfyr O;kikj d½ fdjdksg O;kikj 4½ jlr;kap;k nksugh cktwuh LFkkiu >kysy;k olr;kauk Eg.krkrv½ dsafnzr olrkh c½ js kh; olrh d½ fo[kqjysyh olrh M½ dsanzksrlkjh olrh 5½ vkarjjk Vªh; O;kikj gk nksuis{kk vf/kd ns kkanje;ku gksrks]rsaogk R;k O;kikjkyk Eg.krkr v½ n~foi{kh; O;kikj c½ cgqi{kh; O;kikj d½ varxzr O;kikj M½?kkÅd O;kikj iz u 2 jk- [kkyhy fo/kkus pwd dh cjkscj rs fygk- 05 1½ jsyos okgrwd gk lkald`frd i;kzoj.kkpk izdkj vkgs- ¼ ½ 2½ vk;kr o fu;kzr ewy; lkj[ksp vly;kl R;k larwfyr O;kikj Eg.krkr- ¼ ½ 3½ tklr ikolkp;k izns kkrhy?kjs mrjr;k Nijkaph vlrkr- ¼ ½ 4½ Hkkjrkr vkxus; O;kikjh okú;kiklwu ikål imrks- ¼ ½ 5½ vk;dj dk;kzy;kph lqfo/kk xzkeh.k eksb;kizek.kkr vlrkr- ¼ ½ iz u 3 jk [kkyhy iz ukaph FkksMD;kr mrrjs fygk- 02 1½ ukxjhdj.kkeqgs xqugsxkjh gh lel;k d kh fuekz.k gksrs rs Li V djk % % ½ vn` ; O;kikj Eg.kts dk;\ % iz u 4 Fkk % izfrjks/k itzu;kph vkd`rh dk<k- 03

78 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 31 / क ल ध ३५ ममवनट ५. भ रत य ल कश ह प ढ ल आ न (र ज यश स त र) अ तग त आ न न त ड कस त य त य च व चन करत य. ३. भ रत च स रक ष व य अ तग त स रशक षतत व र य अस ऱ य आ न च ज अस. क ह १. त म ह ल ज न जगत न क त ग ष आ न त क टत त? ब ब २. क क त क ष त त त म ह ल आ न ज त त? आठ ३. भ रत प ढ क त आ न आह त? य ४. क त आ न स डव ण स आप प रर थ प र ध न द य ल? त ह इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक क? १. स कल पन मचत तय र कर. भ रत च य अ तग त स रशक षतत प ढ ल आ न. २. तक त प कर भ रत च य अ तग त क त परर झ ल क त क र. स रशक षतत - आह? कर प ढ ल उप य आ न १. हशत २. भ रष च र ३. प र शशकत

79 श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र नक षल च श ज र ल नक षल कड शत र ष श स ब ध ळल ल य अस श च य य क न ळ स रशक षतत ल ध क, र ष य प र ह त ४. नक षल ह र ष त ल आ, गडमचर ल स रख य र जग र भ ग त नक षल ळ उपलब त वनरपर ध ल क च बळ वन कर. ज त आह. झ पडपट ट ५ स स य तक त १. अ तग त स रशक षतत म ह ज क य? २. अ तग त स रशक षतत ल आ न वन कर ऱ य ब ब क त? ३. अ तग त स रशक षतत व र य अस ऱ य आ न ळ श र क त परर ह त? इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. श च य अ तग त स रशक षतत च य द ष न त म ह ल ट ऱ य आ न च य कर. २. त च य द ष न स यबर हल ल य च आ न र करण स ठ उप य स च. ३. क त क र ळ श त अस थ रत वन ह त? १. इ टरन ट च य त न अ तग त स रशक षतत व र य श स र ल अ तग त आ न च दहत म ळ. २. भ रत च य स रक ष व य त क त ब ल ह त ग ल य च दहत म ळ.

80 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 32/क ल ध ३५ ममवनट ५. भ रत य ल कश ह प ढ ल आ न (र ज यश स त र) अ तग त आ न न त ड कस त य त य च व चन करत य. ३. भ रत च स रक ष व य एख द य आ न च अभ य स कर न त च स श धनपत रत क तय र करत य. क ह १. आ न म ह ज क य? ब ब २. सद यस थ त त आपल य स र क त आ न आह? आठ ३. व द य र थ म ह न त च य स र क त आ न आह त? य ४. य आ न ल स र ज त असत न क त अडच य त आह त? १. स शजक आ न अ धश रद, क प र, शल गभ, ढत ध श र,अस रशक षतत, ब ल ज र इ. २. र जक य आ न र जक य अस थ रत, घर श ह, र जक य ग न ह ग र, त र च उ स नत इ. ३. आमर थ क आ न ररद र य, गररब, ठवबग र, ह ग ई, ब र जग र, भ रष च र इ. त ४. पय र व र यक आ न प र र, क षत ड, त प न ढ, ह प र, ह ळ वनम त, अस व त इ. क? ५. आर ग य व र यक आ न स र थ च र ग, अप ऱ य आर ग य स व ध, अन न भ सळ, व यसन ध नत ६. स रक ष व र यक आ न ग डवगर, गल, ७. श क षण क आ न ख सग कर, अप ऱ य श क षण क स व ध, आ तरज ल य शशक ष त ल स स य, मचत च शशक ष, ढत शशक ष फ इ.

81 १.ख ल ल द य च य आध र प ढ ल आ न र स श धनपत रत क तय र कर. श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र श र क आ तरज ल य शशक ष (Online education ) क त प रस त न - कर गरज / हत त व- व य प त - दहत च स कलन, व श ल र - उप य य जन - स र प - इ टरन ट १. स ज त ल ग गळ य क ष त त ल आ न श ध न त च ग र कर. इ टरन ट १. क र न व र लस कर एक आ न य र त च त शलह. १. व ज ञ न त त ज ञ न च अ स त पर ह एक आ न य र आपल त शलह.

82 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 33 / क ल ध ३५ ममवनट १. स व ध न च टच ल (र ज यश स त र) स व ध न च टच ल स शजक परर त न च य द श न ह त असल य च स गत य. ६. आ तरर ष य स स य (र ज यश स त र) भ रत य स व ध न क य य द व र न हक क च स रक ष कस ह त ह ज न घ. एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त क ह ब ब आठ य त ह क? क त कर १. न हक क म ह ज क य? २. न हक क च प त त क त श सन व य त ह त? ३. स व ध न न न ल द ल ल लभ त हक क क त? ४. आपल य ल म ळ ल ल य हक क च स रक ष क करत? १.इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक २.इयत त ७ इवतह स न गररकश स त र क रम क प ठ यप स तक १. क त क र ळ न हक क न ठ य प र र ब ध प हचत? २. ब लक च य हक क च ज ह रन क प रशसद झ ल? ३. न हक क च श चश वक ज ह रन कध न करण त आल? ४. त म ह ल म ळ ल ल य हक क च भ ग झ ल य स क कड गत य त? ५. हक कभ ग झ ल य स न य लय क त आ श ऊ शकत?

83 ६. स कल पन मचत प कर. श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र न हक क तक त. १. न हक क च स रक ष क करत? २. न हक क च स रक ष स ठ न य लय क त भ म क बज त? ३. न हक क च स रक ष स ठ आ तरर ष य, र ष य र ज य प तळ र क त प रयत न ह त आह त? १. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक २. इयत त ७ इवतह स न गररकश स त र क रम क प ठ यप स तक १. भ रत य न गररक न र जग र म ळ ण च हक क अस अस त म ह ल टत क? २. स न वन ऱ य च हक क म ळ ल तर आपल य श त ल ल कश ह र त च क त परर ह त ल अस त म ह ल टत? १. न हक क आय ग च दहत म ळ. २. ब लक च य फत सक त च य शशक ष क य २००९ न स र क त हक क च स रक ष झ ल आह?

84 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol % 34 d`rh Øekad % 15 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk %,[kkn;k izns kkrhy izkd`frd i;kzoj.kkpk rsfkhy vfkzdkj.k o O;kikj ;koj gks.kkjk ifj.kke fo kn djrk ;s.ks- {ks= % ekuoh Hkwxksy?kVd % O;kikj FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks rqegkyk ykx.kkú;k ogh isuph [kjsnh rqegh dks.kkdmwu djrk \% ½ O;kikj Eg.kts dk; \- -% ½?kkÅd O;kikjh dks.kkyk Eg.krkr \ % ½ O;kikjkps egro dk; vkgs\ % d`rhps uko % O;kikj izdkjph ekfgrh?ks.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % O;kikjkps izdkj nk[kfo.kkjk rdrs] d`rh % O;kikjkps izdkj nk[kfo.kkú;k rdr;kps fujh{k.k d#u iz ukaph mrrjs fygk-

85 [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk- [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk- 1- vkarjjk Vªh; O;kikjkph ekfgrh fygk- % O;kikj larwyu Eg.kts dk;\ % vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh] ngkoh ckjkoh ikb;iqlrd

86 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol %35-36 d`rh Øekad % 16 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % eky] lsok o ra=kku ;kap;keqgs,[kkn;k izns kkrhy fofo/k LFkkus,desdkauk tksmyh tkrkr-rs lkaxrk ;s.ks- {ks= % ekuoh Hkwxksy?kVd % okgrwd] lans kogu o i;zvu FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks]rqegh ikfgysy;k izoklh lk/kukaph ukos fygk \% ½ eky okgrwd lk/kukaph ukos fygk \- -% ½ tyekxkzps izdkj dks.krs \ % ½ okgrwd lk/kukaps egro fygk\ % d`rhps uko % okgrwd ekxz- okgrwd lk/kukap;k izdkjph ekfgrh?ks.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % okgrwd ekxz o okgrwd lk/kukaaph ekfgrh nk[kfo.kkjk rdrs]o fp=s d`rh % okgrwd ekxz o okgrwd lk/kukaaph ekfgrh nk[kfo.kkjk rdrs]o fp=s fujh{k.k d#u

87 iz ukaph mrrjs fygk- 1- Tky okgrwd gh brj okgrwdhis{kk LoLr vkgs dk \ % okgrwdhlkbh dks.kdks.kr;k?kvdkapk fopkj dj.ks vko ;d vkgs\ % gokbz okgrwdhps egro fo kn djk- % vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh] ngkoh ckjkoh ikb;iqlrd -

88 Ekgkjk Vª र ज य ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol %37-38 d`rh Øekad % 17 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % eky] lsok o ra=kku ;kap;keqgs,[kkn;k izns kkrhy fofo/k LFkkus,desdkauk tksmyh tkrkr-rs lkaxrk ;s.ks- {ks= % ekuoh Hkwxksy?kVd % okgrwd] lans kogu o i;zvu FkksMs vkbow;k % d`rhps uko % okgrwd ekxz o i;zvu LFkGkauk tksm.kkú;k udk kkps fujh{k.k dj.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % okgrwd ekxz o i;zvu LFkGkauk tksm.kkjk udk kk- d`rh % okgrwd ekxz o i;zvu LFkGkauk tksm.kkú;k udk kkps fujh{k.k dj.ks

89

90 iz u % [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk- 1- egkjk Vªkrhy fdy;kaph ;knh r;kj djk- % xje ik.;kps >js dks.kdks.kr;k ftyg;kae/;s vkgsr\ % ys.kh vlysy;k ftyg;kaph ukos fygk- % egkjk Vªkrhy foekurgkph ukos fygk- % lksykiwj & /kqgs jk Vªh; egkekxkzojhy fbdk.kkaph ukos fygk okgrwdhps ekxz o i;zvu LFkGkapk fodkl ;kapk lglaca/k dks.kdks.kr;k fbdk.kh fnlwu ;srks\ % vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh] ngkoh ckjkoh ikb;iqlrd

91 क ष त / प रकर न इ.१० अध ययन वनष पत त / क ष त इ.९ इवतह स क ष त / प रकर न स त ब ध - इ.९ अध ययन वनष पत त / क ष त एक त मत क स ध यत स ठ अध ययन अन भ /क त र ज य श क षण क स श धन प रशशक ष पररर, ह र ष प स त अभ य सक रम (Bridge Course) : श क षण क र - २०२१-२२ इयत त,व र य स म शजक श स त र (इवत स र ज यश स त र) ह स 39 / क ल ध ३५ ममवनट ४. स शजक र जक य चळ ळ (र ज यश स त र) स शजक चळ ळ जनज ग त स ठ क त ग च अ ल ब करत त त ओळखत य. ६. आ तरर ष य स स य (र ज यश स त र) पय र ऱ ह स ह एक ज गवतक स स य आह ह ज व कशसत ह. १. पय र द न क स जर क ल ज त? क ह २. पय र म ह ज क य? ब ब ३. पय र स ब ध क त स स य वन झ ल य आह त? आठ ४. पय र च य रक ष स ठ त म ह क त प रयत न क ल आह त? य ५. न सवग क स धन स पत त त क त ग ष च स श ह त? त ह इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक क? १. प ढ ल मचत च वनर क ष कर आपल त शलह. क त कर २. स कल पन मचत प कर.

92 ३. पय र च य रक ष स ठ आ तरर ष य प तळ र ल प रयत न प ढ ल क लर र र श. ४. पय र च ऱ ह स ह ण स क र भ त घटक क त? ५. पय र च न ज न र क त परर झ ल आह? ६. प ढ ल तक त प कर. क र. पय र रक ष स ठ क क ल प रयत न १. मचपक आ लन २. न बच आ लन ३. ज हड वनम त ड.र ज द रशस ह र ७. पय र च रक ष करण स ठ जनज ग त ब बत घ र क य तय र कर. श क षण क स दहत क य स जल? अमधक दहत स व ध य य ल य पन अमधक सर / क त / उपक र ८. पय र च य ऱ ह स च न हक क र क त परर ह त? पय र व र यक मचत, तक त १. पय र ऱ ह स च ष परर शलह. २. पय र स स य ह ज गवतक स स य झ ल आह य र त च त शलह. ३. पय र रक ष स ठ झ भ म क य व र य र वनब ध शलह. इयत त ९ इवतह स र ज यश स त र क रम क प ठ यप स तक १. पय र च य रक ष स ठ क क त द न स जर क ल ज त त? २. ज व व धत रटक ण स ठ त म ह क क त प रयत न कर शकत? १. पय र च स श र मचत क ढ. २. प प र वर त ह ण च क र त र ल उप य स ग. ३. न फ ड शन च य क य व र य दहत इ टरन टच य सह य य न म ळ.

93 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol %40-41 d`rh Øekad % 18 v/;;u {kerk oxz % uook v/;;u {kerk % eky] lsok o ra=kku ;kap;keqgs,[kkn;k izns kkrhy fofo/k LFkkus,desdkauk tksmyh tkrkr-rs lkaxrk ;s.ks- {ks= % ekuoh Hkwxksy?kVd % okgrwd] lans kogu o i;zvu FkksMs vkbow;k % 1½ fo kfkhz fe=kauks]egkjk Vªkrhy izeq[k i;zvu LFkGkph ukos fygk \% ½ egkjk Vªkrhy vhk;kj.;kaph ukos fygk \- -% ½ i;zvukps izdkj dks.kdks.krs \ % ½ i;zvukps egro fygk\ % d`rhps uko % vka arjjk Vªh; i;zvukps egro tk.k.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % jk Vªh; mriknukr i;zvu O;olk;kps ;ksxknku n kzfo.kkjk vkys[k d`rh % vkys[kkps fujh{k.k d#u iz ukaph mrrjs ns.ks- i;zvu o vfkzo;olfkk Hkkjr vkf.k czk>hy ¼2016½

94 Okjhy vkys[kkps fujh{k.k d#u iq<hy iz ukaph mrrjs fygk- 1- ojhy vkys[kkpk izdkj dks.krk vkgs \ % ojhy vkys[kkr dks.kr;k ckch nk[koy;k vkgs \ % dks.kr;k ns kkp;k,dw.k jk Vªh; mriknukr i;zvu O;olk;kps ;ksxnku tklr vkgs \ % i;zvu O;olk;kr xqarysyh yksdla[;k tklr vlysyk ns k dks.krk \ % iz u % [kkyhy vkys[kkps fujhsss{k.k d#u R;koj vk/kkfjr iz ukaph mrrjs n;k- vkarjjk Vªh; i;zvd la[;k n kzfo.kkjk vkys[k lkyh dks.kr;k ns kke/;s vkf/kd ijns kh Ik;ZVd vkys \ % dks.kr;k o kkziklwu Hkkjrkrhy ijns kh Ik;ZVdkaph la[;k ok<ysyh vkgs\ % lkyh nksugh ns kkrhy ijns kh Ik;ZVdakP;k la[;sr fdrhus Qjd vkgs\ % uarj Hkkjrkrhy ijns kh i;zvdkaph la[;k ok<.;kekxps dkj.k dk; vlkos\ vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh] ngkoh ckjkoh ikb;iqlrd

95 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz v/;;u vuqhko@d`rh b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy fnol %42-43 d`rh Øekad % 19 v/;;u {kerk % udk kko#u vuqeku dk<.ks o fu d kz dk<.ks {ks= % ekuoh Hkwxksy?kVd % okgrwd] lans kogu o i;zvu FkksMs vkbow;k % v/;;u {kerk oxz % uook 1½ fo kfkhz fe=kauks Hkwxksykrhy tklrhr tklr ekfgrh dks.kr;k HkkSxksfyd lk/kuk}kjs fegfork ;srs \% ½ udk kkeqgs dks.kdks.kr;k?kvdkaph ekfgrh fegrs \- -% ½ {ks=?kuh udk kkr dks.kr;k?kvdkaps forj.k nk[kfoys tkrs \ % d`rhps uko % udk kko#u vuqeku dk<.ks o fu d kz dk<.ks d`rhlkbh vko ;d lkfgr; % fofo/k izdkjps udk ks d`rh % udk kko#u vuqeku dk<.ks o fu d kz dk<.ks

96 ojhy udk kkps fujh{k.k d#u [kkyhy iz ukaph mrrjs fygk- 1- udk kkr dks.kr;k izns kkr okgrwdhps ekxz tklr izek.kkr vk<grs o R;kps dk; dkj.k vkgs\ % lkrkjk ftyg;kph izkd`frd jpuk d kh vkgs\ lkrkjk ftyg;krhy okgrwdhps ekxz deh vl.kkú;k Hkkxkrhy izkd`frd jpuk d kh vkgs\ okgrwd ekxkzp;k fodklkrhy lel;k dks.kdks.kr;k vkgsr\ Ekgkjk Vª izkdfrd o Ekgkjk V itzu; udk kkpk rksyfud vh;kl djk-

97 ojhy nksugh udk kkps fujh{k.k d#u [kkyhy iz ukaaph mrrjs n;k- 1- dksd.kkr ikolkps izek.k tklr vkgs- R;kps dk; dkj.k vlkos-\ iwoz fonhkkzr ikolkps izek.k tklr vkgs- R;kps dk; dkj.k vlkos-\ % lg;knzhp;k iwoz Hkkxkr ikolkps izek.k deh vl.;kps dk; dkj.k vkgs\ vf?kd ekfgrh ;sfkwu fegsy % fn{kk vwi] udk kklaxzg] eksckbzy] lax.kd] b;rrk uooh] ngkoh ckjkoh ikb;iqlrd

98 Ekgkjk Vª jkt; ks{kf.kd la kks/ku o izf k{k.k ifj kn]iq.ks- स त अभ य सक रम श क षण क र २०२१-२२ fo kfkhz Loa; v/;;u vafre pkp.kh fnol % 44 b;rrk % ngkoh fo k; % Hkwxksy osg % 50 fefuvs xq.k % 30 iz u 1 yk- [kkyhy fnysy;k i;kz;kisdh ;ksx; i;kz; fuomk- 05 1½ ewg js[kko`rrkiklwu iwoz fdaok if pe fn ksus xsy;koj180 0 js[kko`rr rklkap;k Qjdkus ;srs v½ 6 c½ 12 d½ 24 M½ 48 2½ i`fohojhy fnukad o okjkaph lq#okr js[kko`rrkoj gksrsv½ 90 0 c½ d½ 60 0 M½ 0 0 3½ vkorz itzu; dfvca/kkr tklr izek.kkr imrks v½ m.k c½ khr d½ lef krks.k M½ ojhy isdh ukgh 4½ egkjk Vª o xqtjkr ;k nksu jkt;kr gks.kkú;k O;kikjkl O;kikj vls Eg.krkrv½ vkarjjk Vªh; c½ varxzr d½fdjdksg M½?kkÅd 5½ gfjr NUuekxkZn~okjs okgrwd dsyh tkrsv½ votm ekykph c½ izokl;kaph d½ vo;okaph M½ HkkthikY;kaph iz u 2 jk- [kkyhy fo/kkus pwd dh cjkscj rs fygk- 05 1½ ukxjh Hkkxkr xqugsxkjhps izek.k deh vlrs- ¼ ½ 2½ jks&jks okgrwdhlkbh gokbz ekxkzph vko ;drk vlrs ¼ ½ 3½ lsokap;k nsok.k?ksok.khl vn` ; O;kikj vls Eg.krkr- ¼ ½ 4½ 0 0 P;k js[kko`rrko#u tkxfrd izek.kosg Bjfoyh tkrs- ¼ ½ 5½ itzu;nk;sp;k izns kkr itzu;kps izek.k tklr vlrs ¼ ½ iz u 3 jk-osxgk?kvd vksg[kk- 04 1½?kGbZ] Ogh vkdkjkph njh] ;w vkdkjkph njh] ukxeksmh og.k- % ½ fo kqoo`rr] edjo`rr] ddzo`rr] xzhfup js[kko`rr- % ½ izfrjks/k ikål] vkorz ikål] vkey ikål] vkjksg ikål- % ½ iz ukoyh] gksdk;a=] dwesjk] itzu;ekid - % iz u 4 Fkk % HkkSxksfyd dkj.ks fygk- 06 1½ ukxjhhkkxkr okgrwdhph dksamh gksrsdkj.k % ½ fo kqoo`rrh; izns kkr vkjksg ikål imrksdkj.k %

99 iz u 5 ok- HkkjrkP;k udk kk vkjk[km;kr [kkyhy isdh dks.krksgh rhu?kvd nk[kok- 03 1½ ddzo`rr 2½ vjoyh iozr 3½ if pe fdukjiíh 4½ y{k}hi iz u 6 ok- [kkyhy iz ukaph lfolrj mrrjs fygk- ¼ dks.krkgh,d ½ 04 1½unh fdukjh {ks=hksvhlkbhph iz ukoyh r;kj djk- fdaaok ukxjhdj.kkps Qk;ns fygk %