य प र ब क च र य करण - एक ट प - ब क ग नव न आ ह न त वक : ड.प ट ल क.क. य पक व अथ श वभ ग म ख क.स. कमलत ई ज मकर म हल मह व य लय,परभण म ज अ य, 36 व व ष क र य अ धव शन, मर ठ अथ श प रषद. अ लकड य क ळ त ब क ग त अन क उ च वचन घडत आह त. ब क ग ह क ण य ह द श य वक स च मह वप ण घटक आह. गत तथ वक सत द श य ब क ग त कम ल च घसरण थत नम ण झ ल आह. य ह त न 'भ रत य ब क ग' ह स दभ वच र त घ तल आह. अ) व त यप व क ळ त ल ब क ग यवस य : व त यप व क ळ त भ रत त ल ब क ग यवस य ल क णत च दश न हत. प रण म ब क ब ड य च म ण ज त ह त. स म यपण ट श र जवट य क ळ त 'एज स ह ऊस स' अ त व त आल. य च य प र स थ न ब क ग यवह र स क ल. 'अ ल झ डर अ ड क पन ' य स थ न 'ब क ऑफ ह द थ न' य प ह य ब क च 1770 म य थ पन क ल. पण ह ब क 1832 म य ब ड ल. ब क ग आ ण य प र यवह र एक तपण क म करण य अन क स थ नम ण झ य पर त 1829-32 य म द य क ळ त य प क ब य च स थ ब ड य. सन 1800-1858 य क ल वध त 40 प ज त ब क थ पन झ य. प ढ म द य क ळ त 12 ब क न टक व धरल. सन 1939-1945 य द स य मह य द य क ल वध त य दस म य न म त म ळ ब य प क प स उपल ध झ ल. य प वभ म वर ब य च नव न ब क अ त व त आ य पण य न आपल क वत न ओळखत अन क नव न श ख उघड य. प रण म 1945 न तर भ रत त ल ब क ग यवस य त ल अडचण त व ढ झ ल य च प रण म 500 प अ धक ब क ब ड य त झ ल. ब) व त य तर क ळ त ल ब क ग यवस य : सन 1947 म य भ रत स व त य मळ य न तर ब क ग त एक नव पव स झ ल. ब क ग स म कर य स ठ 1949 स ल 'ब क ग नयमन क यद ' प स कर य त आल. य क य य न म यवत ब क स य प र ब क वर नय ण ठ व य च अ धक र त झ ल त. हणज च सन 1949 य क य य वय रझ ह ब क च य प र ब क श असल ल ब क ग स ब ध न चत क ल ग ल. य क य य म ळ 'ठ व द र च हत स र ण' कर य च ख स तरत द कर य त आल. ब क ग ल बळकट आण य स ठ रझ ह ब क न य य त प ऊल उचलल - य त लह न ब क च म ठ ब क त व लन करण च ध रण व क रल. प रण म य प र 1st September, 2016 Page 1
ब क च स य सन 1951-1971 य क ळ त 430 व न 71 पय त घटल. सन 1960-61 म य बगर अन स चत ब क च स य 256 ह त आत य च अ त व जवळप स स प य स रख आह. भ रत य ब क ग यवस य य प र ब क ख जग ब क स व ज नक ब क ख जग ब क म ण सहक र ब क न गर सहक र ब क ट ट ब क आ णर यक त द शक भ रत य द श वद श तर य व तर य सहक र सहय ग ब क ब क ब क म हल सहक र ब क ब क यव थ ( ट ट ब क गट) ब क यव थ प ण ब क वश ष ब क म ण थ मक क ष पतस थ र य सहक र व म ण वक स ब क ú नव न ब क ज य ब क छ ट ब क प म ट ब क ú ज ह म यवत ज ह थ मक सहक र (1993 न तर (1969 प व (2015) (2015) सहक र ब क ú क ष व म ण वक स थ पन झ ल य ) थ पन झ ल य ) र य सहक र ब क 1st September, 2016 Page 2
क य रत ब क च स य (न ह. 2015) च थत स व ज नक य प र ब क - 27 प म ट ब क - 11 ( त वत आह त पर त य त अज न द शक ब क - 56 स झ ल य न ह ) ख जग ब क - 20 (+2 ब धन आ ण IDFC) छ ट ब क - 10 ( त वत आह ) वद श ब क - 44 प म ट आ ण छ ट ब क न RBI न त वत म ज र दल ल आह. भ रत त ल य प र ब क : भ रत य अथ यव थ त ल एक मह वप ण घटक हण न य प र ब क कड प हल ज त. ब क म ळ श त, उ य ग, य प र, व हत क, दळणवळण इ. य भ डवल वषयक गरज प ण ह त त.ब क म ळ व वध र त ल द य घ य च यवह र प ण ह त त. यय च न म त आध नक अथ यव थ त ल य प र ब क च एक ख स व श ट आह. य प र ब क य य जवळ ल र ख भ डवल य कत तर पट न ज त त ज त कज द श त ल य प र व उ य गपत य न उपल ध क न द त त. य प र ब क च डस बर 2014 च थत एक ण य प र ब क 151 श ड ड ब क 146 न न-श ड ड ब क 05 य म ण ब क 56 एक ण श ख 123184 म ण 46986 अध शहर 32739 शहर 23055 मह नगर 20405 1st September, 2016 Page 3
व ष क व द दर ठ व 10.9 ट क कज 10.1 ट क स.ड. ग ण तश ख ल कस य त य त ठ व च र कम त श ख ठ व 76.9 ट क 11.3 हज र.56380.67.4 क ट भ रत य रझ ह ब क च व वध दर - म च 2016 च थत * ब क दर - 7.75% * र प दर - 6.75% * र हस र प दर - 5.75% * र ख र ख व नध बदलत म ण (CRR) 4.0% * स व धक र ख नध (SLR) 21.5% ब क च र य करण - सन 1969 प स नच थत सम ण : * ख जग त ल य प र ब क य न य य त लन त र य क त ब क य न य त क ह वष घट झ ल ल दसत. * अ म य उ नत स ठ ब क न एक ण कज य 40% कज य व ल गल. य च प रण म ब क य कज वस ल वर झ य च दसत.. * ब क य ठ व म ठ म ण त व ढ य अस य च थम दश न दसत असल तर य य व नध य म ण त हण व तश व ढ दसत न ह. य च म ण एक ण ख ळ य भ डवल श 2.5 त 3 ट क इतक कम दसत. * र य करण न तर य प र ब क च हक न द य त य ण य स व च दज म य तर य क ळ त न न त च ह त. 1st September, 2016 Page 4
* र य करण न तर ब क त ल कम च य य स घटन अ धक स य झ ल य आह त प रण म र य क त ब क य अ त व स स य झ ल. * ब क य र य करण न तर द न दन क रभ र त य -अ य र जक रण च ह त प ह त आह. * ज ग तक तर वर अन क बड ब क श पध कर वय च अस य न ब क न वत य आक रम न च भ न ठ वण आव यक आह. * र य करण प व य प र ब क च नफ कम वण ह उ ट ह त आत य न स म जक य य थ पत कर य च टक न ठ वल आह. * आ थ क वक स स ठ य य जन स ठ र य क त ब क व तप रवठ करत ल अश अप ह त पर त य त य ब क न श सक य र ख खर द त सहभ ग घ तल न ह. * पतप रवठ व त र अ त क व नक त वढ कर य त आल आह. स व ज नक त ल ब क च पत व त र अ य पह ब पव इन ह त आह. * पत- ट (Credit Gap) भ न क ढ य त र य क त ब क अपयश ठरल य आह त. स र ळतपण ह ण र पत व ह च प दत नम ण कर य त ब क न यश आल ल न ह. ब क ग - नव न आ ह न : अ लकड ल क ळ त ब क यवस य च व त र ज ग तक तर वर ह त अस न ज ग तक करण व ख जग करण म ळ ब क ग यवस य त व ढ झ ल आह. जनत ल ब क यवस य च सवय नम ण ज य म ळ ब क म फ त यवह र करण य ल क च म णह व ढल आह. आत ब क ग ख पच व गव न झ ल आह. एक वस य शतक त व ग न ध वण य जग श ब क न ह त मळवण क ल आह. बदल य क ळ च प वल ब क न ह ओळखल आह त. आप य सभ वत ल य जग च गत पकड न क ळ बर बर र ह य स ठ नर नर ळ य न क ल आह त. य गत च र त प च वष त ब क गन क त ट कल आह. य म ळ आपण सव न अ तआध नक ब क ग बर बर अ य वत र हण क ळ च गरज आह. 1. व यम न थत त ब क जवळ ल ठ व य म ण त म ठ म ण वर व ढ झ य च दसत. ग य सह दशक त ल भ रत त ल य प र ब क जवळ ल ठ व य व ढ कड प ह य स ह व ढ भरघ स दसत असल तर श ख य व ढ च वच र करत ह व ढ अ प व टत. क रण ठ व म य फ त 16 त 17 ट क एवढ च व ढ झ ल आह. द न वष प व य दर य न ब क न नव न ठ व सहज मळ शकत, स य ब क कड नव न ठ व ग ळ ह य च व ढ च दर घसरत आह. सन 1st September, 2016 Page 5
2010-11 म य 16% ह त त ग य 2011-12 य आ थ क वष त य जदर व ढ च कल दसत असत न फ त 13% झ ल आह. ब क च ठ व च म ण घटत आह हण नच CD Ratio कज च ठ व श असल ल म ण 0.78 झ ल आह. प च दशक त ल श ख व ठ व वष 1969 2015 श ख च स य 8262 125863 एक ण ठ व =.4646 क ट. 88.90 ल ख क ट म ण श ख = 1833 (25ट क ) 48033 (40 ट क ) 2. थ कत कज ह भ रत य ब क प ढ म ठ सम य ठरल आह. ब क न थ कत कज य वस ल स ठ आपल य न आणख व गव न कर व त व य स ठ वस ल त तह स ध रण कर व, अस सरक रन ब क न ए ल 2012 र ज कळ वल. ब क च थ कत कज च र कम 2008-09 म य 68,220 क.. ह त. 2009-10 म य 81,813 क.., 2010-11 म य 94,084 क.. तर 2011-12 म य ह म ण 97,222 क.. इतक ह त.सन 2014-15 त 2015-16 य द न वष त स व ज नक त ल ब क च थ कत कज (NPA) द पट ह ऊन 3.5 ल ख क ट पय झ ल त. व त म लय य म 2016 य अहव ल त अस हटल आह क, क पटल अ ड व श र श स ट. 2015 पय त 12.5% ह त. म च 2017 पय त 10.4% इतक ह ईल. न वळ थ कत कज च म ण म च 2013 म य 3.42% ह त. म च 2014 म य 4.11% ह त. स ट. 2015 म य 5.14% ह त त म च 2017 पय त 6.90% य वर ज ईल अस अ द ज वत वल आह. एक कड वद श त क य प श च ग तवण क करण य वर क रव ई कर य च भ ष क सरक र कर त असल तर ख द श तच ल क य घ म च प स ब ड वण य वर म क ठल ह क रव ई क ल ज त न ह. 3. ब क य न य त न थ कत कज च तरत द - ब क ग ए य क शन - न ग व रसच अक दम - ब (और ग ब द) य य सव ण न स र भ रत त ल 26 1st September, 2016 Page 6
सरक र ब क न 2013 त 2015 य क ल वध त थ कत कज स ठ एक ण 2.62 ल ख क ट. च तरत द क ल. प रण म य ब क च एक ण नफ 3,87,588 क ट व न 1,25,422 क ट. पय त घसरल. य व न स व ज नक त ल ब क कज ब ड य स ठ नफ कम वत त क? वष ब क च नफ ब ड त कज न वळ नफ 2012-13 121838 71256 50583 2013-14 127653 90633 37019 2014-15 138097 100277 37820 2013 ŸÖê 387588 262166 125422 2015 आध र - द. ल कमत - ब क य तरत द करत अस य न ब क च भ डवल न य त न थ कत कज च तरत द - स प न प ढर प ड - म 2016 वर ल त लक व न अस स गत य ईल क, सन 2012-13 म य सव ब क य थ कत कज स ठ 71256 क ट च तरत द क ल. सन 2013-14 य त भर पड न ह आकड 90633 क ट पय त ग ल. तर 2014-15 म य ह तरत द 100277 क ट पय त ग ल. स ध रणत 2013 त 2015 य त न वष य क ल वध त 26 स व ज नक ब क न 387588 क ट. न य त न 262166 क ट.च तरत द ब ड त कज स ठ क ल. व 125422 क ट. न वळ नफ श लक र हल. एक दर त ब क न य त न ब ड त कज च ब ढ च व ग म द वल आह. य म ळ न वळ नफ कम श लक र हत. ब य मत सरक र ब क ब य प क नफ कम वत त पर त य न य च उपय ग भ डवल व द स ठ न ह त थ कत कज म फ स ठ ह त आह. ह अथ यव थ ल व ब क ग ल परवडण र न ह. भ व य त स व ज नक ब क न प ह भ डवल प रव य च व ळ श सन वर य ण रच. त पय, ह स व ज नक प श च द पय ग आह अस अन म न ब न क ढल आह. 3. स य थत त र त बचत च म ण कम ह त आह, य स क रण अस क, बचत व ग तवण क वर मळण र परत व 7 त 9% इतक आह. य त लन त 1st September, 2016 Page 7
भ वव ढ च दर द न आकड त आह. प रण म बचत वर त ह ण र उ प न कम मळत आह. सन 2010-11 म य बचत च दर 25.8% असत न त स य 22.5% इतक आह. खर प हत ह बचत ब क य ठ व म य असत य म ळ य जदर कप त च य वर प रण म ह त. रझ ह ब क ल अस व टत क, य जदर कप त न भ वव ढ वर प रण म ह ण र न ह. त पय रझ ह ब क वत एकट क ह च क शकत न ह. य क रत श सक य नण य प रक असण नकड च आह. मरगळल य अथ यव थ च प न ज वन श य कर य स ठ म ज अथ म यशव त स ह य न अस नम द क ल ह त क, भ रत य अथ यव थ च वत च क ह व श ट आह त हण न स ग प र, च न व ह गक ग य नय त वर अवल ब न असल य अथ यव थ श त लन क नय. य उलट द श तग त म गण व द श तग त बचत वर भर दल ज व. थ ट वद श ग तवण क ह च सव सम य वर उप य अस च उभ क ल ज त आह त अच क न ह. 4. व त य त य व ळ क ष ध न असण र द श स व ध न र बनल आह.सन 1950-51 म य र य उ प न त ल क ष च ह स 53.1%, 1960-61 म य 48.7%, 1970-71 म य 42.3%, 1980-81 म य 36.1%, 1990-91 म य 29.6%, 2000-01 म य 22.3%, 2010-11 म य 14.5%, 2011-12 म य 13.9% इतक कम ह त. सन 1950-51 म य उ य ग च र य उ प न त ल ह स 16.6%, 1960-61 म य 20.5%, 1970-71 म य 24.0%, 1980-81 म य 25.9%, 1990-91 म य 27.7%, 2000-01 म य 27.3%, 2010-11 म य 27.8% व 2011-12 म य 27.0% इतक ह त. सन 1950-51 म य स व च र य उ प न त ल ह स 30.3%, 1960-61 म य 30.8%, 1970-71 म य 33.8%, 1980-81 म य 38.%, 1990-91 म य 42.7%, 2000-01 म य 50.4%, 2010-11 म य 57.7%, 2011-12 म य 59.0% अश उ तर तर व ढ झ ल आह. वर ल त ह य स यक य आकड व र व न अस ल त य त क, क ष च स त य न घसरण ज णवत. उ य ग व स व य व ढ म ळ र य उ प दन त ल क ष च व ट घसरल ल दसत.उ य ग त ल व ढ अ प वध त चढउत र न द वत. तर स व च व टच ल गत द यक आह.पण 1st September, 2016 Page 8
स व य उ प न त व ढ ह ऊनह र जग र नम ण झ ल न ह. क ष च व ट घस नह य वर अवल ब न असण य ल कस य य म ण त घट न ह. अस असत न ह औ य गक कड न कज च ब क कड व ढल ल म गण, औ य गक उ प दन य नद शन च व ढ, य जम य ब ज आह त. तर य य ह ग म त श त च उ प दन 5% ह न अ धक व ढ दश वत. पर त 30% प कम झ ल ल बचत च म ण च त जनक आह. अस च म ण र हल तर य च प रण म द घ म दत य औ य गक ग तवण क वर ह ईल. न ह बर 2011 प स न ख य ब ज र त न र ख खर द क न रझ ह ब क न द न ल ख क ट अथ यव थ ल प र वल आह त. य य त र त स व ट य च र ख र ख व दर न कप त झ ल आह. य कड स द अ य त ब रक ईन प हण उ चत ठर ल. 7. ल बल व म ग म ण ल बल ब क गच वच र प ढ आल आह. ट ट ब क ऑफ स र, ट ट ब क ऑफ इ द र, ब क ऑफ र ज थ न, य न यट ड व टन ब क व स गल ब क य य वल न करण न तर आ हण व वल न करण वर भर द य त आल. आ थ क म द म ळ अम रक त एक प ठ प ठ म ठ 66 ब क क सळ य. स ट बर 2008 म य व वध द श त ल व त य ब ज रप ठ क सळ य य शव य एक शतक प अ धकच इ तह स असण य ल हमन दस, सट ब क,म ग न ट नल,य स थ ह क सळ य.य त न अस ल त आल क, व त र व आक र च ब क गवर फ रस भ व ज णवल न ह. इ डयन ब क अस सएशन, फ क व रझ ह ब क य सव न मत ब क न ग णव त वर भर य व. ग णव त च प तळ टक वण ह च भ रत य ब क प ढ ल म ठ न आह. 8. भ रत य ब क न ज ग तक तर वर अन क म ठ ब क श पध कर वय च अस य न ब क न वत य आक रम न च भ न ठ वण आव यक आह. य म ळ ब क च व लन करण ह ईल. पध मकत नर तर ठ व य स ठ ब क न ध रण मक आघ ड थ पन कर व ल ग ल. क अर ब क ग ण ल म ळ ब क न य य श ख च तक स गत वच र कर व ल ग ल. हक य स य न स र श ख च थ पन कर व ल ग ल. 9. अल कड य क ळ त ब क य उ प न न द ण य / अन प दक म त (NPA) म लम त य म ण त भय वह 1st September, 2016 Page 9
व ढ ह त ग ल आह. म च 2001 अख र स र त ल सव ब क च अन प दक म त र कम 75 हज र क ट पय ह त. ह र कम म च 2012 अख र स द ड ल ख क ट पय वर प ह चल. ठ व, श ख, कज वतरण य ब बत त द श त अ सर असल ल ' ट ट ब क' अन प दक म त ब बतह अ थ न आह. अथ त क ग फशर एअर ल ई सल दल य कज च य त म ठ व ट आह. य ब क य अन प दक म त च र कम 37 हज र 156 क ट. आह. 10. न य ख जग ब क य अन प दक म त च वच र करत ICICI ब क कड 9293 क.. HDFC कड 1815 क.. ज य ख जग ब क प क फ डरल ब क च थ कत कज च र कम म च 2012 अख र स 1301 क.. इतक आह. वद श ब क ब बत ट डड च ट ड ब क कड ल थ कत कज च र कम 3213 क.., ह गक ग अ ड श घ य ब क कड 720 क.. ब क ल ज ब क कड ल 547 क.. इतक अन प दक म त द श य आ थ क वक स त ख ळ घ लत आह. 13. भ रत त अन द क ळ प स न ब क ग यवस य अ त व त असत न ह द श त आ थ क त र ख न ह ण य यवह र च म ण ग य क ह रझ ह ब क न स घट त म फ त कडक नय ण आण न व नमय वप य व पर त व ढ क य स बह च च त ट च रह आट य त य ऊ शक ल. भ रत य थ ल र य उ प दन य 14% ह स र ख न ह ण य यवह र च आह.य स ठ म ब ईल ब क ग,ऑनल ईन ब क ग, क अर ब क ग व इल नक नध ह त तरण य म हत त न य स धन म फ त र कड यवह र कम ह ऊ शकत त. 14. सरक रच खच ब स म र व ढण - महस ल म न व ढण य म ळ व त य त ट म ण ब ह र ज ण, य त मह ग ईच कहर, पय च अध न मध न ह त असल ल घसरण, औ य गक म द य घटक न व ळ च आवर घ तल न ह तर द श च स प ण आ थ क श त अध पतन कड ज ईल. य क म ब क न पतप रवठ च ब पव इन व पर ह ण र न ह, य कड ख प ख प ल द ण आव यक आह. 15. भ रत त आज व त य सम व शकत च (Financial inclusion) व र व ह ल गल आह त. सव सम व शक वक स च (Inclusive growth) उ ट व त य सम व शन शव य प ण ह ऊ शकत न ह. व त य सम व शकत च दवस म य स त य न व ढल आह. उ ट य त सव न ग रक न 1st September, 2016 Page 10
व त य स व मळ य त, द र च टच स प व, व त य स व म ळ ख ड य आ थ क वक स स गत मळ व, ल क च पतस थ मध ल सहभ ग इ. य उ ट म ळ व त य सम व शकत च भ वत य म ठ म नल ज त. य त भ रत य ब कग ण ल ल त घ तल असत, द श त ल न य ल कस य च क ण य च ब क त ख त न ह, म ण भ ग त ह म ण 100 अ मलबज वण क य म ळ द श अन क अ र ट त न सह सल मत स टल आह. सन 1991 न तर व त य त ल स ध रण च र भ झ ल. य प व रझ ह ब क च नव दन ' डट प लस ट टम टस' हण न स द ह त ह त. य न तर म क ट णत व त य ण ल आ य न रझ ह ब क च म क ध रण 'म न टर अ ड डट' प ल स अस न म ल ख ह त आह. प क 60 जण न ल ग ह त. द न रझ ह ब क न य प र ब क य एकर ह न कम ज मन च त कड असल य भ रत त ल 100 प क 70 श तक य च स ध ब क च ख त न ह. ह व त थत आह. सम र प : रझ ह ब क य क म गर च आढ व घ तल असत, द श ल सम प त स व च 75 वष प अ धक क ळ ल टल ग ल आह.जग त ल इतर वकसनश ल द श य ब क य त लन त भर व गत क ल आह. पत नय ण य स धन म फ त चलनव ढ व चलन घट य द न अव थ वर नय ण ठ व य त ब य प क यश मळ ल आह. न ण ब ज र व भ डवल ब ज र त ल स थ वर नय ण ठ व न श त नम ण क ल आह. र हत ड य सम र ठ व न आप य य य ध रण च ब बत त त वव य च व म ग दश क च भ मक अ य त प रण मक रकपण प र प डल ल आह.गत 75 वष त रझ ह ब क न मत, न ठ व य वस यकत य त म ठ न व मळ वल आह. द श त ल ब कग उ य ग एक न य वळण वर य ऊन ठ पल आह. र भ ख जग य प र ब क ग न तर र य करण - श त व म ण वक स स ठ सहक र ब कग - वद श म ग न प ह ख जग ब क गकड - अ लकड व श ट क य करण र व त य त ल स थ ह प बदल न हक न सव क रच व त य सह य व स व द ण र 'सव य पक ब क ग' (Universal Banking) ह स क पन जगभर त म ळ धर त आह. य ल अन स न वक स ब क व य प र ब क 1st September, 2016 Page 11
पर पर य त क म कर य स व त झ य आह त. वक स ब क व य प र ब क आत एकम क य पध त उतरत आह त. द श त ल सव च ब क व वक स ब क य व त स थ वर ल सरक र म लक हळ -हळ कम ह त आह. नफ य नकष वर हक न दज द र स व प र व य य ट न ब क ध रण आखत आह त. ह बदल औ य गक व द व वक स य तस च स व ज नक त ल ब क न Competition Commision य क य ब ह र ठ व न ब क च एक करण क प हत आह त. अस झ ल तर, अम रक व य र प म य व त य त ज स कट आल ह त य प स न भ रत य ब क च स टक ह ण र न ह. स व ज नक त ल ब क मध ल सरक र य भ डवल च व क न त 52% य मय द पय त कम कर य च उ ट न कतपत फ यद श र ठरत ल श सन च म नस आह. य य ग य च आत अ द ज ब धत य ण र न ह. र य -र य त ल द शक असमत ल, औ य गक ट अ वक सत र य य न वक स य त ख जग करण य ध रण म ळ कतपत य य मळ ल! आत पय तच अन भव अस आह क, ख य ब ज रय ण त द ब ल न थ न न ह, सव ब क च सव य पक ब कग त पद पण व य च बदलण र च हर द श ल सम य य ठर ल अस व टत न ह! त पय, भ रत य ब क ग यवस य वर बह र य क प य च भ व व ढ य च श यत ज त दसत. ल कसभ य पटल वर ब क ग अम डम ट अ ट 2011 व र ख जग ब क च म लक ह क वद श भ डवल य त य त द ऊ प हत आह. 89120 क ट पय च नध उभ र य च य जन बनत आह. स व ज नक त ल श अर ब ज र त स च ब द असल य 24 ब क म य भ रत सरक रच कम न 58.26% तर कम ल 88.63% एवढ भ डवल आह. स व ज नक त ल 24 ब क य द श त ल एक ण कज यवह र त जवळप स 70% व ट आह. स व ज नक त ल ब क म य पय त भ डवल प त त र ह व य स ठ सरक रल त वष अथ स क प म फ त म ठ तरत द कर व ल गत. भ डवल प न भरण य य तरत द त न सरक रच स टक कर य स ठ य ब क त ल भ गभ डवल कम कर य च वच र स अस य च दसत. सन 2011 प स न ब क य भ डवल प न भरण प ट 1st September, 2016 Page 12
श सन न 58600 क ट पय खच क ल आह त. एक दर त आप य कड र य क त ब क, सहक र ब क, ज य व न य ख जग ब क, वद श ब क य आ थ क ट स म आह त ह म द य थत त स द झ ल. सरक र ब क च मय दत असल तर य च एक व व आह.य व व च य त व ढ वण ह गरज ठरण र आह. ट ट ब क क व क ह सरक र ब क य उम द न पध त आघ ड घ त आह त ह क त क पद आह. म ण अथ यव थ त आ थ क वक स च स ध र हण न सहक र ब क न मह व आह. व त य न तर म ण अथ यव थ य उभ रण त व आ थ क वक स त सहक र ब क न म ठ ह तभ र ल वल आह. सहक र ब क ग म ग पडत आह.नव न बदलल य आ थ क प र थत त य च अ त व टक वण त ह आ ह सव च गरज आह. द शक म ण ब क च स ल न करण करत न य च प र कत ब क य च वभ ग प ह न न करत स प ण र य तर वर एकच म ण ब क नम ण क न य य श ख नम ण न गर सहक र ब क आप य म लभ त 'सहक र' य उ ट प स न द र ज ऊन क वळ ' य वस यकत ' ह च ह त ड य सम र ठ वण र न ह त न? एक क ळ ब क म त च म त द र हण न ओळख य ज त. श तकर व सव स म य ल क ब क च न व घ य स द ख ल कचरत पण आत र य करण न तर ब क च स ब ध ब य प क ज वनश ल श ज डल ग ल आह. अथ यव थ त ल सव प य भ त य उ नत स ठ ब क य र य करण न बळकट आल. ब क य र य करण न म ण, शहर, नमशहर, ड गर ळ व आ दव स भ ग त 15000 ल क व त य ठक ण ह श ख च व त र झ ल आह. व यम न थत त र य क त ब क च श ख व त र हणज श ख च स य 80,000 य प ढ आह. सन 2008 म य अम रक व य र पम य ज अ र ट क सळल य त 450 लह न म ठ ब क व वम क प य स प ट त आ य. य प वभ म वर ग य त न त च र वष त ब क य र य करण म ळ भ रत च अथ यव थ आ थ क अ र ट य च य ह त स पडल न ह ह आत सरक र ह म य कर त आह. कर य त. 1st September, 2016 Page 13
त पय, बदल य य प व बदलण, ह बदल आ य न तर बदल य प ज त हतक रक असत. हण न ब क न सक र मक टक न ठ व न बदल य प र थत वर त ब मळ वण ह च क म आप य र य क त ब क न गत च र दशक त क य म ळ आमच ब क ग उ य ग त ठ म न न उभ र हल आह. 1st September, 2016 Page 14