श ळय -म ढय च आह र व ख यव थ पन ड स चन ट क ड सह यक स च लक प य क अ ह य द व मह र म ढ व श ळ वक स मह म डळ 1 Dr. Sachin Tekade

प्रतिलिपि

1 श ळय -म ढय च आह र व ख यव थ पन ड स चन ट क ड सह यक स च लक प य क अ ह य द व मह र म ढ व श ळ वक स मह म डळ 1 Dr. Sachin Tekade

2 श ळय -म ढय च आह र व ख यव थ पन श ळ प लन य वस य त सव त ज त खच ह श य य ख वर ह त असत. श य य उ म व ढ स ठ, च ग य आर य स ठ, उ म जनन व द ध उ प दन स ठ उज, थन, ख नज, ज वनस व व प ण य स र य प षक घटक च स त लत म ण त आव य असत. श य य आह र त ख लल म ण घटक असण मह व च आह. 1. च र (रफ जस):- श य न प टभर ख ल गत य ल च र (रफ जस) हणत त. च य म य त त मय पद थ च म ण ज त असत. च र ह द न क रच असत. स क अथव व ळल ल :- उद. व र च कडब, व ळल ल व ल. हरव च र :- हरव मक / व र च व रण, हरव झ डप ल, हर य च य त न र, ख नज, ज वनस व मळत त. 2. पश ख :- हरव च र आ ण स क च र य मध न प ट भर य स ठ प र स ख मळत. थ ड, थन, र, ख नज व ज वनस व ह मळत त आ ण मह व च हणज त त मय पद थ च गरज य त न भ ग वल ज त. म श ळ स त य गरज इतक सव प षक य य म ण त मळ य स ठ पश ख च आव कयत असत. स ध रणपण ३० कल वजन य श ळ ल ख लल म ण अह र च आव यकत असत. च य च म ण: a. हरव च र : ३ त ४ कल b. व ळल ल च र : अध त १ कल c. पश ख : २५० त ३००. ट प: य शव य व ढ य वय त ल करड स ठ, म ज वर य ण य श य स ठ आ ण ग भण असल य श य स ठ आव यकत न स र स त लत आह र द ण आव यक आह. 2 Dr. Sachin Tekade

3 उ प दन व ढ स ठ मह व च च र पक पश प लन म य च र पक न वश ष मह व आह. जन वर य आह र म य ७०% भ ग च य च अस न य म य व ळल य व हर य च य च अ तभ व असत. हर य च य त थन, न ध पद थ, शक र य पद थ, ख नज व ज वनस व भरप र म ण त असत त. हर य च य त ल ह घटक य व य व प त असत त व त सहज उपल ध ह त त. जन वर य आह र त हरव व व ळल ल च र, ख र क, ख नज म ण, प ण य च य य म ण त प रवठ ह ण गरज च असत. हरव च य स ठ मह र त म य न व र, मक, ब जर, चवळ, लस णघ स, स क रत न पअर, गन गवत इ य द च र पक घ तल ज त त. य चबर बर अल कड ओट, बरस म, दन न थ, दशरथ य स र य च य च पक व गवत द ख ल क ह भ ग त घ तल ज त त. मक : मक ह त णवग त ल वष भर घ तल ज ण र हर य च य च मह व च प क आह. मक य पक स च र पक च र ज हण न स ब धत त. a. स ध रत व ण: आ कन ट ल, ग ग सफ द, म जर क प झ ट. b. जम न, हव म न व प व मश गत:- एक ख ल न गरट क न एक त द न क ळव य प य द ऊन जम न मऊ व भ सभ श त क न प रण कर व. c. बय ण व प रण :- प रण स ठ त ह टर ७५ कल बय ण व पर व. प रण प भर य सह य न द न ओळ त ३० स.म. अ तर वर कर व. d. खत यव थ पन:- प रण स ठ ह टर ५ त ६ टन च गल क जल ल श णखत ज मन त मसळ व. प रण प व ह टर ५० कल न (१०८ कल य रय ), ५० कल फ रद (३१२ कल स गल स पर फ फ ट) व ५० कल प ल श (८४ कल य र ट ऑफ प ट श ) व. प रण न तर ३ त ४ आठवड य न न च द सर ह ह टर ५० कल (१०८ कल य रय ) व. e. आ तरमश गत: आर भ य क ळ त एक ख रपण व एक क ळपण र श त त ल प क तण वर हत ठ व व. f. प ण यव थ पन: खर प ह ग म त गरज अस य स र प व थ व त र ब ह र पड य प व द न प य य प य १५ दवस य अ तर न तर हव ळ ह ग म त १० त १२ दवस य अ तर न ४ त ५ प य य प य आ ण उ ह ळ ह ग म त ८ त १० दवस य अ तर न ७ त ८ प य य त. 3 Dr. Sachin Tekade

4 g. क पण व उ प दन: म य च च र प क प न स ट क फ ल य त असत न हणज प रण न तर ६० त ७० दवस न क प व. श लक र हल य च य प स न म रघ स कर व. हर य च य च सर सर उ प दन ह टर ४५ त ६० म. टन आह. 4 Dr. Sachin Tekade

5 ओट: ओट ह ग ह स रख दसण र १५० स.म. पय त उ च व ढवण र आ ण भरप र फ टव द ण र र ब ह ग म त ल एकदल वग च च र प क आह. क ह भ ग त य पकस स त हणत त. ओट ह उ प दन म, प षक, आ ण च व अस न य च व पर हरव च र, व ळल ल व रण व भ स य त नह क र न करत य त. च य त क णत ह अप यक रक व नस य न क ण य ह अव थ त जन वर न ख ऊ घ त य स ध क न ह. द भ य न ध श च म णह व ढत. प षण म ल य य ब बत त बरस म य ददल पक न तर ओट य एकदल च र पक च म क ल गत. a. स ध रत व ण: ह रत (आर.ओ-१९) क ट ज.ए.ओ. ७२२ ज.एच.ओ. b. ज मन व हव म न: ओट ह च र प क रय अथव प णथळ य ज मन वगळ न इतर सव क र य ज मन त घ तल ज त. य पक स थ ड आ ण उबद र हव म न प षक आह. c. प व मश गत: एक ख ल न गरट क न एक त द न क ळव य प य घ ल न जम न भ सभ श त कर व. ज मन च चढउत र व सम म ण त प ण द य य न ६ त ७ म. ल ब व ३ त ४ द व फ तय र कर व त. d. बय ण व प रण :- ओट य पक च प रण ऑ ट बर अख र त न ह बर य प ह य प ध रवड य पय त कर व. प रण स ठ त ह टर १०० कल बय ण व पर व. प रण २५ त ३०स.म. अ तर वर प भर य सह य न कर व व लग चच प ण व. h. खत यव थ पन: प रण प व ह टर ३ त ४ टन क जल ल श णखत ज मन त मसळ व. तस च ५० कल न (१०८ कल य रय ) ५० कल फ रद (३१२ कल स गल स पर फ फ ट) व ३० कल प ल श ((५० कल य र ट ऑफ प ट श ) प रण प व व. न च द सर ह ह टर ५० कल (१०८ कल य रय ) प रण न तर २५ त ३० दवस न व. i. आ तरमश गत: २५ त ३० दवस पय त एक ख रपण करण गरज च आह. j. प ण यव थ पन: १० त १२ दवस य अ तर न ५ त ६ प य य प य य त. e. क पण व उ प दन: प क प न स ट क फ ल य त असत न ६० त ६५ दवस न क पण स स व त कर व. द ब र क पण स य य असण य व ण य ब बत त प ढ ल क पण च उ प न च गल य य स ठ प हल क पण १० त १५ दवस अग दर थ ड लवकर य व. य पक प स न ह टर सर सर एक क पण र ह टर ४०० त ४५० व टल व द न क प य म फ त ५५० त ६०० व टल हरव च र मळत. 5 Dr. Sachin Tekade

6 बरस म/ ल सण :- ह र ब ह ग म त ल म ख व मह व च हर य च य च ददल वग य प क अस न सव स ध रणपण म थ स रख दसत. य पक स घ ड घ स/ लस ण घ स अस ह हणत त. य पक प स न मळण य ३ त ४ क प य प स न भरप र हरव च र उपल ध ह त. च र चकर, प ल द र, सकस व च व असत. a) स ध रत व ण:- म क व ज.ब -१, ज.एच.ब.-१४६ ह बर समच तस च रसस -९, आन द-२ ह ल सण च स ध रत व ण आह. b) ज मन व हव म न:- य पक स म यम त भ र त च व प य च य य नचर ह ण र भ सभ श त ज मन च गल म नवत. ह प क र य ज मनह च ग य क र घ त य ऊ शकत. य पक स थ ड ऊबद र हव म न च गरज असत. c) प व मश गत: एक न गरण व क ळवण क न जम न भ सभ श त कर व. अग दर य पक च धसकट व च न य व व आव यकत न स र जम न सप ट क न व फ कर व त. d) खत यव थ पन: प रण प व बय ण स र यझ बयम जव ण स वध क खत २५० म त १० कल बय ण य म ण त च ळ व. प रण ऑ ट बर य तस य आठवड य प स न त न ह बर य द स य आठवड य पय त कर व. ह टर ३० कल बय ण ३० स.म. अ तर य ओळ त प र व अथव ५ x ३ म. आक र य व य त ब ह त न फ क न प रण कर व. e) आ तरमश गत: य पक त स व त ल च एक क व द न ख रप य / न द य करण फ य च ठरत. f) प ण यव थ पन: १० दवस य अ तर न प य य त. 6 Dr. Sachin Tekade

7 g) क पण व उ प दन: प हल क पण स ध रणत: प रण प स न ४५ त ५० दवस न कर व. न तर य क पण स ध रणत: २१ त ३५ दवस य अ तर न कर य त. अश क र ४ त ५ क प य घ ण श य ह त. ४ त ५ क प य र ह टर सर सर एक ण ६५० त ८०० व टल कहर य च य च उ प दन मळत. 7 Dr. Sachin Tekade

8 ट यल : ट यल ह ददल वग त ल गवत अस न य च म ळ उगम थ न झ ल आह. कम ख ल य ज ड य भरड य प त य ज मन त य पक च उ प दन घ त य स ज मन च प त स ध रत. ह गवत स धरणपण ६० त ९० स.म. उ च व ढत. ट यल य ह ग म व बह वष य अस व ण आह त. ट यल ह गवत म रव ल, ड गर गवत, म ठ पवन, अ जन इ य द बर बर एक त र य च गल व ढत. ह गवत व ढत असत न य च हरव च र क प न जन वर न ट कत य त. व ळव न स ठ व य स ठ द ख ल उपय ठरत. a) स ध रत व ण: ह म ट, फ ल त (आर.एस.९५), क b) जम न व हव म न: कम प वस य, ड गर उत र वर ल उथळ ज मन तस च हल य अथव म ळर न य ज मन त उ म कर व ढत. आ लय व कम नच य य ज मन त ट यल गवत य उ म व ढ स ठ स ध रणपण गरम, उबद र, अ धक उ णत च गल म नवत. c) प व मश गत: ट यल स ठ वश ष मश गत न करत, य च बय ण प वस ळय प व ज मन वर फ क न प रण क य स उगवण च गल ह त. तथ प, व ढ च गल ह य स ठ एख द क ळवण क न प रण क य स अ धक फ यद शर ठरत. d) बय ण व प रण :- ह टर १० कल बय ण ल गत. बय ण प रण खर प ह ग म त प वस य प व ज न- ज ल म ह य त कर व. चढ उत र य ज मन त ब फ क न प रण कर व. e) खत यव थ पन:- प रण प व ह टर ३५ त ४० कल फ रद (२०० त ३०० कल स गल स पर फ फ ट ) व. f) आ तरमश गत:- प रण न तर एक ख रपण क न इतर तण क ढ व त. g) क पण व उ प दन:- प रण प स न प हल क पण ७० त ७५ दवस त य त. न तर य क प य ६५ त ७० अ तर न कर य त. हल य ज मन त वष त न ४ त ५ क प य र २५० त ३०० व टल हरव च र उपल ध ह त. 8 Dr. Sachin Tekade

9 स क रत न पयर गवत: ह गवत बह वष य अस न ज त उ प दन द ण र आ ण ज य ट ब जर च ग णधम असल ल स कर त व ण अस न य त ऑ झ लक आ ल २.४६ ट क व थन १०.५६ ट क आह त. स ध रत व ण:- यशव त (आर-ब - एन-९) (आर-ब -एन-१३), जयव त, ड एचएन-६, ब एचएन-०६ a) ज मन व हव म न:- सव क रच ज मन च लत, ख ल म यम त भ र, उ म नच य च ज मन अस य स उ प दन च गल मळत. २४ अ श त ४० अ श स. य त पम न त व ढ च गल ह त. b) प व मश गत:- २ उ य आड य ख ल न गरट व क ळव च प ळ द ऊन ज मन भ सभ श त कर व. c) बय ण (ठ ब ) ल गवड:- ज न त ऑग ट व फ व र त म च य म ह य त ल गवड कर व. स कर त न पय र य गवत च ल गवड ठ ब (म ळ सह) ल व न कर व ल गत. ठ ब क व क ड य ९० स. म. अ तर वर ल स य य बगल स २ ड ळ ज मन त व १ ड ळ ज मन य वर र हल अश प दत न ल व व त. स ध रणपण ९० x ९० अ तर ठ व न ल गवड कर व. ह टर २५००० (एक ग ठ य स २५० ठ ब) प र श ह त त. d) खत यव थ पन:- प व मश गत य व ळ ७ त ८ टन ह टर श णखत ट क व ल गवड य व ळ ५० कल न (१०८ कल य रय ) ४० कल फ रद (२५० कल स गल स पर फ फ ट ) व २० कल प ल श क प य न तर त ह टर २५ कल न (५४ कल य रय ) व. e) आ तरमश गत:- स व त ल च व ढ य क ळ त १ क व २ ख रप य द ण गरज च आह. य न तर ख रपण / न दण च क म गरज न स र कर व. f) प ण यव थ पन:- उ ह य म य ल गवड क य न तर २ प ण य न तर ८ त १० दवस य अ तर न प ण व. 9 Dr. Sachin Tekade

10 g) क पण व उ प दन:- य गवत च प हल क पण ल गवड प स न ६० त ६५ दवस न ज मन प स न स ध रणपण १५ स.म. उ च वर कर व. न तर य क प य व ढ न स र ४५ त ५० दवस न कर य त. त वष ८ त ९ क प य र २००० त २५०० व टल हरव च र मळत. 10 Dr. Sachin Tekade

11 गन गवत (ह म ल):- गन गवत बह व ष क, झ प य झ प य न २ त ३ म टर उ च व सरळ व ढण र गवत आह. य च प न ल ब व द असत त. प य च प ट, ब ध य कड न, उत र य ज मन वर ह गवत ल व य स ज मन च ध प थ बत व हर य च य च उ प दनह मळत. a) ज मन व हव म न :- म यम त भ र, प य च नचर ह ण र ज मन य य आह. थ ड व उबद र व त वण त य गवत च व ढ ज म न ह त. b) प व मश गत :- ख ल न गरट क न क ळव च प ळ द ऊन ज मन भ सभ श त कर व. c) बय ण व ल गवड :- म च त ज ल म ह य त स य वर गन गवत च ल गवड कर व. एक ठक ण द न ठ ब ल व व त. य स ठ ४०००० ठ ब त ह टर ल गत त. d) खत यव थ पन :- ह टर १० टन च गल क जल ल श णखत मश गत य व ळ ज मन त मसळ व. य च म ण ह टर २५ कल न व २० कल प ल श (३३ क ल य र ट ऑफ प ट श) ल गवड य व ळ दय व. क पण न तर ह २५ क. न (५४ क. न य रय ) दय व. e) आ तरमश गत :- ल गवड न तर २५ त ३० दवस न द ख रपण कर व. य न तर गरज मण ख रपण क व प ळय दय य त. f) क पण व उ प दन :- गन गवत च प हल क पण ल गवड न तर ५५ त ६० दवस न कर व. य न तर य क प य ३० दवस य आ तर न कर य त. अश क र वष भर त ७ त ८ क प य मळत त व १४०० त १६०० व टल त ह टर च र मळत. 11 Dr. Sachin Tekade

12 Feeding Schedule of Goat Sr. No. Age Weight gain Fodder/ Feed Requirement Concentrate Green Fodder Dry Fodder 1 On 3 rd month 15 kg. 350 gm. Ad. Lib. 100 gm. s of age month kg 350 gm 1500 gm. 100 gm month gm 1500 gm. 100 gm month gm 1500 gm. 150 gm month gm 2000 gm. 150 gm month gm 2000 gm. 200 gm month gm 2000 gm. 200 gm month gm 2000 gm. 200 gm month gm 2000 gm. 200 gm month gm 2000 gm. 200 gm. 12 Dr. Sachin Tekade

13 त श ळ ल गण र ख Total Dry matter requirement is 4% of Body Weight 1/3 rd Concentrate Mixture 2/3 rd Roughages (Green and Dry Fodder) 1/3 rd Dry Matter 2/3 rd Green Fodder X 5 (Moisture 80%) Normally body weight of adult sheep and goat (Native Breed of State) is 30 Kg. As per 4 % of dry matter required for 30 kg body is 1.2 kg (1200 gm) Dry Matter 1200 gm. (1.2 Kg) 1/3 rd Concentrate Mixture = 400 gm 2/3 rd Roughages (Green and Dry Fodder) = 800 gm 1/3 rd Dry Fodder = 266 gm 2/3 rd Green Fodder X 5 = 2670 gm (Moisture 80%) It means the daily dry matter required for 30 kg body weight (as a maintenance diet) is, 1. Concentrate: 400 gm. (0.400 kg.) 2. Green Fodder: 2670 i. e gm. (3.000 kg.) 3. Dry Fodder: 266 i.e. 300 gm. (0.300 kg.) Additional Production Diet: 1. Daily dry matter requirement of goat is 4% of body weight as a maintenance diet 2. 1 to 2 kg green fodder and 100 gm. Concentrate additionally required during breeding season and pregnant animals as a production diet 13 Dr. Sachin Tekade

14 उपय च र पक च व गवत य ज त च र प क श य न व व रण उ प दन ज त BARSEEM Trifolium alexandrinu m 100 to 120 MT Wardan, Mescavi LUCERN Medicago sativa 80 to 100 MT T-9, Anand-2, COW PEA Vigna unguiculata 30 to 35 MT Sweta- 998, UPC-5286, UPC-287, DINANATH GRASS Pennisetum pedicellatum 40 to 45 MT Bundel- 1,Bundel-2, IGFRI-42-1, IGFRI-43-1 GUINEA GRASS Panaicum maximum 130 to 140 MT PGG-14, Bundel HYBRID NAPIER Pennisetum perpureum 200 to 250 MT NB-21, Yashwant (RBN-9), PARA GRASS Brachiaria mutica 130 to 140 MT Local ANJAN GRASS Cenchrus ciliaris 90 to 110 MT Bundel anjan-1 STYLO GRASS Stylosanthes hamata 20 to 30 MT Stylo hemata, Scabra 14 Dr. Sachin Tekade

15 च र बय न उपल ध ह य च ठक ण SN Name Address Phone No. ID 1 Indian Grassland and Fodder Research Institute 2 BAIF Development Research Foundation 3 Maharashtra State Seed Corporation LTD. (Mahabeej) 4 National Seed Corporation 5 Regional Fodder Station 6 Regional Fodder Station 7 Regional Fodder Station 8 Regional Fodder Station 9 Regional Fodder Station 10 Regional Fodder Station Near Pahuj Dam, Gwalior Road, Jhansi (UP) Kandhenu Nagar, Urali Kanchan, Tal: haveli, Dist: Pune Mahabeej Bhavan, Krushi Nagar, Akola (MS) , Market Yard, Gultekadi, Pune Camp Office, 618/A, Gandhi Nagar, Jammu (J&K) Dhamrod, Campus CCBF, Ankaleshwar, Gujarath P.O. Pahari Sharif, Via Keshavgiri, Hyderabad (AP) Hesserghatta, Bangalore North (KN) P.O. Dairy Farm, Via Redhills, Chennai-52 (TM) P.O. Netaji Subhash Sanitorium, Dist. Nadia (WB) 0510/ / / / Mo: (Mr. Takawale) 0724/ / / / / / / / / Igfri_jhansi@yahoo.co.in Igfri.director@gmail.com takawalep@yahoo.in rm.pune@nsc.gov.in terindervaid@gmail.com rsfpdgujarat@yahoo.in rsfphyd@rediffmail.com directorrcfspf@yahoo.in rsfpdchennai@gmail.com rsfpd.kalyani@gmail.com 11 Regional Fodder Station P.O. Textile Mills, Hissar (Hariyana) 01662/ n.jagat23@gmail.com ध यव द 15 Dr. Sachin Tekade