emock Test emagazine for IAS and State PCS Prelims Exams कर र ट अफ यर स (प रश न त तर र र प म ) प र सत प र र र भ क पर र क ष क न द र त प रस त भत (01 अक

प्रतिलिपि

1 emock Test emagazine for IAS and State PCS Prelims Exams कर र ट अफ यर स (प रश न त तर र र प म ) प र सत प र र र भ क पर र क ष क न द र त प रस त भत (01 अक ट बर र 2018 र 15 अक ट बर र 2018 तक) IAS UPPCS MPPCS BPCS RPCS CGPCS JPCS UKPCS HPCS......पर र क ष ओ क भ ए र म न र प र उपय ग प रत य क 15 भ न म प रक भ त (By Mohit Sharma and Team emock Test) Visit us WhatsApp/Call us

2 Table of Content र ष ट र य भकफ यत परर रवहन क भ म र तत व कन द र क पह 20व प धन गर न म भ रर रर भवर र र त परर रय न कप ख कम ट उन नत र रत अभ य न स वच र व क षर ग र म र भम न ग ग अभ य न ग भ क र क तक त ब क उत प पर र भ त रमय त वन म र रत क 5व स थ न ग ग ट स क फ र स म थन ख न पक न य ग य ई धन क यसक रम रर रक त र ट पर र उप न व भतत और र ब न र र ष ट र य व य वर य भ क ष एव प रभ क षर परर रष ऑन इन आश व र न भनगर र न प रर म नवत क भ ए र रत अ तर ष ट र य ग व र म द र परर रर व म भर ड भनय नभर ब ब डसर र र रत-पभ म अफ र क व ज ञ न ए प र द य व क र य ज़ अन तरर रक ष य न एर -400 व य र र 2 म क-II य न ह र र इ न 2020 अन र न ध न एव नव न ष क यसक रम 100क न मएभ य परर रय न आवथ क पररद श व य प र र र मझ त र वर र न ग ल ड ब ड उद यम अभ ष व भ क क प कस फ य र र ऑफ़ वकस इन इ भडय र र ष ट र य स व स थ य प र फ इ म नव प र क क ग ल ब ह गर र इ ड क स 2018 पय रण ए ज व व धत भर भ भगयम ऑन द रक सड ट ग ल ब भ य प कस य र र भ यन उभ व र रत क पह र र ष ट र य पय सवर रर र व क षर व व ध र र ष ट र य म नभर क स व स थ य प नव सर र स थ न थ र रत अ तर र सष ट र य भवज ञ न र म र र ह आईएर एर ए श र ष ठ क यसप रर प र रस क र र, एभ य और र प र त 2018 इ त श र भनव र र भमभत र रत क 46व प रध न न य य ध पह मक मह त सव आस कभ ग त ग प न थ आत कव भनर र धक ब "कव " भड य त र प ल टफ मस रर रव य अभ य न IBSAMAR-VI मर र क र भध ऑपर र न र म द र म त र र हय ग ए ओप ट एर भ म क स 18 (JIMEX18) भनम सर क र म य न म डव (MedWatch) प र र न भक उत तर र प र क त न म क प र त य म क स फ य र र प भ र अव डस म ड न- भ यन ऑभर न Visit us WhatsApp/Call us

3 र ष ट र य प रश न 1 - वकफ यत परर हन क व श म सतत कल प क पहल (SATAT) क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह भकफ यत परर रवहन क भ ए ब य ग र क ई धन क र प म प रय ग क एक र तत भवक प र न कर रत 2. इर नव न एव नव कर रर य ऊ स म त र य द व र र प र र रम भ भकय गय उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर वकफ यत परर हन क व श म सतत कल प क पहल SATAT- Sustainable Alternative Towards Affordable Transportation इर क य प टर भ यम एव प र क भतक ग र म त र य द व र र प र र रम भ भकय गय SATAT पह क क भवक र प रय र क र प म भकफ यत परर रवहन क भ ए एक र तत भवक प र न कर रन ह व हन-उपय गकत सओ क र थ-र थ भकर न और र उद यभमय क न द र त कर र ग इर क तहत उद यभमय क र प भडत ब य ग र उत प न र यत र ग न क भ ए प र त स भहत भकय एग और र व हन आभ म प रय ग क भ ए ब य ग र क ब र र म उप ब ध कर र य एग यह क व य परर रवतसन क क प र प त कर रन म म कर र ग और र प र क भतक ग र और र कच त क आय त पर र भन सर रत क कम कर र ग और र कच त और र ग र क क मत म उत र र- ढ़ व क न द रख फ बफर र क र प म क यस कर र ग म और र आग म ब र र म घर र और र ख र र उपय गकत सओ क आप भतस क बढ़ व न क भ ए र प भ त व-ग र न टवकस क भर ट ग र भवतर रर (र ड ) न टवकस क र थ एक क त भकय र कत स प व त ब य स क उत प न ब य -ग र प र क भतक र प र अपभ ष ट और र ब य म र स र त र क भष अव ष, मव ग बर र, गन न प र र भमट ट, नगर रप भ क ठ र अपभ ष ट और र र व उप र र र य त र अपभ ष ट र एन र र भबक अपघटन क प रभक रय क म ध यम र स व भवक र प र उत प भ त ह त न द र कर रर क ब, इर र प भ त भकय त ह और र र ब (Compressed Bio-Gas) कह त ह, भ र म 95 प रभत त र अभधक म थ न ह त र प भ त व ग र इर क र र न और र ऊ स क षमत म व भर न द र क र प र उप ब ध प र क भतक ग र (र एन ) क र म न ह इर भ ए, इर क उपय ग व कन द र क, नव कर रर य म टर र व हन ई धन क र प म भकय र कत प रश न 2 - ह ह म स म र रह पश धन णन क र न द स म भनम नभ न द रखत म र क न र कथन र त य ह? (a) प धन गर न प रभत 10 वषस म आय भ त क त (b) यह गर न र ग व और र हर र व ड म आय भ त क एग (c) प धन गर न म घर र प भम नह ह त ल भ इर क म र अभधक भकफ यत परर रवहन ई धन क उप ब धत क बढ़ व न और र क भष अव ष, मव ग बर र और र नगर रप भ क ठ र अपभ ष ट क ब हतर र उपय ग कर रन क उम म यह क नगर रप भ क ठ र अपभ ष ट प रब धन क भ ए म गस प र स त कर र ग और र क भष स टब न और र क बसन उत स सन क क र रर प र भषत हर र हव क र मस य र भनपटन म म कर र ग यह उद यभमत, ग र म र अथसव यवस थ और र र र ग र र क बढ़ व ग और र भकर न क र र स व क अभतरर रक त स र त प र न कर र ग (d) प धन गर न क ख स क द र व र र आध -आध वहन कर रत ह उत तर (b) यह गर न र ग व और र हर र व ड म आय भ त क एग 20 पश धन णन 20th Livestock Census 1 अक ट बर र, 2018 र र र र ज य और र क न द र भर त प र क र ह भगत र र रत क र भ म प धन क 20व गर न आय भ त क एग Visit us WhatsApp/Call us

4 अन द रख र रत य प धन गर न प वष क अन तर र पर र प र र म आय भ त क त ह अ भतम गर न 2012 म ह ई थ यह प रभक रय भ भट र रत म म प धन र र म बन द रन धत र न य एकत र कर रन ह त र भमत क ष त र म र क गय थ आ क ब प रथम प धन गर न वषस 1951 म आय भ त क गय तथ उत तर र त तर र हर र प व वषस यह गर न आय भ त क त ह यह गर न प र र क र ग व और र हर र व ड म आय भ त क एग भवभ न न परर रव र र, प रर रव रर रक उद यम //ग र र-परर रव रर रक उद यम और र र स थ न क प ओ ( र, भमथ न, य क,, बकर र, र अर र, घ, टट ट, खच र र, गध, ऊ ट, क त त, खर रग और र ह थ )/प ल ट र पभक षय (म ग, बतख, एम, प र, बट र र और र अन प ल ट र पभक षय ) क भवभ न न प र भतय क भगनत क एग ब र व प धन गर न एक नस लव र र प धन गर न ह ग, नस ल र ध र र क भ ए न भतय य क यसक रम क त य र र कर रन म र ह यक ह ग 20व प धन गर न क तहत भव ष र र ट ब ट/कम य टर र क रर रए ड ट र ग रह पर र ह ग प धन नगर न आय भ त कर रन क म ख य भज़म म र र र र / क द र भर त प र क प प न भव ग क यह 100% क द र य र ह यत क र थ एक क द र य क ष त रक य न प रश न 3 - म वजररस एक प र न ब र रग ह प र न र मय म यह भक षर र रत तथ भमस र, य न न, र र म क मध य मर क व य प र र क भ ए प रभर थ स प इर भर ट क र प म प रभर म भज़रर रर क म र र भ पट टनम कह त थ म र र भ पट टनम क वर सन र र म यर म उपर र क त परर रच म भ र ब र रग ह क स क गय ह, वह कह न द रस थत ह? (a) आ ध रप र (b) क र र इर क तहत क र र म ऐभतह भर क महत त व क स थ, र ग रह य, उप र न स थ और र प र र त न द रत त वक स म र रक क र र रभक षत भकय एग यह क र बर ब भवर र र त र र रक षर तथ क र र र र रक र र क हरर रत परर रय न इर परर रय न क 'मर म गस पह ' क न म भ य गय इर क तहत क र र क म ब र र तट क र थ भनय क अन भहस क र म भद रक र पक क इभतह र क ख क एग म भ रर रर (क र र ) म व र र तट पर र न द रस थत प र न ब र रग ह प र न र मय म यह भक षर र रत तथ भमस र, य न न, र र म क मध य मर क व य प र र क भ ए प रभर थ स प इर भर ट क र प म प रभर म भज़रर रर क म र र भ पट टनम कह त थ म र र भ पट टनम क वर सन र र म यर म प रश न 4 - ल कप ल चयन कम ट म भनम नभ न द रखत म र क न- क न भम ह त ह? 1. प रध नम त र 2. कर अध यक ष 3. कर म भवपक ष क न त 4. र र र म भवपक ष क न त 5. क य ग हम त र न भ ए गए क ट क प रय ग कर र र ह उत तर र भनए (c) तभम न ड ह ह म क द र र र रक र र न र व च न य य क प वस (d) ओभड न य ध न यम भतस (र व भनव त त) र र न प रक र ई क अध यक षत म आठ र स य य ख कम ट क गठन भकय उत तर (b) क र र म वजररस व र सत पररय जन प रर र र र रत क अध यक ष ए.र यस प रक, एर ब आई क प वस अध यक ष अर धत ट ट यस, इर र र क प वस अध यक ष ए-एर - Muziris Heritage Project भकर रर क म र र, न यम भतस र ख र र म भर ह य व, ग र र त क प वस ड प ब ब र र ह र न, र व भनव त त आईएएर अभधक र र म भ रर रर भवर र र त परर रय न 27 फर रवर र, 2016 क क र र भ त क. प व र र, प वस र भ भर टर र नर र र र त क म र र म पयसटन उद यम क बढ़ न तथ ऐभतह भर क एव र स क भतक इर क अन र स य ह महत व क स थ क र र रक षर क भ ए प र र रम भ भकय गय थ वषस 2014 म कप एव क य क त अभधभनयम ग इर क र र पयसटन भव ग द व र र क द र य पयसटन भव ग क भकय क र हय ग र र भकय गय Visit us WhatsApp/Call us क ट: (a) 1, 2, 3 (b) 1, 2, 3, 4 (c) 1, 3, 4 (d) 1, 3, 4, 5 उत तर (a) 1, 2, 3 ल कप ल ख ज कम ट Lokpal Search Committee

5 इर क अ तगसत क द र म एक कप व र र म एक क य क त क व यवस थ क गय इर क अ तगसत प रध नम त र, म त र गर, म ख यम त र, र र र स य तथ र म ह A, B, C, D श र र क अफर र र आत कप म एक अध यक ष तथ अभधकतम 8 र स य ह ग, भ र म 50% र स य न भयक र व र ह ग कप म आर रक षर क प र वध न ह भ र म 50% र स य अन र भ त भत, न भत, अन भपछ वगस तथ न द र य क ब र ह ग कप क अध यक ष व र स य क भनय न द रक त एक यन र भमभत द व र र क एग, भ र म ह ग 1. प रध नम त र - अध यक ष 2. कर क अध यक ष- र स य 3. कर म भवपक ष क न त - र स य 4. म ख य न य ध य उनक अन र पर र न भमत र प र म क टस क एक न य ध - र स य 5. र र ष ट र पभत द व र र न भमत क ई प रभतभष ठत व यन द रक त- र स य इर यन र भमभत क कप क अध यक ष एव र स य क न म क भर फ रर र एक ख कम ट कर र ग इर ख कम ट क कम र कम र त र स य ह ग भ नम न नतम 50 प रभत त र स य अन र भ त भत, अन र भ त न भत, अन भपछ वगस, अ र ख यक एव मभह ए ह ग प रश न 5 - भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. क भ क षर र स थ न म अवर र र न त मक तथ ग र त मक भवक र कर रन क भ ए उन नत र रत अभ य न य र रह 2. उन नत र रत अभ य न म नव र र धन भवक र म त र य क एक क यसक रम ह, भ र म आईआईट, एनआईट र र स थ न र हय ग कर रत ह उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उन नत र रत अभ य न क यसक रम क औप रर रक रआत 11 नव बर र, 2014 क क गई थ उन नत र रत अभ य न म नव र र धन भवक र म त र य क एक क यसक रम इर क यसक रम क आईआईट, एनआईट आभ क र थ भम कर र बन य गय उन नत र रत अभ य न क क र ध र रर य भवक र क गभत बढ़ न क भ ए भवक र न भतय क पह न कर रन और र उपय क त र म ध न प रस त त कर रन म उच भ क ष र स थ न क ग र म र र रत क ग क र थ क यस कर रन क भ ए र क षम बन न उन नत र रत अभ य न म एक उच भ क षर र स थ न क कम र कम प ग व र न ह, भ र र ग व म आभथसक और र र म भ क परर रवतसन र व ह र क इर य न क तहत यह उच भ क षर र स थ न ग व म भवक र गभतभवभधय म भहस त ह उन नत र रत अभ य न एक र म व र रत क व स त क क भनम सर म म कर रन क भ ए ज ञ न र स थ न क र ग र म र भवक र क प रभक रय म परर रवतसनक र र ब व क द भष ट र प र रर रत यह ग व क भवक र क भ ए भक षक र स थ न, अन र ध न, प र द य भगक एव नव र र और र स थ न य र म य क ग र र क पह ह, भ र र क क हर र उच भ क ष र स थ न ग व क र थ, ग व क ग क र थ र व स थ भपत कर र और र ग व क र मग र भवक र म य ग न कर र य जन क प रम ख लक ष य 1. उच भ क षर र स थ न क अध य पक व छ त र द व र र ग र म र क ष त र क नक र र प र प त कर रन 2. ग र म र क ष त र क र मस य ओ क र म ध न क भ ए नव न तकन क क उपय ग कर रन 3. र र रक र र य न ओ क भक रय यन क भ ए उच भ क षर र स थ न द व र र य ग न न उत तर उन नत भ रत अवभय न Unnat Bharat Abhiyan म नव र र धन म त र य न 25 अप र 2018 क उन नत र रत अभ य न क र र र र स कर रर क र र भकय उन नत र रत अभ य न क अग र रर उन नत र रत अभ य न- 2 क भ य न त प र स प रर क आध र र पर र 840 र स थ न क यन भकय गय यभनत 840 र स थ न म 521 तकन क र स थ न और र 319 ग र र-तकन क र स थ न ह प रश न 6 - स वच छ स क षण ग र म ण क र न द स म भनम नभ न द रखत म र क न र कथन र त य नह ह? (a) यह र व क षर ग र म र भवक र म त र य द व र र आय भ त भकय गय (b) इर म हरर रय र न र बर स वच र र क प र रस क र र त (c) मह र र ष ट र क र त र र भ क र बर स वच भ बन (d) यह र व क षर एक स वत त र ए र द व र र कर र य गय थ उत तर (a) यह र व क षर ग र म र भवक र म त र य द व र र आय भ त भकय गय स वच छ स क षण ग र म ण Swachh Survekshan Gramin प य और र स वच त म त र य न एक स वत त र र व क षर ए र क म ध यम र म त र त मक और र ग र त मक स वच त (स वच त ) Visit us WhatsApp/Call us

6 म नक क आध र र पर र र रत क र भ क र र भक ग तय कर रन क भ ए "स वच र व क षर ग र म र " (SSG 2018) क रआत क थ र र भक ग तय कर रन क भ ए स क, आ गनव, प ए र, ह ट/ब ज़ र र, और र प यत र र वस भनक स थ और र स वच त क प रभत ग क ध र रर तथ SBM-G -IMIS (Swachh Bharat Mission Gramin Integrated Management Information System) क ओर र र क यसक रम और र ड ट र ध र र क भ ए भ ए गए र झ व क आध र र बन य गय थ स वच र व क षर ग र म र क तहत प र र र रत म 685 भ क 6786 ग व क भम भकय गय थ इन क ष त र क र वस भनक स थ न अथ सत स क, आ गनव, र वस भनक स व स थ य क द र, ह ट/ब ज़ र र/ध भमसक स थ न आभ क र व क षर एक स वत त र ए र न भकय थ एर ब एम- र ब भधत म द पर र ग वव भर य क प रभतभक रय नन क भ ए ग ग 182,531 न गरर रक क र क ष त क र र भकय गय थ इर क अ व एक ऐप क रर रए न गरर रक क स वच त र ब ध म द पर र ऑन इन प रभतभक रय न क भ ए कह गय थ व य पक ख ब ठक, व यन द रक तगत र क ष त क र र और र क न द र त र म ह सओ (एफ ड ) क रर रए ग र प रभतभक रय प र प त क गई प रत य क ग व म एफ ड आय भ त भकए गए थ र व क षर म 1.5 कर र र अभधक ग न ग भ य और र अपन प रभतभक रय SSG 2018 प रत य क ग व म र म न स वच त म र ध र र क भ ए र म य क र थ ब प म न पर र न आ न अभ य र क र प म र मन आय ग र म प यत न र वस भनक स थ न म स वच त क बढ़ व न क भ ए अपन स थ न य क ष त र भवक र क ष र धन भ य श र स थ न प न ल 3 र ज य- हरर रय र, ग र र त, मह र र ष ट र श र स थ न प न ल 3 वजल - र त र र (मह र र ष ट र ), र र व (हरर रय र ), प ड पल ल (त ग न ) सबस ज य जनभ र ल र ज य- उत तर र प र, ग र र त, मह र र ष ट र सबस ज य जनभ र ल वजल - न भ क (मह र र ष ट र ), र प र र (मह र र ष ट र ), भ त गढ़ (र र स थ न) प रश न 7 - वमशन अवभय न क र न द स म भनम नभ न द रखत म र क न र कथन र त य ह? (a) यह व ज ञ भनक क एक क क यसक रम ह, ग ग न क र फ ई क र म बन ध म व यवह रर रक उप य र झ एग (b) यह एक म स ह, ग ग भकन र र ग व र ह त ह आ एग और र आम ग क ग ग स वच त क प रभत गर क कर र ग (c) यह एक रर रवर र र र न द रट ग क यसक रम ह, भ र म ग ग न क र फ-र फ ई क कर र ग क गर क भकय एग उत तर (c) यह एक रर रवर र र र न द रट ग क यसक रम ह, भ र म ग ग न क र फ-र फ ई क कर र ग क गर क भकय एग वमशन Mission Gange ह ह म ग ग न क र फ-र फ ई क कर र गरकत फ न क भ ए भम न ग ग अभ य न प र र रम भ भकय गय भनय क र बर ऊ पवसत ट म उ ट एवर र स ट क फतह कर रन व पह र रत य मभह बछ द र प क न त त व व इर अभ य न म म उ ट एवर र स ट पर र र फ ढ़ ई कर रन व 8 अन पवसत र र ह भम ह र रत र र रक र र क नम भम ग ग भम न र प र रर रत इर अभ य न क भम न ग ग क न म भ य गय एक मह न तक न व इर अभ य न म हरर रद व र र र पटन तक क र र रर रवर र र र न द रट ग क रर रए तय क एग इर र र न अभ य न भब न र र, न र र र र, फरख सब, क नप र र, इ ह ब, व र र र र और र बक सर र म र क ग इन र स थ न पर र अभ य न ग क ग ग क र फ ई क प रभत गर क कर र ग और र स वच त गभतभवभधय एग प रश न 8 - ग भ क भ न ह भकर उत प क भ ए एक भ न ह ह त ह उर क भव ष ग भ क उत पभत त, भव ष ग र वत त और र पह न क भ ए भ य त भ वलक वचन ह (ज आई) क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. र रत म भवत त म त र य क अध न आन व मह भनय त रक, प ट ट, भडज़ इन तथ टर ड म कस, '' ग भ क र क त क प यक'' ह 2. अ तर र सष ट र य स तर र पर र आई भव व य प र र र गठन क भटर प स (TRIPs: Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) र मझ त क अध न भर त ह त 3. आई क प कर रर 10 र क भ ए म न ह त उपय सक त कथन म र क न र कथन र ह ह? क ट: और र 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3 उत तर और र 3 (d) यह त र र क क एक ह, ग ग म त र रत ह ए ग ग भ वलक स क तक स वच त क प रभत ग क गर क कर र ग Visit us WhatsApp/Call us

7 Geographical Indication ह ह म मह र ष ट र क र रत न भगर र, भर ध गस, प घर र, ठ र और र र र यगढ़ भ म प ह न व अल स आम क ग भ क भ न ह ( आई) क त र र पर र प क त भकय गय इर र पह ह ह म असम क ब क स ल च ल और र मध यप र श क क कन थ म क म ट क ग भ क र क तक प र न भकय गय थ अल र क आम क र र कह त ह और र मह र र ष ट र म इर ह प र क न म र न त इर क स व, अन ख ख ब और र मक र र र र ग क त इर क र रत क अ व अ तर र सष ट र य ब र र म क फ म ग ह भव म यह क फ ब र मय र म ह र र फ र रह ह और र इर प न, क रर रय तथ य र र प क भनय सत भकय त ह ह म अम रर रक और र आस टर भ य न अपन ब र र म इर क आय त क म र र र रत म पहल ज आई ट वज वल च य क 2004 म भ य गय थ वतसम न म इर ट ग क ह भर कर रन व क उत प क र ख य 325 ह ग भ क भ न ह भकर उत प क भ ए एक भ न ह ह त ह उर क भव ष ग भ क उत पभत त, भव ष ग र वत त और र पह न क भ ए भ य त ह और र यह भर फस उर क उत पभत त क आध र र पर र ह त ऐर न म उर उत प क ग र वत त और र उर क भव षत क सत यह क भष उत प, प र क भतक उत प और र भवभनभमसत उत प क भ य त भ सभ ग य, मह ब र र स टर ब र र, यप र र क ब ल प ट र र, बन र रर र और र भतर पभत क ड ड क छ ऐर उ हर रर ह भ न ह आई ट ग भम ह आ ज आई क प ज करण 10 स ल क वलए म न ह त ह भ र क ब इर नव न क त कर रन क आवश कत ह त आई क औद य भगक र पभत त क र र रक षर क र स म प रर रर क न क तहत ब न द र क र प अभधक र र (आईप आर र) क तत व क र प म भम भकय गय अ तर ष ट र य स तर पर ज आई व श व व य प र स ठन (WTO) क वटर प स (TRIPs: Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) समझ त क तहत श वसत ह त र रत म वस त ओ क ग भ क र क त (प कर रर और र र र रक ष ) अभधभनयम,1999 ग भ क र क त क अभध भर त कर रत इर अभधभनयम क अ तगसत औद य व क न वत ए प र त न व भ ( वणज य ए उद य म त र लय) क अ त त आन ल मह वनय त रक, प ट ट, व ज इन तथ टर म क, ''भ वलक स क त क प ज यक'' ह यह मह भनय त रक ग भ क र क त र रभ स टर ( आईआर र) क क यस क भन न और र पयसव क षर कर रत प रश न 9 - भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. भर गर र ट प क पर र र बर ब भ त रक र र त वन भ ख न क म म म र रत क प व स थ न पर र र रख गय 2. र रत म भर गर र ट, ब और र अन त ब क उत प क प क भ ग क म ख य प ष ठ व भपछ प ष ठ पर र 90% भ त रमय त वन क छ पन अभनव यस उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह नह ह /ह? उत तर त ब क उत प पर वचत रमय च त न म भ रत क 5 स थ न India ranks 5th in world terms of largest pictorial warning on cigarette packs ह ह म कन ड ई क र र र र र इट द व र र र र 'भर गर र ट प क स व स थ य त वन : अ तर र सष ट र य न द रस थभत रर रप टस' (The Cigarette Package Health Warnings: International Status Report) म त ब क उत प पर र भ त रमय स व स थ य त वन न व क र म र रत क प व स थ न पर र र रख गय यह रर रप टस भ न व म भव स व स थ य र गठन क त ब क भनय त रर पर र फ र मवकस क न (Framework Convention on Tobacco Control - FCTC) र म म न क 8 व र त र म र र क गय क र र भक ग भर गर र ट प क पर र र बर ब भ त रक र र त वन भ खन क आध र र पर र क गय इर रर रप टस क अ तगसत 206 म प व भतम र र क प क भ ग क म ख य प ष ठ व भपछ प ष ठ पर र 92.5% भ त रमय त वभनय क भ य पह स थ न पर र र रख गय न प क प क भ ग क न तर रफ 90% भ त रमय त वन क इस त म क भ ए र र र स थ न पर र र रख गय Visit us WhatsApp/Call us

8 न तर रफ 85% पर र भ त रमय त वन क र थ र रत क प व स थ न पर र र रख गय अप र 2016 म र र स थ न उच न य य और र ब म र व च न य य क भ -भन क ब स व स थ य म त र य न भर गर र ट, ब और र अन त ब क उत प क प क भ ग क म ख य प ष ठ व भपछ प ष ठ पर र 85% पर र भ त रमय त वन क अभनव यस भकय इर रर रप टस क अन र र र, वतसम न र मय म 118 और र क ष त र द व र र भर गर र ट प क भ ग पर र भ त रमय त वन क अभनव यस कर र भ य गय 2001 म र वसप रथम कन ड न भ त रमय स व स थ य त वभनय क प क क थ यह रर रप टस 2008 र प रक भ त ह न प र र रम भ ह ई थ और र प रभत 2 वषस म प रक भ त क त र रत एकम त र र कस ह त ब क उत प पर र न द र ट- इन न बर र (Quit-Line number) क इस त म कर रत एभ य म थ ई ड, म भ य और र भर ग प र र क ब र रत क थ स थ न न द र ट- इन न बर र एक ट फ र न बर र ह यह त ब क क उप ग र ह न व न कर न क ब र र म ग (भव ष र प र अभ भक षत) और र बच क त वन त ह और र उन ग क म कर रत ह इर त क छ न हत ह प रश न 10 - ट स क फ स क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: र रक ष म त र य क अन मभत र गभठत इर फ़ र स क प रभ क षर र रक ष म त र य द व र र ह भ य एग र थ ह न क स वच त क ध य न म र रखन क भ ए क द र य प र षर भनय त रर ब डस द व र र इर फ़ र स क प रभ भक षत भकय एग ग ग ट स क फ र स प र वशक स न क इक ई ह भक भ र बर र 2020 तक र र वष क भ ए ग ग क र व म त न त इर ब म 100 र अभधक ग क त न क पभनय ह भ न ह इ ब, व र र र र व क नप र र म त न त भकय गय इर बट भ यन क म ख य य इ ह ब म इर ब क क यस ह : 1. क म क र र न प रब धन, 2. न क स वच र रखन क र म बन ध म गर कत फ न, 3. ग और र उद य ग क न क प र भषत कर रन र र र कन 4. क ष त र म ब ढ़ य भकर प र क भतक आप क र र न र ह यत, 5. भमट ट क कट व क र र कन क भ ए व क ष र र पर और र 6. व भवभवधत र र रक षर क भ ए न क र व न क ष त र म गश त कर रन प र वशक स न म उत तर र प र क इ ह ब क म आय न क प रब धन क भ ए इर क गठन भकय गय 2. इर फ़ र स क र रक ष म त र य द व र र प रभ क षर भ य एग उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर ट स क फ स Ganga Task Force (GTF) Territorial Army प र भ क र न र रत य र न क एक इक ई र रत य र भवध न र द व र र भर त बर र 1948 म प रर रत प र भ क र न अभधभनयम, 1948, क म त भबक र रत म अक ट बर र, 1949 क प र भ क र न स थ भपत ह ई र रत क पह गवनसर र नर र श र र र ग प र र न 9 अक ट बर र 1949 क इ भडयन ट रर रट रर रय आम क उ घ टन भकय थ भनयभमत र न क स थ भतक (static) कतसव य र म क त र रखन और र आवश कत प न पर र भर भव प र र न क र ह यत कर रन, र म द र तट क र रक ष और र हव म र र य भनट क व यवस थ तथ आवश कत ह न पर र भनयभमत र न क भ ए य भनट क व यवस थ कर रन प र भ क र न क म ख य क यस ह इर क स वय र वक क प रभतवषस क छ भ न क र भनक प रभ क षर भ य त ह त भक आवश कत प न पर र क र रक ष क भ य उनक र व य र क ट रर रट रर रय आम क र प म प रभर इर र न क व न क ट रर रय र स कह त नवर र 2019 म उत तर र प र क इ ह ब क म आय न क प रब धन क भ ए ग ग ट स क फ र स क गठन भकय गय ह भक प वस र भनक क स व न द रच क ब Visit us WhatsApp/Call us

9 र वध न व र रत प र भ क र न क आ स व क य प र भ क र न क र र र भ म ट न कई र न अभ य न (ऑपर र न ) म र भक रय भमक भन ई ह, भ नम श र क म ऑपर र न पवन, प ब म ऑपर र न र रक षक व ऑपर र न ब र र ग और र म म - कश र र ऑपर र न रर रहन र अभ य न भम ह 1962 क र रत न य तथ 1971 और र 1965 म र रत-प क य म प र भ क र न न महत वप र स भमक भन ई थ प रश न 11 - र रत क पह "म थन ल ख न पक न य ग य ई धन क य क रम" क आर रम भ भकर क द व र र भकय गय ह? (a) र रत प टर भ यम क प र र न भ भमट ड (b) भहन स त न प टर भ यम क प र र न भ भमट ड (c) अर म प टर क भमकल स भ भमट ड (d) म ग र र रर रफ इनर र ए ड प टर क भमकल स भ भमट ड उत तर (c) अर म प टर क भमकल स भ भमट ड म थन ल ख न पक न य ग य ई धन क य क रम Methanol Cooking Fuel Program 5 अक ट बर र, 2018 क एभ य क पह कनस तर र आध रर रत और र र रत क पह "म थन ख न पक न य ग य ई धन क यसक रम" आर रम भ भकय गय यह परर रय न कच त क आय त क कम कर रन और र स वच, गत प र व और र प र षर म क त ख न पक न क म ध यम क प र न कर रन क प रय र क द भष ट क र क एक स व भवक भवस त र र अर म प टर क भमकल स भ भमट ड (र र रक र र क पन ) भपछ 30 र र म थन क भनम सर कर र र रह ह और र भ र बर र 2019 तक अपन 100 ट प ड म थन प ल ट क 600 ट प ड म अपग र ड कर रन क प रभक रय म परर र न म र र रभक षत कनस तर र आध रर रत ख न पक न क स ट व, स व डन क प र द य भगक र भ ए गय ह और र प र द य भगक हस त तर रर क म ध यम र अग 18 मह न म र रत म ब प म न पर र ख न पक न क स ट व भवभनम सर र य त र आए ग भ नर प रभतवषस 10 ख क क स ट व और र 1 कर र कनस तर र क उत प न ह ग यह तकन क बह त ह अभद वत य यह म थन क ब ह र र रभक षत र प र परर र भ त कर रत ह, भ र म भकर र र ग टर र य भकर प इभप ग भर स टम क आवश कत नह ह त ख न पक न क यह म ध यम प रत यक ष र प र ए प, क र र भर न, क, र रक और र ख न पक न क भ ए भकर अन ई धन क गह र कत ग र य र प, म थन - ड एमई, ए प क र थ 20% क अन प त म भमभश रत भकय र कत अग वषस तक ए प -ड एमई भमश रर क यसक रम क म आर रम भ ह न क उम म 1.2 टर र कनस तर र बनसर र पर र प र र प घ ट तक र कत ह और र र र क क र प म 8 ऐर कनस तर र त न व यन द रक तय क एक परर रव र र क भ ए एक मह न तक र कत म थन क भ ए ए प क एक भर डर र क बर र बर र क गत 650 रपय रपय ह बभक ए प क एक भर डर र क गत 850 प रभत भर डर र ह भ र क परर रर मस वर प कम र कम 20% ब त ह त अर म प टर क म प ल क स क अ र र पह 500 घर र प य ट परर रय न क त र र पर र भम ह ग, ब म इनक र ख य क उत तर र प र, मह र र ष ट र, ग र र त, त ग न, ग व और र कन सटक म बढ कर र 40,000 परर रव र र तक पह य एग प रश न 12 - जनप रवतवनवधत अवधवनयम, 1951 क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह भनव स न आय ग क र र क न र न और र र र ज य क भवध य र न म ख र ट क रर रन द रक त ह न क भतभथ र 6 म ह क तर र उप न व क द व र र र रन क भ ए अभधक त कर रत 2. यभ भकर रर रन द रक त र भकर र स य क ष क यसक एक वषस र कम ह, त उर रर रक त प क र रन क आवश कत नह उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर ररक त स ट पर उपच न By-polls in vacant seats नप रभतभनभधत व अभधभनयम, 1951 क ध र र 151ए क म ध यम र भनव स न आय ग र र क न र न और र र र ज य क भवध य र न म ख र ट क, रर रन द रक त Visit us WhatsApp/Call us

10 ह न क भतभथ र 6 म ह क तर र उप न व क द व र र र रन क भ ए अभधक त ह, ब त भकर रर रन द रक त र भकर र स य क ष क यसक एक वषस अथव उर र अभधक ह उ हर रर क भ ए ह ह म भनव स न आय ग न कन सटक र कर क रर रक त त न र ट क र र न क भ ए उप न व क घ षर क ह, बभक आ ध र प र र कर क प र ट क र र न क भ ए उप न व क घ षर नह क इर क र ब ध म ध य न र रह भक कन सटक क 9-ब ल र र (र.), 14-भ म ग और र 20-म ड य र र य भनव स न क ष त र म क रम : 18 मई, 18 मई और र 21 मई, 2018 क र ट ख ह ई ह, बभक आ ध र प र म प र र य भनव स न क ष त र म रर रन द रक तय 20 न, 2018 क ह ई 16व कर क क यसक 3 न, 2019 तक र भक कन सटक म रर रन द रक तय र न क क यसक क र म न द रप त र एक वषस र अभधक र मय पह ह ई, ऐर म नप रभतभनभधत व अभधभनयम, 1951 क ध र र 151ए क तहत रर रन द रक त क भतभथ य भन 18 और र 21 मई, 2018 र 6 म ह क तर र इन रर रन द रक तय क र र न क भ ए उप न व आवश यक ह आ ध र प र म रर रन द रक तय क म म म उप न व कर र न क क ई आवश यकत नह ह, क य भक कर क ष क यसक रर रन द रक त ह न क भतभथ य भन 20 न, 2018 र कर र एक वषस र कम प रश न 13 - भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. भतत एक उष णकभटब ध य क रव त ह अर रब र गर र म बन कम ब व क क र रर उत पन न ह आ 2. ब न एक उष णकभटब ध य क रव त ह ब ग क ख म बन कम ब व क क र रर उत पन न ह आ उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर वततल और ल ब न Titli and Luban ब ग क ख म कम ब व क क र रर क रव त त फ न आन क क र रर ओभडर क भक षर तट पर र र र र बह त र र वष स ह र कत इर त फ न क भतत क न म भ य गय यह त फ न 11 अक ट बर र क र बह ओभडर क तट पर र पह ग र र र र रक र र न भ अभधक रर रय क त वन र र क ह और र र र र रक र र कमस रर रय क छ भट टय र रद कर र मछ आर र क र र त तक र म द र तट पर र ट आन क र ह गई इर क रव त क भतत न म प भकस त न द व र र भ य गय 145 भकम./घ ट क गभत व भतत क रव त क अभधक खतर रन क क रव त त फ न (Very Severe Cyclonic Storm) म र रख गय ल ब न अर रब र गर र क कम ब व क ष त र र बन षर क रव त र भक षर र रत क कई भहस म षर त फ न क र थ र र ब रर र ह र कत आईएमड क म त भबक 11 अक ट बर र तक ब न न म क क रव त भक षर ओम न और र यमन क स ट पह र कत ह और र इर क र रर क र र, तभम न ड और र प ड र र म र र ब रर र ह र कत इर क रव त क ब न न म ओम न द व र र भ य गय उष णकवटब ध य चक र त उष णकभटब ध य क रव त भनम न ब व प रर ह उष णकभटब ध य और र उप ष णकभटब ध य क ष त र म र म द र य मह र गर र क ऊपर र भवकभर त ह त ह ब र तह क व य क गमस ह कर र ऊपर र उठन क क र रर भकर स थ न पर र भनम न व य ब क ष त र क भनम सर ह त ह, और र इर भनम न व य ब क ष त र क र र ओर र, र प क षत उच व य ब क ष त र र भव र क द र य एव र म ब व य र र भ य उत तर र ग स म व म वतस तथ भक षर ग स म भक षर वतस भ म र भपस क र र र प म त व र गभत र क र र ग त ह इर र भपस क र र त व र व य क ह क रव त कहत ह चक र त क करण र रत य म र म भवज ञ न भव ग (IMD) द व र र क रव त क उनक व य गभत क आध र र पर र र र वग म भव भ त भकय गय ह - वततल Visit us WhatsApp/Call us

11 (1) क रव त त फ न (Cyclonic Storm); भकम./घ ट (2) खतर रन क क रव त त फ न (Severe Cyclonic Storm); भकम./घ ट (3) अभधक खतर रन क क रव त त फ न (Very Severe Cyclonic Storm); भकम./घ ट (4) षर क रव त त फ न (Super Cyclonic Storm); 221 भकम./घ ट र अभधक र रत य म र म भवज ञ न भव ग (IMD) क रव त क गभत म पन म त न भमनट भनर र तर र त फ न क गभत (Three Minute Sustained Wind Speed) क प रय ग कर रत चक र त क न मकरण उत तर र भह मह र गर र क क रव त क न मकर रर वषस 2006 र भकय न ग क रव त क न मकर रर एक र क अन र र र भकय त क रव त क न मकर रर ह त र क भनम सर क उत तर र भयत व प रत य क र म द र ब भर न क ष त र क भ ए भव म र म भवज ञ न र गठन (WMO) क उष णकभटब ध य क रव त क ष त र य भनक य क ऐर क प भनक य ह र रत य म र म भवज ञ न भव ग (IMD) उत तर र भह मह र गर र क भ ए भव म र म भवज ञ न र गठन क भवभ ष ट क ष त र य म र म भवज ञ न क द र यह क द र अर रब र गर र और र ब ग क ख म उठन व क रव त क र म र न म न क भ ए प र भधक त इर क ष त र क क रव त क न म क र क भनम सर म र म भवज ञ न र गठन क एक प न द व र र भकय गय इर र म क 8 र स य द व र र क 64 न म (प रत य क र 8) र झ ए गए ह, भ न ह क रम न र र र आव भटत भकय त यह इर प रक र र ह - Visit us WhatsApp/Call us

12 प रश न 14 - र ष ट र य व य स य वशक ष ए प रवशक षण पररर (NCVET) क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह घसक न और र अ क न न तर रह क व य वर भयक भ क ष एव प रभ क षर क क म म ग भनक य क क मक क भनयभमत कर र ग 2. इर क स थ पन र र ष ट र य व य वर भयक प रभ क षर परर रष (NCVT) और र र र ष ट र य क भवक र ए र (NSDA) क भम कर र क एग उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर र ष ट र य व य स य वशक ष ए प रवशक षण पररर National Council for Vocational Education and Training (NCVET) ह ह म प रध नम त र क अध यक षत म म भत रम ड न क भवक र क म भनय मक र स थ न र ष ट र य व य स वयक प रवशक षण पररर (NCVT) और र र ष ट र य क शल व क स एज स (NSDA) क भम कर र र ष ट र य व य स य वशक ष ए प रवशक षण पररर (NCVET) क स थ पन क म र र NCVET र रत क क ईक -प रर क एक भनय मक र स थ ह ग, भ र क म व य वर भयक भ क ष एव प रभ क षर म र ग न र व यन द रक तय पर र र क र र त मक प र व प ग NCVET घसक न और र अ क न न तर रह क व य वर भयक भ क ष एव प रभ क षर क क म म ग भनक य क क मक क भनयभमत कर र ग तथ इन भनक य क क मक क भ ए न नतम म नक त य र र कर र ग NCVET क प रम ख क मक म भनम नभ न द रखत क ष त र भम ह - 1. भनर सयक भनक य, म ल कन भनक य और र क र ब ध र न प र त ओ क म न त तथ भनयमन 2. भनर सयक भनक य और र क ष त र क परर रष (एर एर र ) द व र र भवकभर त प त रत ओ क म र र 3. भनर सयक भनक य और र म ल कन ए भर य क रर रए व य वर भयक प रभ क षर र स थ न क अप रत यक ष भनयमन 4. अन र ध न एव र न प रर र र 5. भ क यत भनव र रर इर र स थ गत र ध र र र र रत म र रह क भवक र क यसक रम क ग र वत त म र ध र र आएग क भवक र क यसक रम क ब र र प र र भगकत बढ़ ग भ र र व य वर भयक भ क ष एव प रभ क षर क र ख म इ फ ह ग इर क अ व क क ष त र म भन भनव क प र त स हन भम ग और र कमस रर रय क ग र र बढ़ ग र रत क भव क क र र ध न बन न क प रध नम त र क ए ड क ब भम ग NCVT Visit us WhatsApp/Call us वतसम न म क क प रभ क षर आवश कत ओ क एनर व ट द व र र औद य भगक प रभ क षर र स थ न द व र र ए न व प ठ यक रम क रर रए प र र भकय त थ इर क अ व इर आवश कत क एनर व ट द व र र भनयभमत प रम प य भनय न य न (एमईएर ) क म ध यम र प र र भकय त थ NSDA वषस 2013 म र र ष ट र य क भवक र ए र (एनएर ड ए) क स थ पन क गई थ, त भक र र रक र र और र भन क ष त र क क भवक र प रय र म र म य बन य र क एनएर ड ए क प रम ख भमक र र ष ट र य क प त रत र र र न क र भ त कर रन क थ, त भक क ष त रव र र आवश कत ओ क भ ए ग र वत त तथ म नक क र भनभ त भकय र क इर र मय क ष त र क परर रष क रर रए भनय मक क मक र र ष ट र य क भवक र भनगम (एनएर ड र ) द व र र भकय र रह वतसम न म एक र म भकत भनय मक प र भधक र र क आवश कत महर र क गई अ क न और र घसक न क आध रर रत प रभ क षर क र पक ष क प र र कर र र क भ र क फ स वर प NCVET क एक ऐर र स थ न क र प म प रस त त भकय गय व र भनय मक क यस कर र ग, भ न ह एनर व ट तथ एनएर ड ए भम कर र कर रत थ प रश न 15 - ऑनल इन आश सन वन र न प रण ल क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. र न क क यसव भहय क र र न म भत रय द व र र भ ए गए आ र न इर प रर म र प र भषत भकय य ग 2. इर र र य म म क म त र य द व र र भवकभर त भकय गय उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह?

13 13 उत तर 16 ऑनल इन आश सन वन र न प रण ल Online Assurances Monitoring System (OAMS) ह ह म र र य म म क म त र य द व र र भवकभर त ऑन इन आश व र न भनगर र न प रर (OAMS) क र र भकय इर प रर र र र क न र न क पट पर र भ य न व आश व र न र र ब भधत र न ए अब क ग र रभहत (प पर र र ) ह गई ह र र र ब म, इर तर रह क र न ए अब भडभ ट प र र प म उप ब ध ह गई ह भवभ न न म त र मह य र र म प छ न व प रश न क उत तर र अथव क ई बय न त र मय र न क पट पर र तर रह-तर रह क आश व र न त ह र र य म म क म त र य इर उद श य क भ ए भनध सरर रत भ -भन क ध य न म र रखत ह ए र न क क यसव भहय र इर तर रह क आश व र न क अ ग छ ट त ह और र इन आश व र न क अ क र ब भधत म त र य क त ह, त भक उन ह प र र भकय र क OAMS क उ घ टन ह न र अब ई-ऑभफर क रर रए र र य म म क म त र य द व र र छ ट गए र आश व र न इर प रर य भर स टम पर र न र र आए ग और र भवभ न न म त र य/ भव ग, कर र भ व य एव र र ज यर र भ व य र मस त उद श य क ध य न म र रखत ह ए इर भर स टम क रर रए इन ह र प र भषत कर र ग इर म र र य आश व र न र र ब भधत भवभ न न क यसक प भम ह ग भ नम क य सन वयन रर रप टस न, व पर न क अन र र ध कर रन भवस त र र कर रन क भ ए अन र र ध कर रन और र र ब भधत भनर सय भम ह इर क ब र अब भकर तर रह क क ग र क स व क र र नह भकय एग म नव य भढ ई और र भ -भन क अन प न न कर रन क क र रर आश व र न क प र र कर रन क प रभक रय म कई तर रह क र मस य ए उ र र कर र र मन आत ह भ र र यह प रभक रय अप क ष क त कम प र र ह त इर क अभतरर रक त कर, र र ज यर और र र र य म म क म त र य म भवभ न न म ड य क उपय ग म य र रह ह भ र र र ब भधत आ क म र ह ढ ग र भम न नह ह प त यह क र रर ह भक भबत आश व र न क व स तभवक न द रस थभत पर र कर र ब न र र र रखन और र उन ह त वरर रत ढ ग र प र र कर रन क उद श य र एक ऑन इन आश व र न भनगर र न प रर क स थ पन क र र रत महर र ह ई भवभ न न म त र य /भव ग क अभधक रर रय और र र र ज य र र भ व य एव कर र भ व य क अभधक रर रय र प र त र झ व क ध य न म र रखत ह ए उपय सक त र टव यर र क र र य म म क म त र य द व र र भवकभर त भकय गय इर र स म म भ -भन और र प र भ त त र र-तर र क क ध य न म र रख गय म त र य न क षमत भनम सर क यसक रम य भ र क तहत 24 अप र, 2018 र कर र 1 मई, 2018 तक क अवभध क र र न भवभ न न म त र य /भव ग क 84 प रम ख (न ड ) अभधक रर रय क इर र टव यर र क परर र न र र ब भधत प रभ क षर भ य र रह प रश न 17 - ह ह म भव म त र य द व र र प र र रम भ म नवत क भ ए र रत पह क र म बन ध ह : (a) अफ़ र क म बच क प षक आह र र प र न कर रन र (b) भन क त न क क भत रम अ ग प रत य र र पर र (c) व भ क र रर भथसय क स व स थ य औषभधय क भवतर रर कर र न र (d) र कटग रस त र रत य ड यस प र र क र रत टन म म र उत तर (b) भन क त न क क भत रम अ ग प रत य र र पर र म न त क वलए भ रत India for Humanity क द र य भव म त र य (MEA) न मह त म ग ध क 150 व य त मन न और र म नवत क भ ए अपन र व क र म म न क भ ए म म नवत क भ ए र रत (India for Humanity) पह क र र भकय ह इर क तहत भव क कई म क भत रम अ ग भफटन र भ भवर र ग ए य ग इर पह क उद श र म क भन क त न क न - भफर रन म र क षम बन कर र उन ह र म क उत प क र स य बन न और र उनक आत मर म म न म व न द र कर र उनक र र रर रक, आभथसक और र र म भ क प नरत थ न र व बन न ह यह मह त म ग ध क करर, ख और र म नवत क र व क सन पर र क भद रत Visit us WhatsApp/Call us

14 इर क भ ए MEA न गव न मह व र र भवक ग र ह यत र भमभत (BMVSS) क र थ र हय ग भकय गव न मह व र र भवक ग र ह यत र भमभत (BMVSS) 1975 म ड आर र म हत द व र र स थ भपत ग र र- क र र र गठन इर अपन टर डम कस अ ग ' यप र र फ ट' क भ ए न त यह क भत रम अ ग, क भ पर र इत य भ क अ तर ष ट र य 14 भफटन र क म म म भवक ग ग क भ ए भनय क र बर ब र गठन ह, उन ह क भत रम अ ग, क र, क भ पर र, व ह यर र र एम ब र र एड र प र न कर रत ह और र अन र ह यक उपकर रर और र उपकर रर क प र र तर रह र म फ त म प र न कर रत प रश न 1 - भनम नभ न द रखत म र क न र भहन द मह र गर र क तट य ह? 1. थ इ ड 2. त भनय 3. म रर र र 4. भर ग प र र 5. क न न भ ए गए क ट क प रय ग कर र र ह उत तर र भनए क ट: (a) 1, 2, 4, 5 (b) 1, 2, 3, 4 (c) 1, 3, 4 (d) 1, 2, 3, 4, 5 उत तर (d) 1, 2, 3, 4, 5 सम द र पररस Goa Maritime Symposium-2018 र म द र र म र गत प भर य क र थ भमत रवत रर रश त क म ब त कर रन क भ ए र रत य न र न 16 अक ट बर र, 2018 क न व व र र क, ग व म ग व र म द र परर रर व क आय न भकय य र म र र ह 2017 म र ह ए ग व र म द र परर रर व क अग र रर इर परर रर व म भह मह र गर र क तट र ग 16 क न र न क वरर रष ठ अभधक र र भहस ग इन म भक षर प वस एभ य क इ ड न भ य, म भ य, भर ग प र र और र थ इ ड, बभक र रत क प र ब ग ल, म म र र और र श र क क अ व र ल स क भद वप य, म रर र र और र म व क र थ ह पभ म एभ य र ओम न और र अफ र क र भक षर अफ र क, म ड ग स कर र, क न, त भनय और र म भबक न भहस भ य भवभ ष ट क षभर क र स थ न स थ भपत कर रन और र र रत क तटवत क र थ नक र र क आ न-प र न क ध य न म र रखकर र ब य गय य परर रर व र रत य उप मह द व प क क न र न अभधक रर रय क ब र क र म द र भहत क भ ए ब हतर र त म बन न म म कर र ग 21व र क र रर न भतक परर रद श म भह मह र गर र क बढ़त उपय भगत क खत ह ए य परर रर व उन र र ब भधत क भ ए अहम ह ग भ नक इर उप मह द व प क भवक र क र रर न भत, उर क न भत और र उर ग कर रन क तर र क क कर र अहम य ग न प रश न 2 - म भर ड भनय क र म भनम नभ न द रखत म र भकर र नह गत ह? (a) र भबसय (b) र र म भनय (c) ब ल ग रर रय (d) ग र र उत तर (b) र र म भनय म वस वनय Macedonia म भर ड भनय म क न म ब न पर र 30 भर त बर र, 2018 क नमत र व क षर कर र य गय भ र म क न म ब कर र रर रपन द रब लक ऑफ़ न थस म भर ड भनय र रखन क प रस त व र रख गय थ पर र त म भर ड भनय क नत न नमत र व क षर क प रस त व क ख रर र कर र भ य इर र न ट एव य र र प य र घ म म भर ड भनय क प रव क झटक ग वषस 1991 म य ग स ल भवय र अ ग ह कर र म र ड भनय स वत त र बन थ ग र र क एक प र त क न म म र ड भनय ह न क क र रर न क ब न म क कर र 27 र र भवव र रह थ इर क त ग र र न म र ड भनय क य र र प य र घ और र न थस अट भटक टर ट ऑग न इ न (न ट ) म भम ह न पर र र र क ग र रख थ ह म न क ब र मझ त ह आ और र व म र ड भनय क न म ब कर र 'रर रपन द रब लक ऑफ न थस म र ड भनय ' कर रन पर र र र ह ए थ, पर रन त अब इर म भर ड भनय क नत न ख़ रर र कर र भ य Visit us WhatsApp/Call us

15 15 प रश न 3 - ह ह म स म र रहन व नवसब ब र (Nassib Border) कह न द रस थत ह? (a) र रर रय एव डसन क मध य (b) र रर रय एव इर र क क मध य (c) इ र र इ एव भफभ स त न क मध य (d) त क एव र रर रय क मध य उत तर (a) र रर रय एव डसन नवसब ब र Nassib Border नभर ब ब डसर र र रर रय एव डसन क मध य न द रस थत यह र रर रय क र बर व यस त ब डसर र क र भर ग म र एक यह डसन और र ख म र रर रय ई भनय सत क भ ए म ख य क र भर ग यह त क र ख म व य प र र क महत वप र स म गस 2015 र इर क ष त र म उत पन न तन व क क र रर यह र म ब थ, भ र 28 भर तम बर र, 2018 म आव ह क भ ए प न ख भ य गय Visit us WhatsApp/Call us

16 16 प रश न. 4 - भनम नभ न द रखत क पभ म र प वस क क रम म ग इए: 1. न इ रर रय 2. क प वड 3. आइवर र क स ट 4. घ न न भ ए गए क ट क प रय ग कर र र ह उत तर र भनए क ट: (a) 3, 2, 1, 4 (b) 3, 1, 2, 4 (c) 2, 3, 4, 1 (d) 2, 4, 3, 1 उत तर (c) 2, 3, 4, 1 स पष ट करण- 8-9 अक ट बर र 2018 क क न द र य व भर और र उद य ग र र ज य म त र र आर र धर र न र रत-पभ म अफ र क परर रय न ग र र पर र न इ रर रय क अ ब म आय भ त र रत य उद य ग परर रर घ (र आईआई)-एन द र म ब क क क ष त र य र म म न म र रत य प रभतभनभधम ड क न त त व भकय इर र म म न क अवर र र पर र श र धर र न क प वड, न इ र र तथ अन य पन द रश म क र थ भद वपक ष य व त स क उल ल खन य ह भक भपछ एक क म अफ र क न अपन यह आभथसक उ र र कर रर और र औद य भगकर रर क बढ़ व भ य ऐर म इन म भवत त य र व ओ, ऊ स और र भब,खनन, भवभनम र स, उप क त और र ख र र क ष त र, परर रवहन, स व स य र व ओ और र क भष प रर स कर रर क क ष त र म भनव क प र र र र वन ए म ह र म म न म क र र ब रर रय और र र र रक र र तथ क र र ब रर रय और र क र र ब रर रय क ब व य प रर रक र हय ग क व त सओ पर र भव ष र प र र र भ य गय यह र रत क भन क ष त र और र र रत आय त भनय सत ब क र प रम ख र स थ न क भ ए क ष त र य भवक र क घसक भ क प रभतब त ओ क र थ अफ र क म भनव और र र झ र र क प र थभमकत व परर रय न ओ क पह न क अवर र र पभ म अफ र क भवष य म भनव क नए क ष त र क र प म उ र र र रह ह इर म घ न, आइवर र क स ट,र न ग और र ब भनन क अथसव यवस थ ओ म ग त र र आ र रह म ब त ब भमक भन र रह प र र र क षमत ओ क ब व अफ र क म भव भनव मह प प रभत त ऐर म इर क ष त र क आभथसक तर रक क क भ ए यह र तत भव भनव क प र त र भहत कर रन र र र Visit us WhatsApp/Call us

17 व ज ञ न ए प र द य ग क प रश न 1 - स य ज अन तररक ष य न क रर रए अन तरर रक ष य भत रय क अ तर रर र ष ट र य स प र स ट न पर र त यह अन तरर रक ष य न भकर द व र र भनभमसत ह? (a) र य क त र र अम रर रक (b) न (c) र र (d) कन ड उत तर (c) र र स य ज अन तररक ष य न Soyuz spacecraft र र क म र 2022 म र रत य अ तरर रक ष य त र क टर भन ग भम न क भ ए र य ज़ अन तरर रक ष य न क रर रए अ तर रर र ष ट र य स प र स ट न पर र र कत र र स प र ए र न र रत क टस टर भन ग भम न पर र अ तरर रक ष य त र न क प रस त व भ य यह भम न 2022 म र रत क स वत त र म नव अ तरर रक ष भम न र पह य ब म ह ग प रस त व पर र भनकट भवष य म हस त क षर र ह न क उम म प रध नम त र नर र द र म न इर वषस स वत त रत भ वर पर र 2022 तक स व भवकभर त गगनय न र अ तरर रक ष म म नव न क महत व क क ष भम न क घ षर क थ यभ यह भम न र फ र रहत ह त ऐर कर रन व र रत अम रर रक, र र और र न क ब थ बन एग प वस एयर रफ र स प य ट र र क म स अ तरर रक ष म न व पह र रत य थ वह र भवयत य भनयन क र य ट -11 अभ य न क भहस थ,भ र इ टर रक स म र क यसक रम क तहत अप र 1984 क भकय गय थ इर क ब र रत य म क क न व अमर र क अ तरर रक ष य न म न व पह मभह थ भ नक स प र ट क भबय म भवस फ ट ह न क ब म त ह गई इर क ब र रत य म क र य क त र र अम रर रक न र न अभधक र र प ड य र न त भवभ यम स अ तरर रक ष य त र बन स य ज र र ष म र य ज़ क अथस ह union र य ज़ अ तरर रक ष अ षर क इभतह र म र बर म ब र मय तक न व म नव अ तरर रक ष य न क यसक रम यह 1960 क क म र भवयत र घ क अ तरर रक ष क यसक रम क भ य भड इन भकय गय अ तरर रक षय न क श ख ह आ क म कर र र रह ह अन तर ष ट र य अन तररक ष स ट शन (ISS) यह ब हर र अन तरर रक ष म अन र ध न र भवध य ध स थ ह भ र प थ व क भनकटवत कक ष म स थ भपत भकय वतसम न र मय तक आईएर एर अब तक बन य गय र बर ब म नव भनभमसत उपग रह आईएर एर क यसक रम भव क कई स प र ए भर य क र य क त उपक रम इर बन न म र य क त र र क न र क र थ र र क र रभ यन फ डर र स प र ए र (आर रक ए), प न एयर र स प र एक सप ल र र न ए र ( एएक सए), कन ड क कन भडयन स प र ए र (र एर ए) और र य र र प य क र य क त य र र प यन स प र ए र (ईएर ए) क म कर र र रह ह प रश न 2 एस 400 क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह ब र र क र तह र हव म म र र कर रन व भमर इ र रक ष प रर 2. अम रर रक क क मक र अभधभनयम र र र ऐर भकर हभथय र र प रर खर र न पर र र म बन द रन धत पर र प रभतबन ध आर र भपत कर रत उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर भ रत र स क 19 वर क व पक ष य ब ठक 19 th India-Russia annual bilateral summit अम रर रक प र र न क ओर र र प रभतब ध क त वन क ब व र रत एव र र क ब 5 अक ट बर र, 2018 क नई भ ल ल म र पन न 19व व भषसक ब ठक म एस-400 एयर व फ स वसस टम पर र र मझ त ह आ इर ब ठक क र र न न पक ष क ब अन तरर रक ष, पर रम र ऊ स, व य प र र, र र व एव एमएर एमई र क ष त र म आठ र मझ त पर र हस त क षर र ह ए एस-400 यह ब र र क र तह र हव म म र र कर रन व वमस इल रक ष प रण ल इर म ब र र क भनगर र न र रड र र क म र श न क ओर र र ग गई भमर इ पर र न र र

18 र रख त और र म न र ह भमर इ गकर र हव म श न क भमर इ क नष ट कर र भ य त यह एक र थ 80 भन न र कत यह भमर इ प रर न क प र ल प रवतब ध क म ध यम स अम ररक क श न स वनपटन क क न न (Countering America s Adversaries Through Sanctions Act : CAATSA) र य क त र र अम रर रक न र रत क र ह भ य ह भक वह र र क र थ एर -400 भमर इ र रक ष प रर खर र न क र मझ त नह कर र अन थ उर व ध भनक प रभतब ध क र मन कर रन प र कत ग प रभतब ध क म ध यम र अम रर रक क श न र भनपटन क क न न (CAATSA Countering America s Adversaries Through Sanctions Act) क 2 अगस त, 2017 क अभधभनयभमत भकय गय थ और र यह नवर र 2018 र ग ह इर क न न क उद श डन य उप य क म ध यम र ईर र न, र र और र उत तर र क रर रय क आक र मकत क र मन कर रन यह अभधभनयम प र थभमक र प र र र भहत, र भक त और र ग र उद य ग, र रक ष एव र र रक ष क ष त र तथ भवत त य र स थ न पर र प रभतब ध र र ब भधत इर क न न क म ध यम र अम रर रक उन क प रभतब भधत कर रत ह भ नक र र क र थ र रक ष और र ख भफय क ष त र म उल ल खन य न न स च र स त ए स रक ष समझ त Communications Compatibility and Security Agreement: COMCASA र रत और र अम रर रक क क ब 6 भर त बर र, 2018 क आय भ त 2+2 व त स म क मक र पर र हस त क षर र भकय गए ह इर अहम र मरर रक र मझ त क तहत र रत क पह अब अम रर रक क अत य ध भनक और र र व न र रक ष तकन क तक ह एग क मक र क रर रए र रत क र 130 हर रक य भ र क भवम न और र न र न क प 81 र एयर रक र ट र पर र भव ष र र र प रर स थ भपत कर रन क र र स त र फ ह एग भ र र वह र ध अम रर रक र न र र पकस स थ भपत कर र प ए ग प रश न 3 - यजर 2 न मक अन तरर रक ष अभ य न ब हर र ग रह क अध ययन क भ ए र मभपसत यह भकर अन तरर रक ष ए र क क यसक रम ह? (a) न र (b) य र र भपयन अन तरर रक ष ए र (c) क न भडयन अन तरर रक ष ए र (d) प न अन तरर रक ष ए र उत तर (a) न र यजर 2 Voyager 2 न र न ह ह म कह ह भक व य र र 2 ह भ य स फ यर र (र यस क बहर र र म ) क भनकट ह और र घ र ह इ टर रस ट र र स प र म भम ह न व इ टर रस ट र र स प र अ तरर रक ष क ऐर भहस ह भर त र र क ब म ह और र भ र क र र ओर र ठ ड कर म ह त ह व य र र 2 ब हर र ग रह (ब हस पभत, भन, य र र नर और र न य न) क अध ययन कर रन क भ ए 1977 म न र द व र र र भकय गय अन तरर रक ष अभ य न प रश न 4 - ह ह म स म र रह म क-II य जन क र म बन ध भनम नभ न द रखत म र भकर क ष त र र ह? (a) अन तरर रक ष क ष त र र (b) भ क ष क क ष त र र (c) भनय सत क ष त र र (d) र रक ष क ष त र र उत तर (d) र रक ष क ष त र र म क-II य जन Make II Scheme ह ह म र रक ष म त र य क अध न र रक ष उत प न भव ग न 31 परर रय न ओ क म क-II य न क तहत र भतक म र र म क-II य न क उद श र रक ष भड इन और र उत प न म भन क ष त र क ग र र क प र त स भहत कर रन और र र रक ष क ष त र म 'म क इन इ भडय ' क यसक रम क बढ़ व न यह न नतम र र रक र र भनय त रर क र थ र रक ष उत प न प रभक रय क उद य ग क अन क बन त इर क तहत र रक ष म त र य उद य ग द व र र अपन ओर र र प रस त त भकय गए प रस त व स व क र र कर र र कत यह स ट टसअप स क र ब क भ ए उपकर रर क भवकभर त कर रन क प र त स भहत कर रत पह र र रह म क I य न र र रक र र द व र र भवत त प भषत र र रक र र इर उप-श र र क तहत आन व परर रय न ओ क 90% फ भड ग कर रत

19 बभक म क-II य न उद य ग द व र र स वय भवत त प भषत इर क तहत भवकभर त ह न व उत प क भवक र प रभक रय क र र न र र रक र र क ई फ भड ग नह कर रत प रश न 5 - ह र इजन 2020 क र स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह र रत व य र र प य र घ क र य क त क यसक रम 2. इर क यसक रम क तहत न र य क त र प र म क अध ययन क भ ए अ तरर रक ष म व ध स थ भपत कर र ग उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह नह ह /ह? उत तर ह र इजन 2020 अन सन ध न ए न न र क य क रम Horizon 2020 Research and Innovation Program र रत और र य र र प य र घ न अन र न ध न क यसक रम ह र र इ न 2020 क तहत अग प ढ़ क इन ल ए क ट क भवकभर त कर र ग इर अन र न ध न क यसक रम क तहत कम गत पर र इन ल ए क ट क भवकभर त भकय य ग, भ नक प र व, र र रक ष, प रभतर रक ष क फ अभधक ह ग इर अन र न ध न क यसक रम क भ ए र रत क ब य ट क न भव ग और र य र र प य र घ न 30 भमभ यन य र र (240 कर र रपय ) क फ भड ग क भ ए प रभतब त ज़ भहर र क र रत और र य र र प य र घ द व र र र य क त र प र व क स न क भवक र भकय य ग, इर म 3 आव क य र र प य र घ तथ 3 आव क र रत क ओर र र भहस ग अन इर क यसक रम म भम ह र कत ह यह ध र रर य भवक र क 3 क ह भर कर रन म म कर र ग, र थ ह र रत क र र ष ट र य स व स थ य भम न क बढ़ व भम ग प रश न 6-100क न मएभ य प र क ट क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए : उपय सक त कथन म र क न-र /र कथन र ह ह /ह? उत तर 100क ज न मएवशय पररय जन 100k GenomeAsia project ह ह म प रध नम त र भवज ञ न, प र द य भगक एव नव र र र हक र र परर रष (Prime Minister s Science, Technology and Innovation Advisory Council: STIAC) क 10 अक ट बर र, 2018 क ह ई पह ब ठक म र रत य क ब र म ह क न अन क रमर (sequence the genes) कर रन क भनर सय भ य गय इर र पह न, य क, प न एव आस टर भ य न अन क रमर कर र र रह ह र रत क न अन क रमर परर रय न र स व स थ य व परर रव र र कल र म त र य तथ व प र द य भगक भव ग क एग क द र य व ज ञ भनक व औद य भगक अन र ध न परर रष (र एर आईआर र) न 2009 म एक र रत य क न म अन क रमर त य र र कर रन क घ षर क थ ऐर कर रन व उर र मय र रत छठ थ न न ग प र द य भगक भव भवद य य, भर ग प र र क न त त व व 100क न मएभ य परर रय न (100k GenomeAsia project) र र रत य व ज ञ भनक क एक व क पभनय ह ई इर क क 100,000 एभ य ई ग क प र स न म अन क रमर कर रन ह, भ नम 50,000 र रत य भम ह ग एभ य म भव क 40% ग र रहत ह. इन ग क ब र र म अ तक पय सप त अध ययन नह ह आ ह एभ य ई प र भतय क ब र र म न म क भवभवधत क नक र र ह न पर र म त य व र र ग र र म ब भधत व भवज ञ न क र मझन म र ह यत भम ग एभ य क भक षर, उत तर र और र प व ग म कई प रक र र क प र भतय र रहत ह. यभ इनक न म क गहन अध ययन ह त ह त इनम प र प त भवर र एव उत तर र भधक र र म प र प त र र ग, र क र र र, मध म ह एव ह य र र ग, क भवषय म हम र र र मझ बढ़ य ग 1. यह एभ य क 100 क ष त र क ग क न म अन क रमर क परर रय न ह 2. इर परर रय न क र न न न ग प र द य भगक भव भवद य य, भर ग प र र द व र र भकय त ह

20 आगथ क पररद श य प रश न 1 - वह क न र अवस थ ह, भ र म भम र स य ग र र र स य क र थ व य प र र क र र न एकर म न र र र ट रर रफ ग त ह? (a) म क त व य प र र र मझ त (b) अभधम न व य प र र र मझ त (c) व य पक आभथसक र हय ग र मझ त (d) कस टम य भनयन उत तर (d) कस टम य भनयन व य प र समझ त Trade Agreements प रध नम त र क अध यक षत म क य म भत रम ड न र रत और र भर ग प र र क ब व य पक आभथसक र हय ग र मझ त (र ईर ए) म र धन कर रन व र र र प र ट क क अपन स व क भत र ईर ए पर र 24 अगस त, 2018 क हस त क षर र भकए गए थ व य प र समझ त क प रक र - अवधम न व य प र समझ त (Preferential Trade Agreement - PTA): इर क तहत, य र अभधक र ह ग क छ उत प पर र ट रर रफ कम कर रन क र हमत ह त ह इर क तहत भ न उत प क ट रर रफ ड य ट कम क त ह, उनक र क प भ भटव भ स ट कहत ह उ हर रर क भ ए: र रत न मर रक र र र क र थ अभधम न व य प र र र मझ त भकय म क त व य प र समझ त (Free Trade Agreement - FTA): यह अभधम न व य प र र र मझ त र अभधक भवकभर त अवस थ इर क तहत, य र अभधक क ब आपर व य प र र क अभधक वस त ओ पर र ट रर रफ व न न ट रर रफ ब रर रयर स र म प त य बह त कम कर र भ ए त ह अभधम न व य प र र र मझ त व म क त व य प र र र मझ त म म ख य अ तर र यह ह भक म क त व य प र र र मझ त क तहत एक न ग भटव भ स ट ह त ह, भ र क अ तगसत आन व वस त ओ पर र ट रर रफ कम नह भकय त उ हर रर क भ ए: र रत व श र क व य पक आवथ क सहय समझ त (स ईस ए) और व य पक आवथ क भ र समझ त (स ईप ए): यह न प ग ग र म न ह ह व य पक आभथसक र हय ग र मझ त (र ईर ए) क तहत नक र र त मक र म भम वस त ओ क छ कर र अन वस त ओ पर र र रर ब तर र क र ट रर रफ कम य र म प त भकय त ह बभक व य पक आभथसक ग र र र मझ त (र ईप ए) म र व व य प र र, भनव, ब न द र क र म प अभधक र र आभ भम ह त ह पह क ब र ईर ए भकय त ह भ र भवष य म र ईप ए म ब न क प रय र भकय त ह यह म क त व य प र र र मझ त (एफट ए) र इर प रक र र भ न न ह भक म क त व य प र र र मझ त म र अभधक भम ह र कत ह बभक र ईर ए य र ईप ए भद वपक ष य ह त कस टम य वनयन (Custom Union) यह म क त व य प र र र मझ त र अभधक भवकभर त अवस थ इर र घ म भम क ब आपर व य प र र पर र क ई ट रर रफ नह ग य त तथ र स य द व र र ग र र र स य क र थ ब हर र व य प र र पर र एकर म न र र र ट रर रफ ग य त ह, इर प रक र र क व यवस थ क कस टम य भनयन कहत ह र मर रक र र र स झ ब ज र (Common Market) यह कस टम य भनयन र अभधक भवकभर त अवस थ इर म भम क ब श रम व प क भनब सध र र रर, एकर म न तकन क म नक क अपन न आभ भम ह त उ हर रर क भ ए: मध य अम रर रक एक कर रर प रर (SICA) आवथ क स घ (Economic Union): यह र वसथ भवकभर त अवस थ इर क अ तगसत भम म र र क ष य न भतय, म भद रक न भतय, क यसक र र, भवध य व न भयक र स थ न र र झ ह त ह य र र प य र घ इर क उ हर रर प रश न 2 - र वर र न ग ल ड ब ड क र स म भनम नभ न द रखत म र क न र कथन र त य नह ह? (a) स वर स ब ड पर र प र त ह न व ब य पर र कर र अ कर रन ह ग (b) भकर व यन द रक त क र वर र न ग ल ड ब ड क भवम न पर र ह न व प गत पर र कर र अ नह कर रन ह ग (c) खर र न क अभधकतम र म र क भ ए 4 भक ग र म ह ग (d) ब ड क उपय ग ऋर क भ ए म नत य ग र र ट क र प म भकय र कत उत तर (c) खर र न क अभधकतम र म र क भ ए 4 भक ग र म ह ग स र न ल ब Sovereign Gold Bond र रत र र रक र र न र रत य रर र वस ब क क पर र म स र र वर र न ग ल ड ब ड र र कर रन क भनर सय

21 भ य अक ट बर र 2018 र कर र फर रवर र 2019 तक हर र मह न र वर र न ग ल ड ब ड र र भकए ए ग र वर र न ग ल ड ब ड क भबक र ब क, स ट क ह न द रड ग क र रप र र न ऑफ इ भडय भ भमट ड (एर ए र आईए ), न भमत ड कघर र और र म न यत प र त स ट क एक र र भक न न स ट क एक र ऑफ इ भडय भ भमट ड और र ब म ब स ट क एक र भ भमट ड क रर रए क एग यह र रत र र रक र र क ओर र र र रत य रर र वस ब क द व र र र र भकए ए ग र वर र न ग ल ड ब ड क भबक र भवभ न न व यन द रक तय, भह अभव भ त परर रव र र (ए य एफ), टर स ट, भवश वभवद य य और र धम सथस र स थ न र भनव र भनक य तक ह र भमत र रह ग ब ड क 1 ग र म क ब भनय इक ई क र थ र न क ग र म र ब ध ग र क म अ भकत भकय एग ब ड क अवभध 8 र ह ग और र प व, छठ एव र तव र म इर र ब हर र भनक न क भवकल प र रह ग, भ र क इस त म ब य गत न क भतभथय पर र भकय र कत न य नतम स व क यस र म 1 ग र म र न खर र न क अभधकतम र म व यन द रक तय क भ ए 4 भक ग र म, ए य एफ क भ ए 4 भक ग र म और र टर स ट एव इर तर रह क भनक य क भ ए 20 भक ग र म प रभत भवत त वषस (अप र -म स) ह ग र य क त र प र ध र रर भकए न क न द रस थभत म 4 भक ग र म क भनव र म क व प रथम आव क पर र ग ह ग स वर स ब ड क एर अभधभनयम, 2006 क तहत र रत र र रक र र क स ट क क र प म र र भकय एग भनव क क इर क भ ए एक ध र रर (ह न द रड ग) प रम र - पत र र र भकय एग ब ड क भडम ट स वर प म ब र क ग भनव क क प रभत वषस 2.50 प रभत त क भनभ त र र र म आव भ य एग, अ भकत म ल य पर र हर र छह मह न म य ह ग ब ड क उपय ग ऋर क भ ए म नत य ग र र ट क र प म भकय र कत ऋर -म ल य (ए ट व ) अन प त क र ध र रर स वर स ऋर क बर र बर र तय भकय एग र वर र न ग ल ड ब ड (एर ब ) पर र ऋर न क भनर सय क स त ब क/र स थ न द व र र भ य एग और र इर एर ब ध र रक क अभधक र र नह म न र कत अपन ग र हक क न (क व ईर ) र म नक वह ह ग भतक य ठ र र प म र न क खर र र र क भ ए तय भकए गए ह आयकर र अभधभनयम, 1961 (43, 1961) क प र वध न क अन र र र, स वर स ब ड पर र प र त ह न व ब य पर र ट क र अ कर रन ह ग भकर व यन द रक त क एर ब क भवम न पर र ह न व प गत क कर र म क त कर र भ य गय प रश न 3 - उद यम अवभल र क र न द स म भनम नभ न द रखत म र क न र कथन र त य नह ह? (a) इर र रत य घ उद य ग भवक र ब क (भर डब ) द व र र प र र रम भ भकय गय (b) इर क तहत ग र म र य व ओ क उद यम स थ भपत कर रन क भ ए र ह यत एग (c) यह क व आक क ष भ म य एग (d) इर क भवक र म त र य क र हय ग र य एग उत तर (d) इर क भवक र म त र य क र हय ग र य एग उद यम अवभल र Udyam Abhilasha मह त म ग ध क य त क अवर र र पर र भ रत य लघ उद य व क स ब क (वस ब ) न 115 आक क ष भ म र र ष टर स तर र य उद यभमत गर कत अभ य न उद यम अभ ष क र आत क भर डब इन भ क भ ए पर र वतसन अभ य न म य ग न ग अभ य न क तहत 800 र अभधक प रभ क ष त य र र भकए ए ग, इन भ क आक क ष य व ओ क उद यम प रभ क षर प र न कर र ग यह अभ य न र र म 3 अक ट बर र र 8 अक ट बर र, 2018 तक य एग न भत आय ग न 28 र र ज य म इन 115 आक क ष भ क पह न क ह और र पर र वतसन अभ य न ग ग य व ओ तक पह भर डब न इ क टर भनक र एव र न प र द य भगक म त र य क ई- र न र व र रत भ भमट ड क र थ र झ र र क ह, त भक उर क म द व र र अभ य न क ग भकय र क उद यम अभ ष अभ य न क तहत आक क ष भ क ग र म र य व ओ क प र रर रत भकय एग और र उन ह उद यम स थ भपत कर रन क भ ए र ह यत एग प रश न 4 - वश वक क शल प क क र स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह मध यप र क प म स थ भपत भकय र रह 2. इर क उद श य र र ज य म तकन क और र व य वर भयक भ क ष एव प रभ क षर प रर क ग र वत त ब हतर र कर रन तथ अभधक क श रमब र भ त कर रन 3. इर प कस क स थ पन भव ब क क र हय ग र क र रह उपय सक त कथन म र क न र कथन र ह ह? क ट: और र 2 और र 3 (c) क व 1 और र 3 (d) 1, 2 और र 3 उत तर और र 2 वश वक क शल प क

22 Global Skill Park ह ह म एभ य ई भवक र ब क (ADB) और र र रत र र रक र र न मध य प र म एक व भ क क प कस (GSP-Global Skill Park) क स थ पन क भ ए 150 भमभ यन ड र र क एक ऋर र मझ त पर र हस त क षर र भकए यह र रत क पह बह -क (मल ट -न द रस क ) प कस ह ग इर क उद श य र र ज य म तकन क और र व य वर भयक भ क ष एव प रभ क षर (TVET) प रर क ग र वत त ब हतर र कर रन तथ अभधक क श रमब र भ त कर रन इर र अ तर र सष टर य म नक क अन र प न कर र क भ ए त य र र उन नत क प रभ क षर न म म भम ग, भ र र र र ज य क उ र रत क ष त र क र र ग र र र म बन ध र र रत क प भतस ह र कत इर परर रय न क तहत Global Skill Park म उन नत प रभ क षर म र हय ग क भ ए अ तर र सष टर य TVET र झ र र क र व ए ए ग GSP क पर प म स थ भपत भकय एग, ह प रम ख उन नत प रभ क षर र स थ न ह ग यह व य वर भयक क प र न द रप त क न द र और र उन नत क भष प रभ क षर क न द र क र थ-र थ ऐर अन य र ह यक र व ओ र क न द र ह ग, भ नम उद यभमत, प रभ क षक क प रभ क षर और र क र म बन ध अन र ध न पर र फ कर भकय एग इर क पर र ग ग ब र ह र र प रभ क ष एव प रभ क षक न द र त ह ग प रश न 5 - ह ह म भव आभथसक म द व र र ह ह म फ य चर ऑफ़ क इन इ व य रर रप टस र र क गई इर र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. इर रर रप टस क अन र र र, कम पभनय त ज़ र भवक र कर र र रह ह व प रष क ब ए मभह कमस र र र रखन अभधक पर कर रत ह 2. कम पभनय म वस त अ तर र (IoT) और र भबग ड ट क प रय ग कर रन क प रव भत त बढ़ उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर फ य चर ऑफ़ क इन इ व य Future of Work In India भव आभथसक म द व र र ह ह म फ य र र ऑफ़ वकस इन इ भडय रर रप टस र र क गई यह रर रप टस भव आभथसक म क ओर र र आब जवसर र रर रर स फ उ ड न (ORF) द व र र त य र र क गई आब जवसर र रर रर स फ उ ड न द व र र इर रर रप टस क भ ए व उद य ग, भ न द रस टक स, परर रवहन तथ ब भक ग व भवत त य र व क ष त र व रर रट क ष त र र र ब भधत 700 र क आक र र क क पभनय क र व क षर भकय गय इन क पभनय म 25,000 र अभधक कमस र र क यस कर रत ह रर रप टस क अन र र र र रत म क म क अभनभ तत ह भकन र रत म र रप र र अवर र र ह र रत म क पभनय भवष य क कर र आ व ह और र नई प र द य भगभकय तथ भडभ ट कर रर द व र र प रस त त क गई उन र वन ओ क भ य ख ह नव र र क प र त स भहत कर रन और र नई तकन क क अपन न तथ भवक र एव प रगभत म त ज़ न व ह क पभनय वस त अ तर र (IoT) और र भबग ड ट क क षमत क पह नत ह भबग ड ट क उपय ग क प रव भत त बढ़ कम पभनय त ज़ र भवक र कर र र रह ह व प रष क बत र र कमस र र र रखन अभधक पर कर रत ह एक भतह ई क पभनय म क ई मभह कमस र र नह रर रट र क टर र म 45 प रभत त क पभनय म क ई मभह कमस र र नह ह, बभक परर रवहन और र भ न द रस टक म 36 प रभत त क पभनय म क ई मभह कमस र र क यसर रत त नह फ र न स क ष त र म 75 प रभत त प रष ह क यसर रत ह फ र न स प रष क मभह ओ क अप क ष 30 प रभत त अभधक र र र त क व एक थ ई क पभनय ह मभह कमस रर रय क म त त व अवक क र भवध प र न कर रत ह र रत म र र ज़ग र र र न क फ त व र गभत र ह र रह ह भकन क क व 26 प रभत त मभह ए ह क यसक ष त र म प रव कर र र रह ह, यह व भ क स तर र र क फ कम रर रप टस क अन र र र र रत य श रम ब ज़ र र म मभह ओ क र म व कर रर र म भ क तथ आभथसक न तर रह र अभनव यस रर रप टस क अन र र र यभ र रत क कमस रर रय म प रष व मभह ओ क बर र बर र र झ र र ह त त र रत क अम र र 27% बढ़ त एक अन म न क म त भबक, र रत क वतसम न र र ज़ग र र र र बन ए र रखन क भ य र न 84 ख र अभधक र र ज़ग र र क र न कर रन ह ग प रश न 6 - र र ष ट र य स व स थ य प र फ इ क र स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए : 1. इर न भत आय ग द व र र क य स व स थ य और र परर रव र र कल र म त र य क र हय ग र र र भकय त ह

23 2. यह प रभत 5 वषस म र र क त ह उपय सक त कथन म र क न-र /र कथन र ह ह /ह? उत तर र ष ट र य स व स थ य प र फ इल-2018 National Health Profile 2018 क य स व स थ य और र परर रव र र कल र र र म त र न स व स थ य र व ए मह भन य क तत व ध न म क य स व स थ य आर न ब य र र (CBHI) द व र र त य र र क गई र र ष ट र य स व स थ य प र फ इ क भवश ल षर त मक रर रप टस र र क र र ष ट र य स व स थ य प र फ इ म स व स थ य ब भनय ढ और र स व स थ य म म नव र र धन क ब र र म व य पक नक र र क र थ-र थ नर न द रख यक य, र म भ क-आभथसक, स व स थ य न द रस थभत और र स व स थ य भवत त र क तक क भम भकय गय CBHI वषस 2005 र ह हर र र र र ष ट र य स व स थ य प र फ इ क प रक भ त कर र र रह यह प र फ इ क 12व र स कर रर र र ष ट र य स व स थ य प र फ इ क भवश ल षर त मक रर रप टस यह सत ह भक क भवभ न न स व स थ य परर रर म म महत वप र स प रगभत ह ई ह, एक उत स ह नक र क त न न ह ल थ प र फ इ क अन र र र भपछ क छ र म र र रक र र क ओर र र स व स थ य क ष त र म भकए न व ख स म बढ़ तर र ह र रह ह और र अब यह क ड प क 1.28 प रभत त ह गय ह रर रप टस क अन र र र म र बर र र रक र र ऐ प भथक ड क टर र य प म ह म भ य र र कम ट क भर फ रर र पर र र र क अभधभनयम द व र र 1961 म स थ भपत क य स व स थ य आर न ब य र र (CBHI) स व स थ य और र परर रव र र कल र म त र य क स व स थ य भन य (DTEGHS) क अध न एक स व स थ य इ ट भ र भव ग प रश न 7 - ह ह म म नव प प र क ट 2019 क ग क र प म म नव प र क क र र भकय गय ह इर र स म भनम नभ न द रखत म र क न र कथन र त य ह? (a) इर भव ब क द व र र र र भकय गय (b) एक एभ य ई न इर र क क म षस स थ न प र प त भकय (c) र रत र र रक र र न इर र क क क ख रर र कर र भ य (d) उपर र क त र कथन र त य ह उत तर (d) उपर र क त र कथन र त य ह म न प ज स चक क Human Capital Index ह ह म भव ब क न म नव प प र क ट 2019 क ग क र प म म नव प र क क (Human Capital Index HCI) र र भकय ह म नव प प र क ट क त न ग ह : भवभ न न क म नव प र क क त य र र कर रन, न भतगत क यसव ह क भ ए अन र ध न क यसक रम, र र ष ट र क म नव प म भनव क प र त स भहत कर रन क भ ए र ह यत क यसक रम म नव प र क क म 157 क भम भकय गय ह इर क प घटक ह : 1. ब उत तर र भवत (child survival) 2. भवद य य म न म कन (school enrolment) 3. र खन क ग र वत त (quality of learning) 4. स वस थ भवक र (healthy growth) 5. वयस क उत तर र भवत (adult survival) यह 0 र कर र 1 तक क प म न म म नव प क म ल कन कर रत ह र रत क स क र र 0.44 ह इर क अथस ह भक र रत म न न व बच भ क ष व स व स थ य क अ व म क व 44 % उत प क ह ग और र यभ उर प र स भ क ष व स व स थ य भम त त उर क उत प कत 100% ह त रर रप टस म भर ग प र र क प रथम स थ न पर र र रख गय ह बभक र रत क न प, श र क, म म र र और र ब ग ल र न 115व स थ न पर र र रख गय र रत न इर रर रप टस क इर आध र र पर र ख रर र कर र भ य ह भक इर म म ल कन क भ ए व भ क म नक क प रय ग नह भकय गय ह तथ म नव प क बढ़ न क भ ए र रत र र रक र र द व र र भकए गए अहम प रय र क न र रअ भकय गय प रश न 8 - ग ल ब ह गर र इ ड क स 2018 क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए : 1. यह भव स व स थ य र गठन द व र र प रभतवषस र र क त ह

24 क रर रप टस म र रत क र र भक ग म भवगत प वष म पह ब र र र ध र र ह आ ह उपय सक त कथन म र क न-र /र कथन र ह नह ह /ह? उत तर ग ल बल ह र इ क स 2018 Global Hunger Index 2018 ह ह म र र ग ल ब ह गर र इ ड क स 2018 म भव क 119 म र रत क र र भक ग 103 वषस 2014 क ब र ग ल ब ह गर र इ ड क स म र रत क र र भक ग म ग त र र भगर र वट आई ह वषस 2014 म र रत 55व, 2015 म 80व, 2016 म 97व, 2017 म 100व प य न पर र र रह वषस 2018 क र र भक ग म र रत भपछ वषस क त न म त न प य न और र भगर रकर र 103व स थ न पर र आ गय ह ग ल ब ह गर र इ ड क स म ब र र षस पर र ह बभक न 25व, ब ग ल 86व, न प क 72व, श र क क 67व और र म म र र क 68व स थ न और र प भकस त न 106व स थ न पर र ह यह र क क व ल थह गर र इफ व कर नस वडसव इड द व र र र र भकय गय भवगत वषस तक इ टर रन न फ ड प भ र रर रर स इ न द रस टट य ट इर र ह आ थ व भ क ख र क क र र र क तक पर र भवभ न न क र र भक ग भनध सरर रत कर रत ह 1. अ प षर (undernourishment): अ प भषत आब व अपय सप त क र र 2. ब कम र र (child wasting): प वषस र कम उम र क बच म ब ई क अन प त म कम व न 3. ब ब न पन (child stunting): प वषस र कम उम र क बच क उम र क अन प त म कम ब ई 4. भ म त य र र (child mortality) खमर र र न म प रगभत और र अर फ त ओ क आक न कर रन क भ य प रत य क वषस ए आई स क र र क गर न क त ग ल ब ह गर र इ ड क स क रआत वषस 2006 म इ टर रन न फ़ ड प भ र रर रर स इ स ट ट य ट न क थ 2018 म यह रर रप टस 13व र स कर रर ह पय रण ए ज व व धत प रश न 1 - ह ह म स म र रहन व भर भ भगयम ऑन द रक सड ट क य ह? (a) ग म न क प र भत (b) र र भत र व भछपक क प र भत (c) क ट र र अ र रक क प र भत (d) ग ब र क प र भत उत तर (a) ग म न क प र भत वसवजव यम ऑल पक स टल Syzygium occidentale भर भ भगयम ऑन द रक सड ट ग म न क प र भत यह म ख यत क र र म प रर रय र र न क भकन र र प ई त प रक भत क र र रक षर क भ ए अ तर रर र ष ट र य र घ द व र र इर र द य क श र र म भम भकय ऐर म इर प र भत क अन द रस तत व म र रहन र र र ह इर क फ त फ त ह ब पर र गर कर रन व प र भतय इर क फ क भनष र कर र मध मक, पक ष, मग पर र गर कर रन व प र भतय ह पर र त धकत त सओ न र फ प र र व भटय क पर र गर म य ग न कर रत प य गय प रश न 2 - ग ल बल वजय प क क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. भकर स थ क यह स य न स क द व र र भ य त 2. र रत क क ई स थ ग ल ब भ य प कस क र म भम नह उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह नह ह /ह?

25 उत तर ग ल बल वजय प क Global Geoparks ग ल ब भ य प कस एक, एक क त ग भ क क ष त र ह ह अ तर र सष ट र य ग भ क महत त व क र इट र एव डस क प स क प रब धन भकय त यह प रब धन उनक र र रक ष, भ क ष एव र तत भवक र क र मग र अवध र रर क ध य न म र रखत ह ए भकय त ग ल बल वजय प क क ज य न स क र व य ज त 2004 म 17 य र र प य और र 8 न भ य प कस एक ग ल ब भ य प क सस न टवकस (GGN) बन न क उद श र प रर रर न द रस थत य न स क क म ख य य म एकभत रत ह ए 2015 तक य न स क क 195 र स य र र ष ट र ग ल ब भ य प कस बन न क प रभत अपन प भष ट कर र क ह वतसम न म, 38 म 140 य न स क ग ल ब भ य प कस ह य न स क क ग ल बल वजय प क क स च म भ रत क एक भ स थल नह ह ह म र रत य ग य र व क षर (भ य भ क र व ऑफ इ भडय ) न पह ब र र र रत क स थ क ग ल ब भ य प कस क र म भम कर रन क भ ए न भमन ट भकय यह स थ मह र ष ट र ल पस थत ल नर झ ल और र तट य कन टक ल पस थत स ट म र प और म ब च ह ग ल ब भ य प क सस न टवकस ( एन), 2014 म फ र र र क न न क अध न आभधक रर रक त र र पर र स थ भपत एक ग र र- क र र अ तर र सष ट र य र घ यह ग ल ब भ य प क सस क र न क भ ए य न स क क आभधक रर रक ग र र प रश न 3 - य र वशयन उव ल क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. इर आईय र एन क र र ड ड ट ब क म इर भनकट र कट पन न (Near Threatened) श र र म र रख गय 2. ह ह म इर पह ब र र प व त तर र र र म ख गय उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह नह ह /ह? उत तर य र वशयन उव ल Eurasian otter उभ व एक म र ह र र स तनप य र रत म ऊ भब व क त न प र भतय प य त ह भ नम भ कन भपत (smooth-coated otters), छ ट प (small-clawed otters) व ऊ भब व तथ य र र भ यन उभ व (Eurasian otter) भम ह र रत म भ कन भपत (smooth-coated otters) य छ ट प (small-clawed otters) व ऊ भब व अभधक ख त ह, बभक य र र भ यन उभ व (Eurasian otter) क उतन नह ख त य र र भ यन ऊ भब व य र र प, उत तर र अफ र क व कई भक षर एभ य ई म प ए त ह पर र त इन ह र रत म उतन नह ख त ह ह म वन व भव षज ञ न पव म घ ट म एक य र र भ यन उभ व क ख ह भक पह पभ म घ ट क क ष त र - कन सटक क क गस तथ तभम न ड क न भगर र व प न पह श र ख म इर क म ह न क रर रक डस भकय ह पर र त इर क तस व र र और र आन व भ क त र र पर र इर क उपन द रस थभत क प भष ट पह ब र र ह ई आईय र एन क र र ड ड ट ब क म इर भनकट र कट पन न (Near Threatened) श र र म र रख गय ऊ भब व क त न प र भतय वन व र र रक षर अभधभनयम क तहत र र रभक षत ह छ ट प (smallclawed otters) व ऊ भब व क वन व र र रक षर अभधभनयम क तहत अन र 1 म भम भकय गय भ कन भपत (smooth-coated otters) और र य र र भ यन उभ व (Eurasian otter) वन व र र रक षर अभधभनयम क तहत अन र 2 म भम ह प रश न 4 - भ रत क पहल र ष ट र य पय रण स क षण क र न द स म भनम नभ न द रखत म र क न र कथन र त य ह? (a) इर 2018 म प र र रम भ भकय गय (b) यह क र र र म आय भ त भकय य ग (c) यह भज़ क उनक पय सवर रर प र सन पर र र र क प र न कर र ग (d) इर क पह रर रप टस 2019 म प रक भ त क एग उत तर (c) यह भज़ क उनक पय सवर रर प र सन पर र र र क प र न कर र ग भ रत क पहल र ष ट र य पय रण स क षण India's first ever National Environment Survey (NES) ह ह म पय सवर रर एव व य परर रवतसन म त र य द व र र घ षर क गई ह भक नवर र 2019 र क

26 24 र र और र त न क द र भर त प र क 55 भ म र रत क पह र र ष ट र य पय सवर रर र व क षर (NES) आय भ त भकय य ग र व क षर र प र प त र प र स ग र न ड ट क पह र ट 2020 र उप ब ध ह ग भक भज़, र र और र र र ष ट र य स तर र पर र भनर सय न क भ य न भत भनम सत ओ क र ह यत कर र ग र व क षर भवभ न न पय सवर रर य म नक र - व य,, भमट ट क ग र वत त, उत स सन र, ठ र, खतर रन क तथ ई-अपभ ष ट, वन तथ वन व, व तथ वनस पभत, आद रस भम, झ, नभ य और र अन भनक य पर र व य पक ड ट एकत र कर रन क भ य भग रड- आध रर रत द भष ट क र क म ध यम र भकय एग यह क र भज़ क क बसन प रच न क षमत क आक न कर र ग और र र भज़ क उनक पय सवर रर प र सन पर र र र क प र न कर र ग व व ध वतसम न म, र 55 भज़ म आवश क प र र र भ क क यस और र प रभ क षर भ य र रह ह ह 2019 म NES आय भ त भकय एग ड ट क पह र ट एक वषस म र कभ त भकय एग इन 55 भज़ म भक षर भ ल ल, मह र र ष ट र म प र और र प घर र, हरर रय र म ग रग र म और र म व ट (न ह), भहम प र म क ल ल, भबह र र म न, झ र रख ड म धनब, ग र र त म मनगर र एव म हर न, र र स थ न म अ वर र एव ब म र र, तभम न ड म क यम बट र र एव म र र, कन सटक म भ म ग तथ त ग न म ह र र ब आभ भम ह इन 55 भ क ब क र 716 भज़ म त न र र र र क अवभध म र व क षर भकय न क उम म प रश न 1 - र र ष ट र य म नभर क स व स थ य प नव सर र स थ न (NIMHR) क स थ पन कह क र रह ह? (a) प (b) भर ह र र (c) न म (d) अ र र प र र उत तर (b) भर ह र र र ष ट र य म नवसक स व स थ य प न स स स थ न National Institute of Mental Health Rehabilitation (NIMHR) प रध नम त र क अध यक षत म क द र य म भत रम ड न मध य प र म प क ब य मध य प र क भर ह र र भ म र र ष ट र य म नभर क स व स थ य प नव सर र स थ न (एनआईएमए आर र) ख न क म र र म भत रम ड न इर क भ ए 16 मई, 2018 क भ य गए अपन फ र म आ भ क र प र र धन भकय पह यह र स थ न प म ख न थ भर ह र र म बनन व एनआईएमए आर र म म नभर क स व स थ य प नव सर क ष त र क अपन भकस म क पह र स थ न ह ग यह म नभर क स व स थ य प नव सर क क ष त र म म नव र र धन और र अन र ध न क भ ए उत क ष ट त और र क षमत भवक र क द र क र प म क म कर र ग और र म नभर क भबम रर रय र ग रस त ग क प र व प नव सर क भ ए ब हतर र म ड र झ एग प रश न 2 - थ र रत अ तर र सष ट र य भवज ञ न र म र र ह क आय न कह भकय गय? (a) नई भ ल ल (b) ग रग र म (c) खनऊ (d) प उत तर (c) खनऊ च थ भ रत अ तर ष ट र य व ज ञ न सम र ह 4 th India International Science Festival थ र रत अ तर र सष ट र य भवज ञ न र म र र ह 06 अक ट बर र, 2018 क खनऊ म प र र र ह आ इर म ब र ख य म व ज ञ भनक, भवद य थ और र भव क भव षज ञ भम ह ए इर र म र र ह म य व व ज ञ भनक र म म न, व भ क र रत य भवज ञ न तथ प र द य भगक भहतध र रक ब ठक ( आईएर ट ) और र म ग भवज ञ न प र द य भगक तथ उद य ग एक सप क आय न भकय गय आईआईएर एफ-2018 क भवषय ह परर रवतसन क भ ए भवज ञ न आईआईएर एफ र रत क र बर ब म ह भवद य भथसय, धकत सओ, क क र र और र र म न न क भवज ञ न तथ ट क न म अपन क उप न द रब धय क उत सव मन न क भ ए एक र थ त यह भवज ञ न क प रभत य व ग क प र त स भहत कर रन तथ भवज ञ न क प र र र-प रर र र क क यस म ग भहतध र रक क न टवकस क प र त स भहत कर रन क म ध यम आईआईएर एफ-2018 क आय न भवज ञ न एव प र द य भगक म त र य, प थ व भवज ञ न म त र य तथ भवज ञ न र रत क द व र र र य क त र प र खनऊ म भकय र रह

27 पह र रत अ तर र सष ट र य भवज ञ न र म र र ह क आय न 2015 म नई भ ल ल म ह आ थ प रश न 3 - अ तर र सष ट र य र म भ क र र रक ष र घ क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह र म भ क र र रक ष र गठन, र र रक र र तथ र म भ क र र रक ष भव ग क भ ए प रध न अ तर र सष ट र य र गठन 2. इर क स थ पन 1927 म अ तर र सष ट र य श रम र गठन क तत व ध न म क गई थ उपय सक त कथन म र क न-र /र कथन र ह ह /ह? उत तर आईएसएसए श र ष ठ क य प रण ल प रस क र, एवशय और प रश त 2018 ISSA GOOD Practice Award, Asia & the Pacific 2018 कमस र र र र ब म भनगम (ESIC) न म भ य क र र ध न क आ म प र र म एभ य और र प र त क ष त र क भ ए क ष त र य र म भ क र र रक ष फ र रम म कवर र भवस त र र क प र र भनक र म ध न क भ ए आईएर एर ए (अ तर र सष ट र य र म भ क र र रक ष र गठन) श र ष ठ क यसप रर प र रस क र र त भ य यह प र रस क र र ESIC द व र र कवर र भवस त र र स प र (भनय क त और र कमस रर रय क प कर रर प र त स हन य न ), नए भक रय न द र त क ष त र म 24 मह न क भ ए अ न र र म कम तथ ESIC अभधभनयम क अ तगसत कवर र क भ ए व तन र म बढ़ न र उठ ए गए क म क म न त त क ष त र य र म भ क र र रक ष फ र रम एभ य और र प र त क ष त र क भ ए त र व भषसक म यह क ष त र क महत वप र स र म भ क र र रक ष आय न आईएर एर ए एभ य तथ प र त क ष त र क भ ए आईएर एर ए श र ष ठ क यसप रर प र रस क र र क आव न आम भत रत कर रत फ र रम आईएर एर ए क र स य र स थ न क म ख य क यसक र र अभधक रर रय तथ प रब धक क प रम ख र म भ क र र रक ष न भतय पर र भव र र-भवम स कर रन और र अपन अन व क र झ कर रन क अऩ ठ अवर र र प र न कर रत आईएर एर ए (अ तर र सष ट र य र म भ क र र रक ष र घ) र म भ क र र रक ष र गठन, र र रक र र तथ र म भ क र र रक ष भव ग क भ ए प रध न अ तर र सष ट र य र गठन इर क स थ पन 1927 म अ तर र सष ट र य श रम र गठन (आईए ओ), भ न व क तत व ध न म क गई थ इर क उद श प वर र भ -भन, भव ष ज ञ न तथ र व ओ क म ध यम र र म भ क र र रक ष प र र न म श र ष ठत क बढ़ व न और र अपन र स य क गभत र म भ क र र रक ष प रर भवकभर त कर रन म र ह यत न ईएर आई क र रप र र न, नई भ ल ल म भक षर अफ र क क भ ए आईएर एर ए र पकस क य स य क म ब न कर रत र पकस क य स य र म भ क र र रक ष र र ब भधत आईएर एर ए क गभतभवभधय पर र र स य तथ ट न, न प, ब ग ल, श र क तथ ईर र न म र म भ क र र रक ष र स थ न क र थ र म य क क म कर रत प रश न 4 - प रभतस पध स अभधभनयम तथ क प र र ट र रर रस प भर भबभ ट क र म क ष क भ ए भकर र भमभत क गठन भकय गय ह? (a) म न ह म र भमभत (b) आर र.व. ई र र र भमभत (c) इ त श र भनव र र भमभत (d) र र न प रक र भमभत उत तर (c) इ त श र भनव र र भमभत इ ज त श र वन स सवमवत Injeti Srinivas Committee 2 अक ट बर र, 2018 क क य भवत त म त र य न 9 र स य य प रभतस पध स क न न र म क ष र भमभत क गठन भकय, इर र भमभत क क यस ब त व य प र र परर रव म प रभतस पध स क न न क प र र भगकत क अध ययन कर रन इर र भमभत क अध यक षत भवत त म म र भ व इ त श र भनव र कर र ग, इर र भमभत क अन र स य इन स ल व र ए ड ब कर रप स ब डस ऑफ़ इ भडय क र स य एम.एर. र ह तथ र रत य प रभतस पध स आय ग क र स य ह यह र भमभत व य प र र प रभतस पध स क न न क र म क ष कर र ग और र ब त ह ए व य प र र परर रव क र थ म स थ भपत कर रन क भ ए प रभतस पध स क न न म ब व क भ ए र झ व ग यह र भमभत अभव र क न न, भव य भ भन तथ र म -प र र प रभतस पध स म द पर र र झ व ग यह र भमभत भनय मक व यवस थ, र स थ गत म क भनज म और र र र रक र र न भतय क भवश ल षर कर र ग वषस 2002 म प रभतस पध स अभधभनयम प रर रत भकय गय थ, 2009 म र रत य प रभतस पध स आय ग स थ भपत भकय गय थ प रभतस पध स आय ग क गठन क ब र रत य अथसव यवस थ क आक र र म क फ व न द र ह ई ह, अब यह भव क प र बर ब अथसव यवस थ ओ म र एक बन क इर भ ए ब त परर रव म प रभतस पध स क न न म आवश कत अन र र र परर रवतसन कर रन आवश क ह गय इर र पह 1 अक ट बर र, 2018 क क य क प र र ट म म म त र य न इ त श र भनव र क अध यक षत म क प र र ट र रर रस प भर भबभ ट क भ ए उच स तर र य र भमभत क गठन भकय यह र भमभत क प र र ट र रर रस प भर भबभ ट (CSR) क र न द स म र मय-र मय पर र र र भकय गय अभधभनयम, भनयम तथ र क स र र क र म क ष कर र ग यह र भमभत CSR गभतभवभधय क

28 परर रर म, क यसक रम तथ प र क ट र क र म क ष कर र ग यह र भमभत ट क न क उपय ग तथ ख पर र क ष र र म ब भधत क यस क भ ए र झ व ग क प र ट स शल ररस प वसवबवलट (CSR) क प र र ट र रर रस प भर भबभ ट न मक पह क म ख य भर त यह ह भक क पभनय र म र ह आय प र प त कर रत ह अत उन ह र म क भ ए क छ य ग न न भहए क पन अभधभनयम, 2013 क र क शन 135 म CSR क व यवस थ क गय म भनयम क तहत CSR क ब र र म भनर सय न क न द रक त क पन क ब डस क गय इर भनयम क अन र र र 500 कर र रपय म ल अथव 1000 कर र रपय र अभधक टनसओवर र अथव 5 कर र र अभधक कर रन व क पन क भपछ त न वष क क और त क 2% CSR र म बन ध क य क भ ए ख स कर रन प त प रश न 5 - न य यम भतस र र न ग ग ई र व च न य य क प रध न न य य ध क प ग रहर कर रन व क न र क रम क म ख य न य ध ह? (a) 44व (b) 45व (c) 46व (d) 47व उत तर (c) 46व 46 भ रत क प रध न न य य ध श 46 th Chief Justice of India न य यम भतस र र न ग ग ई क 46व प रध न न य य ध बन गय ह र र ष टर पभत र र मन थ क भव न 3 अक ट बर र 2018 क र र ष टर पभत वन म उन ह प क पथ भ ई न य यम भतस ग ग ई न न य यम भतस पक भमश र क स थ न भ य ह, र व भनव त ह गए न य यम भतस ग ग ई 17 नवम बर र, 2019 तक इर प पर र र रह ग न यम भतस र र न ग ग ई क न 18 नव बर र, 1954 क भड गढ़, अर म म ह आ थ वह 1978 म एक अभधवक त क र प म न म भकत ह ए उन ह न ग व ह ट उच न य य म र व ध भनक, कर र ध न एव क पन म म पर र प र न द रक टर र क उन ह 28 फर रवर र, 2001 क ग व ह ट उच न य य म स थ य न य ध भनय क त भकय गय 9 भर त बर र, 2010 क उन ह प ब एव हरर रय र उच न य य म स थ न तरर रत भकय गय 12 फर रवर र, 2011 क उन ह प ब एव हरर रय र उच न य य क म ख य न य ध भनय क त भकय गय 23 अप र, 2012 क उन ह र रत क र व च न य य क एक न य ध क र प म भनय क त भकय गय प रश न 6 - र रत क पह मक मह त सव कह आय भ त भकय गय? (a) प ब (b) हरर रय र (c) उत तर रप र (d) मध यप र उत तर (d) मध यप र पहल मक क मह त स First Corn Festival र रत क पह मक मह त सव मध य प र क भछ व म 29 भर त बर र-30, 2018 क आय भ त ह आ र रत म यह अपन तर रह क पह आय न ज ञ तव य ह भक मध य प र म म भछ व मक क र बर ब उत प क भ र रत म मक क र बर ब उत प क र र आ ध रप र प रश न 7 - आस कभ (AskDisha) न मक टब ट भकर क द व र र प र र रम भ भकय गय ह? (a) इ भडयन र र व क टरर र ग ए ड ट रर रज म क प र र न भ भमट ड (b) र रत य र र ष ट र य र र म गस प र भधकर रर (c) र रत य भवम नपत तन प र भधकर रर (d) भ ल ल र र रक र र उत तर (a) इ भडयन र र व क टरर र ग ए ड ट रर रज म क प र र न भ भमट ड आस कव श AskDisha इ भडयन र र व क टरर र ग ए ड ट रर रज म क प र र न भ भमट ड (आईआर रर ट र ) न आस कभ (AskDisha) न मक टब ट क र र भकय ह आभटसभफभ य इ ट र र मभथसत यह टब ट र र ग भडय म य त र कर र र रह य भत रय क य त र र ब भधत र मस य ओ क र म ध न कर र ग यह कई क ष त र य ष ओ म उप ब ध ह ग व आव र मभथसत ह ग इर क र थ अब घ र ह र र व य त र टर न र य त र कर रत वक त ह म ब इ ऐप क रर रय भ क यत स कर र र क ग और र इर र र एफआईआर र (Zero FIRs) क र प म स भकय एग भ र क र र व र र रक ष ब द व र र त र र त क एग उल ल खन य ह भक एक प य ट परर रय न, भ र क तहत उत प न, र र, मभह ओ क न द रख फ अपर र ध क म ब इ एन द रप लक न क रर रय स भकए न क प य ट परर रय न पह ह मध यप र म ग क क ह भ र घ र ह प र र म ग भकय एग ज र एफआईआर - र र य न एफआईआर र र मत ब ह भक भक एफआईआर र भकर प भ र स ट न म स कर र ई र कत ह ( ह अपर र ध क गह य न भयक क ष त र कह और र क य न ह ) और र ब म इर उपय क त प भ र स ट न म भ य त इर म घटन क अपर र ध र ख य स नह क त हम र र

29 क न य व यवस थ क अन र र र, र ज ञ य अपर र ध ह न क म घटन क एफआईआर र भकर भ म स कर र ई र कत भक यह म क म घटन व स थ न पर र स नह ह त, इर भ ए तत क इर क न बर र नह भ य त, भकन ब उर घटन व स थ न पर र स थ न तरर रत भकय त ह, तब अपर र ध र ख य स कर र त प रश न 8 - भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. अ तर रर र ष ट र य म द र क ष न र रत य म क ग त ग प न थ क म ख य अथस भनय क त भकय 2. वह इर प पर र पह न व पह र रत य ह उपय सक त कथन म र क न-र /र कथन र ह नह ह /ह? उत तर त प न थ Gita Gopinath अ तर रर र ष ट र य म द र क ष (आईएमएफ) न 01 अक ट बर र 2018 क र रत य म क ग त ग प न थ क म ख य अथस भनय क त भकय अ तर र सष ट र य म द र क ष म इर प पर र पह न व ग त र र र र रत य ह उनर पह र रत य रर रज़वस ब क (आर रब आई) क प वस गवनसर र र रघ र र म र र न आईएमएफ म प रम ख अथस र रह क ह ग त ग प न थ न अपन स न तक क भडग र भ ल ल क ड श र र र म क तथ अपन एमए क भडग र भ ल ल स क ऑफ इक न भमक स र ह भर क वह ह वसडस य भनवभर सट म अ तर र सष ट र य अध ययन और र अथस क न ज व न प र फ र र र ह ग त ग प न थ क र र क म ख यम त र क आभथसक र हक र र ह और र ह वसडस म प रक भ त उनक वन परर र य क म त भबक, इर म न प पर र उनक भनय न द रक त र 2016 म ह ई थ और र उन ह म ख य र भ व क र र क भ य गय अ तरर ष ट र य म द र क र (आईएमएफ) अ तर रर र ष ट र य म द र क ष एक अ तर रर र ष ट र य र स थ ह, अपन र स य क व भ क आभथसक न द रस थभत पर र नज़र र र रखत यह अपन र स य क आभथसक और र तकन क र ह यत प र न कर रत यह र गठन अ तर रर र ष ट र य भवभनमय र र क न द रस थर र र रखन क र थ-र थ भवक र क र गम कर रन म र ह यत कर रत इर क म ख य य व भ गटन ड र, र य क त र र म इर क वतसम न प रब ध भन क भक रस ट न ग डस ( मसन ) ह प रश न 10 - "कव " न म र आत कव भनर र धक ब क गठन कर रन क भनर सय भकर र र र र रक र र न भ य ह? (a) हरर रय र (b) मह र र ष ट र (c) ग र र त (d) म म -कश र र उत तर (a) हरर रय र आत क वनर धक बल "क च" Anti-Terrorism Force "Kavach" हरर रय र क म ख यम त र न 08 अक ट बर र 2018 क घ षर क भक हरर रय र र र रक र र आत कव भनर र धक ब (एट एफ) क गठन कर र ग इर ब क न म कव र रख य ग भ र म र र प भ र र भव ष र प र प रभ भक षत व न भम ह ग कव न मक यह ब र र क वतसम न र र रक ष न भतय क र मन कर र ग हरर रय र प भ र क भन व न क इर म भम भकय एग भ न ह र र ष ट र य र र रक ष ग डस (एनएर ) र प रभ क षर ह भर ह ग पठ नक ट और र म बई पर र हम क ब यह कह र रह थ भक यभ उर र मय वह त वरर रत क यसव ह ब ह त त य इतन न कर न नह ह त एट एफ क गठन क उद श ( भवष य क भ ए) ब हतर र त य र र इर भ ए हरर रय र म एट एफ क गठन क त र र-तर र क क अ भतम र प भ य र रह प रश न 11 - भड य त र प ल टफ मस क र न द स म भनम नभ न द रखत म र क न र कथन र त य नह ह? (a) इर न गरर रक उड डयन म त र य द व र र प र र र भकय गय (b) यह र र क हव ई अड ड पर र भटकट ब भक ग तथ अन र भवध ए प र प त कर रन क भ ए एकर म न व यवस थ कर रत (c) इर म य भत रय क पह न उनक हर र र क र क ग (d) 2018 क अ त तक इर क र हव ई अड ड पर र उप ब ध कर र भ य एग उत तर (d) 2018 क अ त तक इर क र हव ई अड ड पर र उप ब ध कर र भ य एग व ज य त र प ल टफ म DigiYatra Platform क य न गरर रक उड डयन म त र र र र प र न हव ई अड ड पर र भवम न य भत रय क उप ब ध कर र ई न व ब य म भटर क आध रर रत भडभ ट प र र भर ग र व - भड य त र प ल टफ मस क न भत र र कर र म त र य न भडभ ट प ल टफ मस क म ध यम र भवम न य भत रय क भ ए र र क हव ई अड ड पर र भटकट ब भक ग तथ अन र भवध ए प र प त कर रन क भ ए एकर म न व यवस थ क

30 भड य त र प ल टफ मस क भ ए म नक तय कर रन क भ ए एक तकन क क यसर भमभत बन ई गई ह भ र म हव ई अड ड क र क, भवम न र व न व कम पभनय और र न गरर रक उड डयन क ष त र क प रभतभनभध भम ह भड य त र प ल टफ मस फर रवर र, 2019 क अ त तक र ह एग ब ग र और र ह र र ब क अ तर र सष ट र य हव ई अड ड पर र इर प य ट स तर र पर र र भकय एग भ र क ब अप र, 2019 तक इर क क त, व र र र र, प र और र भव यव क हव ई अड ड पर र उप ब ध कर र भ य एग भड य त र प ल टफ मस क म ध यम र भवष य म हव ई अड ड पर र य भत रय क उनक इच न र र र अभ नव र व ए उप ब ध कर र ई ए ग यह भडभ ट आध रर रत ऐर प रर ह भ र र य भत रय क पह न उनक हर र र क र क ग यह हव ई अड ड म प रव कर रन और र भवम न पर र र व र र ह न तक य भत रय क य त र क र ह अन व कर र एग इर प रर क तहत य भत रय क एक क यक त प रर क रर रए प कर रर भकय एग और र उन ह भड य त र आईड एग आईड म य भत रय क न म, उनक ई-म आईड, म ब इ न बर र और र आध र र न ह न क न द रस थभत म क ई अन पह न पत र क भववर रर ह ग भटकट ब क कर र त र मय य त र इर आईड क इस त म कर र र क ग भड य त र आईड बन न व य त र क उर हव ई अड ड पर र पह और र अ भतम ब र र अपन र त य पन कर र न ह ग ह र वह प रस थ न कर रन व भड य त र य न, य भनक आईड र र रत य न गरर रक क आध र र, प र प टस य प न क डस क प एनआर र क ब भक ग क भ ए भ क कर र ग ब भक ग क र मय स व भ त प रर हव ई भटकट क र थ अभद वत य पह न (य आईड ) भ क कर र ग भड य त र क रर रए भवम न र व कम पभनय टभमसन पर र म अपन य भत रय क न द रस थभत क प र र नक र र ह भर कर र र क ग इर र य भत रय क र मय पर र न पह न य उनक ग म ह न क न द रस थभत म उ न म र र र र मस य नह ह ग इर क र थ ह हव ई अड पर र य भत रय क र र रक ष र गम ह एग प रश न 12 - ह ह म स म र रह Loo Review campaign क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह स वच र रत भम न-ग र म र क ग 2. इर क अ तगसत ख म र म न द रक त क भ ए भ ए गए धन र ग द व र र बन ए गए य क र म क ष क एग उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर Loo Review campaign आव र एव हर र म म क म त र य न स वच र रत भम न- हर र (SBM-U) क तहत ग ग म प पर र र वस भनक य क म ल कन और र र म क ष कर रन ह त य र म क ष अभ य न Loo Review campaign प र र रम भ कर रन क भ ए ग ग क र थ र झ र र क यह अभ य न ग क अपन -अपन हर र म ग ग म प स पर र र वस भनक य क पत ग न और र उनक ब र र म फ डब क न क भ ए न व र भवध क एक भहस अ ग ग म प पर र र रत क 500 र अभधक हर र क 30,000 र अभधक य SBM ट य ट न म र स ह स वच र रत भम न - हर र क एक उद श ओपन ड भफक न फ र (ओड एफ) न द रस थभत प र प त कर रन क भ ए र रत क हर र म र वस भनक य र भवध प र न कर रन अ क 3400 हर र क ख म र म न द रक त क स प र प त ह और र अन हर र इर ह भर कर रन क भ म आग बढ़ र रह ह र र म र वस भनक य क आर न र पत ग न और र ग म गर कत फ न क भ ए यह अभ य न अक ट बर र और र नव बर र, 2018 म य एग प रश न 13 - IBSAMAR-VI क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह र रत, ब ग ल, भक षर अफ र क, म म र र, ऑस टर भ य और र र र क र य क त न र भनक अभ य र 2. ह ह म इर क आय न ब ग क ख म भकय गय उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर IBSAMAR-VI भक षर अफ र क क भर मन स ट उन म र रत, ज़ और र भक षर अफ र क क न र न ओ क ब स य क त बह पक ष य सम द र अभ य स IBSAMAR (India- Brazil-South Africa- MARITIME) क छठ र स कर रर क आय न 01 र 13 अक त बर र, 2018 तक भकय र रह इर र न अभ य र क प रथम र स कर रर क आय न वषस 2008 म तथ भपछ र स कर रर क आय न 2016 म ग व म ह आ थ ल ररव य अवभय न

31 इर र म द र य ध भ य र क उद श ग न व न र न ओ क भ ए र म भहक प रभ क षर, इ टर रऑपर र भबभ ट भनभमसत कर रन तथ प र रस परर रक र मझ भवकभर त कर रन इर य अभ य र म ब र रग ह तथ र म द र न र रर क भम भकय गय प र फ न गभतभवभधय क अ व इर म ख तथ र म भ क गभतभवभधय क भम भकय गय इर र न अभ य र म र रत य न र न क प रभतभनभधत व भन भ त भमर इ भफ रग ट तकस, भन भ त भमर इ भवन क क क त, ग र र र म भद रक भनगर र न भवम न P8I, र भक ग और र तक ह क प टर र क र थ-र थ एक म क र द व र र भकय र रह प रश न 14 - मर क श स वध क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह र भध द भष ट ह न व द भष ट ब भधत व यन द रक तय क र मय र रहत इ क प र त स भहत कर रत 2. भव स व स थ य र गठन इर र भध क भक रय यन कर रत उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर मर क श स वध Marrakesh Treaty ह ह म य र र भपयन य भनयन न मर र क र भध क अभ प भष ट क मर र क र भध क उद श द भष ट ह न, द भष ट ब भधत और र भप र ट भवक ग (छप प स तक क पढ़ प न म अर मथस) व यन द रक तय क भ भप, ब आक र र क प ठ और र श रव य प स तक (Audio Books) क र प म प रक भ त र मग र तक पह बढ़ न यह र भध 28 न 2013 क म र रक क मर र क म अन द रस तत व म आई र य क त र र ष ट र - भव ब न द र क र प र गठन (WIPO: World Intellectual Property Organization) इर र भध क प र न कर रत इर र भध म भम क अपन क प र र इट र ब ध भनयम म ऐर अपव और र र म ओ क भम कर रन ह त ह द भष ट ब भधत व यन द रक तय ह त प रक भ त र मग र उपय क त प र र प म उप ब ध कर र र क इर क र थ उन ह ऐर र मग र क र म -प र र आ न- प र न क अन मभत न ह त ह त भक भथसय क अभधकतम पह भ रत 30 ज न 2014 क मर क श स वध क अपन न ल पहल श बन थ र रत य क प र र इट (र धन) अभधभनयम, 2012 न मर र क र भध क र थ र म स य स थ भपत भकय मर क श स वध (Marrakesh Treaty), मर क श समझ त (Marrakesh Agreement) स वभन न ह मर र क र भध द भष ट र मस य ग रत ग ह त क प र र इट अपव र र ब भधत ह बभक 15 अप र, 1994 म मर र क र मझ त द व र र भव व य प र र र गठन (WTO) क स थ पन ह ई व श ब ल प क सम पवत त स ठन (WIPO) 1967 म स थ भपत WIPO नव नत तथ र न त मकत क र व न द र क भ ए र मभपसत एक ए र यह र क आभथसक, र म भ क तथ र स क भतक भवक र क भ ए एक र न त भ त तथ प र व अन तर र सष टर य ब न द र क र म प भर स टम क भ ए प रय र र रत 191 र स य र र ज य क र थ व न द रश वक ब न द र क र म प र गठन (WIPO) नव नत तथ र न त मकत क प र त र भहत कर रन क एक म ध यम क र प म ब न द र क र म प (प ट न ट, क प र र इट, टर डम कस, भड ईन,आभ ) क उपय ग कर रन क भ ए र मभपसत एक र य क तर र ष टर ए र प रश न 15 - ह ह म भकर म र र हत पह न क भ ए र रत न ऑपर शन सम द र म त र भकय ह? (a) म व (b) इ ड न भ य (c) भफभ प र (d) र म भ य उत तर (b) इ ड न भ य ऑपर शन सम द र म त र Operation Samudra Maitri ह ह म इ ड न भ य क र व र द व प पर र आए क प और र र न म र मर रन व क र ख य ग ग 1500 ह गई र रत न क प और र र न म प र भवत इ ड न भ य क र ह यत ह त ऑपर र न र म द र म त र र भकय इर क तहत भवम न और र त न न र भनक प त र र र हत र मग र गई र रत य न र न क त न प त आइएनएर त र र, आइएनएर र त और र आइएनएर स र म नव य र ह यत और र र र हत र मग र गई र रत य व य र न क भवम न र -130 और र र -17 र र र हत र मग र क र थ भ भकत स क र रव न भकय गय प रश न 16 - सहय एचओप ट एस अभ य र भकन क मध य आय भ त ह आ?

32 (a) इ ड न भ य (b) थ ई ड (c) भवयतन म (d) भर ग प र र उत तर (c) भवयतन म सहय एचओप ट एस Sahyog HOP TAC-2018 न नई म 5 अक ट बर र, 2018 क भवयतन म तट र रक षक ब व र रत य तट र रक षक ब क र थ र य त तफ़ अभ य र र हय ग ए ओप ट एर (Sahyog HOP TAC-2018) आय भ त ह आ इर अभ य र क उद श न क तटवत र रक षक द व र र र म द र म ब व क भ ए क मक स तर र क र ब ध क एक- र र र क क षमत र परर रभ त ह न क स ट ग डस क ह य स, अन व और र इनर प टर र न व र -431 क र थ ड भनसयर र एयर रक र फ रट और र तक ह क प टर र न र रत क ओर र र इर म ग भ य प रश न 17 - वजम क स 18 (JIMEX18) क र न द स म भनम नभ न द रखत म र क न र कथन र ह ह? (a) यह र रत, प न, अम रर रक व ऑस टर भ य क र य क त य भ य र (b) यह प रभत वषस म आय भ त भकय त (c) यह एक व य र भनक य भ य र ह, भ र म र भम क व य र न ए ग त ह (d) इर क 2018 क र स कर रर आ ध र प र म आय भ त ह र रह उत तर (d) इर क 2018 क र स कर रर आ ध र प र म आय भ त ह र रह भ रत और ज प न क ब च व पक ष य सम द र य भ य स JIMEX18 भ रत और ज प न क ब भद वपक ष य सम द र य भ य र (JIMEX) 07 अक ट बर र 2018 क आ ध र प र क भव ख पत तनम म प र र रम भ ह आ यह य भ य र 15 अक ट बर र 2018 तक ग इर य भ य र क क न ब क ब अ तर सभक रयत बढ़ न, आपर र मझ क ब हतर र कर रन तथ एक- र र र क र वसश र ष ठ प र न क अपन न इर य भ य र म भहस न क भ ए प न र म द र आत मर रक ष ब क ह क ग और र इन म आ ध र प र क भव ख पत तनम म पह ह क ग इ म श र र क ह क प टर र भवध व र क ह, बभक इन म एक भन भ त भमर इ भवध व र क र रत क ओर र र बह उद श य ट ह ह आईएनएर र तप, पनड ब ब र र ध य प त आईएनएर क मत, भमर इ य क त क प त और र ब ट कर र आईएनएर न द रक त इर म भम ह ग यह र रत य न र न क प व ब क ह क र थ प न- र रत र म भद रक अभ य र (JIMEX) क त र र र र स कर रर JIMEX क भपछ र स कर रर न नई म भ र बर र 2013 म आय भ त भकय गय थ न क ब पह भद वपक ष य न र भनक अभ य र प न म नवर र 2012 म आय भ त ह आ थ प रश न 18 - ह ह म ओभड र र रक र र न 'वनम ण क स म य जन ' प र र रम भ क इर य न क उद श ह : (a) भवद य य परर रर र र क ब हर र अभनव यस ब गव न कर रन क भ ए (b) र क क भकन र र व क ष र र पर कर रन क भ ए (c) भकय क ब र रहव कक ष तक भन ल क भ क ष प र न कर रन क भ ए (d) म र र क बच क तकन क भ क ष प र न कर रन क भ ए उत तर (d) म र र क बच क तकन क भ क ष प र न कर रन क भ ए वनम ण क स म य जन Nirman Kusum scheme ओभड क म ख यम त र नव न पटन यक न 06 अक ट बर र, 2018 क 'भनम सर क र म य न ' प र र रम भ क इर य न क तहत भनम सर क यस म ग म र र क बच क तकन क भ क ष प र न कर रन क भ ए भवत त य र ह यत उप ब ध कर र ई एग इर य न क तहत र र रक र र आईट आई छ त र क 23,600 रपय क व भषसक भवत त य र ह यत तथ भडप ल म छ त र क 26,300 रपय क व भषसक भवत त य र ह यत प र न कर र ग 1878 छ त र क पह न व इर य न क भ ए 1.09 कर र रपय क र र भ व यय क एग

33 प रश न 19 - ह ह म स म र रह म च क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह क र न गरर रक क स व स य क ब र र म र ह -र ह और र व ज ञ भनक तथ भवश वस त भववर रर उप ब ध कर र न र म बन ध ऐप 2. इर स व स थ य म त र य न न भत आय ग क र हय ग र भवकभर त भकय उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह नह ह /ह? उत तर म च MedWatch र रत य व य र न न 8 अक ट बर र, 2018 क अपन 86व वषसग ठ पर र म डव न मक एक म ब इ ह ल थ ऐप क र आत क इर ऐप क कल पन र रत य व य र न क भ भकत र क न क ह और र इर बह त कम गत पर र र न प र द य भगक भन य द व र र अपन म भवकभर त भकय गय म डव र व य र न क व न और र क र न गरर रक क स व स य क ब र र म र ह -र ह और र व ज ञ भनक तथ भवश वस त भववर रर उप ब ध ह ग इर म म त प र थभमक उप र र, स व स य र म द तथ प षक आह र र पर र आध रर रत भववर रर, र मय न र र र स व स य र म क ष, र र ग प रभतर रक षर और र स व स य रर रक डस क डस, ब एमआई क क टर र, ह ल प इन नम बर र और र व ब भ क र उपय ग म ध यम भम ह म डव त न र स त र र न ओ म र बर पह म ब इ ह ल थ ऐप प रश न 20 - भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. प र र न भक भर क र र ब म न द रस थत एक आ तरर रक भक 2. इर क भनम सर म ग़ ब ह अकबर र न कर रव य थ उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह नह ह /ह? उत तर प र न वकल Purana Qila ह ह म एनब र र न प र र न भक क भवर र र त अपन ओ परर रय न क तहत अपन य थ एनब र र और र र रत य प र र तत व र व क षर (एएर आई) न भम कर र इर नय र प भ य इर क 28,00 वगसम टर र क झ क अभधक गहर र भकय गय म भज़यम, प कस और र भक क आर प र क क ष त र क र र रभक षत भकय गय प र र न भक नई भ ल ल म यम न न क भकन र र न द रस थत प र न न -पन ह नगर र क आ तरर रक भक इर भक क भनम सर र र ह र र र न अपन र न क म 1538 र 1545 क ब कर रव य थ इर क अ र र एक मन द र ह भ र म त य अष ट स त भहन र भहत य क अन र र र यह भक इ द रप रस थ क स थ पर र ह प डव क भव र र ध न ह त थ प र र न भक म त यम न न क तट पर र ह बन थ इर भक क हर र व र र ग ग 2.4 भक म टर र म ब इर क त न म ख य र र र र रव ज़ ह : ह म य र रव, ब र रव, त क र रव यह भक म ग़, भह तथ अफग न व स त क क र म य क एक र र र नम न म न त र र ह द व र र इर परर रर र र म भक ए क न ह मन द र व र र म ड (अष ट क र य म भ वन) बनव य गय थ इर वन म ह म य क प स तक य ह आ कर रत थ यह पर र एक ब र र प स तक क ब झ क उठ य ह ए ब ह म य र भढय र उतर र र रह थ, त वह र त न ख कर र भगर र प और र उर क म त य ह गय प रश न 21 - ह ह म उत तर र प र क त न म क प र त य स भ य गय इन म क उनक गन क स थ न क र स म र -I क र -II र र म भ त क भ ए तथ न भ ए गए क ट र र ह उत तर र भनए: स च -I A. म त व न द रक तप ठ अम वस य म स च -II 1. र त प र र

34 B. म पट र र व न द रक तप ठ, व प टन त र प र र म C. म भव ध यव भर न न द रक तप ठ म क ट: A B C (a) (b) (c) (d) उत तर (a) ब र र मप र र 3. भम सप र र उत तर प र श क त न म ल क प र त य म ल क ज Uttar Pradesh s three Shaktipeeth got state level fair status उत तर र प र क म ख यम त र श र य ग आभ त यन थ क अध यक षत म उत तर र प र क क भबन ट न 10 अक ट बर र, 2018 क र र क त न म क प र त य म क स भ य इर क र थ इन म क भवत त प भषत कर रन क प रस त व क म र र प र न क गय य त न म ह 1. म त व न द रक तप ठ अम वस य म, न भमष र रण य, र त प र र 2. म पट र र व न द रक तप ठ, व प टन त र प र र म, ब र र मप र र 3. म भव ध यव भर न न द रक तप ठ म, भम सप र र उपर र क त त न म क क रम 60 ख रपए, 48 ख रपए एव ख रपए क भवत त य र ह यत एग पह इन ध भमसक क द र क प रब धन क भ म म र र र ब भधत नगर र भनगम क थ भक त अब इनक प रब धन क भ म म र र भ अभधक रर रय क ह ग प रश न 22 - फ य चर प वलस अ भकर र स थ द व र र प र न भकय त ह? (a) ख द य एव क भष र गठन (b) भव स व स थ य र गठन (c) र य क त र र ष ट र भवक र क यसक रम (d) र य क त र र ष ट र पय सवर रर क यसक रम उत तर (a) ख द य एव क भष र गठन फ य चर प वलस अ Future Policy Award फ य र र प भ र अव डस स य क त र ष ट र क स ठन ख द य ए क वर स ठन द व र र भ य त यह क भष प रर रन द रस थभतक म क ष त र य, र र ष ट र य य अ तर र सष ट र य स तर र पर र भकय गए महत वप र स प रय र क प र त स भहत कर रन क भ ए भ य त ह ह म र रत क भर न द रक म र र क भवक क भष म प र प त क गय उप न द रब धय क क र रर यह प र रस क र र प र न भकय गय प रश न 23 - म न-ज वलयन ऑवसल शन क र न द स म भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए: 1. यह र म द र म ह न व स थ भतक व य प रर 2. उप ष ण व त ष ण क ष त र म म ड न- भ यन ऑभर न अभधक र भक रय ह त उपय सक त कथन म र क न-र /र र ह ह /ह? उत तर म न-ज वलयन ऑवसल शन Madden Julian oscillation (MJO) म ड न- भ यन ऑभर न (एम ओ) एक र म द र - व य म ड य घटन ह भव र र म उष णकभटब ध य क ष त र क म र म गभतभवभधय क प र भवत कर रत यह ब, वष स और र हव ओ क मध य र र ख क आर -प र प वस क ओर र बढ़न व एक स प न ह आम त र र पर र हर र 30 र 60 भ न म प नर र व भत त कर रत यह एक गभतक घटन ह, भहन द मह र गर र व प र त मह र गर र म महत वप र स स थ न र रखत ह ह म आन व भतत त फ़ न व ब न त फ़ न क क र रर भहन द मह र गर र म म ड न- भ यन ऑभर न क र भक रय ह न तथ अ त उष णकभटब ध य अभ र र रर क ष त र क भक षर क ओर र प रर र र कर रन

35 प रश न 24 भनम नभ न द रखत कथन पर र भव र र क भ ए : 1. वषस 2017 क भ ए भत क न ब प र रस क र र पर रम र हभथय र र क खत म कर रन क भ ए अभ य न न क भ ए इ टर रन न क प न ट एब भ न न द र यर र व पन स (ICAN) क भ य गय थ 2. वषस 2018 क भ ए भत क न ब प र रस क र र य न भह र क न द रख फ र घषस क भ ए ड क टर र ड भनर म कव ग (Dr. Denis Mukwege) और र न भ य म र र (Nadia Murad) क भ य गय ह उपय सक त कथन म र र त य कथन/ कथन क न व क भ ए: प रश न 25 - वषस 2017 क अथस क न ब प र रस क र र भकर प र न भकय गय? (a) क ओ इभ ग र र (b) ए गर ड यटन (c) रर र डस ए. थ र र (d) ओर न भम प रश न 26 - भ टर र र र क क ष त र न ब प र रस क र र प र न भकय त ह? (a) र र य स व भड एक डम ऑफ र इ र द व र र (c) न ब अर ब द व र र (d) न व न ब कम ट द व र र प रश न 27 - वषस 2017 क र भहत य क न ब प र रस क र र भकर प र न भकय गय? (a) क ओ इभ ग र र (b) ए गर ड यटन (c) रर र डस ए. थ र र (d) ओर न भम उत तर 24 - उत तर 25 - (c) रर र डस ए. थ र र उत तर 26 - (b) स व भड अक म द व र र उत तर 27 - (a) क ओ इभ ग र र न ब प र रस क र र (Nobel Prize), न ब फ उ ड न द व र र स व भड व ज ञ भनक अल फ र ड बन सड न ब क य म भ य त स व भड व ज ञ भनक अल फ र ड न ब न र 1895 म अपन वर यत म इन प र रस क र र क स थ पन क थ, इर वर यत म न ब न अपन र पभत त क एक ब भहस एक टर स ट क भ ए र र रभक षत र रख भ य थ उनक इच थ भक इर प र क ब य र हर र र उन ग क र म म भनत भकय ए भ नक क म म नव भत क भ ए र बर कल र क र र प य ए स व भड ब क म म इर र र भ क ब य र न ब फ उ ड न द व र र हर र वषस र रर यन, र भहत य, भत, भतक और र भ भकत स क क ष त र म र व त क ष ट य ग न क भ ए भ य (b) स व भड अक म द व र र