इ - प रशशक षक प रय गश ल प रशतभ स पन न शशक षक स ठ वषष ४ : ऄ क ६ र ष ट र य स र, म घ-फ ल ग न म र ष २०१७ शक १९३८

इ - प रशशक षक प रय गश ल प रशतभ स पन न शशक षक स ठ वषष ४ : ऄ क ६ र ष ट र य स र, म घ-फ ल ग न म र ष २०१७ शक १९३८

स प दक य सस न ह नमस क र, प र शशक षकच य य ऄ क त ऄशभव यक त शवकसन बद दलर ऄन भव म डण र ल ख प रशसद ध क ल अह त. प रत य क ल क ह तर स ग व स व टत ऄसत. ह स व भ शवक अह. स वत ल शमळ ल ल म शहत, ड क य त र लल ल शवर र अशण मन त शनम षण झ ल ल य भ वन ऄशभव यक त कर व य त; आतर पय त प ह र व व य त ऄस व टण म हणज ऄशभव यक त! ऄशभव यक त ह ण य स ठ ऄन क म ध यम व परत य त त. शर र च य ह लर ल - ह वभ व म हणज द हब ल ह ऄशभव यक त र म ध यम ऄगद लह न म लह व परत. त र स झ ल म हणज रडण, अन द व टल क हसण, भ त व टल तर क वर ब वर ह ण, ह लह न म ल च य द हब ल त न अपल य ल समजत. ब लत य यल ल गल क भ ष ऄशभव यक त र म ध यम बनत. प र र भ ब ल न तर प रम ण भ ष व पर न म ल ऄशभव यक त ह त. ल खन त न व यक त ह ण य स ठ श ळ मध न शशकवल ज त. पर त पर क ष स ठ प रश न त तर र तय र करण अशण ख त प त करण य स ठ शनब ध च य वह य भरवण य त न बह स ख य म ल र ल खन ऄशभव यक त मर न ज त. ऄशभव यक त ह ण य स ठ ऄन क कल र ईपय ग म णस न क ल अह. ग यन, व दन, शर त रकल, न त य, न ट य ऄश न न कल र शवक स ह त ग ल. सहज स व भ शवक ईत स फ तष ऄशभव यक त त स क शतक शनयमबद ध श स त र य अशवष क र पय त शवशवध ऄ ग न जगभर त ल कल फ लल य. ऄगद प ककल त न द ख ल शवश व त ल ऄन क स स क त व यक त झ ल ल य अपल य ल ददसत त. द दव न अध शनक य शत रक शशक षण व यवस थ त कल शभव यक त र स थ न द य यम ठरत र लल अह. ईपय क तत व द र र क र ऄशतर क अग रह झ ल य न कल न श ल य ज वन त न हद दप र ह ण य र व ळ अल. वग षतल य सवष ६० ७० म ल न, शशक षक न ददल ल य स र न बरह क म एक छ प तल शर त र क ढ यर ऄस शर त रकल शशक षण र र प झ ल. खर तर क ण ल न र व स व ट ल, क ण ल ग व स व ट ल, क ण ल म त श ख ळ यल अवड ल तर क ण न टक कर ल. कल मधल शवशवधत ह शनसग षतल य शवशवधत र प र शतशनशधक र प अह. श ल य ज वन त ल खन-भ षण अशण कल शभव यक त त ल ह शवशवधत म ल न ऄन भवत य ण महत त व र अह. व यशक तक अशण स वषजशनक ज वन त स र, लय अशण त ल ऄन भव यर ऄस ल तर श ळ तल य कल शशक षण र ग भ य षन शवर र कर व ल ग ल. य ऄ क त ल य शवषय वर ल ल ख त म ह ल शवर र अशण क त कर यल प रव त त करत ल य त श क न ह. प र.शवव क प क ष स प दक, इ प रशशक षक १

शर त रकल ऄशभव यक त स वत:च य कल पन, शवर र व यक त करण य स ठ प व प स न मन ष य शवशवध म ध यम र ईपय ग कर त अल अह. शब द, स वर, र ग, र ष य त न कल क र स वत:ल प रकट करत ऄसत. लह न म ल ज व ह ह त त खड, प शससल पकडत त व ह क ह व डव कड अक र, र ष र ग त ऄस क ह प ट, भभत, क गद य वर क ढत त व ह क य व कस क ढ व ह त त र त य ल म ह त नसत. पण मन त ल ऄस पष ट अक र म ध यम च य द व र स पष ट करण य र त प रयत न ऄसत. त य र ह क त ईत स फ तष ऄसत. त एक सहज क र ड ऄसत. ऄशभव यक त त ल कल त मकत शवशवध त त र न अशण म क त अशवष क र न शवकशसत ह त. प र थशमक शस थत त म ल न त य च य अवड न स र व कल पन न स र शर त र क ढण य स म कळ स ध द य व ल गत. ऄशभव यक त ह ण य र गरज शर त रकल तन भ गत ऄसत. शर त रकल ह म ल र भ ष र बनत, मन त ल ज स त त ज स त कल पन म ल शर त र त न स पष ट करत. म नसतज ज न लह न म ल च य शर त र र क ल ल ऄभ य स ऄगद व गळ शनष कषष सम र अणत. त शर त र म ल च य शवशर त र ऄशभव यक त द खवत त. म ल र शशक षण न झ ल य र शर सह स पष टपण त य शर त र त ददसत. स दर-ऄस दर ग ष ट ब बतर ऄज णत, ह त र श शथल य, खर -ख ट पण बद दलर ऄ न य शर त र त न ददसत. म णस च य म ळ प रव त त र दशषनह त य त घडत. पण ऄस स रव त र, स व भ शवक र ख टन ह म ल र शर त रकल त ल म ळ क षर र ऄसत त. श ल य ज वन त म ल च य कल पन व शवर र य र शवक स व ह व, त य न ददश शमळ व म हण न शवशवध ईपक रम व कल म ध यम य र ऄभ य सक रम त सम व श क ल ज त. शर त रकल ह शवषय ऄस अह क ज बह स ख य म ल न अवडत. म ल क णत य शवषय वर शर त र क ढत त? क णत य ह! अशण शशक षक स गत ल त य शवषय वर शर त र क ढल ज त त. शवषय एक ऄसल तर त य कड बघण य र अशण त र ख टण य र पद धत प रत य क र व गळ ऄसत.ईद हरण प ह यर तर पत ग ईडशवण र म ल य स ध य शवषय त, शखडक त न पत ग ईडशवण र य म ल प स न त ज गल त पत ग ईडशवण र म ल आथपय त शवस त र ऄसत. क ह र अक श म ठ,पत ग र ठठपक व म ल लह न ऄस शर त र तर क ह व ळ ध ग ग रफटल ल पत ग ऄस शकत त. एकद एक न तर त य च य शर त र त प ठम र हत त क ढल ह त. क रण शवर रल तर म हण ल, मल अवडत हत त! र गल क ढत य त मल! म द रर र गल शर त र प ह न त य ल शवर रल, त ल कसल शर त र क ढ यल अवडत त? झ रळ र! क र? ऄह, अमच य घर त आतक झ रळ अह त क त ड ळय वर नह दफरत त, झ पल क! त य म ळ त म झ य र गल लक ष त र हत त! एख द य शवषय ल शर त रर प द य व ऄस म ल न क व टत, त य र ईत तर य ईद हरण त अह. एक म ल न ब ज रप ठ र शर त र क ढत न शर त र त ल एक प ट वर शलशहल, आथ फ लशपक कर न शमळ ल. त एवढ र प ट क शलशहल स? म झ अइ मल फ ल शपक कर न अण यल स गत न? एख द य प रस ग र, द श य र ईमटल ल ठस, म ल र शनर क षण त य च य शर त र त न ऄशभव यक त ह त. र गप ट त ल टवटव त गडद, त ज र ग व परण य त न म ल र न सर गगक अवड कळत ऄसत. र ग च य शमश रण प क ष म ळ र ग ल ल, शपवळ, २

शनळ व परण य कड म ल र कल ददसत. नद, ड गर, धबधब, श त, गवत, ब लग ड ऄश शर त र क ढत न ह प रत य क र शनसगष व गळ र ऄसत. म ल ऄ तर ळ, र द रय न, शवम न, य त रम नव ऄश ह शर त र क ढत त. वस त र ह ब ह बपण, शत रशमत, छ य -प रक श, ऄ तर र य जन ह घटक सर व व त त र य म ळ य त त. पण स वत:च य कल पन व शवर र शर त र त न आतर पय त प ह र शवण य र प रयत न म ल करत ऄसत त. ऐशतह शसक, प र शणक कथ र प रभ व दकश र गट त ल म ल मध य ऄसत. त ह शर त र मध य व यक त ह त ऄसत. ऄशभव यक त कश स ठ? भ वन स पष ट करण य र, त य न ठ स, म तष र प द ण य र त व र आच छ स व दनश ल म णस च य मन त ऄसत. व यक त क ल य न एक श तपण, सम ध न ल भत. ह ऄशभव यक त एख द कल क त ऄस ल, एख द द घषक ळ क ल ल स श धन ऄस ल, गशणत त ल एख द प रम य ऄस ल क ज जय च य प रकट करण म ळ एक स वस थत शमळत. ऄशभव यक त ह एक गशतम न म नशसक प रदक रय ऄसत. मन त ल भ वन क वळ मन त ठ व न, कल पन च य र ज जय तर सम ध न क ह त न ह? म ठ य म णस र ऄन करण ककव प शससल न ब ट र एक ह लर ल म हण न क वळ म ल शर त र क ढ त न ह त. तर स वत:र व यशक तक ऄस एक ऄथष त क ढत ऄसल ल य शर सह न र ष न त य न द य यर ऄसत. य र ष त न ह ण र य स व द र आतर वर पठरण म ह त ऄसत. ऄशभव यक त ह ण य त आतर च य प रशतदक रय प रशतस द र ऄप क ष ऄसत. म हणज र गट बर बर न त स ब ध द ढ ह त ऄसत त. शर त र क ढण, र गशवण, वस त तय र करण ह सवषस ध रण म ल मध य ईपजतर ऄसत. ऄवत भ वत ददसण र य ऄन क ग ष ट न स वत:च य क त त न प रगट करण य र म ल र प रयत न ऄसत. ईत स फ तषत, त ज पण व ज म ह म ल च य र ख टन त ल म क त ऄशभव यक त र व शशष ट य ऄसत त. ऄन करण कर न ह ब ह ब क ढल ल य शर त र प क ष ह व शशष ट य ऄसल ल र ख टन न सर गगक व टत त. शर त रकल ऄशभव यक त त न म ल च य मन त ल खळबळ, द व द व, ग धळ स पष ट ह त. एक प रक र स वस थत व र जन य त न ह त ऄसत. स वत:र प रशतभ, क षमत ग तशवण य र म ध यम ल भत ऄसत. अपण प रत यक ष ज जय ह लर ल करत, ज जय घटन, शनसगष प हत, त य ग ष ट र गर ष त न द खशवण शक य अह, य र मन मन ख त र म ल न ह त ऄसत. त य म ळ शर त र ब ल ल गत त. प रत य क व यक त मध य ऄसल ल य शवश ष क षमत व यक त ह ण य स ठ एख द य म ध यम र अवश यकत ऄसत. क ण ऄशभनय त न, क ण स वर, शब द य द व र स वत:ल प रगट करत ल, तर दकत य क न र ष, र ग य म ध यम त न स वक षमत, भ वन, स वत व व यक त कर व स व टत. शवर र च य ऄशभव यक त स ठ एक अक र, र कट हव ऄसत. त शब द, स वर, त ल, र ष य त न शमळत. ईत तम शवर र, र गल शलशहण, र गल ब लण, ईत तम ग ण, र ख टण, शशल प तय र करण, ऄशभनय ह सवष व यक त च य घडण र शवशवध प ल अह त. व यशक तमत त व शवक स च य शवशवध ददश अह त. य त न आतर न व यक त र ओळख पटत ऄसत. म हण नर लह नपण प स न ऄशभव यक त र ऄन क म गष, स ध ३

शशक षणस स थ त न ईपलब ध व ह व य त. शर त रकल ह शवषय श ळ मध य शशकशवल ज त. शवद य र थय र स दयषदष ट व ढ व ; एक छ द म हण न ज प सन व ह व ऄस ईद द श य म ग ऄसत त. क वळ ऄभ य सक रम त ल एक शवषय एवढ र त य कल र र प न र हत, व यक त च य पठरर य र, ऄशभर र म ध यम म हण न शर त रकल ऄशभव यक त ऄभ य सल प शहज. ऄश व ळ कल शशक षक न, शवद य र थय र द ष ट क न, र गर ष शवषय र त य र समज भ वन र ग धळ समज न घ ण य र प रयत न कर त म गषदशषन कर व. म ल र स व भ शवक कल अशण त य च य ऄशभव यक त र वळण क ठ अह, कस अह य र ईत तम स गड घ लण ह कल -म गषदशषक र एक प रध न ईदद दष ट ऄस यल हव. शर त रकल ऄशभव यक त त न अक र, र ग, छट य शवषय च य स दयषज शणव शवकशसत ह त त. म क त व बद ध र गर ष तन एक शशस त, वळण ल गत ऄसत. शर त रकल ऄत य त व य पक ऄस कल म ध यम अह. द न ददन व यवह र त ल ऄन क ग ष ट स बक, द खण पण न स दर करण य स ठ र गर ष र स मर थयष ओळखण अवश यक अह. म हण नर शर त रकल ह एक त शत रक भ ग न र हत म ल च य कल पन शक त ल ध म र फ टत ल ऄस शवषय व ह यल हव. क वळ नक कल ईतरशवण, ठर शवक स च य त बसशवण नक. कल पन फ लशवण य र धड कल त अल तर त स थष ऄशभव यक त ह इल. प हण र ड ळ, अ प ळण र ह त, ऄन भव घ ण र मन य र एकशत रत शवर र शर त रकल ऄशभव यक त त क ल तर अ तठरक द ष ट ल एक स वस थत ल भ ल. प र.र र त प र शणक charutapuranik@gmail.com 202, P-1, Kool Homes Behind Maratha Mandir NDA Road Bawdhan, Pune-411021 Mobile : 9960125525 Ever since I was very young, as far back as I can remember, I have loved making pictures. I knew even as a child that, when I grew up, I would be an artist of some kind. The lovely feeling of my pencil touching paper, a crayon making a star shape in my sketchbook, or my brush dipping into bright and colorful paints these things affect me as joyfully today as they did all those years ago. Eric Carle https://www.youtube.com/user/ercjpp ४

शर त रकल शवषय क ह अपण सव न म ह तर अह, क म ल लह न ऄसत न त य ल सव त पशहल य द ज जय कल र ओळख ह त त कल म हणज शर त रकल. म ल न ज व ह समज यल ल गत, त व ह घर च य भभत ह य शवशवध र ग च य र घ ट य न भरल य ज त त. एक भभत भरल क, द सऱ य भभत कड म ल र ड ळ ज त. त म ह क य क ढल अह ऄस शवर रल य वर त य च य मन त ज जय ज जय ग ष ट ऄसत त त य र न व त घ य यल ल गत त. म हणज र मन त ल ग ष ट शर त र च य म ध यम त न व यक त करण य र स र व त ह हळ हळ व ह यल ल गत. अशण म क त अशवष क र न म ल ऄशभव यक त व ह यल ल गत त. ह म ल लह न ऄसत न र जर त य च य कल पकत ल एक स च य त ब धल, तर त त य स च य त न लवकर ब ह र य उ शकत न ह त. शर त र क ढण य स ठ ज म लभ त घटक ऄसत त त म ल न शशकव व र ल गत त. म हणज र १) र ष र प रक र २) अक र र प रक र ३) र ग र शवशवध म ध यम ४) शत रशमत ५) छ य -प रक श ६) र गछट आ. ह य सवष म लभ त घटक र म शहत घ उन अपल य कल पन त ल शवर र म डण य स ठ त य र ईपय ग म ल न कर न घ य यर अह. पण बऱ य र द ऄस ह त क य म लभ त घटक त म ल ऄडक न त य च य कल पन ख प ऄडखळत म डत त. लह न म ल च य ब बत त शर त रकल र शवर र करत ऄसत न, त य च य भ वशवश व ल ख प समज न घ य व ल गत. एख द य शवषय बद दल त य च य मन त क णत य भ वन अह त त य समज न घ ण ख प महत त व र ऄसत. क णत शवषय क णत य म ल र शजव ह ळय र ऄस ल स गत य त न ह. ज जय शवषय र म डण म ल न कर यल घ तल अह, त य शवषय त य ल प र त स हन द ण ऄत य वश यक ऄसत, क रण त म लग त य शवषय श भ वशनकद ष ट य ज डल ल ऄसत. ज जय क षण त य ल नक र त मक प रशतस द शमळत त य क षण त य र शर त रकल र अवड कम -कम ह त ज त. शर त रकल च य म ध यम त न क णक णत य क षमत व ढत त, तर १) शनर क षण क षमत २) नवशनर गमत क षमत ३) बह ददश शवर र ४) एकददश शवर र ५) कल पकत म ल न ज व ह एख द शर त र क ढ यल द त, त व ह त कध ह अपण क ढ न द उ नय, य र पठरण म ऄस ह त, क म ल त य शर त र त ऄडक न बसत त व स वत र व गळ शवर र कर शकत न ह त. त शजथ ऄडत ल शतथ त य न प णष मदत कर व. शर त रकल त ल म लभ त घटक ह त य न य यल र हव त, त य स ठ त शशकव न झ ल य वर त य त लर क णत ह त न र ष र प रक र घ उन त म ह ल हव य त य शवषय वर शर त र क ढ व. ऄट क वळ एकर क, शशकवल ल य शवशवध र ष च य प रक र प क फक त त नर प रक र व पर यर अह त. ऄस स शगतल य न तर म ल त य त नर र ष घ उन शवशवध शवषय र शवर र कर यल ल गत त. म हणज र कल पकत र व पर कर न नवशनर गमत स ठ बह ददश शवर र करत त. न तर य शवशवध शवषय मध न एक र शवषय र शनवड कर न शर त र क ढ यल स र व त करत त म हणज र एकददश शवर र कर यल ल गत त. www.erc-pune.org ५

ऄसत त त य च य व यशतठरक त आतर अक र त पण क ढत य त ऄस समज न स ग व. ऄश पद धत न म ल न कर न द खवल, क त य न ऄस अत मशवश व स शनम षण ह त, क अपणह त य पद धत न क ह व गळ क ढ शकत व खरर ऄस प रय ग क ल य वर त य न तरर पठरण म ह ख प र गल व व गळ ऄसत. म ल न त य र कल क त म डण य स ठ ज वढ स व त त र य द उ त वढ य म कळ पण न त त य र कल पन म डत त. छ ट य म ल च य ज वन त ल ज जय भ ज जय, फळ ऄसत त, त य न त ड, न क, ड ळ, ह त, प य अह त व त ब ल शकत अह त ऄश कल पन कर यल स शगतल व शवशवध प रस ग त कस व गत ल, एकम क श क य ब लत ल ऄस शवर र कर यल स शगतल ऄसत, म ल दकत छ न पद धत न शवर र कर शकत त व त य र शवर र शततक य र प रभ व पण म ड शकत त य र कल पन अपल य ल य त. शर त रकल मध य आतर क ह कल च य अध र न छ न, कल पक क म करत य त. ईद.- एख द य स दर कशवत वर त य कशवत र ग भ समज न घ उन शर त र क ढ ऄस स शगतल य वर म ल त ग भ समज न घ उन ख प छ न शर त र र म डण करत त. य म डण मध य ख प शवशवधत ऄसत, क रण प रत य क म ल ल त कशवत कश व टल?, त य तल क णत ग ष ट भ वल? य त ख प शवशवधत ऄसत, त य म ळ एक र कशवत वर ल शवशवध प रक रर म डण बघ यल शमळत. एक ऄस ह प रय ग वग षत कर न बघत य त. अपण म ल न एक कथ स ग यल स र व त कर यर. कथ त ल एक व क य प णष झ ल क थ ब यर व म ल न त य वणषन र शर त र क ढ यल स ग यर. य क त र ऄस ईदद दष ट ड ळय सम र ठ वल, क एक र शवषय वर म ल कस व गव गळ शवर र कर शकत त व त य र म डण ह त शर त र त न करत त. त य च य रर न त ख प शवशवधत ददस न य त. य कथ त ल क ह भ ग ह म द द मर म क त ठ व व. ईद - एक झ ड ह त, अत ह झ ड म ल कस ह क ढ शकत त, ऄगद क ल पशनकस द ध क ढ शकत त. कथ त ल क ह वस त च य ज ग द ख ल शनश त नव हत य, ईद. झ ड च य एक ब ज ल एक प र ण ऄसत. म हणज र क गद वर झ ड क ठ क ढ यर? प र ण क ठ क ढ यर? क णत प र ण क ढ यर? ह य सवष ग ष ट म ल ठरशवत त. त य म ळ शर त र क ढत न त space division र शवर र करत त. य र म ळ प रत य क म ल ल शर त र क ढण य स ठ म कळ क शमळत व प रत य क च य शर त र त त शवशवधत य त. य कथ मध य एक र क षस क ढण य स स शगतल ह त. अत र क षस र प रशतम ह प णषपण क ल पशनक अह, त य तह म ल दकत कल पकत द खवत त ह बघत य त. ऄश प रक रर ईपक रम घ य यल शशक षक ल ह मज य त व म ल न तर शनश तर य त. खर तर ह र ऄशभव यक त र स कल पन अह. अपल य मन त ल शवर र, कल पन न अपण स वत अक र ददल प शहज. य म ळ अपण कश र तर शनर गमत कर शकत ऄस अत मशवश व स म ल मध य शनम षण ह त. तस र एख द शर त र बघ न क ढण य प क ष शवर र कर न क ढ यर ऄसल य वर त य र शवर र क ल ज त. य म ळ म ल र शनर क षण क षमत, स व दनश लत, कल पकत, अत मशवश व स व ढण य स मदत ह त. अशण य क षमत र शवकसन म हणज र ऄशभव यक त शवकसन ह य. शशक षक जर क एख द य स र बद ध ठ कळय त ऄडक न बसल, तर त म ल न पण ऄडकव शकत. शशक षक ह य न त य न अपल य वर ख प म ठ जब बद र अह अशण अपण त अन द न घ तल प शहज. ६

कथ शर त र क ढण य स ठ शवद य र थय न ददल ल म द द एक झ ड ह त. त य च य एक ब ज ल एक प र ण ह त. त य झ ड वर बर र पक ष बसल ह त. एक क पऱ य त न झ ड च य अड न एक शशक र त य प र ण य वर न म धर न ह त. अक श त न शवम न ज त ह त. द सऱ य ब ज न एक शवशर त र र क षस सम र य त ह त. त य ल क ह प र ण य न प शहल व त घ बरल. ख प झ ड -झ डप ऄसल ल ऄस त ज गल ह त. झ डप वर ख प फ ल अल ल ह त. वर ल अशय वर अध ठरत र ख टन क ढण य स ठ शवद य र थय न घड य ळ एक त स ददल ह त. शवद य र थय न क ढल ल य शर त र त क य ददसल? शर त र शवश ल षण : ह य शर त र त ददल ल सवष म द द अल ल अह त. एक शवशर त र र क षस ल बघ न घ बरल ल प र ण ह ज लह न प र ण ऄसत त त र द खवल अह त व त य र ह वभ व ह स द ध प रस ग ल स ज स द खवल अह त. शर त र र म डण ऄश पद धत न क ल अह क त य त बघण ऱ य र प रथमदशषन लक ष त र क षस व त य च य ब ज र लह न प र ण ह य च य कड ज त. म ग ल ब ज स ऄसल ल य शशक ऱ य कड न तर लक ष ज त.शर त र त ल ब रक व जर बशघतल, तर शर त र त ऄसल ल य प ण य च य तळय त न म श य न स द ध प ण य त न ब ह र ड क वल अह. https://www.facebook.com/pages/educational-activity-research-center/377332489047956 ७

ह शर त र बघत न ह य शवद य र गथन र शर त रकल त ल प रगल भत व ऄन भव ह ददस न य त य. ह य कथ त शवद य र गथन न र क षस ल महत त व ददल ल अह, त य म ळ त य ल शर त र च य मध यभ ग द खवल अह. र क षस ह क णक णत य पद धत न शवशर त र ददस ल त य र बर र शवर र कर न त य र शर त र क ढल ल अह. ज गल त ल झ ड मध य द ख ल बर र शवशवधत द खशवल अह. एक झ ड ल व ल ग ड ळल ल द खशवल अह. झ ड वरर पक ष प शहल, तर त य त द ख ल एक प पट द खवल अह. र क षस च य ह त त श स त र द खशवल अह त. जशमन वर क ह झ ड र प न द ख ल पडल अह त. व गव गळय पद धत न ह य शर त र त ब रक व द खवल अह त म हणज र एवढ स क ष म शवर र ह य शवद य र थय षन क ल अह. http://www.slideshare.net/ercjpp ८

ह य शर त र त शवद य र गथन न Rendering अशण प त वर भर ददल अह. झ ड र ख ड, र क षस र शस त र, र क षस र ह त, प य, र हर ह य वर शतन Rendering व Texture ददल ल अह, त य म ळ ह भ ग व गळ ईठ न ददसत त. शर त र त क णत य ग ष ट न ईठ व द य व ह य र शतन कल पन क ल व त शर त र त म डल. झ ड वर पक ष य र घरट द खव न त य त ल ब रक व द खवल अह त. शशक ऱ य र प हर व ह प व च य क ळर म हणज ध तर व ब ड ऄस न त य च य ह त त धन ष यब ण अह. आथ मल सव न अवज षन ऄस स ग व स व टत, क जर म ल न शर त र क ढण य र, त य त ल space division र शवर र करण य र ककव ह य ग ष ट त ल त म ह ल क य महत त व र व टत, त कल पन शर त र त प र म ख य न म डण य र म कळ क ददल नसत, तर सवष म ल र शर त र ह व गव गळ झ ल र नसत. ह म कळ क ददल य म ळ सव च य शर त र त शवशवधत अल, क ण दकत ब रक इन शवर र करत ह समजल ; क णत य म ल ल शर त र त ल क णत य त त र वर म गषदशषन र अवश यकत अह ह समजल. म ल न थ ड त त र शशकव न थ ड म कळ क ददल, तर त य च य मन त ल शवर र शर त र च य म ध यम त न नक क र ईमटत ल व त य म ळ त य र स व दनश लत व ढण य स नक क र मदत ह इल. एक कल शशक षक ल ह य प क ष द सर क ह र नक ऄसत. त व ह अपल य शवद य र थय न थ ड म कळ क द उन त य र शर त रकल ऄज न फ लव य. प र. श व त त ब ळ न प रब शधन प रश ल, ५१०, सद शशव प ठ, प ण ३०. अपल य प रशतदक रय prashikshak.blogspot.in वर प ठव ९

शर त रकल ऄध य पन त ल ईन नयन शर त रकल ह शवषय प र थशमक श ळ त न ऄशनव यष ऄसल तर त य च य ऄध य पन स ठ शशक षक र भ शमक प र श प रगल भ न ह. प र थशमक श ल य ऄभ य सक रम त शर त रकल, स ग त, न त य, न ट य य र एकशत रत शवर र करण य र अजर श सक य ध रण शर त रकल शशक षक न फ रस ईमगल ल न ह. प र थशमक शशक षण मध य शर त रकल ह शवषय व यक त शवक स र प रम ख ऄ ग अह. प र थशमक श ळ त ल कल र ऄभ य स ब लक च य व यक त शवक स र स धन म हण न ऄ तभ षत क ल ल ऄसत. कल व त म हण न ऄध य पन शतथ ह त नसत. य ग ष ट तत त वत: म सय झ ल य ऄसल य तर प रत यक ष त श ळ प रम ख, शशक षण शधक र व प लक य र पय त श ल य स तर वर ल कल भ य स स ब ध प र स ईद ब धन झ ल ल न ह. शवश षत: शर त रकल शशक षण स ब ध ऄन क ग रसमज शशक षणक ष त र त ददस न य त त. मह र ष ट र त शर त रकल शवषय र कल स र लन लय अह. शर त रकल शशक षक प रशशक षण र व यवस थ अह. तथ शप कल स र लन लय ईच चस तर य कल शशक षण त अवश यकत पक ष ज स त ग त ल अह. कल स र लक र न मण क अशण शनवड य स ब ध ऄशतशय शनर श जनक पठरशस थत ग ल य दशक त शनम षण झ ल अह. शर त रकल प रशशक षण वग र र ज जय त स ख य व ढल ऄसल तर त थ शवश द ध श क षशणक शवर र ह इल ऄश सध य र पठरशस थत न ह. तस र म ध यशमक श ळ च य व ढत य स ख य च य त लन त शर त रकल र प रशशशक षत शशक षक कम पडत त. प रशशशक षत शशक षक च य प रशशक षण च य ईशणव म ळ त य न सम यक द ष ट अल ल नसत. त य म ळ श क षशणक नक श त त प रभ व ठर शकत न ह त. श ळ प रम ख र द ष ट शर त रकल शवषय मध य ऄध य पन व ऄध य पक य र स ब ध सतकष न ह. बर र श ळ प रम ख अम ह ल त य तल क य कळत ऄस म हण न स इस करर त य य ऄध य पक कड द लषक ष करत त. श ळ प रम ख य न त य न श ळ त ल प रत य क ब ब र जब बद र त य र ऄसत. पर त श ळ प रम ख र र य शवषय स ब ध ईद ब धन झ ल ल नसत. त य म ळ त य न अपल य जब बद र र अशण ऄशधक र र ज ण वर नसत. त य त नह अजद ख ल शर त रकल शशक षक कड त ब शद धक घटक अह ऄस न प हत त एक क र ग र अह ऄस र हव श प शहल ज त. शर त रकल शशक षक र न मण क करत न त य च य ऄध य पनग ण प क ष कल ग ण कड लक ष ददल ज त. ईम दव र र शर त रकल र क षमत शवर र त घ तल ज त, क रण श ळ व यवस थ पन ल हव ऄसत एक क र ग र. शर त रकल शशक षक र न मण क त य च य कल त मक ईपय ग च य द ष ट न करण य र ज न पर पर अजह फ रश बदलल ल न ह. शर त रकल शशक षक न श ल य ईपय ग स ठ अपल य कल ग ण र ईपय ग कर द य यल हरकत नस व. म त र त वग षत ज त त व ह त क वळ व र ठरक प त रत ऄसल ल ऄध य पक ऄसत, कल व त नव ह ह स पष ट झ ल प शहज. श ल य व यवस थ पन शशक षक र कल व त म हण न ल भ घ त त व ह त य र म ल यम पन कल व त च य दज षन स र व ह व. पर त शवद य र थय श त य र शशक षक य न त य न १०

स पकष य त त व ह त य मध य क ठल य ह ऄसय शवषय च य प त र शशक षक प रम ण र ऄध य पन ग ण अह त ककव कस य र शवर र व ह यल हव. शर त रकल त ल न प ण य प ह न न मल ल कल ध य पक ऄध य पन प रदक रय त सक षम ऄसत त ऄस न ह. र गल शर त रक र ह र गल कल ध य पक ऄसत र ऄस न ह. र गल लशलत ल खक भ ष र र गल शशक षक ऄसत र ऄस न ह. र गल व शनक शव न शवषय र ऄप शक षत ऄध य पन कर लर य र ख त र नसत. ऄध य पन प रदक रय मध य अवश यक ऄसत नस क रमण र प रदक रय. स वत:जवळर न शवद य र थय च य क षमत नस र त य च य पय त प र व न त य ल स वय शसद ध करण ह ऄध य पन र स त र ऄसत. तस प शहल तर भ ष. गशणत, सम जश स त र, शव न आ. शवषय र ऄध य पन स लभ अह. शवद य र थय च य मगद र न स र प ठ यप स तक र रर न तज ज न क ल ल ऄसत. स प य कड न ऄवघड कड, त कड न ऄ त कड ऄश श क षशणक शसद ध त न स रर प ठ यप स तक र रर न ऄसल य न शशक षक र क म स लभ ह त. शर त रकल शशक षक ल म त र प र र भ र व ऄख रर प ठ स थल- क ल- पठरशस थत न स र ठरव व ल गत त. ह ठरशवत न शशक षक र स वत:र व र ठरक शक त व ऄन भव य र अवश यकत ऄसत. शर त रकल ऄध य पन ईपय ग हस तप शस तक त शर त रकल शशक षण र बर र ईदद दष ट ददल ऄसल तर ढ बळम न न द न ईदद दष ट शशक षक न सम र ठ वल प शहज त. 1)शनर क षणशक त र शवक स करण. 2) कल पन शक त र शवक स करण व त य स ठ द श य स मरणशक त व ढशवण. अपण सव न अत प र स म ह त अह क, आयत त 1 ल त 4 थ य वग षत म ल न स व र व म क तपण शर त र क ढ यल अवडत त, शर त र क ढण ह एक ख ळ र र प रक र ऄसत. व स तव त ल अक र श म ल च य शर त र त ल अक र त ल स म य ऄसत न ह. लह न म ल व टत तस शर त र क ढत त. ददसत तस न ह. शशक षक व प लक य न म ल न शर त र क ढण य र ख ळ म हण न शर त र क ढण य र स ध व स य ईपलब ध कर न द ण व ज क ढल अह त समज न घ ण, य ग य क त क करण ऄस अपल कतषव य समजल प शहज. आयत त र थ त स तव य क लख ड त क रम न क ल पशनकत कड न व स तवत कड प हण य र क षमत य त. ऄश व ळ शवषय र ब धन न व टत त स र न त मक र ह व. शर त र क ढत न य ण र य शर त र त मक व स धनस म ग र ह त ळण य स ब ध च य स य कड शशक षक-प लक न प ह व ल गत. कल पन शवस त त करण य स ठ प रश न त तर त न शवषय ऄशधक स पष ट करण गरज र ऄसत. लह न म ल र शनर क षण त व र ऄसत. न मक पण न ऄसत. म ठ य म णस न ह न स र ण र य कल पन त य न स र त त. कस क ढल अह य प क ष क य क ढल अह, शर त र त न क णत य भ वन, क णत शवर र व यक त कर यर अह त य ल महत त व द उन प र क षक न त प ह यर ऄसत. म ठ य म णस न शर त र समज न घ य यर ऄसत. शर त र कस पह व ह र शशक यर ऄसत. शर त र कस क ढ व ह शशकव यर क रण नसत.य र क लख ड त ईत तर त तर म ल र द ष ट व स तव जग कड वळत. प रत यक ष श अपल शर त र शमळत ज ळत व ह व त ऄश ऄप क ष व ढ ल गत. य शस थत र फ यद घ उन ऄवत भ वत च य ११

जग कड न मक पण न प हण य र सवय ल गल प शहज. शनर क षण र म द द स ग न न मक पण न अवश यक त वढ कस प ह यर य र म गषदशषन य व ळ अवश यक ऄसत. ह झ ल शनर क षणशक त र शवक स. प र र भ कल पन व शवर रशक त र शवक स अशण न तर शनर क षण व स मरणशक त र शवक स ऄश द न म ख य शवक स भबद व र लक ष क दद रत कर न शर त रकल च य मदत न भ ष, सम जश स त र, शव न अशण गशणत य स रख शवषय शशकवल ग ल प शहज त. शर त रकल त ल र ख दकत कल पन व शवर र भ ष शवषयक शब दर प न ल ख दकत ह त त. पर त शवर र प रदक रय द सह मध य सम न अह. आशतह स, भ ग ल शवषय मध य कल पन शक त र प र ध सय न व पर व ल गत. भ ग ल शवषय त, शव न शवषय त शनर क षण र ऄशनव यष गरज ऄसत. एक प रक रच य शनर क षण र शनकष द सर कड ल व न न प शहल ल द श अपण समज व न घ त. शव न शनर क षण च य अध र न च य कक ष कम ल च य र द वत त. गशणत स रख य र पह न तकष शनष ठ शवषय शशकशवण य स ठ शर त र च य मदत न तय र क ल ल प ठ यप स तक अत सवषपठरशर त अह त. प रम ण ह ब ब र प क र वर न स प य पद धत न शवद य र थय न समजत ऄस ऄन भव अह. भ शमत ह शवषय तर ईघड ईघड शर त र क त र शवषय. शव न, गशणत य च य समसवय त न त त र न र क वढ म ठ भ ड र शनम षण झ ल अह. द न ददन ज वन त ल घर, द र, य त र य र म ळ समसवय त अह. थ डक य त 1 त 7 आयत त च य ऄध य पन त ल शर त रकल शवषय र ऄध य पन ह एक स वत त र शवषय न म नत सवष शवषय र समसवय स ध ल ऄश पद धत न य शवषय कड प शहल ग ल प शहज. य स ठ शवषय न स र व र गषक ऄभ य स र शनय जन करत न परस पर र स गड घ तल ग ल प शहज. ईद. वनस पत श स त र त ल शवषय शर त रकल श स थस गत करत ल. भ ष शवषय त ल ऄ शतम टप प स वत:र शवर र ल ख स वर प त म डत य ण अशण द सर य र शवर र समज व न घ ण. शनब ध ल खन त ल वणषन त मक भनब ध अशण शर त र त एख द प रस ग, स थळ य र शर त रण करण य प व मन र प वषतय र सम न ऄसत. शवशशष ट प रस ग, स थळ, पश पक ष य र स वर प ड ळय सम र अण न भ ष द व र वणषन शलशहल ज त. शर त रकल शवषय त त शर शत रत क ल ज त एवढ र फरक अह. पर त म नशसक प रदक रय एकर अह. ऄन क व ळ क ल पशनक शवषय र शर त र प रथम ड ळय प ढ ईभ कर न त शब दबद ध करण ऄस क रम ऄसत. य शत रक क ष त र त व स त रर न त अध अक त व न तर शनर गमत ऄस र स म सयत: शनयम ऄसत. स व र कल पन शक त ह कव र म ठ द णग ऄसत तर शर त रक र च य स व र कल पन क ल तर न कव च य कल पन स क र शकत त. अजच य आल क र शनक य ग त द रदशषनवर शनज व वस त र सज व शर त रण अपल य प हण य त अह. त य र म ळ शर त रक र च य अशण कव सद श कल पक व यक त च य स व र शवर र त शवषय ल कम न ल खत स व र कल पन न व व द उन ईद य र कल पक त त र, व स त क र, व शनक शनम षण ह ण य र त श र गण श समज न शर त रकल शवषय र पठरप ष झ ल प शहज. शर त रकल शवषय द व र व यशक तशवक स ह प य भ त तत त व अह. शर त रकल शवषय त न शवशवध प रक र व यशक तशवक स ह त ऄसत. पर त त य स ठ स वत: शर त रकल शशक षक प र व न व प रगल भ शवर र र हव ऄसत. अजर शर त रकल प रशशक षण व यवस थ शर त रकल शशक षक र न कर स ठ व परल १२

ज ण र र र ण, श ळ प रम ख र य शवषय कड प हण य त ल ईद स नत अशण शशक षण शधक र य र ईप क ष र व त त य स र य म ळ शर त रकल ह शवषय एक नगण य ऄडगळ र शवषय व टत अह ऄश वस त शस थत अह. क णत य ह प रगल भ शवर रव त ल, शशक षणतज ज ल श ल य शर त रकल शवषय ऄन पय क त व टत न ह. त य म ळ स गत य त न ह अशण सहन ह त न ह ऄश य शवषय च य ऄध य पन स ब ध र शद वध ऄवस थ झ ल अह. भ ष, सम जश स त र, शव न व गशणत य प ठ यशवषय श शर त रकल र समसवय कर न शर त रकल ह ऄडगळ र नव ह तर प रक व स ह य यक शवषय अह ऄस ध य न त य इल. श ळ प रम ख न शर त रकल शशक षक कड न ऄसय शवषय श शनगड त ऄश प रत य क सह म ह त द न तर शर त र क ढल ज त ल ऄस शशक षक मध य स व द शनम षण क ल प शहज. शर त रकल शशक षक न शर त रकल त ल शबनर कपण प क ष शवद य र थय च य स व भ शवक प र रण, म क त ऄशभव यक त, न मक शनर क षण य कड शवश ष लक ष प रवल प शहज. शर त रकल त ल स कल प (शडझ इन) ह शवषय गशणत स रख र अह. य मध य शनशश र तत, क ट क रपण ह क शल य र भ ग अह. कल पन तर हव र पण न टक पण ह हव. ह न मस तपण द न ददन ज वन त र लण य -ब लण य त य ण य स ठ सवषत र शशक षक न र ह तभ र ल वल प शहज. अजर शशक षण आ ग रज, गशणत, शव न य शवषय च य भ वर य त स पडल अह. शर त रकल दद कल र शशक षण म नव ल शवक स कड न त ऄसत. ऄल कड कल शवषय मध य शर त रकल, स ग त, न त य, न ट य आ.शवषय र ऄ तभ षव क ल अह. ह स र शवषय वरच य वग न शशकशवण य स ठ त य त य क ष त र त ल ज णक र शशक षक हव त. पर त प र थशमक स तर वर य सवष कल र एकशत रत न कल शशक षक ल ऄसण फ रस ऄवघड न ह. स ग त र भ क त शर त र र र हत ऄसत. शनद न ऄस व. शर त रक र ल न त य व न ट य य र ऄन भव अपल य भ वन त मक शवक स ल प रक ठरत. क ठल ह भ ष र तज ज स ग त, शर त रकल दद क ष त र त ल शवशशष ट प तळ पय तर रसग रहण र क षमत ऄ ग ब णवत र. ज ग ष ट प र ढ कल क र,व ङ मय ईप सक न एकर पत न अकलन ह उ शकत त ब लपण प स न ऄ क ठरत ह ण ऄस व भ शवक न ह. त य म ळ य नव य व यवस थ र कल शशक षक न स व गत क ल प शहज. श ळ प रम ख न त य न सवष प रक रर स ह य य क ल प शहज. श वट पशहल त स तव आयत त र श क षशणक स तर वर ल शशक षण शर त रक र, स ग त, ग यक, नतषक ह ण य स ठ नस न सवष शवषय श समसवय स ध न ब लक र व यशक तमत त व शवकशसत करण य र स धन अह ह समज न घ तल प शहज. कल शवषय म नसश स त र श ऄशधक शनगशडत अह त.कल स र लन लय न अपल सव कष भ शमक प र प डल प शहज. शशक षण शधक र य न क गद वर ल अद श प क ष अशय र शवर र क ल प शहज. श ळ प रम ख न श ळ च य प रत य क ऄ ग र व ऄध य पन त ल प रत य क शवषय र ख लवर म शहत घ उन ऄध य पक कड न ऄप शक षत बदल घडव न अणल प शहज त. १३

सव त ऄशधक जब बद र कल ध य पक र अह. शर त रकल त ल न प ण य बर बरर शर त रकल ऄध य पन च य त शत त वक ऄभ य स स ठ स वत:र शनर क षण, ऄभ य स, व र न व ढशवल प शहज. ऄध य पक र व तन व ढल प शहज. य बद दल द मत न ह. पर त ऄध य पक र ऄध य पन क ष त र त ल पठरवतषन व ह यल हव य बद दल सवषत र एकमत व ह व. ऄल कड प लकवगष ऄशधक स शशशक षत ह त र लल ऄसल तर त य र कल शवषय बद दलर ईद ब धन ह ण अवश यक अह. पर क ष त ल यश ह य एकम व ईददष ट कड प लक र अवश कत प क ष ऄशधक लक ष अह. त य म ळ दकत य क ब लज व वर नक ऄसल ल शशकण य र ऄसय य ह त अह. स वय प र रण ह शब दर प लक - शशक षक प स न द र ह त र लल अह. म ल च य स व भ शवक ऄध ययन प रक त, व य प त व ऄशभव यक त य त रय कड लक ष न द त प लक - शशक षक न शनम षण क ल ल य र कट त त य न जबरदस त न क ब न स र ब द क ल ज त अह. भ रत द श स वत त र ऄसल तर व य वह ठरक जग त त ऄद य प परत त रर अह व बह र ष ट र यत व च य नव य ल ट त त ऄशधक शधक पर वल ब ह ण य र ध क अह. प रत त र य नक ऄस ल तर प रथम प र ल स व त त र य ददल प शहज. मग त जब बद र प ल य र, प लक र, शशक षक र, शशक षणशधक र य र क ण र क ऄस न, पण ज सम ज प र व त, ब शद धम त, त र ष ट र शजव त! प र.स.ध.ब पट पत त -द व र, ड.म हद ळ 265,म गळव र प ठ, स त र -415002 MY Sketch Book : Sketchbook Tour! https://www.youtube.com/watch?v=2o-jmyk-cg0 https://www.youtube.com/watch?v=vn8hfuccmqi https://www.youtube.com/watch?v=dlzhp0gkun8 https://www.youtube.com/watch?v=i-lvkamoeue https://www.youtube.com/watch?v=2gmeet18ieu अपल य प रशतदक रय prashikshak.blogspot.in वर प ठव १४

प स तक पठरर य शर त र व र न म ध र प र दर बदलत य क ळ त ल शशक षणशवर र मध य शवद य र थय च य क षमत र, त य च य ब द ध अशण शवर रशक त र शवशवध ऄ ग न शवक स करण, कल पन शक त ल व वद ण ह प रम ख ईदद दष ट अह त. म ध र प र दर शलशखत ज त स न प रक शन र शर त रव र न ह ऄस एक स धन अह. य र ईपय ग म ल च य भ ष शशक षण स ठ व कल पन शक त च य शवक स स ठ करत य इल. य प स तक त ल क त स डवत न शवद य र थय षच य नजर ल, ब द ध ल, शवर र न अशण कल पन शक त ल ददल ल एक प रक रर व य य म अह. य त न म ल भ वत लर पठरसर, म णस,व यवह र य र शनर क षण कर यल शशकत ल, त य च य म डण र, अशय र ऄथष समज न घ य यल शशकत ल. ज जय त स न प रक शन व बस इट www.preetasdrawingbook.com www.igdbombayart.co.in www.drawingandpaintinglessons.com www.artyfactory.com www.indiaart.com न प रब शधन श क षशणक स धन क द र पत त : शवन यक भवन, ५१४ सद शशव प ठ, प ण ४११०३०. द रभ ष : २४२०७१९३, २४२०७१९४ इ म ल : erc@jnanaprabodhini.org Visit us at : www.erc-pune.org